Temperament u osób otyłych

Jaracz Marcin, Pulkowska-Ulfig Joanna, Tomaszewska Marta, Bieliński Maciej, Junik Roman, Szczęsny Wojciech, Borkowska
Alina. Temperament in obese individuals – preliminary report = Temperament u osób otyłych – doniesienie wstępne. Journal of
Health Sciences. 2014;13(4):163-171. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/article/view/2014%3B4%2811%29%3A163-171
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2014%3B4%2811%29%3A163-171
https://pbn.nauka.gov.pl/works/513619
DOI: 10.5281/zenodo.13384
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.13384
The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
© The Author (s) 2014;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Revised 08.12.2014. Accepted: 14.12.2014.
Temperament u osób otyłych – doniesienie wstępne
Temperament in obese individuals – preliminary report
Marcin Jaracz1, Joanna Pulkowska-Ulfig1, Marta Tomaszewska1, Maciej Bieliński1, Roman
Junik2, Wojciech Szczęsny3, Alina Borkowska1
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Katedra
Neuropsychologii Klinicznej
2
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katedra i Klinika Endokrynologii i
Diabetologii
3
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i
Transplantologii
1
Badanie zostało sfinansowane ze środków grantu MNiSW nr NN402053136: „Dysfunkcje
neuropsychologiczne, cechy temperamentu i dwubiegunowości u chorych z patologiczną otyłością w
kontekście badań genetyczno-molekularnych”.
Słowa kluczowe: otyłość, temperament, temperament afektywny
Keywords: obesity, temperament, TEMPS-A
e-mail: [email protected]
Streszczenie
Cel badań: Celem badania byłą wieloaspektowa ocena temperamentu w grupie pacjentów z
otyłością.
Metoda: W badaniu wzięło udział 114 osób, w wieku 18-76 lat (średnia wieku: 46,56 ±
15,08), z rozpoznaniem otyłości. Kryterium diagnostyczne otyłości stanowiło występowanie
wskaźnika BMI powyżej 30 punktów. Oceny temperamentu dokonano za pomocą
kwestionariuszy TEMPS-A oraz TCI R. Cloningera.
Wyniki: W porównaniu do grup z badań normalizacyjnych, osoby otyłe uzyskały wyższe
wyniki w zakresie temperamentu cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego w TEMPS-A,
oraz cech temperamentu unikanie szkody i zależność od nagrody w TCI. Mężczyźni z grupy
badanej uzyskali istotnie niższe wyniki na skali temperamentu drażliwego w TEMPS-A, a
także wyższe wyniki w zakresie cechy temperamentu unikanie szkody w TCI, w porównaniu
163
do kobiet. Wyższy wiek osób badanych związany był z niższym nasileniem cyklotymii w
TEMPS-A oraz cech zależność od nagrody i autotranscendencja w TCI. Wyższe nasilenie
cechy autotranscendencja w TCI związane było z wyższym nasileniem hipertymii i niższym
nasileniem drażliwości w TEMPS-A.
Wnioski: Wyniki, uzyskane w niniejszym badaniu wskazują na możliwość występowania u
pacjentów z otyłością wyższego nasilenia cech temperamentu, cyklotymicznego,
depresyjnego i lękowego, a także unikanie szkody i zależność od nagrody. Analiza
piśmiennictwa wskazuje na występowanie wyższego nasilenia tych cech także u pacjentów z
zaburzeniami afektywnymi, co wskazuje na zasadność prowadzenia dalszych badań,
dotyczących związków pomiędzy tymi zaburzeniami.
Abstract
Aim: The aim of the current study was to carry out the multidimensional assessment of
temperament in obese individuals.
Method: 114 subjects, aged 18-76 (mean age 46.56±15.08), with the diagnosis of obesity
were enrolled in the study. The diagnostic criterion was the BMI score over 30 points.
Temperament was assessed by means of TEMPS-A and Cloninger’s TCI questionnaires.
Results: Compared to the results of normalization studies, obese subjects from our study
displayed higher intensity of depressive, cyclothymic and anxious temperaments in TEMPSA, as well as of harm avoidance and reward dependence in TCI. Male obese subjects showed
significantly lower rates of irritable temperament in TEMPS-A, as well as higher rates of
harm avoidance in TCI. Higher age was related to lower intensity of cyclothymia im TEMPSA as well as lower reward dependence and self-transcendence in TCI. Higher selftranscendence was related to higher intensity of hyperthymic and lower intensity of irritbale
temperament.
Conclusions: Results obtained in the present study indicate a possibility of higher intensity of
cyclothymic, depressive, anxious as well as harm avoidance and reward dependence
temperament traits in obese individuals. According to up to date studies, high intensity of
above traits is also present in patients with affective disorders, which indicates the validity of
further studies on relationships between these disorders.
Wstęp
Otyłość to uwarunkowane wieloczynnikowo nagromadzenie tkanki tłuszczowej w stopniu,
który zagraża zdrowiu. Za otyłe uważa się osoby, których indeks masy ciała (BMI – body
mass index) wynosi 30 jednostek, lub więcej. Statystyki WHO sugerują, że odsetek osób
otyłych na świecie rośnie i jest to tendencja, która będzie się utrzymywała w najbliższych
latach [1]. W związku z tym, wzrasta liczba badań mających na celu identyfikację czynników,
wpływających na rozwój i utrzymywanie się tego schorzenia. Zauważalne jest przy tym
odejście od traktowania otyłości jako choroby czysto somatycznej i wzrost zainteresowania
rolą czynników psychologicznych w etiologii tego schorzenia. Rosnąca liczba badań
wskazuje na związki pomiędzy otyłością, a zaburzeniami afektywnymi i uzależnieniami, co
kolei powoduje wzbogacanie programów leczenia otyłości o oddziaływania
psychoterapeutyczne oraz farmakoterapeutyczne, z użyciem np. stabilizatorów nastroju [2-6].
W powyższym kontekście, ważną rolę odgrywają badania temperamentu osób otyłych.
Cechy temperamentu mają charakter wrodzony i względnie stały w czasie, dlatego ich ocena
umożliwia wykrycie predyspozycji do rozwinięcia zaburzeń psychicznych, lub
psychosomatycznych jeszcze przed ich wystąpieniem. Podczas, gdy dobrze poznane zostały
temperament i osobowość pacjentów z bulimią i anoreksją, otyłości poświęcono w tym
kontekście mniejszą liczbę badań. Amann i wsp. [7], w badaniu temperamentu afektywnego u
164
osób otyłych, leczonych w Niemczech wykazali, że przejawiają one wyższe nasilenie
cyklotymii, drażliwości i lękliwości – cech, stanowiących subkliniczną manifestację zaburzeń
nastroju, zgodnie z teorią tzw. spektrum zaburzeń afektywnych. Według autorów, wyniki te
wskazują, że pozycja otyłości w klasyfikacjach nozologicznych powinna być bliższa
zaburzeniom psychicznym, co ma istotne implikacje dla terapii tego schorzenia. Istotne jest
zatem wykonanie kolejnych tego typu badań wśród osób otyłych w innych populacjach.
Liczba badań z użyciem narzędzi oceniających inne aspekty temperamentu i
osobowości, niż temperament afektywny jest także niewielka. W badaniach z użyciem
inwentarza NEO-FFI (NEO-Five Factor Inventory) osoby otyłe wykazywały mniejszą
otwartość na doświadczenia, niż osoby zdrowe [8]. Wyniki badań z użyciem Inwentarza
Temperamentu i Charakteru (ang. Temperament and Character Inventory - TCI) R.
Cloningera wskazują, że występowanie otyłości związane jest z wyższym poszukiwaniem
nowości przy jednoczesnym słabszym samokierowaniu i perseweratywności oraz tendencją
do polegania na innych przy rozwiązywaniu własnych problemów. Dowiedziono ponadto, że
czynniki temperamentalne mogą znacznie modyfikować motywację osób otyłych do podjęcia
leczenia oraz ich szanse na powrót do normalnej wagi [8, 9].
W związku z niewielką liczbą doniesień naukowych dotyczących temperamentu i
osobowości osób otyłych, celem niniejszego badania była wieloaspektowa ocena
temperamentu w tej grupie pacjentów. Ze względu na konieczność dalszej ewaluacji
związków pomiędzy otyłością, a zaburzeniami afektywnymi, pierwszym za narzędzi użytych
w niniejszym badaniu jest kwestionariusz TEMPS-A (ang. Temperament Evaluation of
Memphis, Pisa and San Diego Autoquestionnaire) do oceny temperamentu afektywnego [10,
11]. Drugim z wykorzystanych narzędzi psychometrycznych jest Inwentarz Temperamentu i
Charakteru R. Cloningera, TCI [12, 13].
Materiał i metody
Do grupy badanej włączono 114 osób, 82 kobiety i 32 mężczyzn w wieku 18-76 lat
(średnia wieku: 46,56 ± 15,08), z rozpoznaniem otyłości. Kryterium diagnostyczne otyłości
stanowiło występowanie wskaźnika BMI powyżej 30 punktów. Osoby badane były leczone w
Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy oraz w
Poradni Leczenia Otyłości przy Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum
UMK w Bydgoszczy. Kryterium wykluczenia stanowiły wtórne przyczyny otyłości
(zaburzenia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, farmakoterapia), a także
poważne schorzenia psychiatryczne, neurologiczne, somatyczne oraz uzależnienia. Wszystkie
osoby wyraziły pisemną zgodę na udział w badaniu po uzyskaniu informacji na temat jego
celu, przebiegu, sposobie przetwarzania danych oraz możliwości rezygnacji z udziału w
dowolnym jego momencie, bez podania przyczyny.
Ocena psychometryczna
1. Inwentarz Temperamentu i Charakteru R. Cloningera (Temperament and Character
Inventory - TCI)
Kwestionariusz Temperamentu i Charakteru R. Cloningera jest kwestionariuszem
samoopisu, zawierającym 240 stwierdzeń [12]. W modelu Cloningera wyróżnia się cechy
temperamentu: poszukiwanie nowości (NS - Novelty Seeking), unikanie szkody (HA - Harm
Avoidance), uzależnienie od nagrody (RD - Reward Dependence) i wytrwałość (P Persistence); oraz cechy charakteru: samokierowanie (SD - Self -Directedness), zdolność do
współpracy (C - Cooperativeness) oraz autotranscendencję (ST - Self-Transcendence). W
niniejszym badaniu użyto polskiej wersji kwestionariusza, autorstwa Hornowskiej i wsp. [13].
2. Kwestionariusz temperamentu afektywnego TEMPS-A (Temperament Assessment of
Pisa, Paris and San Diego Autoquestionnaire).
165
TEMPS-A jest kwestionariuszem samoopisu, składającym się z 110 stwierdzeń, na
które można udzielać odpowiedzi „prawda”, lub „fałsz”, przeznaczonym do oceny
temperamentu afektywnego. W jego skład wchodzą podskale, oceniające pięć wymiarów
temperamentu: depresyjny, cyklotymiczny, drażliwy, hipertymiczny i lękowy [10]. W
niniejszym badaniu wykorzystano polską wersję kwestionariusza, której walidację wykonano
na grupie 521 polskich studentów [11].
Analiza statystyczna
Do oceny rozkładu zmiennych, włączonych do analizy użyto testu Shapiro-Wilka.
Jako, że rozkład zmiennych odbiegał istotnie od rozkładu normalnego, analizę statystyczną
wykonano przy użyciu testów nieparametrycznych. Do oceny różnic międzygrupowych użyto
testu U Manna-Whitneya. Analizę korelacji przeprowadzono za pomocą testu kolejności rang
Spearmana.
Wyniki
Wyniki, uzyskane przez osoby otyłe w kwestionariuszach TEMPS-A oraz TCI
zaprezentowano kolejno w tabelach 1 oraz 2. Analiza różnic pomiędzy wynikami,
uzyskanymi przez mężczyzn i kobiety wykazała, że mężczyźni przejawiają istotnie wyższe
nasilenie drażliwości w kwestionariuszu TEMPS-A (p<0,05) oraz cechy temperamentu
„unikanie szkody” (p<0,05) w kwestionariuszu TCI. Analizy korelacji pomiędzy wynikami,
uzyskanymi przez osoby otyłe w obu kwestionariuszach wykazały występowanie związku
pomiędzy nasileniem cechy charakteru Autotranscendencja z TCI, a nasileniem hipertymii
(rho=0,24; p<0,05) oraz drażliwości (rho=-0,19; p<0,05) w TEMPS-A. Zaobserwowano
także korelacje pomiędzy wiekiem, a nasileniem cech Zależność od nagrody (rho=-0,2;
p<0,05) i Autotranscendencja (rho=- 0,2; p<0,05) z TCI oraz pomiędzy wiekiem i nasileniem
cyklotymii (rho=-0,24; p<0,05) w TEMPS-A.
Tab. 1. Wyniki kwestionariusza TEMPS-A w grupie badanej (średnie±SD).
Depresyjny
Cyklotymiczny
Hipertymiczny
Drażliwy
Lękowy
Cała grupa
0,45±0,18
0,42±0,22
0,48±0,21
0,23±0,18
0,43±0,23
Mężczyźni
0,40±0,18
0,48±0,27
0,46±0,19
0,27±0,19*
0,43±0,24
Kobiety
0,47±0,18
0,40±0,20
0,48±0,22
0,21±0,18*
0,43±0,23
*- różnica istotna statystycznie (mężczyźni vs. kobiety), test U Manna Whitneya, p<0.05
Tab. 2. Wyniki kwestionariusza TCI w grupie badanej (średnie±SD).
Wytrwałość
Poszukiwanie
Nowości
Unikanie
Szkody
Zależność od
Nagrody
Skłonność do
Współpracy
Samokierowanie
Auto-transcendencja
Cała grupa
3,95 ± 1,99
Mężczyźni
3,59±1,88
Kobiety
4,09±2,03
20,20 ± 5,04
21,16±4,76
19,80±5,13
17,50 ± 7,38
19,38±6,93*
16,75±7,46*
16,25 ± 2,90
15,75±2,82
16,45±2,91
33,29 ± 4,46
33,37±4,16
33,25±4,60
27,51 ± 7,82
15,11 ± 6,39
26,19±7,93
13,94±5,66
28,02±7,76
15,57±6,62
*- różnica istotna statystycznie (mężczyźni vs. kobiety), test U Manna Whitneya, p<0.05
Omówienie wyników
166
Celem niniejszego badania była ocena temperamentu afektywnego oraz temperamentu
i charakteru w kontekście psychobiologicznej koncepcji R. Cloningera, u osób otyłych.
Zgodnie z wiedzą Autorów, jest to pierwsze badanie, oceniające te zmienne w jednej grupie
pacjentów z otyłością.
Wyniki, uzyskane przez osoby otyłe w kwestionariuszu TEMPS-A wskazują na
specyficzny dla tej grupy osób profil cech temperamentu afektywnego, odbiegający od
prezentowanego przez walidacyjną grupę osób zdrowych [11]. Wyniki niniejszego badania
wskazują, że pacjenci z otyłością przejawiają wyższe nasilenie cech temperamentu
cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego oraz niższe nasilenie drażliwości. Wyższe
nasilenie cyklotymii oznacza, że w porównaniu do osób zdrowych są bardziej podatni na
nagłe zmiany nastroju, co znajduje odzwierciedlenie również w wahaniach samooceny oraz
intensywności kontaktów społecznych – od bycia towarzyskim do wycofywania się. Osoby z
temperamentem depresyjnym są opisywane jako bardziej ponure, zaabsorbowane własną
nieadekwatnością, oraz porażkami i skłonne do przeżywania poczucia winy. Temperament
lękowy wiąże się głównie ze skłonnością do zamartwiania się, przesadną troską o
bezpieczeństwo własne i innych oraz trudnością ze zrelaksowaniem się. Chroniczne napięcie,
odczuwane przez osoby z tym typem temperamentu obecne jest także w sferze somatycznej,
m.in. pod postacią zaburzeń żołądkowo-jelitowych [14, 15]. Konstelacja cech temperamentu
cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego została określona przez autorów kwestionariusza
TEMPS-A jako temperament cyklotymiczno-lękowo-wrażliwy (ang. cyclothymic-anxioussensitive), związany m.in. z predyspozycją do wystąpienia zaburzeń odżywiania, kontroli
impulsów i uzależnień. Wyższe nasilenie cech temperamentu cyklotymicznego i depresyjnego
jest charakterystyczne dla osób, przejawiających zaburzenia ze spektrum choroby afektywnej
dwubiegunowej (CHAD) typu II, w przebiegu której się występują epizody depresji i
hipomanii. W tej grupie pacjentów objawy depresji mają często postać atypową, czego
przejawem jest astenia, hipersomnia, zwiększenie wrażliwości na krytykę i odrzucenie oraz,
co istotne, wzrost łaknienia [16]. Alciati i wsp. [17] zdiagnozowali objawy CHAD typu II u
42% badanych przez siebie osób otyłych. U 30% pacjentów z zaburzeniami ze spektrum
CHAD stwierdzili także występowanie lęku panicznego, co może mieć związek z większym
nasileniem temperamentu lękowego u osób otyłych.
Zaobserwowane w niniejszym badaniu różnice międzypłciowe w zakresie
temperamentu afektywnego dotyczą jedynie drażliwości, podczas gdy w badaniu Borkowskiej
i wsp. [11], przeprowadzonym na grupie walidacyjnej osób zdrowych dotyczyły one czterech
wymiarów – cyklotymicznego, hipertymicznego, drażliwego i lękowego. Rozbieżności te
mogą wynikać z większej homogeniczności populacji osób otyłych pod względem cech
temperamentu afektywnego.
Analizy korelacyjne wykazały negatywny związek pomiędzy wiekiem i nasileniem
temperamentu cyklotymicznego, co może wynikać z osłabienia ekspresji cech, związanych z
tym temperamentem wraz z wiekiem. Odzwierciedleniem tego zjawiska jest stosunkowo
wczesny przeciętny wiek wystąpienia zaburzeń ze spektrum CHAD, CHAD typu II po raz
pierwszy wstępuje zwykle przed 30. rokiem życia [18]. Niestety, w literaturze naukowej
brakuje tego typu statystyk dla otyłości.
Analiza wykonania kwestionariusza TCI przez osoby otyłe wykazała, że w
porównaniu do polskiej grupy normalizacyjnej przejawiają one wyższe nasilenie cech
unikanie szkody i zależność od nagrody [19].
W kontekście psychobiologicznej koncepcji temperamentu, unikanie szkody jest opisywane
jako miara zdolności radzenia sobie z sytuacjami stresującymi. Osoby z wysokim nasileniem
tej cechy są pesymistyczne, skłonne do zamartwiania się, lękliwe oraz mało aktywne [13].
Cechy te mogą powodować stan chronicznego napięcia i związaną z nim hiperkortyzolemię,
167
prowadzącą do zaburzeń gospodarki lipidowej, insulinoodporności i wzrostu masy ciała.
Unikanie szkody jest charakterystyczne także dla pacjentów z bulimią i anoreksją, może
stanowić temperamentalną predyspozycję do rozwinięcia zaburzeń odżywiania w odpowiedzi
na stres [21]. Wyższe nasilenie tej cechy w porównaniu do osób z normalnym BMI,
zaobserwowali u osób otyłych także Sansoy i wsp. [22], wykazali ponadto, że jest ona
związana z obniżeniem poziomu satysfakcji z własnego wyglądu oraz niższą samooceną.
Nasilenie unikania szkody związane jest z czynnością układu serotoninergicznego
regulującego zarówno nastrój, jak i odżywianie. Wyższe, niż w populacji osób zdrowych,
nasilenie tej cechy zaobserwowano także u pacjentów z depresją nawracającą oraz chorobą
afektywną dwubiegunową [24, 25].
Mężczyźni z badanej grupy wykazywali wyższe nasilenie unikania szkody, w
porównaniu do kobiet. Jest to wynik przeciwny do oczekiwanego, ponieważ dotychczasowe
badania, prowadzone na osobach zdrowych oraz uzależnionych od alkoholu wykazują, że
cecha ta jest bardziej nasilona u kobiet [19, 26]. W opublikowanych dotychczas badaniach z
użyciem TCI w grupach osób otyłych nie prowadzono porównań międzypłciowych, zatem
powyższe wyniki te wymagają replikacji, jednak na ich podstawie można przypuszczać, że
otyli mężczyźni stanowią specyficzną grupę pod względem cech temperamentu.
Drugą z cech, która w badanej grupie byłą bardziej nasilona, niż w polskiej grupie
normalizacyjnej była zależność od nagrody. Jest to cecha, której nasilenie modyfikuje
tendencję do reagowania na bodźce nagradzające, szczególnie o charakterze społecznym, a
także do podtrzymywania zachowań zorientowanych na ich zdobycie. Osoby uzyskujące
wysokie wyniki na tej skali temperamentu są ciepłe, towarzyskie i wrażliwe na sygnały
związane z krytyką oraz odrzuceniem [13]. Wyższe nasilenie cechy Zależność od nagrody u
osób otyłych wykazali we wcześniejszym doniesieniu Ammann i wsp. [7], wyniki niniejszego
badania znajdują także potwierdzenie w badaniach z użyciem kwestionariuszy, oceniających
konstrukty osobowościowe podobne do wymiaru Zależność od nagrody. Davis i wsp. [27], w
badaniu z użyciem Skali Anhedonii Fizycznej ( ang. Physical Anhedonia Scale) wykazali, że
skłonność do emocjonalnego objadania się jest dodatnio skorelowana z nasileniem cechy
Wrażliwość na nagrodę, rozumianej jako tendencja do podtrzymywania nagradzających
aktywności i zdolność do czerpania z nich przyjemności. Siła tego związku była większa w
przypadku występowania objawów depresyjnych, co może oznaczać, że osoby wrażliwe na
bodźce nagradzające są skłonne objadać się w reakcji na obniżenie nastroju [27, 28]. Zgodnie
z pierwotnym założeniem twórcy psychobiologicznej teorii temperamentu, stopień zależności
od nagrody regulowany jest przez aktywność układu noradrenergicznego. Osoby o wysokim
nasileniu tej cechy przejawiają niską aktywność noradrenaliny, przy czym aktywność
neuroprzekaźnika znacznie wzrasta w sytuacji braku odpowiedniej ilości bodźców
nagradzających [23]. Późniejsze badania neuroobrazowe wskazują również na związek tego
wymiaru temperamentu z gęstością receptorów opioidowych oraz dopaminergicznych w
kluczowych strukturach mózgowego układu nagrody [29]. Wykazano, że farmakologiczna
aktywacja receptorów opioidowych zwiększa ilość tłuszczów konsumowanych przez
zwierzęta, natomiast ich blokada ma odwrotny skutek [30]. Badania genetyczne wykazały
natomiast, że polimorfizm genu, kodującego receptory µ-opioidowe modyfikuje także ilość
tłuszczów, spożywanych przez ludzi, masę ciała oraz stopnień euforyzującego działania
amfetaminy [31].
Przeprowadzone w niniejszym badaniu analizy korelacyjne wykazały, że ekspresja
cechy Zależność od nagrody spada wraz z wiekiem. Wyniki te nie znajdują potwierdzenia w
dotychczasowych badaniach, przeprowadzanych w populacji osób zdrowych, które wskazują,
że nasilenie tej cechy jest niezależne od upływu czasu. Zaobserwowany związek może być
zatem specyficzny dla populacji osób z otyłością i uzależnieniami. Davis i wsp. [27]
168
przypuszczają, że chroniczne objadanie się może z czasem, podobnie, jak zażywanie
narkotyków, powodować osłabienie reaktywności mózgowego układu nagrody, z którego
aktywnością związana jest Zależność od nagrody. W efekcie, atrakcyjność bodźców
nagradzających spada, co jednak powoduje kompensacyjny wzrost intensywności zachowań
konsumpcyjnych. Wyniki te wskazują na znaczenie wczesnych interwencji profilaktycznych i
terapeutycznych w zapobieganiu i leczeniu otyłości.
Analizy, dotyczące związków pomiędzy wynikami, uzyskanymi przez osoby otyłe w
obu zastosowanych kwestionariuszach wykazały występowanie związku pomiędzy
nasileniem hipertymii w TEMPS-A i autotranscendencji w TCI. Osoby hipertymiczne
charakteryzuje wysoki poziom aktywności oraz przywódczość, natomiast autotranscendencja
związana jest z uduchowieniem, pokorą, bezpretensjonalnością i poczuciem spełnienia.
Pacjenci ze schorzeniami somatycznymi, uzyskujący wysokie wyniki na skali
autotranscendencja wyżej oceniają własną jakość życia. Hipertymia związana jest natomiast z
wysoką odpornością na stres, także w sytuacjach ekstremalnych [32, 33]. Możliwe zatem, że
związek pomiędzy tymi dwiema cechami w grupie osób otyłych wynika z roli, jaką
odgrywają w radzeniu sobie ze stresem, wynikającym z otyłości.
Podsumowanie
Wyniki, uzyskane w niniejszym badaniu wskazują na możliwość występowania u
pacjentów z otyłością wyższego nasilenia cech temperamentu, cyklotymicznego,
depresyjnego i lękowego, a także unikanie szkody i zależność od nagrody. Analiza
piśmiennictwa wskazuje na występowanie wyższego nasilenia tych cech także u pacjentów z
zaburzeniami afektywnymi, co wskazuje na zasadność prowadzenia dalszych badań,
dotyczących związków pomiędzy tymi zaburzeniami.
References
1. Obesity: preventing and managing the global epidemic. WHO. 2000.
2. Volkow ND, Wang GJ, Tomasi D, Baler RD. The addictive dimensionality of obesity.
Biol Psychiatry. 2013; 73(9): 811-8.
3. McElroy SL, Keck PE. Metabolic syndrome in bipolar disorder: a review with a focus
on bipolar depression. J Clin Psychiatry. 2014; 75(1): 46-61.
4. Luppino FS, de Wit LM, Bouvy PF, Stijnen T, Cuijpers P, Penninx BW, Zitman FG.
Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of
longitudinal studies. Arch Gen Psychiatry. 2010; 67(3): 220-9.
5. Fiedorowicz JG, Miller DD, Bishop JR, Calarge CA, Ellingrod VL, Haynes WG
Systematic Review and Meta-analysis of Pharmacological Interventions for Weight
Gain from Antipsychotics and Mood Stabilizers. Curr Psychiatry Rev. 2012; 8(1): 2536.
6. Garaulet M, Pérez de Heredia F. Behavioural therapy in the treatment of obesity (I):
new directions for clinical practice. Nutr Hosp. 2009; 24(6): 629-39.
7. Amann B, Mergl R, Torrent C, Perugi G, Padberg F, El-Gjamal N, Laakmann G.
Abnormal temperament in patients with morbid obesity seeking surgical treatment. J
Affect Disord. 2009; 118(1-3): 155-60.
8. Pavan C, Azzi M, Lancerotto L, Marini M, Busetto L, Bassetto F, Vindigni V.
Overweight/obese patients referring to plastic surgery: temperament and personality
traits. Obes Surg. 2013; 23(4): 437-45.
9. Sullivan S, Cloninger CR, Przybeck TR, Klein S. Personality characteristics in obesity
and relationship with successful weight loss. Int J Obes (Lond). 2007; 31(4): 669-74;
169
10. Akiskal HS, Akiskal KK, Haykal RF, Manning JS, Connor PD. TEMPS-A: progress
towards validation of a self-rated clinical version of the Temperament Evaluation of
the Memphis, Pisa, Paris, and San Diego Autoquestionnaire. J Affect Disord. 2005
Mar; 85: 3-16.
11. Borkowska A i wsp. Polish validation of the TEMPS-A: the profile of affective
temperaments in a college student population. J Affect Disord. 2010; 123(1-3): 36-41.
12. Cloninger CR. The temperament and character inventory (TCI): A guide to its
development and use. St. Louis, MO: Center for Psychobiology of Personality,
Washington University; 1994.
13. Hornowska E. Temperamentalne uwarunkowania zachowania. Poznań: Wydawnictwo
Naukowe Bogucki; 2003.
14. Akiskal KK, Akiskal HS. The theoretical underpinnings of affective temperaments:
implications for evolutionary foundations of bipolar disorder and human nature. J
Affect Disord. 2005; 85: 231-239.
15. Akiskal HS. Toward a definition of generalized anxiety disorder as an anxious
temperament type. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1998; 393:66-73.
16. Perugi G, Akiskal HS. The soft bipolar spectrum redefined: focus on the cyclothymic,
anxious-sensitive, impulse-dyscontrol, and binge-eating connection in bipolar II and
related conditions. Psychiatr Clin North Am. 2002; 25(4): 713-37.
17. Alciati A, D'Ambrosio A, Foschi D, Corsi F, Mellado C, Angst J. Bipolar spectrum
disorders in severely obese patients seeking surgical treatment. J Affect Disord. 2007;
101(1-3): 131-8.
18. Benazzi F. Prevalence of bipolar II disorder in outpatient depression: a 203-case study
in private practice. J Affect Disord. 1997 Apr;43(2):163-6.
19. Zakrzewska M, Samochowiec J, Rybakowski F, Hauser J, Pełka-Wysiecka J. Polska
wersja Inwentarza Temperamentu i Charakteru (TCI): analiza rzetelności;
20. Bornstein SR, Schuppenies A, Wong ML, Licinio J. Approaching the shared biology
of obesity and depression: the stress axis as the locus of gene–environment
interactions. Mol Psychiatry. 2006; 11(10): 892-902.
21. Fassino S, Abbate-Daga G, Amianto F, Leombruni P, Boggio S, Rovera GG.
Temperament and character profile of eating disorders: a controlled study with the
Temperament and Character Inventory. Int J Eat Disord. 2002 Dec;32(4):412-25.
22. Sarısoy G, Atmaca A, Ecemiş G, Gümüş K, Pazvantoğlu O. Personality characteristics
and body image in obese individuals. Asia Pac Psychiatry. 2012; 12.
23. Cloninger CR. A unified biosocial theory of personality and its role in the
development of anxiety states. Psychiatr Dev. 1988; 6(2): 83-120.
24. Osher Y, Cloninger CR, Belmaker RH. TPQ in euthymic manic-depressive patients. J
Psychiatr Res. 1996; 30(5): 353-7.
25. Young LT, Bagby RM, Cooke RG, Parker JD, Levitt AJ, Joffe RT. A comparison of
Tridimensional Personality Questionnaire dimensions in bipolar disorder and unipolar
depression. Psychiatry Res. 1995; 58(2): 139-43.
26. Weijers HG, Wiesbeck GA, Wodarz N, Keller H, Michel T, Böning J. Gender and
personality in alcoholism. Arch Womens Ment Health. 2003 Nov;6(4):245-52.
27. Davis C, Strachan S, Berkson M. Sensitivity to reward: implications for overeating
and overweight. Appetite. 2004; 42(2): 131-8.
28. Davis C, Patte K, Levitan R, Reid C, Tweed S, Curtis C. From motivation to
behaviour: a model of reward sensitivity, overeating, and food preferences in the risk
profile for obesity. Appetite. 2007; 48(1): 12-9;.
170
29. Schreckenberger M i wsp. Opioid receptor PET reveals the psychobiologic correlates
of reward processing. J Nucl Med. 2008; 49(8): 1257-61.
30. Statnick MA, Tinsley FC, Eastwood BJ, Suter TM, Mitch CH, Heiman ML. Peptides
that regulate food intake: antagonism of opioid receptors reduces body fat in obese rats
by decreasing food intake and stimulating lipid utilization. Am J Physiol Regul Integr
Comp Physiol. 2003; 284(6): R1399-408.
31. Haghighi A i wsp. Opioid receptor mu 1 gene, fat intake and obesity in adolescence.
Mol Psychiatry. 2014; 19(1): 63-8.
32. Tei-Tominaga M, Akiyama T, Sakai Y. Effect of Affective Temperaments Assessed
by the TEMPS-A on the Relationship between Work-Related Stressors and Depressive
Symptoms among Workers in Their Twenties to Forties in Japan. Depress Res Treat.
2012; 2012.
33. Maremmani I i wsp. Discriminant and convergent validity of TEMPS-A[P] correlation
with MMPI and the emotional-affective state following a stressful situation. J Affect
Disord. 2011; 129(1-3): 27-33.
171