WSTĘP W 2008 roku rozpoznano w Polsce w sumie 3546 chorób

WSTĘP
W 2008 roku rozpoznano w Polsce w sumie 3546 chorób zawodowych, w tym
choroby zakaźne lub pasoŜytnicze albo ich następstwa stanowiły 27%. Choroby zakaźne
wysunęły się na pierwsze miejsce na liście chorób spowodowanych warunkami pracy,
wyprzedzając nawet przodujące do tej pory choroby narządu głosu. Najczęściej
rozpoznawaną w Polsce chorobą zawodową o podłoŜu zakaźnym jest borelioza. Drugą w
kolejności jest natomiast wirusowe zapalenie wątroby, które jako choroba zawodowa
występuje najczęściej u pracowników zatrudnionych w ochronie zdrowia i opiece społecznej,
gdyŜ właśnie ta grupa zawodowa jest najbardziej naraŜona na czynniki biologiczne
znajdujące się w materiale pochodzącym od zakaŜonych pacjentów (wirusy, bakterie), w tym
wirus zapalenia wątroby typu B i C. Wirusy zapalenia wątroby są jednymi i najczęstszymi z
około 20 patogenów przenoszonych drogą krwiopochodną, na które naraŜeni są pracownicy
słuŜby zdrowia w swej codziennej działalności zawodowej. Wśród innych chorób zakaźnych
stanowiącymi ryzyko transmisji zawodowej tą drogą wymienia się wirusa HIV, malarią, kiłę
czy wirusy z grupy Herpes.
Grupą zawodową, u której notuje się najwięcej przypadków zakaŜeń HBV i HCV o
etiologii zawodowej są pielęgniarki, zwłaszcza poniŜej 40 roku Ŝycia. NaleŜy podkreślić, Ŝe
orzecznictwo dotyczące chorób zawodowych pod postacią wirusowych zapaleń wątroby jest
często utrudnione. Brak wykonywania badań serologicznych w kierunku HCV i HBV przed
podjęciem pracy (np. w ramach badań wstępnych) wyklucza moŜliwość stwierdzenia, Ŝe
zakaŜenie pracownika HBV lub HCV nastąpiło wcześniej, a takŜe opóźnia rozpoznanie i
podjęcie ewentualnego leczenia. Tym samym wykryte po latach zakaŜenie omawianymi
wirusami, przy bezobjawowym wieloletnim przebiegu infekcji moŜe być później niesłusznie
uznane za chorobę zawodową. Dodatkowo procedurę orzeczniczą utrudniają inne ujawnione
pozazawodowe czynniki zwiększające ryzyko zakaŜenia, takie jak np. zachowania
ryzykowne, częste hospitalizacje, diagnostyka inwazyjna, zabiegi chirurgiczne, czy
przetaczanie krwi. Niewątpliwie dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko nabycia
zakaŜenia w miejscu pracy jest niewystarczająca wiedza na temat dróg szerzenia się
zakaŜeń
oraz
moŜliwości
zapobiegania
zakaŜeniom,
brak
bądź
nieprzestrzeganie
odpowiednich procedur postępowania po przypadkowej ekspozycji na materiał potencjalnie
zakaźny, bagatelizowanie zdarzeń związanych z przypadkowym przerwaniem ciągłości
tkanek. Z danych literaturowych wynika, Ŝe nierzadko pracownicy medyczni unikają wręcz
badań serologicznych w kierunku WZW, obawiając się utraty pracy w przypadku
potwierdzenia zakaŜenia wirusami hepatropowymi.
Liczbę rozpoznanych przypadków WZW o etiologii zawodowej na przestrzeni lat
2003-2008 przedstawia poniŜsza tabela:
2003
186
1
56
117
WZW
Typ A
Typ B
Typ C
2004
153
1
37
98
2005
151
0
46
105
2006
178
0
48
130
2007
161
0
45
116
2008
149
0
30
119
Przytoczone dane ewidentnie wskazują na potrzebę podjęcia działań wspierających
pracowników,
pracodawców,
słuŜby
medycyny
pracy,
lekarzy
specjalistów
chorób
zakaźnych, w zakresie diagnozowania i rozpoznawania chorób zakaźnych, zapobiegania ich
transmisji oraz podejmowania wczesnych działań mających na celu zminimalizowanie
skutków zakaŜenia. Wzmocnienie systemu poprzez podniesienie kwalifikacji zawodowych i
świadomości wyŜej wymienionych słuŜb i grup zawodowych moŜe początkowo spowodować
wzrost liczby rozpoznawanych przypadków chorób zawodowych. Znajomość zagroŜeń
zdrowotnych wynikających z naraŜeń zawodowych oraz kształtowanie odpowiednich
zachowań
prozdrowotnych
jest
kluczem
do
wzmocnienia
kapitału
ludzkiego
w
poszczególnych grupach zawodowych. Program profilaktyczny powinien dotyczyć grup
zawodowych o największym ryzyku zawodowego zakaŜenia się wirusami zapalenia wątroby.
Dlatego teŜ, zgodnie z celem programu dotyczącym zapobiegania najczęstszym zakaźnym
chorobom zawodowym wybrano grupę zawodową w postaci pracowników świadczących
usługi medyczne, podczas których moŜe dojść do przypadkowej ekspozycji na patogeny
przenoszone drogą krwiopochodną (pielęgniarki, lekarze zabiegowi, stomatolodzy, higienistki
stomatologiczne).
1.
Analiza piśmiennictwa
W trakcie realizacji zadania 1 zebrano i przeanalizowano 77 pozycji piśmiennictwa
polskiego i zagranicznego, których wykaz został umieszczony w załączniku nr 1. Na
podstawie zebranego piśmiennictwa oraz danych przedstawionych we wstępie raportu
dokonano identyfikacji czynników obecnych w środowisku pracy, odpowiedzialnych za
rozwój jednej z najczęstszych chorób zawodowych jaką jest wirusowe zapalenie wątroby
oraz wyłoniono grupę ryzyka, która w sposób szczególny naraŜona jest na ryzyko transmisji
patogenów przenoszonych drogą krwiopochodną, tj. personel ochrony zdrowia. PowyŜsze
stanowiło podstawę do opracowania modelu badania ankietowego oraz ustalenia zakresu
badań laboratoryjnych.
2.
Opracowanie ankiety i ustalenie zakresu badań laboratoryjnych
Wzór ankiety uŜytej do przeprowadzenia badań w zakresie zadania 1 stanowi
załącznik nr 2 i 3. Opracowanie dwóch nieznacznie róŜniących się od siebie ankiet wynika z
podziału badania na 2 części. Jedną częścią badania było przeprowadzenie badania
ankietowego
wśród
pracowników
słuŜby
zdrowia
oraz
wykonanie
u
nich
badań
laboratoryjnych takich jak AlAT, bilirubina, HbsAg, anty-HbcT, anty-Hbs oraz anty-HCV.
Uzasadnieniem oznaczania poziomu AlAT i bilirubiny jest fakt, iŜ są to badania dodatkowe,
ujęte we „Wskazówkach metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych
pracowników”, stanowiących Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 30 maja 1996r., w sprawie przeprowadzania badań lekarskich
pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń
lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU. Z 1996r. nr 69,
poz. 332 ze zmianami), jako obowiązkowe w trakcie przeprowadzania pracowniczych badań
profilaktycznych. Badanie obecności przeciwciał anty-HCV miało na celu określenie
częstości występowania zakaŜenia wirusem HCV u badanej grupy. Badanie HbsAg wynika z
faktu, iŜ jest to zasadniczy marker zakaŜenia wirusem HBV. Oznaczenie poziomu anty-Hbs
miało na celu określenie odpowiedzi poszczepiennej przeciwko WZW B, zaś oznaczenie
przeciwciał anty-HbcT miało na celu ocenę świadomości grupy badanej o przebytym w
przeszłości zakaŜeniu tym wirusem oraz określenie celowości wykonywania w późniejszym
okresie szczepień.
Druga ankieta (zawierająca ograniczoną liczbę pytań) została opracowana tylko dla
części
badania,
polegającej
na
przeprowadzeniu
izolowanego
badania
kwestionariuszowego.
3.
Przeprowadzenie części badawczej zadania 1
Przed rozpoczęciem części badawczej uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej na
przeprowadzenie badań laboratoryjnych związanych z przerwaniem ciągłości tkanek
badanych osób.
W celu pozyskania ochotników do udziału w badaniu, nawiązano kontakt z
placówkami słuŜby zdrowia takimi jak WZZOZ Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji
w Łodzi, SPZOZ w Łowiczu, SPZOZ Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 6 Instytut
Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Wzór zaproszenia do wzięcia udziału w
projekcie przedstawia załącznik nr 4. Po uzyskaniu zgody od dyrekcji wspomnianych
placówek na przeprowadzenie badań i zaproszeniu wszystkich chętnych pracowników
naraŜonych w miejscu pracy na ryzyko przerwania ciągłości tkanek przeprowadzono badania
ankietowe wraz z badaniami laboratoryjnymi w poszczególnych zakładach pracy. Dobór
grupy badanej odbył się zgodnie z zasadą równych szans, bez wyróŜniani osób ze względu
na wiek, płeć, profesję czy stan zdrowia.
Przed pobraniem krwi do badań laboratoryjnych od kaŜdego uczestnika badania
uzyskano pisemną zgodę na udział w badaniu oraz pisemne potwierdzenie o uzyskaniu
pełnej informacji o celu badania i ochronie danych osobowych oraz moŜliwych powikłaniach
związanych z pobraniem krwi.
Badania laboratoryjne wykonano w akredytowanym laboratorium WSS im. W.
Biegańskiego, które zostało wyłonione do wykonywania tych badań w drodze przetargu.
Część badawcza związana wyłącznie z badaniem ankietowym polegała na rozdaniu
kwestionariuszy oraz ich zebraniu po wypełnieniu, co miało miejsce podczas niŜej
wymienionych konferencji i spotkań personelu medycznego:
1. „Ryzyko w praktyce pielęgniarskiej – zapobieganie i eliminacja zagroŜeń”,
zorganizowane przez IMP w Łodzi, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek
Epidemiologicznych oraz Okręgową Izbą Pielęgniarek i PołoŜnych w Łodzi
2. „Ryzyko w praktyce pielęgniarskiej - zapobieganie i eliminacja zagroŜeń”,
zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie - Oddział Małopolski w
Krakowie
3. Spotkanie
szkoleniowe
dla
pielęgniarek,
połoŜnych
epidemiologicznych,
zorganizowane przez Wielkopolski Zespół Pielęgniarek Epidemiologicznych w
Poznaniu
4. VIII Konferencja Naukowo – Szkoleniowa „Pacjent Pielęgniarka Partnerzy w
Działaniu” w Krakowie
5. XV Krajowy Zjazd Delegatów Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek w Warszawie
4.
Monitoring stanu zdrowia badanych pracowników
KaŜdy pracownik otrzymał swoje wyniki badań z zachowaniem poufności. Ponadto w
przypadku wyników badań wymagających wyjaśnienia bądź dalszej diagnostyki, osoby
badane były o tym fakcie informowane i pouczone o moŜliwości skorzystania z konsultacji
lekarza chorób zakaźnych bądź pozostałych lekarzy z zespołu badawczego. Z takiej pomocy
skorzystały 2 osoby.
5.
Opracowanie algorytmów profilaktyczno-diagnostycznych
W ramach zadania 1 opracowano zestaw pytań, mający na celu ułatwienie oceny
prawdopodobieństwa
wystąpienia
choroby
zawodowej
oraz
wskazówki
dotyczące
postępowania orzeczniczego w kierunku rozpoznania choroby zawodowej. Osobne zestawy
zostały opracowane dla pracowników, lekarzy oraz pracodawców. Kwalifikatory zostały
umieszczone na stronie internetowej www.programyzdrowotne.pl.
Kwalifikator dla lekarzy:
Występowanie objawów czy wyników badań dodatkowych, sugerujących chorobę zakaźną o
etiologii zawodowej
NIE – w chwili obecnej nie ma podstaw do wszczęcia postępowania w kierunku rozpoznania
choroby zawodowej, jednakże gdy miała miejsce istotna ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny,
należy indywidualnie ocenić ryzyko zakażenia w zależności od rodzaju narażenia na stanowisku pracy
Państwa pacjenta. W przypadku uzasadnionego podejrzenia zakażenia – proszę powrócić do pytania i
zaznaczyć odpowiedź „TAK”.
TAK – idź dalej
Czy zostało postawione rozpoznanie kliniczne choroby?
NIE – przed wszczęciem postępowania w kierunku rozpoznania choroby zawodowej, istotne
jest rozpoznanie kliniczne konkretnej choroby zakaźnej. Warto pamiętać, że w toku postępowania
orzeczniczego jednostki zajmujące się orzekaniem o chorobach zawodowych mają na celu ustalenie
związku przyczynowo – skutkowego między warunkami pracy a stwierdzoną chorobą, dlatego też nie
zawsze wykonują pełną diagnostykę i obserwację kliniczną. Dlatego też przed skierowaniem pacjenta
na ścieżkę orzeczniczą należy postawić przynajmniej wstępne rozpoznanie kliniczne.
TAK – idź dalej
Czy dana choroba występowała przed podjęciem pracy?
TAK – występowanie choroby zakaźnej przed podjęciem pracy świadczy o jej etiologii
pozazawodowej i tym samym nie ma podstaw do wszczęcia postępowania w kierunku rozpoznania
choroby zawodowej. Powyższe nie dotyczy przypadków chorób, których przechorowanie nie
pozostawia trwałej odporności i powtórne zakażenie jest możliwe – w takim przypadku proszę
powrócić do pytania i zaznaczyć odpowiedź „NIE”.
NIE – idź dalej
Czy istnieją udokumentowane dowody, potwierdzające fakt ekspozycji zawodowej na patogen,
odpowiedzialny za chorobę zakaźną?
NIE – postępowanie w kierunku rozpoznania choroby zawodowej może być wszczęte,
jednakże ocena narażenia zawodowego będzie utrudniona, co może skutkować wydaniem orzeczenia
o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Jeśli nadal uważa Pan/Pani, że choroba
pacjenta/pracownika została spowodowana warunkami pracy, proszę powrócić do pytania i
zaznaczyć odpowiedź „TAK”
TAK – idź dalej
Postępowanie w przypadku podejrzenia zakaźnej lub
pasoŜytniczej choroby zawodowej.
Zgłoszenia dokonuje się poprzez skierowanie na badania do jednostki
orzeczniczej I stopnia:
poradni chorób zakaźnych wojewódzkiego ośrodka medycyny
pracy, lub
• przychodni i oddziału chorób zakaźnych poziomu
wojewódzkiego,
właściwych ze względu na aktualne miejsce zamieszkania
pracownika/pacjenta
•
Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej
Przygotowanie danych dotyczących charakterystyki stanowiska pracy oraz
danych na temat naraŜenia zawodowego na stanowisku pracy (wykonuje
lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikiem we współpracy z przedstawicielem słuŜb BHP; w
przypadku likwidacji zakładu pracy – właściwy państwowy powiatowy
inspektor sanitarny)
Dane obejmują:
• Rodzaj czynnika biologicznego
• Ustalenie kontaktu
• Okres naraŜenia
• Okres utajenia choroby
• Określenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika
Karta oceny naraŜenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby
zawodowej
Kwalifikator dla pracownika
Występowanie objawów czy wyników badań dodatkowych, sugerujących chorobę zakaźną o
etiologii zawodowej
NIE – w chwili obecnej nie ma podstaw do wszczęcia postępowania w kierunku rozpoznania
choroby zawodowej, jednakże gdy miała miejsce istotna ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny,
proszę zgłosić się do lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad Pana/Pani zakładem pracy
celem określenia dalszego postępowania, uzależnionego od rodzaju narażenia na Pana/Pani
stanowisku pracy.
TAK – idź dalej
Czy zostało postawione rozpoznanie kliniczne choroby?
NIE – przed wszczęciem postępowania w kierunku rozpoznania choroby zawodowej, istotne
jest rozpoznanie kliniczne konkretnej choroby zakaźnej. Warto pamiętać, że w toku postępowania
orzeczniczego jednostki zajmujące się orzekaniem o chorobach zawodowych mają na celu ustalenie
związku przyczynowo – skutkowego między warunkami pracy a stwierdzoną chorobą, dlatego też nie
zawsze wykonują pełną diagnostykę i obserwację kliniczną. Jeśli nie wiadomo jaką chorobę
rozpoznano w Pana/Pani przypadku – proszę o to zapytać lekarza prowadzącego diagnostykę czy
leczenie.
TAK – idź dalej
Czy dana choroba występowała przed podjęciem pracy?
TAK – występowanie choroby zakaźnej przed podjęciem pracy świadczy o jej etiologii
pozazawodowej i tym samym nie ma podstaw do wszczęcia postępowania w kierunku rozpoznania
choroby zawodowej. Powyższe nie dotyczy przypadków chorób, których przechorowanie nie
pozostawia trwałej odporności i powtórne zakażenie jest możliwe – w takim przypadku proszę
powrócić do pytania i zaznaczyć odpowiedź „NIE”.
NIE – idź dalej
Czy istnieją udokumentowane dowody, potwierdzające fakt ekspozycji zawodowej na patogen,
odpowiedzialny za chorobę zakaźną?
NIE – postępowanie w kierunku rozpoznania choroby zawodowej może być wszczęte,
jednakże ocena narażenia zawodowego będzie utrudniona, co może skutkować orzeczeniem o braku
podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Jeśli nadal uważa Pan/Pani, że choroba została
spowodowana warunkami pracy, proszę powrócić do pytania i zaznaczyć odpowiedź „TAK”
TAK – idź dalej
Postępowanie w przypadku podejrzenia choroby zawodowej.
Sposób zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej:
•
•
w przypadku aktualnego zatrudnienia zgłoszenia dokonuje się za
pośrednictwem lekarza sprawującego nad Panem/Panią
profilaktyczną opiekę zdrowotną (tzw. lekarza zakładowego), który
skieruje Pana/Panią do odpowiedniej jednostki orzeczniczej
w innych przypadkach podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się
bezpośrednio właściwemu państwowemu inspektorowi
sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy,
których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest
lub była przez Pana/Panią wykonywana, lub według krajowej
siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca
naraŜenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie)
Formularz zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej
Przygotowanie danych dotyczących charakterystyki stanowiska pracy oraz
danych na temat naraŜenia zawodowego na stanowisku pracy (wykonuje
lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikiem we współpracy z przedstawicielem słuŜb BHP; w
przypadku likwidacji zakładu pracy – właściwy państwowy powiatowy
inspektor sanitarny)
Dane obejmują:
• Rodzaj czynnika biologicznego
• Ustalenie kontaktu
• Okres naraŜenia
• Okres utajenia choroby
• Określenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika
Karta oceny naraŜenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby
zawodowej
Kwalifikator dla pracodawcy
Występowanie objawów czy wyników badań dodatkowych, sugerujących chorobę zakaźną o
etiologii zawodowej
NIE – w chwili obecnej nie ma podstaw do wszczęcia postępowania w kierunku rozpoznania
choroby zawodowej, jednakże gdy miała miejsce istotna ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny,
proszę skierować pracownika do lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad Państwa zakładem
pracy celem określenia dalszego postępowania, uzależnionego od rodzaju narażenia na stanowisku
pracy pracownika, u którego mogło dojść do zakażenia.
TAK – idź dalej
Czy istnieją udokumentowane dowody, potwierdzające fakt ekspozycji zawodowej na patogen,
odpowiedzialny za chorobę zakaźną?
NIE – postępowanie w kierunku rozpoznania choroby zawodowej może być wszczęte,
jednakże ocena narażenia zawodowego będzie utrudniona, co może skutkować orzeczeniem o braku
podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Jeśli nadal uważacie Państwo, że choroba pracownika
została spowodowana warunkami pracy, proszę powrócić do pytania i zaznaczyć odpowiedź „TAK”
TAK – idź dalej
Postępowanie w przypadku podejrzenia choroby zawodowej.
Sposób zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej:
•
podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się bezpośrednio
właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i
właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, których właściwość
ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była przez
pracownika wykonywana, lub według krajowej siedziby
pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca naraŜenia
zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie)
Formularz zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej
Przygotowanie danych dotyczących charakterystyki stanowiska pracy oraz
danych na temat naraŜenia zawodowego na stanowisku pracy (wykonuje
lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikiem we współpracy przedstawicielem słuŜb BHP)
Dane obejmują:
• Rodzaj czynnika biologicznego
• Ustalenie kontaktu
• Okres naraŜenia
• Okres utajenia choroby
• Określenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika
Karta oceny naraŜenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby
zawodowej
6.
Wyniki przeprowadzonego badania dotyczącego postrzegania bezpieczeństwa
pracy w miejscu zatrudnienia pod kątem ryzyka transmisji patogenów
przenoszonych drogą krwiopochodną
Ogółem zebrano 1032 ankiet. Ze względu na nierzetelne wypełnienie kwestionariusza
odrzucono 18 ankiet, a analizie poddano grupę 1014 osób personelu medycznego.
Charakterystykę grupy badanej ze względu na wiek, staŜ pracy, wykonywaną pracę,
miejsce pracy, zmianowość pracy przedstawia tabela nr 1, 2 i 3.
Tabela 1.
Charakterystyka badanej grupy N=1014 (100%)
Cała grupa (N=1014)
Rok urodzenia (średnia±SD)
1965,84±8,56
43,16±8,56
Wiek [lata] (średnia±SD)
przedział [min; max]
StaŜ pracy [lata] (średnia±SD)
przedział [min; max]
<21;78>
20,79±9,13
<2 m-ce;45 lat>
Tabela 2.
Charakterystyka badanej grupy N=1014 (100%)
Cała grupa
N=1014 (100%)
Stanowisko pracy
Pielęgniarka
755 (74,5%)
Niezabiegowy personel medyczny
45 (4,4%)
Zabiegowy personel medyczny
53 (5,2%)
Personel laboratorium
25 (2,5%)
Technik
12 (1,2%)
Personel stomatologiczny
16 (1,6%)
Dentysta
40 (3,9%)
Salowa/salowy
51 (5%)
Student medycyny
2 (0,2%)
Pracownik transportu
6 (0,6%)
Ratownik
9 (0,9%)
Pracownik ochrony
0
Pracownik pralni
0
Miejsce pracy
Szpital-oddział
780 (76,9%)
Przychodnia
111 ( 10,9%)
Izba przyjęć
56 (5,5%)
Pogotowie
11 (1,1%)
Pracownia endoskopowa
11 (1,1%)
Laboratorium
24 (2,4%)
Inne
21 (2,1%)
Praca na zmianie:
Pierwszej
612 (60,4%)
Drugiej
19 (1,9%)
Trzeciej
0
W systemie 12-godz
392 (36,7%)
Tabela 3.
Szczegółowa charakterystyka zatrudnienia osób ankietowanych z uwzględnieniem oddziałów
szpitalnych.
Oddział szpitalny
%
Internistyczny
175 (17,3%)
Pediatria/neonatologia
52 (5,1%)
Toksykologia
15 (1,5%)
OIOM
63 (6,2%)
Pracownia RTG
3 (0,3%)
Ginekologia
24 (2,4%)
Chirurgia
80 (7,9%)
Ortopedia
13 (1,3%)
Blok operacyjny
42 (4,1%)
SOR
14 (1,4%)
Urologia
13 (1,3%)
Onkologia
10 (1%)
Rehabilitacja
16 (1,6%)
Okulistyka
3 (0,3%)
Zakaźny
3 (0,3%)
Stacja dializ
4 (0,4%)
Neurologia
14 (1,4%)
Psychiatria
14 (1,4%)
Laryngologia
5 (0,5%)
Dermatologia
7 (0,7%)
Stomatologia
3 (0,3%)
Opinię dotyczącą postrzegania przez pracowników zagadnień bezpieczeństwa i higieny
pracy w miejscu pracy oraz poziom postrzegania zawodowego ryzyka naraŜenia na
zakaŜenie krwiopochodne w trakcie wykonywania pracy przedstawia tabela 4 i 5.
Tabela 4.
Opinie badanych dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w ankietowanej grupie N=1014 (100%)
Zupełnie się
nie zgadzam
Raczej się nie
zgadzam
Nie mam
zdania
Raczej się
zgadzam
Zgadzam się
całkowicie
Bezpieczeństwo pracowników jest
jednym z podstawowych
priorytetów w moim miejscu pracy
60 (5,9%)
120 (11,8%)
66 (6,5%)
315 (31,1%)
453 (44,7%)
Zakład pracy zachęca do
raportowania wszelkich
zaobserwowanych
nieprawidłowości związanych z
bezpieczeństwem pracowników
37 (3,6%)
104 (10,3%)
118 (11,7%)
349 (34,4%)
406 (40%)
Gdy informacja o zagrożeniach
zostanie przekazana kierownictwu problemy związane z
bezpieczeństwem są rozwiązywane
stosunkowo szybko
44 (4,3%)
119 (11,7%)
115 (11,4%)
379 (37,4%)
357 (35,2%)
Pojemniki na zużyte igły czy inne
ostre narzędzia są dostępne w
każdym miejscu i chwili gdy ich
potrzebuję
21 (2,1%)
39 (3,8%)
19 (1,9%)
198 (19,5%)
737 (72,7%)
Edukacja dotycząca bezpieczeństwa
w miejscu pracy jest częścią różnych
szkoleń i spotkań
45 (4,4%)
108 (10,7%)
74 (7,3%)
374 (36,9%)
413 (40,7%)
Zakład pracy dostarcza wszelkich
możliwych narzędzi i pomocy,
mających na celu zapobieganie
urazom związanych z przerwaniem
ciągłości tkanek
40 (3,9%)
104 (10,3%)
72 (7,1%)
373 (36,8%)
425 (41,9%)
Nie czuję obaw przed byciem
skrytykowanym/ą bądź
upomnianym/ą w przypadku
zgłoszenia przypadkowego zakłucia
czy skaleczenia
36 (3,6%)
68 (6,7%)
82 (8,1%)
274 (27,0%)
554 (54,6%)
Tabela 5.
Poziom postrzegania zawodowego ryzyka narażenia na zakażenie krwiopochodne w badanej grupie.
Poziom zawodowego ryzyka
Cała grupa
N=1014 (100%)
Wysoki
625 (61%)
Średni
325 (32,1%)
Niski
61 (6%)
Tabela 6.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=1014 (100%)
Czy P. zdaniem poziom przekazywanych w tak
miejscu pracy informacji na temat zakażeń
nie
krwiopochodnych jest wystarczający?
613 (60,5%)
265 (26,1%)
nie mam zdania
136 (13,4%)
Czy w P. miejscu pracy istnieje rejestr ekspozycji Tak
zawodowych i czy są wprowadzone odpowiednie
protokoły dotyczące raportowania takich Nie
zdarzeń?
Nie wiem
810 (79,9%)
Jeśli istnieje rejestr ekspozycji zawodowych, czy
wie Pan/Pani jak raportować przypadkową
ekspozycję?
Tak
789 (77,8%)
Nie
223 (22%)
63 (6,2%)
141 (13,9%)
Kogo w pierwszej kolejności by Pan/Pani Przełożonego
poinformował/a o przypadkowym przerwaniu
Lekarza zakładowego
ciągłości tkanek?
Zespół
ds
zakładowych
816 (80,5%)
38 (3,8%)
zakażeń
57 (5,6%)
Lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej
6 (0,6%)
Lekarza
25 (2,5%)
oddziału
chorób
zakaźnych
Inspektora ds. BHP
5 (0,5%)
Stację
sanitarnoepidemiologiczną
1 (0,1%)
Izbę przyjęć
26 (2,6)
Lekarz dyżurny
16 (1,6%)
Nikogo
4 (0,4%)
Nie wiem
7 (0,7%)
Informacje uzyskane z badania ankietowego.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=1014 (100%)
Czy P. zdaniem poziom przekazywanych w tak
miejscu pracy informacji na temat zakażeń
nie
krwiopochodnych jest wystarczający?
613 (60,5%)
265 (26,1%)
nie mam zdania
136 (13,4%)
Czy w P. miejscu pracy istnieje rejestr ekspozycji Tak
zawodowych i czy są wprowadzone odpowiednie
protokoły dotyczące raportowania takich Nie
zdarzeń?
Nie wiem
810 (79,9%)
Jeśli istnieje rejestr ekspozycji zawodowych, czy
wie Pan/Pani jak raportować przypadkową
ekspozycję?
Tak
789 (77,8%)
Nie
223 (22%)
63 (6,2%)
141 (13,9%)
Kogo w pierwszej kolejności by Pan/Pani Przełożonego
poinformował/a o przypadkowym przerwaniu
Lekarza zakładowego
ciągłości tkanek?
Zespół
ds
zakładowych
816 (80,5%)
38 (3,8%)
zakażeń
57 (5,6%)
Lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej
6 (0,6%)
Lekarza oddziału
zakaźnych
25 (2,5%)
Inspektora ds. BHP
chorób
5 (0,5%)
Stację
sanitarnoepidemiologiczną
1 (0,1%)
Izbę przyjęć
26 (2,6)
Lekarz dyżurny
16 (1,6%)
Nikogo
4 (0,4%)
Nie wiem
7 (0,7%)
Tabela 7.
Informacje dotyczące poziomu przekazywanych informacji na temat występowania zakażeń z
uwzględnieniem wykonywanego zawodu.
Zawód
Poziom przekazywanych informacji na temat występowania zakażeń
Wystarczający
Nie wystarczający
Nie mam zdania
473 (63,6%)
203 (26,9%)
78 (10,3%)
15 (71,4%)
4 (19%)
2 (9,5%)
29 (64,4%)
8 (20%)
7 (15,6%)
16 (30,2%)
10 (18,9%)
17 (68%)
2 (8%)
6 (24%)
5 (41,7%)
3 (25%)
4 (33,3%)
Personel stomatologiczny
N=16
7 (43,8%)
4 (25%)
5 (31,3)
Dentysta
18 (45%)
12 (30%)
10 (25%)
Pielęgniarka
N=755
Lekarz
N=21
Niezabiegowy personel
medyczny N=45
Zabiegowy personel
medyczny N=53
Personel laboratorium
N=25
27 (50,9%)
Technik
N=12
N=40
Salowa/Salowy
31 (60,8%)
11 (21,6%)
10 (19,6%)
3 (33,3%)
2 (22,2%)
4 (44,4%)
4 (66,7%)
1 (16,7%)
1 (16,7%)
N=51
Ratownik
N=9
Pracownik transporty
N=6
Tabela 8.
Informacje dotyczące poziomu postrzegania zawodowego ryzyka narażenia na zakażenie
krwiopochodne z uwzględnieniem wykonywanego zawodu.
Zawód
Poziom zawodowego ryzyka
Wysoki
Średni
Niski
478 (63,3%)
238 (31,52%)
37 (4,9%)
6 (28,6%)
11 (52,4%)
4 (19%)
Niezabiegowy personel
medyczny N=45
10 (22,2%)
23 (51,1%)
12 (26,7%)
Zabiegowy
personel
medyczny N=53
43 (81,1%)
9 (16,9%)
1 (1,9%)
13 (52%)
6 (24%)
5 (20%)
3 (25%)
6 (50%)
3 (25%)
10 (62,5%)
5 (31,3%)
1 (6,3%)
Pielęgniarka
N=755
Lekarz
N=21
Personel
N=25
laboratorium
Technik
N=12
Personel
stomatologiczny N=16
Dentysta
23 (57,5%)
17 (42,5%)
0
35 (68,6%)
16 (31,4%)
0
6 (66,7%)
3 (3,3%)
0
2 (33,3%)
2 (33,3%)
2 (33,3%)
N=40
Salowa/Salowy
N=51
Ratownik
N=9
Pracownik
N=6
transportu
Tabela 9.
Informacje uzyskane z badania ankietowego dotyczące przypadkowej ekspozycji (zakłucia igłą,
zranienia narzędziem uprzednio użytą/ym) w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=1014 (100%)
Ile razy doszło do przypadkowej ekspozycji
zawodowej?
1 raz
104 (10,3%)
2 razy
50 (4,9%)
3 razy
17 (1,7%)
4 razy
7 (0,7%)
5 razy
13 (1,3%)
6 razy
4 (0,4%)
7 razy
2 (0,2%)
8 razy
2 (0,2%)
10 razy
5 (0,5%)
17 razy
1 (0,1%)
30 razy
1 (0,1%)
Ani razu
796 (78,5%)
Ile razy doszło do przypadkowej ekspozycji
zawodowej, ale nie wiem czy igła/narzędzie było
użyte przy obsłudze pacjenta
Ile razy takie zdarzenie (przypadkowa ekspozycja
zawodowa) było komukolwiek zgłoszone? (z 218
zdarzeń)
1 raz
5 (0,5%)
2 razy
4 (0,4%)
3 razy
2 (0,2%)
5 razy
1 (0,1%)
1 raz
81
2 razy
30
3 razy
9
4 razy
2
5 razy
3
6 razy
2
7 razy
2
8 razy
4
Ani razu
Dla ilu takich zdarzeń wypełnił/a Pan/Pani
odpowiedni formularz przypadkowej ekspozycji
zawodowej? (z 218 zdarzeń)
85 (39%)
1 raz
50
2 razy
17
3 razy
6
4 razy
3
5 razy
4
7 razy
2
8 razy
1
Nigdy takiego formularza
nie wypełniałem/am
132 (60,5%)
Tabela 10.
Informacje dotyczące zachorowania na WZW typu B lub WZW typu C.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=1014 (100%)
Czy kiedykolwiek chorował P. na WZW typ B?
Czy kiedykolwiek chorował P. na WZW typ C?
nie
955 (94,2%)
tak
59 (5,8%)
nie
1004 (99%)
tak
10 (1%)
Jeśli tak - czy zakażenie to było uznane za chorobę tak
zawodową?
nie
24
Tabela 11.
Informacje dotyczące sczepienia na WZW typu B.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=1014 (100%)
Czy był P. szczepiony przeciwko
WZW B?
tak
949 (93,6%)
Ilość dawek szczepionki WZW B
1 dawka
21 (2,1%)
2 dawki
19 (1,9%)
3 dawki
441 (43,5%)
4 dawki
262 (25,8%)
5 dawek
108 (10,7%)
6 dawek
19 (1,9%)
7 dawek
3 (0,3%)
Nie wiem
76 (7,5%)
Nigdy nie szczepiony
61 (6%)
Czy po szczepieniu sprawdzano
poziom przeciwciał anty-HBs?
Nie sprawdzano
620 (65,3%)
Sprawdzano
329 (34,7%)
(z 949 szczepionych osób)
Powyżej 3 dawek szczepionki otrzymały 392 osoby co stanowi 38,7% badanej grupy.
Tabela 12.
Informacje dotyczące roku podania ostatniej dawki szczepienia na WZW typu B.
Cała grupa
N=1014 (100%)
Rok podania
1976
1
0,09%
1985
1
0,09%
1988
2
0,19%
1989
3
0,29%
1990
4
0,39%
1991
4
0,39%
1992
4
0,39%
1993
6
0,59%
1994
10
0,98%
1995
13
1,28%
1996
15
1,47%
1997
27
2,66%
1998
18
1,77%
1999
41
4,04%
2000
34
3,35%
2001
35
3,45%
2002
42
4,14%
2003
47
4,63%
2004
62
6,11%
2005
54
5,32%
2006
21
2,07%
2007
15
1,47%
2008
14
1,38%
2009
5
0,49%
444
43,8%
Nie wiem
Tabela 13.
Informacje dotyczące poziomu przeciwciał anty-HBs po podaniu ostatniej dawki szczepienia na WZW
typu B.
Poziom przeciwciał anty-HBS
Cała grupa
N=329 (100%)
20
1 (0,3%)
70
1 (0,3%)
100
1 (0,3%)
150
1 (0,3%)
500
1 (0,3%)
1000
1 (0,3%)
Odpowiednio wysoki
Niski
Nie pamiętam
142 (43,2%)
31 (9,4%)
150 (45,6%)
Tabela 14.
Informacje dotyczące roku sprawdzenia poziomu przeciwciał anty-HBs po podaniu ostatniej dawki
szczepienia na WZW typu B.
Cała grupa
N=1014 (100%)
Rok badania
1987
1
0,10 %
1990
1
0,10 %
1991
2
0,20 %
1995
1
0,10 %
1996
2
0,20 %
1997
3
0,30 %
1998
2
0,20 %
1999
2
0,20 %
2000
4
0,39 %
2001
3
0,30 %
2002
5
0,49 %
2003
4
0,39 %
2004
6
0,59 %
2005
9
0,89 %
2006
15
1,48 %
2007
38
3,75 %
2008
52
5,13 %
2009
30
2,96 %
Bez danych
834
82,25 %
Na dalsze pytania ankietowani odpowiadali tylko w przypadku, gdy
KIEDYKOLWIEK doszło do przypadkowego przerwania ciągłości
tkanek
N = 264 [100%]
Przypadkowe przerwanie ciągłości tkanek w badanej grupie 1014 osób ankietowanego personelu
medycznego zgłosiły 264 osoby co stanowi 26% badanej grupy. Osoby, u których doszło do
przypadkowego przerwania ciągłości tkanek podczas wykonywania czynności zawodowych, zgłosiły
że zdarzenia takie miało miejsce średnio 5,13 lat temu, od 2 miesięcy do maksymalnie 36 lat temu.
Tabela 15.
Informacje dotyczące rodzaju narzędzia bądź przedmiotu jakie spowodowało przypadkowe
przerwanie ciągłości tkanek.
Rodzaj narzędzia
Cała grupa
N=264 (100%)
Igła
219 (83%)
Ampułka
10 (3,8%)
Skalpel, metal
20 (7,6%)
Zgłębnik
7 (2,7%)
Paznokcie pacjenta
2 (0,8%)
Tabela 16.
Informacje dotyczące rodzaju czynności podczas której wykonywania doszło do przypadkowego
przerwania ciągłości tkanek.
Rodzaj czynności
Cała grupa
N=264 (100%)
BIOBSJA CIENKOIGŁOWA
1 (0,4%)
CEWNIKOWANIE ŻYŁY
1 (0,4%)
W DRODZE OD POJEMNIKA NA ZUŻYTY SPRZĘT
12 (4,6%)
SPRZĄTANIE GABINETU
1 (0,4%)
DEZYNFEKCJA
4 (1,5%)
LECZENIE
4 (1,5%)
ŁĄCZENIE DRENÓW
1 (0,4%)
MYCIE SPRZĘTU / NARZĘDZI
8 (3%)
NABIERANIE LEKU
6 (2,3%)
NAKŁADANIE OSŁONKI /NAKLADKI
12 (4,6%)
NAKŁUCIE
1 (0,4%)
NIE PAMIETAM
1 (0,4%)
OTWIERANIE AMPUŁKI
6 (2,3%)
OTWIERANIE IGŁY
3 (1,1%)
TRANSPORT ODPADÓW MEDYCZNYCH
4 (1,5%)
PŁUKANIE KANAŁU KORZENIOWEGO
1 (0,4%)
PODCZAS INIEKCJI im, iv
132 (50%)
PODCZAS ZDEJMOWANIA BUTELKI
1 ( 0,4%)
PRZEKŁUTY POJEMNIK NA IGŁY
1 (0,4%)
PORZĄDKOWANIE SPRZĘTU
5 (1,9%)
SPRZĄTANIE NARZĘDZI PO ZABIEGU
13 (4,9%)
STERYLIZACJA
1 (0,4%)
SZCZEPIENIE
1 (0,4%)
UZUPEŁNIANIE APTECZKI
1 (0,4%)
W TRAKCIE ZABIEGU OPERACYJNEGO
10 (3,8%)
WSTRZYKNIĘCIE LEKU DO BUTELKI
1 (0,4%)
ZADRAPANIE- CZYNNOŚCI HIGIENICZNE
1 (0,4%)
ZDEJMOWANIE IGŁY
4 (1,5%)
ZMIANA OPATRUNKU
1 (0,4%)
ZNIECZULENIE
3 (1,1%)
BEZ ODPOWIEDZI
20 (7,6%)
Tabela 17.
Informacje dotyczące stanu serologicznego poszkodowanego i „źródła” potencjalnego zakażenia.
Zadane pytanie:
Cała grupa
N=264 (100%)
W przypadku gdy doszło do przypadkowego przerwania Tak
ciągłości tkanek, czy był znany Pana/Pani stan serologiczny
przed ekspozycją (badania takie jak HBsAg, anty–HBe Nie
total, anty-HCV, anty-HIV itp.)?
W przypadku gdy doszło do przypadkowego przerwania Tak
ciągłości tkanek, czy był znany stan serologiczny (badania
takie jak HBsAg, anty–HBe total, anty-HCV, anty-HIV itp.) Nie
„źródła” potencjalnego zakażenia?
97 (36,7%)
160 (60,6%)
81 (30,7%)
176 (66,7%)
Raportu zgłoszenia po przypadkowym przerwaniu ciągłości tkanek dokonały 124 osoby co stanowi
47% osób z badanej grupy u której doszło do przypadkowej ekspozycji zawodowej.
Tabela 18.
Informacje dotyczące powód dla którego nie dokonano raportu zgłoszenia po przypadkowym
przerwaniu ciągłości tkanek.
Powód nie zgłoszenia przypadkowej ekspozycji
Cała grupa
N=264 -124 =
140(100%)
Nie znalazłem/am czasu na dokonanie zgłoszenia
34 (24,3%)
Nie znalazłem/am procedury postępowania w takim przypadku
28 (20%)
Miałem/am wątpliwości co do zapewnień o nie ujawnieniu moich wyników
badań osobom trzecim
2 (1,4%)
Obawiałem/am, się że zgłoszenie ekspozycji będzie źle postrzegane
21 (15%)
Wydawało mi się, że ryzyko nosicielstwa wirusów HCV, HBV, czy HIV u ,,
pacjenta –źródła ” było niskie
25 (17,8%)
Wydawało mi się, że rodzaj ekspozycji której doznałem/am był obarczony
niskim ryzykiem transmisji patogenów krwiopochodnych
46 (32,8%)
Nie miałem/am świadomości, że raportowanie ekspozycji jest ważne
13 (9,3%)
Długa procedura w szpitalu
1 (0,7%)
Czekanie na wyniki badań źródła zakażenia
1 (0,7%)
Tylko wpis
1 (0,7%)
Utrata pracy
1 (0,7%)
Nie było procedury
6 (4,3%)
Zbagatelizowanie problemu
1 (0,7%)
Poza szpitalem
1 (0,7%)
Zignorowanie przez przełożonych
1 (0,7%)
Igła czysta
2 (1.4%)
Nikt się tym nie zajmował
1 (0,7%)
WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO WSRÓD OSÓB KTÓRE OFICJALNIE ZGŁOSIŁY ZDARZENIE
PRZYPADKOWEGO PRZERWANIA CIĄGŁOŚCI TKANEK - POSTĘPOWANIE POEKSPOZYCYJNE N=166
[100%]
Tabela 19.
Informacje dotyczące miejsca/osoby zgłoszenia po przypadkowym przerwaniu ciągłości tkanek.
Miejsce zgłoszenia
Cała grupa
N=166 (100%)
Przełożony
86 (51,8%)
Zespół Zakażeń Zakładowych
17 (10,2%)
Lekarz POZ
3 (1,8%)
Lekarz zakładowy
21 (12,7%)
Izba przyjęć
18 (10,8%)
Oddział/przychodnia chorób zakaźnych
30 (18,1%)
BHP
3 (1,6%)
Oddziałowa
1 (0,6%)
Lekarz dyżurny
3 (1,8%)
Pielęgniarka epidemiologiczna
1 (0,6%)
Brak procedury
1 (0,6%)
Nie otrzymałem żadnej pomocy
10 (6%)
Tabela 20.
Opinie dotyczące leczenia/porady związanej z przypadkową ekspozycją.
Zostałem/am przyjęty/a odpowiednio
szybko
Zupełnie
się nie
zgadzam
Raczej się
nie
zgadzam
Nie mam
zdania
Raczej się
zgadzam
Zgadzam
się
całkowicie
7 (4,2%)
11 (6,6%)
6 (3,6%)
18 (10,8%)
71 (42,8%)
Uzyskałem/am wystarczającą ilość
informacji, by podjąć decyzję i wyrazić
zgodę na wdrożenie leczenia
poekspozycyjnego
8 (4,8%)
14 (8,4%)
7(4,2%)
21 (12,7%)
61 (63,7%)
Uzyskałem/am satysfakcjonującą
odpowiedź na wszystkie pytania
7 (4,2%)
11 (6,6%)
11 (6,6%)
29 (17,5%)
56 (33,7%)
Zachęcano mnie do ponownej wizyty
w przypadku pojawienia się
jakichkolwiek wątpliwości
12 (4,2%)
8 (4,8%)
12 (7,2%)
22 (13,3%)
59 (35,5%)
Personel utwierdził mnie w
przekonaniu, że zgłoszenie ekspozycji
było jak najbardziej słuszne
7 (4,2%)
4 (2,4%)
9 (5,4%)
16 (9,6%)
78 (4,7%)
Miejsce w którym udzielono mi
pomocy było dla mnie dogodne
7 (4,2%)
8 (4,2%)
7 (4,2%)
21 (12,7%)
72 (43,4%)
Wyniki badań laboratoryjnych
Badania laboratoryjne przeprowadzono w grupie N=397 osób.
Tabela 21.
Wyniki badań laboratoryjnych w grupie N=397 osób.
Cała grupa
N=397 (100%)
Bilirubina całkowita [ średnia; min. max]
0,47±0,30
(0,08; 2,68)
ALAT [ średnia; min. max]
20,52±15,19
(1; 203)
Antygen HBS - pozytywny
Antygen HBS - ujemny
6 (1,5 %)
387 (97,7%)
Anty HBS iv [ średnia; min. max]
566,83±462,95
(2; 1200)
Anty HBC total - pozytywny
71 (17,9%)
Anty HBC total - ujemny
323 (81,6%)
Przeciwciała anty HCV - pozytywny
4 (1%)
Przeciwciała anty HCV - ujemny
386 (97%)
W grupie N=397 osób, u których przeprowadzono badania laboratoryjne diagnostykę w kierunku
WZW przeprowadzono u 109 (27,5%) osób, natomiast w grupie 288 (72,5%) osób takiej diagnostyki
nigdy nie wykonywano.
Tabela 22.
Informacje dotyczące zachorowania na WZW typu B lub WZW typy C w rodzinie badanych osób
N=397.
Cała grupa
N=397 (100%)
Zachorowanie na WZW w rodzinie
tak
40 (10,1%)
Zachorowanie na WZW typ B w rodzinie
tak
19 (4,7%)
Zachorowanie na WZW typ C w rodzinie
tak
2 (0,5%)
Zachorowanie na WZW w rodzinie
nie
357 (89,9%)
7.
Ocena wcześniejszych działań w zakresie opieki profilaktycznej nad
pracownikiem
1.1
W 2007 roku w trakcie realizacji programu przez IMP w Łodzi pod nazwą „Określenie
standardów postępowania w zakresie profilaktyki i prewencji w zakaŜeniach HCV, ze
szczególnym uwzględnieniem pracowników ochrony zdrowia” dokonano identyfikacji i
określono rodzaje naraŜenia pod kątem moŜliwości transmisji zakaŜenia wirusem HCV.
Retrospektywnej analizie zostało poddanych 60 losowo wybranych pracowników słuŜby
zdrowia, którzy w latach 2006-2007 zgłosili się na oddział chorób zakaźnych WWS im dr Wł.
Biegańskiego w Łodzi, po przypadkowym kontakcie z materiałem potencjalnie zakaźnym.
Na podstawie przeprowadzonego badania stwierdzono, iŜ do przypadkowej
ekspozycji na materiał zakaźny częściej dochodzi u kobiet (68,33%) oraz w grupie osób w
wieku 31-40 lat (46,6%). Biorąc pod uwagę wykonywany zawód, większość grupy badanej
stanowiły pielęgniarki (51,67%), a następnie lekarze (26,67%). Stomatolodzy stanowili 3.33%
grupy, natomiast 18,33% osób wykonywała inne zawody, związane z opieką medyczną,
takie jak ratownicy medyczni, salowe, analitycy medyczni. Większość zdarzeń przerwania
ciągłości tkanek miała miejsce na oddziałach niezabiegowych (46,67%), natomiast w
przypadku oddziałów zabiegowych odsetek ten wyniósł 36,67%.
Najczęstszą zaś przyczyną przerwania ciągłości tkanek i tym samym ekspozycji na
materiał zakaźny, przenoszony drogą krwiopochodną było zakłucie brudną igłą (83,34%).
Skaleczenie się narzędziem (chirurgicznym) odnotowano w 5 przypadkach, natomiast innym
rodzajem ekspozycji było m.in. skaleczenie się szkiełkiem laboratoryjnym czy kontakt błon
śluzowych z krwią pacjenta.
Czas, jaki upłynął od momentu ekspozycji do zgłoszenia się do izby przyjęć chorób
zakaźnych w 70% przypadków był krótszy niŜ 24 godziny, 8 zaś osób zgłosiło się dopiero po
upływie jednego dnia. Jedna osoba z grupy badanej zgłosiła się dopiero po upływie 12 dni.
Tylko w 36,66% przypadków bezpośrednio po zakłuciu wdroŜono odpowiednie
postępowanie, pod postacią zgłoszenia faktu ekspozycji przełoŜonemu i wypełnieniu
indywidualnej karty ekspozycji wraz z pisemnym opisem zdarzenia.
Analizując dane medyczne grupy badanej, stwierdzono, iŜ zdecydowana większość
osób była szczepiona przeciwko WZW typu B (88,33%), zaś 5 osób w przeszłości chorowało
na WZW typu B (w tym dwie z nich równieŜ były szczepione). Oznaczony poziom przeciwciał
anty-HBs u 45 pracowników wynosił ponad 100 UM/ml, u 6 wahał się między 10 a 100, u 5
osób w ogóle nie był oznaczony. Natomiast u 4 osób poziom omawianych przeciwciał
wyniósł 0, przy czym u 2 osób wynik ten był efektem braku reakcji na szczepionkę.
U Ŝadnej z osób, u których wykonano badania serologiczne, nie stwierdzono
obecności HBsAg i anty-HCV.
Istotnym faktem jest, Ŝe aŜ w prawie 75% przypadkach udało się zidentyfikować
„źródło” naraŜenia oraz wykonać u tych pacjentów badania serologiczne, które przedstawia
poniŜsza tabela:
Tabela. Określenie statusu serologicznego „źródła”
stan
serologiczny
zakaŜenia
źródła liczba
% grupy
ujemny
35
58,33
HBs Ag (+)
3
5
anty-HCV (+)
6
10
nieznany
16
26,67
Ponadto naleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŜ w 6 przypadkach pacjent był zakaŜony
bądź chorował na WZW typu C.
U 35 osób z analizowanej grupy, zalecono ponowne badanie i kontrolę w przychodni
przyszpitalnej w terminie 3 miesięcy od pierwszego zgłoszenia się do szpitala. Niestety na
ponowną kontrolę zgłosiło się tylko 6 osób, a spośród nich - na trzecią umówioną wizytę nie
stawił się juŜ nikt.
Na podstawie zebranego materiału nie udało się ustalić powodów bądź utrudnień,
które przeszkadzały w dopełnieniu ustalonej procedury poekspozycyjnej, chociaŜby takiej jak
sporządzenie protokołu powypadkowego, a co było jednym z celów przedstawionego
badania.
1.2
Innym badaniem, dotyczącym opieki profilaktycznej nad pracownikiem była wykonana
takŜe przez IMP w Łodzi w 2008 roku ocena stanu wiedzy lekarzy sprawujących opiekę
zdrowotną nad personelem medycznym na temat postępowania w przypadku ekspozycji na
materiał potencjalnie zakaźny.
Badaniom ankietowym została poddana grupa 69 lekarzy sprawujących opiekę
profilaktyczną nad pracownikami. Najliczniejszą grupę lekarzy stanowili specjaliści medycyny
pracy (82,6%), następnie chorób wewnętrznych (10,1%), medycyny rodzinnej (2,8%),
medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny lotniczej i neurologii (po 1,4%). StaŜ pracy w
opiece profilaktycznej nad pracownikiem badanej grupy wahał się od 2 do 46 lat, a średni
wyniósł około 20 lat.
Biorąc pod uwagę miejsce wykonywanej pracy 40 lekarzy (58%) było zatrudnionych
w podstawowej jednostce medycyny pracy, 15 lekarzy (21,7%) w Wojewódzkich Ośrodkach
Medycyny Pracy, a 14 lekarzy (20,3%) w innych miejscach, w tym jednostkach naukowobadawczych w dziedzinie medycyny pracy.
60 (87%) lekarzy przyznało, iŜ sprawują opiekę profilaktyczną nad pracownikami
słuŜby zdrowia, w tym 46,6 % nad zakładami pracy zatrudniającymi do 50 pracowników
medycznych, 23,4% w granicach 51-300 pracowników, a 30% w zakładach zatrudniających
ponad 300 pracowników słuŜby zdrowia.
Kwestią poruszoną w kwestionariuszu była między innymi ocena zakresu zlecanych
podczas badań profilaktycznych badań laboratoryjnych. Do określania wyłącznie poziomu
bilirubiny
oraz
AlAT-u
jako
badań
obowiązkowych
(zgodnie
z
wytycznymi
do
przeprowadzania badań profilaktycznych) przyznało się jedynie 18,8% badanych. 82,6%
lekarzy oprócz uprzednio wspomnianych zleca inne dodatkowe badania laboratoryjne.
Spośród badań serologicznych, izolowane oznaczenie HbsAg zleca 8,7% lekarzy, izolowane
oznaczenie anty-HCV zleca 13% lekarzy, zaś obydwa rodzaje badań zleca 36,2% badanych.
Wykonanie badania serologicznego słuŜącego rozpoznaniu zakaŜenia czynnikiem
biologicznym wymaga uzyskania pisemnej zgody badanego, poinformowanego uprzednio o
celu,
sposobie
wykonania
i
ewentualnych
skutkach
badania.
Tymczasem
wedle
przeprowadzonego badania tylko 27,5% badanych lekarzy dokumentuje zgodę pracownika
na przeprowadzenie badań serologicznych w formie pisemnej.
Najczęstszymi powodami zlecania badań serologicznych były:
-
Przypadkowa ekspozycja na materiał potencjalnie zakaźny - 23 (33,3%)
-
Rutynowe badania profilaktyczne - 13 (18,8%)
-
Wykrycie zakaŜenia / określenie statusu serologicznego - 13 (18,8%)
-
Nieprawidłowe wyniki badań enzymatycznych wątroby - 9 (13%)
-
Uzasadnione podejrzenie zakaŜenia - 9 (13%)
-
Potrzeba wykonania szczepień przeciw WZW B - 5 (7,2%)
Innymi powodami zlecania badań serologicznych były przebyte zabiegi chirurgiczne,
umowy z zakładem pracy na wykonywanie takich badań, ryzykowne zachowania seksualne
w wywiadzie, czy tez były one zlecane tylko na wyraźne Ŝyczenie pacjenta.
Szczepienia przeciwko WZW B wykonuje 44 ankietowanych lekarzy (63,7%). Spośród
pozostałych lekarzy – profilaktyków, nie wykonujących szczepień ochronnych:
-
14 nie wiedziało, kto je wykonuje
-
4 wskazało na lekarza POZ
-
5 wskazało na „dział szczepień/poradnię szczepień”
-
1 lekarz wskazał pracodawcę
Analizie poddano teŜ postępowanie lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną nad
pracownikiem w przypadku stwierdzenia podczas badań profilaktycznych u pracownika
medycznego obecność przeciwciał anty-HCV. Określenie postępowania w takim przypadku
przedstawiało się następująco:
•
Wydanie zaświadczenia o niezdolności do pracy/odsunięcie od dotychczas
zajmowanego stanowiska pracy - 2 lekarzy (2,9%)
•
Wydanie zaświadczenia o zdolności do pracy - 11 lekarzy (15,9%)
•
Wyznaczenie krótszego terminu następnego badania profilaktycznego - 19 lekarzy
(27,5%)
•
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej - 15 lekarzy (21,7%)
•
Wysłanie pacjenta na dodatkową konsultację do WOMP - 3 lekarzy (4,3%)
•
Wysłanie pacjenta na dodatkową konsultację do lek. chorób zakaźnych - 62 lekarzy
(89,9%)
Podobnie analizie poddano teŜ postępowanie lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną
nad pracownikiem w przypadku stwierdzenia podczas badań profilaktycznych u pracownika
medycznego obecność antygenu HbsAg, a określenie postępowania w takim przypadku
przedstawiało się następująco:
•
Wydanie zaświadczenia o niezdolności do pracy/odsunięcie od dotychczas
zajmowanego stanowiska pracy - 3 lekarzy (4,3%)
•
Wydanie zaświadczenia o zdolności do pracy - 9 lekarzy (13,0%)
•
Wyznaczenie krótszego terminu następnego badania profilaktycznego - 16 lekarzy
(23,2%)
•
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej - 13 lekarzy (18,8%)
•
Wysłanie pacjenta na dodatkową konsultację do WOMP - 4 lekarzy (5,8%)
•
Wysłanie pacjenta na dodatkową konsultację do lek. chorób zakaźnych - 62 lekarzy
(89,9%)
Na pytanie czy lekarz kiedykolwiek był nakłaniany przez dyrekcję placówki medycznej do
zlecania badań serologicznych u pracowników medycznych twierdząco odpowiedziało 4
ankietowanych lekarzy. 3 lekarzy podporządkowało się zaleceniom dyrekcji, a tylko 1 lekarz
odmówił zlecania tych badań na wyraźne Ŝądanie dyrekcji.
Zgodnie z Ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r. o słuŜbie medycyny pracy
(Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 125 poz. 1317 ze zmianami), słuŜba medycyny pracy jest
właściwa do realizowania zadań z zakresu inicjowania działań pracodawców na rzecz
ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji, a w szczególności w
zakresie:
-
informowania pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego
-
wdraŜania zasad profilaktyki zdrowotnej u pracowników naleŜących do grup
szczególnego ryzyka
-
wdraŜania programów promocji zdrowia
-
organizowania pierwszej pomocy przedmedycznej
W omawianym badaniu, 28 lekarzy (40,6%) potwierdziło udział w organizowaniu lub
przeprowadzaniu szkoleń dla personelu medycznego. Spośród pozostałych 41 lekarzy, 29
(70%) nie wie kto przygotowuje takie szkolenie w zakładzie opieki zdrowotnej.
Analizie poddano takŜe postępowanie lekarzy w przypadku zgłoszenia się
pracownika bezpośrednio po ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny. Odpowiedzi
dotyczące sposobu postępowania zostały przedstawione w poniŜszej tabeli:
Skierować
na
konsultację
do lek ch.
zakaźnych
Zlecić
badania
serol.
pracownikowi
Zlecić
badania
serologiczne
„źródła”
N
28
35
6
4
17
%
40,6
50,7
8,7
5,8
24,6
Wypełnić
Postępować
Podanie protokół
zgodnie z
leków
poekspoprocedurą
zycyjny
Nie
wiem
Inne
12
8
9
17,4
11,6
13,0
Inne sposób postępowania polegał na:
•
Zebraniu wywiadu środowiskowego (3 lekarzy)
•
Zebraniu wywiadu od potencjalnego „źródła” zakaŜenia (1 lekarz)
•
Skierowaniu do pielęgniarki eipdemiologicznej (1 lekarz)
•
Skierowaniu do naczelnej pielęgniarki (1 lekarz)
•
Skierowaniu do stacji sanitarno-epidemiologicznej (1 lekarz)
•
Ewentualnym „doszczepieniu” (2 lekarzy)
Odpowiedzi dotyczące wiedzy gdzie znajduje się rejestr ekspozycji zawodowych i kto go
prowadzi w miejscu pracy, nad którym sprawują opiekę profilaktyczną ankietowani lekarze
przedstawia poniŜsza tabela:
Lek.
PrzełoŜona Kierownik
zakładowy pielęgniarek placówki
Oddział
BHP
N
3
7
6
7
%
4,3
10,1
8,7
10,1
Nie
wiem
Inne
5
22
19
7,2
31,9
27,5
Podsumowanie wyników i wnioski
Dotyczące badań profilaktycznych
•
Tylko 37,7% badanej grupy postępuje zgodnie z wytycznymi dotyczącymi
zlecanych badań laboratoryjnych
•
AŜ 59,4% ankietowanych nie prosi o pisemną zgodę na wykonanie badań
serologicznych
•
Tylko 39,1% ankietowanych prawidłowo podało maksymalną częstotliwość
badań profilaktycznych
•
55% ankietowanych kieruje pracowników z dodatnim wynikiem anty-HCV na
dodatkową konsultację do lekarza chorób zakaźnych, bez wcześniejszego
wydania ostatecznego zaświadczenia
•
62,3% ankietowanych kieruje pracowników z dodatnim wynikiem HBsAg na
dodatkową konsultację do lekarza chorób zakaźnych, bez wcześniejszego
wydania ostatecznego zaświadczenia
•
4 lekarzy potwierdziło przypadki bycia nakłanianym przez dyrekcję placówki
do określania statusu serologicznego pracowników
•
Postępowanie lekarzy wykonujących badania profilaktyczne jest dość
zróŜnicowane i odmienne od obowiązujących procedur
•
PowyŜsze wskazuje na potrzebę prowadzenia systematycznych szkoleń oraz
weryfikację
obecnie
obowiązujących
wskazówek
metodycznych
do
przeprowadzania badań profilaktycznych
Dotyczące postępowania przed- i poekspozycyjnego
•
Tylko 40,6% ankietowanych potwierdziło udział w organizowaniu lub
przeprowadzaniu szkoleń dla personelu medycznego
•
Uzyskane odpowiedzi wskazują na brak jednolitych procedur postępowania,
co wiąŜe się z dość duŜą dowolnością profilaktyki poekspozycyjnej
Podnoszenie kwalifikacji zespołu
1. Udział w konferencji XVIII Zjeździe Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy
Chorób Zakaźnych we Wrocławiu w dniach 24-26.09.2009r.
2. Udział w konferencji w Londynie „Prevention of Occupational Infections, Treatment
and Exposure Reporting Strategies for Healthcare Workers” (27-28.11.2008r.).
3. Udział w szkoleniu z medycyny morskiej i tropikalnej; Gdynia 11.2009
4. Udział w kursie doskonalącym dotyczącym szczepień ochronnych.
Dodatkowe działania w ramach zadania 1
1.
Przetłumaczenie zaleceń ICN (Międzynarodowego Stowarzyszenia Pielęgniarek) w
postaci monografii pod nazwą „Zmniejszanie ryzyka transmisji HIV/AIDS na personel
pielęgniarski i połoŜniczy” na język polski i umieszczenie jej na stronach
internetowych projektu oraz Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek. PowyŜsze
wytyczne dotyczą szeroko pojętej profilaktyki personelu medycznego przed ryzykiem
transmisji patogenów przenoszonych drogą krwiopochodną. Tłumaczenia dokonano
po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń od dysponentów praw autorskich.
2.
Dokonano analizy zasadności doszczepiania przeciw WZW typu B.
Analizy
dokonano
na
obowiązujących w Polsce:
podstawie
niŜej
wymienionych
regulacji
prawnych,
1. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŜeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2008 r. Nr 234 poz. 1570).
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu
obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji
szczepień. (DzU z 2002 r. nr 237, poz. 2018 ze zm).
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 listopada 2005 r. w sprawie wykazu
stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom
podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach (Dz. U. z 2005r.Nr 205,
poz. 2113).
4. Załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 1 kwietnia
2009r.; strony internetowe Głównego Inspektora Sanitarnego.
Wnioski:
Brak jest zasadności doszczepiania przeciw WZW typu B u osób zdrowych, co dotyczy
takŜe pracowników ochrony zdrowia. W związku z powyŜszym moŜna się spotkać z
odmową finansowania dawek przypominających zarówno przez Narodowy Fundusz
Zdrowia jak i pracodawców. Jedynie osobom
dawki
przewlekle
chorym naleŜy podawać
przypominające w celu utrzymania stęŜenia przeciwciał anty-HBs powyŜej
poziomu ochronnego (10 j.m./l). Dawki przypominające naleŜy podawać według
wskazań lekarza oraz producenta.
Z wyjątkiem szczepień przeciw WZW
typu B pracowników wykonujących zawód
medyczny, które to szczepienia jako obowiązkowe są finansowane z budŜetu Ministra
Zdrowia, szczepienia ochronne wykonywane pracownikom zatrudnionym lub
podejmującym pracę na stanowiskach, których wykaz podany jest w rozporządzeniu
Ministra Zdrowia z dnia 28 listopada 2005 roku w sprawie wykazu stanowisk pracy
oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym
pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach (Dz. U. Nr 250, poz. 2113) są
szczepieniami finansowanymi w całości przez pracodawców.
Załącznik nr 1
Piśmiennictwo:
1. Memon M.I., Memon M.A.; Hepatitis C: an epidemiological review; Journal of Viral
Hepatitis, 2002, 9, 84-100;
2. Serafińska S., Smoliński P., Gładysz A.; Krytyczna ocena rejestracji ekspozycji
zawodowych związanych z naruszeniem ciągłości tkanek oraz wynikających z tego
konsekwencji – wśród pracowników polskiej słuŜby zdrowia; Medycyna Pracy, 2006;
57 (5): 439-450;
3. Lisowska Barbara; Serokonwersja markerów WZW typu B u eksponowanych
pracowników słuŜby zdrowia w odstępie 1 roku; Przegl. Epid., XLIII, 1989, 3; 309314;
4. Zalewska M., Gładysz A., Simon K.; Częstość występowania znaczników zakaŜenia
HBV i HAV wśród pracowników Katedry i Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii
AM we Wrocławiu; Przegl. Epid., XLIII, 1989, 4; 379-386;
5. Stempień R., Jabłkowski M., Latarska D.; Immunoprofilaktyka bierna u pracowników
słuŜby zdrowia naraŜonych na zakaŜenia HBV; Przegl. Epid., XLIV, 1990, 3; 161-164;
6. Gańczak M., Jurczyk K., Morańska I., Szych Z.; Lekarze specjalności zabiegowych
województwa zachodnio-pomorskiego, a szczepienia przeciw WZW typu B; Przegl.
Epidemiol. 2001; 55 supl. 3: 174-180. 30
7. Gańczak M., Szych Z.; Infections with HBV, HCV and HIV in patients admitted to the
neurosurgical department of a teaching hospital; Neurologia i Neurochirurgia Polska
2008; 42, 3: 231–237.
8. Zalewska M., Gładysz A., Molin I.; Ocena częstości występowania znaczników
zakaŜenia wirusami A i B zapalenia wątroby; Polski Tygodnik Lekarski 1991; T. XLVI.
Nr 14-16; 271-273.
9. Gańczak M., Boroń-Kaczmarska A., Wojtowicz D., Szych Z.; Ekspozycja zawodowa
na HIV wśród stomatologów – obserwacje szczecińskie; Czas. Stoma., 2003, LVI, 1;
11-17.
10. Gańczak M.; Bezpieczny sprzęt w zapobieganiu zakłuciom wśród personelu
medycznego; Medycyna Pracy, 2007; 58(1);13-17.
11. Gańczak M., Bohatyrewicz A., Szych Z., Białecki P.; Markery zakaŜenia HBV, HCV i
HIV u personelu i pacjentów klinicznego oddziału ortopedii i traumatologii”; Chirurgia
Narządów Ruchu i Ortopedii Polska, 73 (2), 83-88, 2008.
12. Wysocki M., Kołtun S., Kołtun A., Balcar-Boroń A., Graczykowski R., Narolska E.,
Styczyński J., Dębski R.: Zawodowe ryzyko zakaŜenia wirusami zapalenia wątroby
typu B i C w oddziale onkologii dziecięcej; Hepatologia Polska 1998, 5(3): 151-156;
13. Gańczak M., Milona M., Szych Z., Szechter-Grycwicz A., Bohatyrewicz A.; ZakaŜenia
wirusami hepatotropowymi i HIV w populacji polskich ortopedów; Chirurgia Narządów
Ruchu i Ortopedii Polska, 71 (1), 67-72, 2006.
14. Pawińska A., DzierŜanowska D.: Bezpieczeństwo pacjentów i personelu na bliku
operacyjnym; Pol. Merk. Lek., 2002, XII, 67,73.
15. Dancewicz M., Szymankiewicz M., Kowalewski J., Karwacka M.: Postępowanie w
przypadku ekspozycji pracowników szpitala na HBV, HCV i HIV.; Przegl Epidemiol,
2005; 59:671-677.
16. Bilski B., Kostiukow A., Ptak D.: Incydenty stwarzające ryzyko zakaŜenia drogą
krwiopochodną w pracy białego personelu słuŜby zdrowia; Medycyna Pracy,
2006;57(4):375-379.
17. Perry J., Parker G., Jagger J.: EPINet Report: 2004 Percutaneous Injury Rates;
International Healthcare Worker Safety Center, August 2007.
18. Gładysz A., Rymer W., Szetela B.: Occupational exposure of health service
employees to HIV, HBV, and HCV infections: pre- and postexposure prophylaxis;
Polski Przegląd Chirurgiczny; 2008, 80, 3, 157-162.
19. Goldberg D., Anderson E.: Hepatitis C: who is at risk and how do we identify them?;
Journal of Viral Hepatitis, 2004, 11, (Suppl. 1), 12–18;
20. Tabak Nili., Musaa Shiaabana Amal, Shaul ShaSha; The health beliefs of hospital
staff and the reporting of needlestick injury; Issues In Clinical Nursing;
10.1111/j.1365-2702.2006.01423.x;
21. MC Ferreiro, PD Dios, C Scully; Transmission of hepatitis C virus by saliva?; Oral
Diseases (2005) 11, 230–235;
22. A.D. Stein, T.P. Makarawo, M.F.R. Ahmad; A survey of doctors’ and nurses’
knowledge, attitudes and compliance with infection control guidelines in Birmingham
teaching hospitals; Journal of Hospital Infection (2003) 54, 68–73;
23. Health clearance for tuberculosis, hepatitis B, hepatitis C and HIV: New healthcare
workers; DH Department of Health; www.dh.gov.uk
24. Dzikowska M., Czupryna A.: Wiedza I świadomość pielęgniarek o zawodowym ryzyku
zakaŜenia wirusem HBV i HCV; ZakaŜenia 5/2004
25. Jabłońska J., Grabowski M.L.: Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B –
diagnostyka, obraz kliniczny i leczenie; Medycyna po Dyplomie 15/nr 2/luty 2006.
26. Recommendations for Prevention and Control of Hepatitis C Virus (HCV) Infection
and HCV-Related Chronic Disease; MMWR 1998;47 (No. RR-19)
27. Rybacki M., Walusiak J., Wągrowska-Koski E.: Opieka profilaktyczna nad
pracownikami zagroŜonymi zakaŜeniem krwiopochodnym w świetle obowiązujących
przepisów prawnych; Medycyna Pracy; 2008;59(4):347 – 351
28. Puro V., de Carli G., Cicalini S., Soldani F., Balslev U., Begovac J. i wsp.: European
recommendations for the management of healthcare workers occupationally exposed
to hepatitis B virus and hepatitis C virus. Eurosurveillance 2005;10(10–12):260–264
29. Wen-Bin H., Nan-Chang C., Chun-Ming L., Fu-Yuan H.: Occupational blood and
infectious body fluid exposures in a teaching hospital: a three-year review.
J. Microbiol. Immunol. Infect. 2006;39:321–327
30. Keller S., Daley K., Hyde J., Greif R.S., Church D.R.: Hepatitis C prevention with
nurses; Nursing and Health Sciences (2005), 7, 99-106.
31. Sepkowitz K.A., Eisenberg L.: Occupational Deaths among Healthcare Workers.
Emerg. Infect. Dis. 2005;11(7):1003–1008
32. Fry D.E:: Occupational blood-borne diseases in surgery. Am. J. Surg. 2005;190:249–
254
33. Spijkerman J.B., van Doorn L., Janssen M., Wijkmans C.J., Bilkert-Mooiman M.,
Coutinho R., Weers-Pothoff G.: Transmission of hepatitis B virus from a surgeon to
his patients during high-risk and low-risk surgical procedures during 4 years; Infection
Control and Hospital Epidemiology, Vol. 23 no. 6, June 2002; 306-312.
34. Kane A., Lloyd J., Zaffran M., Simonsen L., Kane M.: Transmission of hepatitis B,
hepatitis C and immunodeficiency viruses through unsafe injections in the developing
world: model-based regional estimates; Bulletin of the WHO, 1999, 77 (10).
35. Tarantola A., Abiteboul D., Rachline A.: Infection risks following accidental exposure
to blood or body fluid in health care workers: A review of pathogens transmitted in
published cases; AJIC, vol. 34, no. 6, August 2006; 367-375.
36. Gładysz A., Rymer W., Inglot M., Smoliński P.: Wirusowe zapalenia wątroby jako
zakaŜenie szpitalne. ZakaŜenia 2004;1:44–51
37. Ciorlia L.A.S., Zanetta M.T.: Hepatitis B in healthcare workers: prevalence,
vaccination and relational to occupational factors. Braz. J. Infect. Dis. 2005;9(5):384–
389
38. Charles P., Angus P., Sasadeusz J., Grayson L.: Management of healthcare workers
after occupational exposure to hepatitis C virus; MJA 2003; 179 (3): 153-157.
39. Madaliński K., Jończyk M., Mikołajewicz J.: Przetrwanie odporności poszczepiennej
przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby; ZakaŜenia 1/2003; 124-129
40. Juszczyk J.: Program „czyste ręce”; ZakaŜenia 1/2004; 62-65
41. Cianciara J., Jabłońska J.: Wirusowe zapalenie wątroby typu C – epidemiologia,
diagnostyka, leczenie, zapobieganie; ZakaŜenia 2/2003; 44-49
42. Tylski S.: Mycie oraz dezynfekcja rąk przed operacjami chirurgicznymi; ZakaŜenia
2/2004; 69-74
43. Halota W., Pawłowska M., ZakaŜenia HBV i HCV wśród hemodializowanych;
ZakaŜenia 4/2006; 89-92
44. Hryniewicz H.: Profilaktyka poekspozycyjna zakaŜeń HBV, HCV i HIV u personelu
medycznego; Medycyna po Dyplomie 15/nr 2/luty 2006.
45. Bilski B., Wysocki J.: Analiza wiedzy pielęgniarek w zakresie profilaktyki
poekspozycyjnej zakaŜeń krwiopochodnych na stanowisku pracy; Medycyna Pracy,
2005;56(5);275-278
46. Danchaivijitr
S.,
Rongrungruang
Y.,
Booncsalermvipas
S.,
Gusalanan
A.,
Tuntiwattanapibul Y.: Prevention and Treatment of Infectious Diseases In Healthcare
workers; J Med. Assoc Thai 2005; 88 (Suppl 10): s65-9
47. Knysz B., Gąsiorowski J., Inglot M., Piszko P., Gładysz A., Ciecierski J.: NadwaŜenia
wirusem zapalenia wątroby typu D jako rzadka przyczyna choroby zawodowej;
Medycyna Pracy, 2005;56(4);317-318
48. Rischitelli G., Lasarev M., McCauley L.: Career risk of hepatitis C virus infection
among U.S. emergency medical and public safety workers. J. Occup. Environ.
Med. 2005;47:1174–1181
49. Cianciara J.: Sytuacja epidemiologiczna zakaŜeń HBV i HCV w Polsce; Medycyna po
Dyplomie 2006; 15/2: 18-22.
50. Pepłońska B., Szeszenia-Dąbrowska N.: Choroby zawodowe pracowników szpitali,
2001; Medycyna Pracy, 2002;53;5;369-374
51. Bilski B.,. Wysocki J.: Epidemiologia przypadków zakaŜeń wirusowymi zapaleniami
wątroby typu B i C przenoszonymi z nosicieli — pracowników słuŜby zdrowia — na
pacjenta. Czy w Polsce problem nadal „nie istnieje”? Med. Pr. 2005;56(6):491–494
52. Chlabicz S.: Pracownik słuŜby zdrowia jako źródło zakaŜenia wirusem zapalenia
wątroby typu C. Pol. Merkuriusz Lek. 2005;XIX(110):225–228
53. Bilski B., Wysocki J.: Czy pracownik słuŜby zdrowia zakaŜony wirusami wirusowego
zapalenia wątroby moŜe stanowić zagroŜenie dla pacjenta? Próba oceny w
odniesieniu do polskich warunków. Med. Pr. 2002;53(4):339–342
54. Ozsoy
M.F.,
Oncul
O.,
Cavuslu S.,
Erdemoglu A.,
Emekdas G.,
Pahsa A.:
Seroprevalances of hepatitis B and C among health care workers in Turkey. J. Viral
Hepat. 2003;10:150–156
55. Bilski B., Murynowicz B.: Wiedza i zachowania higieniczne oraz ryzyko incydentów
stwarzających moŜliwość zakaŜenia na drodze krwiopochodnej w wybranej populacji
personelu gabinetów kosmetycznych i fryzjerskich; Med. Pr. 2006;57(6):517–524
56. Kuszewski
K.:
Wirusowe
Epidemiol. 2005;59:297–301
zapalenie
wątroby
typu B
w 2003 roku.
Przegl.
57. Hepatitis B, hepatitis C and other blood-borne infections In healthcare workers – a
VHPB Symposium Report – Rome, Italy March 17-18, 2005; VHPB, vol. 14-1, Nov.
2005
58. Smoliński P., Serafińska S., Gładysz A.; Ocena niedoszacowania częstości
ekspozycji na materiał biologiczny wśród pracowników polskiej słuŜby zdrowia –
analiza prospektywna; Medycyna Pracy, 2006; 57 (6): 507-516;
59. Shrestha S.K., Bhattarai M.D.: Study of hepatitis B among different categories of
healthcare workers; JCPSP 2006, Vol.16 (2)
60. Bilski B., Wysocki J.: Wirusowe zapalenie wątroby, jako choroba o podłoŜu
zawodowym. Med. Pr. 2001;52(3):211–219
61. Wacławik J., Gąsiorowski J., Inglot M., Andrzejak R., Gładysz A.: Epidemiologia
chorób zawodowych o etiologii zakaźnej u pracowników słuŜby zdrowia regionu
wrocławskiego. Med. Pr. 2003;54(6):535–541
62. Brhel
P.,
Bartnicka
M.:
Problematyka
zawodowych
chorób
zakaźnych
i
pasoŜytniczych w Republice Czeskiej; Med. Pr. 2003;54(6):529–533
63. Dutkiewicz J.: Biologiczne czynniki zagroŜenia zawodowego – aktualne problemy;
Medycyna Pracy 2004; 55(1): 31-40
64. Zielińska-Jankiewicz K., Kozajda A., Szadkowska-Stańczyk I.: Ochrona pracowników
szpitali przed ryzykiem związanym z ekspozycją na czynniki biologiczne; Medycyna
Pracy 2005 ; 56(5): 367-373
65. Zielińska-Jankiewicz K., Kozajda A., Szadkowska-Stańczyk I.: Zawodowa ekspozycja
na czynniki biologiczne i ochrona naraŜonych na nie pracowników w świetle nowych
przepisów prawnych; Medycyna Pracy 2005 ; 56(4): 319-323
66. Kowalska M., Braczkowska B., Zejda J.E., Kulawik I.: Ocena częstości i
podstawowych uwarunkowań zakaŜeń wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV)
wśród studentów wydziałów lekarskich w województwie śląskim; Przegl Epidemiol
2004;58:265-272
67. Kasperczyk-Baran T., Zieliński A.: Zakres nadzoru epidemiologicznego w wybranych
krajach wspólnoty europejskiej; Przegl Epidemiol 2007;61:123-134
68. Chlabicz S., Flisiak R., Grzeszczuk A., Kovalchuk O., Prokopowicz d., Chyczewski L.:
Known and probable risk factor for hepatitis C infection: A case series in northeastern Poland; World J Gastroenterol 2006 Jan 7;12(1):141-145
69. Smoliński P., Serafińska S., Gładysz A., Szeszenia-Dąbrowska N.: Choroby
zawodowe wśród pracowników słuŜby zdrowia związane z zakaŜeniem wirusami
HBV/HCV/HIV zarejestrowane w Polsce w latach 1999-2003 – aktualne trendy
epidemiologiczne i ich implikacje; ZakaŜenia 2/2005; 55-58
70. Pungpapong S, Kim W.R., Poterucha J.J.; Naturalna historia zakaŜenia wirusem
zapalenia wątroby typu B – najnowsze dane; Mayo Clin Proc. 2007;82(8):967-975;
tłum. Bronowicz A.; Medycyna po dyplomie vol 17/nr5/maj 2008;
71. Gabbuti A., Romano L., Blanc P., Meacci F., Amendola A., Mele A., Mazzotta F.,
Zanetti A.R.: Long-term immunogenicity of hepatitis B vaccination in a cohort of Italian
healthy adolescents; Vaccine 25(2007) 3129-3132
72. Bonanni P., Bonaccorsi G.: Vaccination against hepatitis B in health care workers;
Vaccine 19 (2001) 2389-2394
73. Thurn J.R.: Ryzyko zawodowe zakaŜenia HIV – rozwijanie metod ochrony
zatrudnionych w słuŜbie zdrowia; Medycyna po dyplomie, vol 8/nr9/październik 1999
74. Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakaŜeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU
2008.234.1570)
75. S. Mauss, T. Berg, J. Rockstroh, Ch. Sarrazin, H. Wedemeyer: Hepatology - a clinical
textbook; strony internetowe: www.HepatologyTextbook.com (wersja elektroniczna)
76. Sharps Injury Prevention Workbook; strony internetowe www.cdc.gov (wersja
elektroniczna)
77. Health Canada; Prevention and control of occupational infections in health care. An
infection control guideline; CCDR, 2002;28SI;1-164. (wersja elektroniczna)