Ramowy rozk∏ad materia∏u nauczania

Ramowy rozk∏ad materia∏u nauczania
Proponowany przez nas ramowy rozk∏ad materia∏u zosta∏ przygotowany na podstawie podr´cznika Biologia 3. Zakres rozszerzony. Powsta∏ on przy za∏o˝eniu, ˝e nauczyciel ma do dyspozycji 2 godziny biologii w tygodniu. JeÊli przydzia∏ godzin w danej klasie jest inny, niniejszy rozk∏ad nale˝y zmodyfikowaç.
P – poziom podstawowy (ocena dopuszczajàca i dostateczna)
PP – poziom ponadpodstawowy (ocena dobra i bardzo dobra)
EE – edukacja ekologiczna
EZ – edukacja prozdrowotna
T – bezpoÊrednie odniesienie do treÊci zawartych w podstawie programowej dotyczàcej Êcie˝ek
mi´dzyprzedmiotowych
8
9
NoÊniki informacji
genetycznej
Budowa
chemiczna
i strukturalna DNA
oraz RNA
2
Temat lekcji
1
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– wyjaÊnia, na czym polega komplementarnoÊç
nici DNA (P)
– omawia zwiàzek mi´dzy wiàzaniami podwójnymi
i potrójnymi, które wyst´pujà mi´dzy zasadami
komplementarnymi, a powstaniem podwójnej
helisy DNA (P)
– sk∏adniki chemiczne RNA
– rola DNA i RNA
– omawia rol´ DNA i RNA (P)
– wymienia rodzaje RNA (P)
– przedstawia graficznie modele budowy DNA
i RNA (PP)
– omawia cechy modelu budowy DNA wed∏ug
Watsona i Cricka (P)
– cechy modelu DNA wed∏ug
Watsona i Cricka
– budowa RNA
– wymienia sk∏adniki chemiczne DNA i RNA (P)
– omawia przebieg i wyniki doÊwiadczenia
Hammerlinga (PP)
– omawia przebieg i wyniki doÊwiadczenia Chase
i Hersheya (PP)
– omawia przebieg i wyniki doÊwiadczenia
Griffitha (P)
– sk∏adniki chemiczne DNA
– doÊwiadczenie Hammerlinga
– doÊwiadczenie Chase i Hersheya
– doÊwiadczenie Griffitha
Rozdzia∏ 1. DNA – podstawowy noÊnik informacji genetycznej
Zakres materia∏u
çwiczenie 4
çwiczenie 2
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
10
4
3
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– omawia za∏o˝enia przebiegu replikacji
semikonserwatywnej i konserwatywnej na
podstawie ryciny 1.12 z podr´cznika (PP)
– podaje lokalizacj´ replikacji (P)
– wymienia czynniki warunkujàce przebieg
replikacji (P)
– miejsce zachodzenia procesu
replikacji i czynniki wp∏ywajàce na
replikacj´
– przebieg replikacji
– znaczenie replikacji
– priony
– organizacja genomów
çwiczenie 5
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
– wymienia przyk∏ady chorób cz∏owieka wywo∏anych prionami (P)
– wyjaÊnia sposób zaka˝enia prionami (P)
– podaje przyk∏ady wirusów o genomach RNA
i DNA (PP)
– omawia organizacj´ genomów prokariontów
i eukariontów (P)
– wyjaÊnia poj´cia: genom, prion (P)
– wymienia klasy morfologiczne chromosomów
eukariontów (PP)
polecenie kon– omawia budow´ morfologicznà oraz organizacj´ trolne 29
przestrzennà chromosomów eukariontów (P)
– omawia budow´ chromatyny (P)
– okreÊla znaczenie replikacji (P)
– omawia mechanizm zapobiegania skracaniu si´
czàsteczek DNA po replikacji (PP)
– przedstawia schematycznie przebieg replikacji (PP)
– wyjaÊnia przebieg replikacji (P)
– podaje istot´ replikacji (P)
– istota procesu replikacji
Rozdzia∏ 1. DNA – podstawowy noÊnik informacji genetycznej
Zakres materia∏u
Organizacja mate- – budowa chromatyny
ria∏u genetycznego – budowa morfologiczna chromosomów eukariontów
– replikacja
Powielanie informacji genetycznej
Temat lekcji
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
11
Cykl komórkowy
i mitoza
Przebieg mejozy
6
Temat lekcji
5
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– okreÊla istot´ mitozy (P)
– mitoza
– omawia przebieg pierwszego podzia∏u mejotycznego (P)
– spermiogeneza
– omawia spermiogenez´ i oogenez´ (PP)
– okreÊla znaczenie mejozy w powstawaniu komórek rozrodczych podczas spermiogenezy
i oogenezy (PP)
– ocenia biologiczne znaczenie mejozy (PP)
– porównuje przebieg mitozy i mejozy (PP)
– analizuje zmiany iloÊci materia∏u genetycznego
w komórce dzielàcej si´ mitotycznie na podstawie ryciny 2.2 z podr´cznika (PP)
– wskazuje ró˝nice mi´dzy anafazà I i II podzia∏u
mejotycznego (P)
– omawia biologiczne znaczenie zjawiska crossing-over (PP)
– ilustruje przebieg drugiego podzia∏u mejotycznego (P)
– omawia drugi podzia∏ mejotyczny (P)
– ilustruje przebieg pierwszego podzia∏u mejotycznego (P)
– wymienia fazy mejozy (P)
– drugi podzia∏ mejotyczny
– oogeneza
– okreÊla istot´ mejozy (P)
– pierwszy podzia∏ mejotyczny
– ocenia biologiczne znaczenie mitozy (PP)
– przedstawia graficznie przebieg mitozy (PP)
– opisuje przebieg mitozy (P)
– wymienia fazy mitozy (P)
– omawia cykl komórkowy (P)
– przebieg cyklu komórkowego
Rozdzia∏ 2. Przekazywanie informacji genetycznej komórkom potomnym
Zakres materia∏u
çwiczenia
2 i 3, polecenia kontrolne
7i9
çwiczenie 1,
polecenia kontrolne 6 i 8
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
12
Strategie rozmna˝ania si´ organizmów
Kodowanie informacji genetycznej
8
Temat lekcji
7
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– kod genetyczny
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
– ilustruje przebieg cykli ˝yciowych eukariontów (P)
– porównuje koniugacj´ z transdukcjà i transformacjà (PP)
– omawia cykle ˝yciowe eukariontów (P)
– wyjaÊnia procesy koniugacji, transformacji i transdukcji (P)
– wymienia strategie rozrodcze wirusów, prokarion- polecenia kontów i eukariontów (P)
trolne 14, 17
i 18
– omawia etapy namna˝ania si´ wirusów (PP)
i9
– wyjaÊnia poj´cie kodonu (P)
– omawia przebieg badaƒ nad istotà kodu genetycznego (PP)
– podaje kodony wyznaczajàce „START” i „STOP”
w zapisie bia∏ka (P)
çwiczenie 1,
polecenia kontrolne 4, 6, 7
– wyjaÊnia znaczenie poszczególnych cech kodu
genetycznego w kodowaniu informacji (PP)
– wymienia cechy kodu genetycznego (P)
Rozdzia∏ 3. Ekspresja informacji genetycznej
– cykle ˝yciowe eukariontów
– rozmna˝anie si´ prokariontów
– namna˝anie si´ wirusów
Rozdzia∏ 2. Przekazywanie informacji genetycznej komórkom potomnym
Zakres materia∏u
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
13
Biosynteza bia∏ka
– transkrypcja
i translacja
Regulacja ekspresji genów
10
Temat lekcji
9
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– przedstawia graficznie ogólny model transkrypcji (P)
– cechy transkrypcji u eukariontów
– wyjaÊnia dzia∏anie operonu laktozowego (P)
– przedstawia schematycznie dzia∏anie operonu
laktozowego (PP)
– wyjaÊnia dzia∏anie operonu tryptofanowego (P)
– operon tryptofanowy
– systemy kontrolne w komórkach
eukariotycznych
– poziomy regulacji metabolizmu komórkowego prokariontów i eukariontów
– porównuje poziomy regulacji metabolizmu komórkowego eukariontów i prokariontów (PP)
– wymienia przyk∏ady ró˝nych poziomów metabolizmu komórkowego (P)
– podaje przyk∏ady systemów kontrolnych w komórkach eukariontów (P)
– ilustruje dzia∏anie operonu tryptofanowego (PP)
– definiuje poj´cie operonu (P)
– operon laktozowy
– ilustruje przebieg translacji (PP)
– wymienia i omawia etapy translacji (P)
– wyjaÊnia, na czym polega alternatywne sk∏adanie RNA (PP)
– ilustruje zasad´ organizacji genu nieciàg∏ego
oraz jego transkrypcj´ i obróbk´ potranskrypcyjnà (PP)
– omawia proces splicingu – sk∏adania RNA (P)
– podaje cechy transkrypcji u eukariontów (P)
– wymienia cechy transkrypcji u prokariontów (P)
– okreÊla mechanizmy ogólne transkrypcji (P)
– cechy transkrypcji u prokariontów
– translacja
– wyjaÊnia poj´cia: transkrypcja, translacja (P)
– transkrypcja
Rozdzia∏ 3. Ekspresja informacji genetycznej
Zakres materia∏u
çwiczenia 5 i 6
çwiczenia 2 i 3
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
14
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
Dziedziczenie wed∏ug Mendla
14/15/16 Dziedziczenie wed∏ug Morgana
13
– ilustruje I prawo Mendla odpowiednià krzy˝ówkà (P)
– II prawo Mendla
– wskazuje geny p∏ci w kariotypach muszki owocowej i cz∏owieka (P)
– za∏o˝enia teorii chromosomowo-ge– podaje odpowiedni przyk∏ad krzy˝ówki ilustrujànowej
cej dziedziczenie cech sprz´˝onych z p∏cià (P)
– cz´stoÊç crossing-over a odleg∏oÊç
mi´dzy genami
– geny sprz´˝one w jednym chromosomie
– geny sprz´˝one ze sobà
– przedstawia graficznie kariotyp muszki owocowej (P)
nie kontrolne
28
– ilustruje odpowiednimi przyk∏adami dziedziczenie genów sprz´˝onych z p∏cià, ze sobà, w jednym chromosomie (PP)
– typy determinacji p∏ci
çwiczenia
4 i 5, polece-
çwiczenie 2
– obiekt badaƒ genetycznych Morgana – podaje argumenty uzasadniajàce wybór muszki
owocowej do badaƒ genetycznych (P)
– geny sprz´˝one z p∏cià
– rozwiàzuje krzy˝ówki genetyczne dotyczàce
dziedziczenia cech wed∏ug Mendla (P, PP)
– ilustruje II prawo Mendla odpowiednià krzy˝ówkà (P)
– podaje treÊç II prawa Mendla (P)
– wyjaÊnia istot´ krzy˝ówki testowej na dowolnym
przyk∏adzie (P)
– podaje treÊç I prawa Mendla (P)
– I prawo Mendla
Rozdzia∏ 4. Geny i ich dziedziczenie – podstawowe regu∏y
Lekcja powtórzeniowa rozdzia∏ów 1–3. Utrwalenie wiadomoÊci dotyczàcych budowy i funkcji DNA oraz przekazywania informacji genetycznej
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
12
Rozdzia∏ 3. Ekspresja informacji genetycznej
Zakres materia∏u
Lekcja utrwalajàca materia∏ z zaj´ç 1–10. Utrwalenie wiadomoÊci dotyczàcych budowy i funkcji DNA oraz przekazywania informacji genetycznej
Temat lekcji
11
Numer
kolejnej
lekcji
15
Numer
kolejnej
lekcji
Temat lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– przedstawia g∏ówne za∏o˝enia teorii chromosomowo-genowej (P)
– interpretuje wyniki przedstawiajàce zwiàzek mi´dzy cz´stoÊcià crossing-over a odleg∏oÊcià mi´dzy genami (PP)
– wyjaÊnia na podstawie zapisów genetyczne
dziedziczenie genów sprz´˝onych w jednym
chromosomie (P)
– wyjaÊnia na przyk∏adzie odpowiedniej krzy˝ówki
dziedziczenie dwóch par alleli le˝àcych na ró˝nych chromosomach oraz na jednym chromosomie (P)
– omawia determinacj´ p∏ci u ssaków (P)
– omawia powstawanie osobnika gynandromorficznego (PP)
– wyjaÊnia poj´cia: osobnik gynandromorficzny,
interseks, nadsamiec, nadsamica (PP)
– podaje przyk∏ady organizmów reprezentujàcych
ró˝ne typy heterozygotycznoÊci (PP)
– definiuje poj´cia: heterozygotycznoÊç m´ska,
heterozygotycznoÊç ˝eƒska (P)
– wyjaÊnia poj´cie hemizygoty (P)
– przedstawia przyk∏ady krzy˝ówek odwrotnych (PP)
– wyjaÊnia znaczenie stosowania krzy˝ówek odwrotnych (P)
Rozdzia∏ 4. Geny i ich dziedziczenie – podstawowe regu∏y
Zakres materia∏u
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
16
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Rozdzia∏ 4. Geny i ich dziedziczenie – podstawowe regu∏y
Zakres materia∏u
– wyjaÊnia poj´cia: dominacja, niepe∏na dominacja, kodominacja, geny dope∏niajàce, geny kumulatywne, gen epistatyczny, gen hipostatyczny, gen niezale˝ny od p∏ci, gen sprz´˝ony
z p∏cià, gen zale˝ny od p∏ci, geny niesprz´˝one,
geny sprz´˝one ze sobà, geny sprz´˝one ze sobà i z p∏cià (P, PP)
– omawia i przedstawia relacje mi´dzy genami
nieallelicznymi – genami niesprz´˝onymi – jednogenowa i dwugenowa determinacja cechy (P)
– analizuje dziedziczenie hemofilii na podstawie
stosownego zapisu genetycznego (P)
– wyjaÊnia molekularne pod∏o˝e efektu plejotropowego na przyk∏adzie barwy sierÊci u myszy (PP)
– analizuje sposób dziedziczenia grup krwi (P)
– wyjaÊnia na dowolnym przyk∏adzie dziedziczenie jednogenowe z dominacjà niepe∏nà (P)
– omawia na dowolnym przyk∏adzie dziedziczenie
jednogenowe cech autosomalnych (P)
– przedstawia stopieƒ powiàzania genów z p∏cià
na podstawie odpowiednich zapisów genetycznych (P)
– relacje mi´dzy genami niealleliczny– analizuje mo˝liwe relacje mi´dzy allelami jednego
mi: geny niesprz´˝one, jednogenogenu na podstawie schematu poglàdowego (P)
wa i dwugenowa determinacja ce– omawia i ilustruje stosownym zapisem genechy
tycznym wp∏yw alleli ró˝nych genów na jednà
cech´ (P)
– dziedziczenie cech sprz´˝onych
z p∏cià
– dziedziczenie jednogenowe cech
autosomalnych
– przyk∏ady genów i determinowanych przez nie cech
Lekcja çwiczeniowa. Dziedziczenie cech wed∏ug Mendla i Morgana
Temat lekcji
18/19/20 Przyk∏ady dziedziczenia okreÊlonych cech
17
Numer
kolejnej
lekcji
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
polecenia kon- EZ – T-6
trolne 19, 22,
23, 25–27 i inne
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
17
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Lekcja utrwalajàca materia∏ z zaj´ç 13–23. Utrwalenie wiadomoÊci dotyczàcych dziedziczenia cech
Lekcja powtórzeniowa dotyczàca rozdzia∏u 4. Powtórzenie wiadomoÊci dotyczàcych dziedziczenia cech
24
25
26
Lekcja çwiczeniowa. Dziedziczenie okreÊlonych cech
Przyczyny zmien- – podzia∏ zmiennoÊci
noÊci – zmiennoÊç – zmiennoÊç modyfikacyjna
niedziedziczna
– zmiennoÊç fluktuacyjna
– omawia na dowolnym przyk∏adzie zmiennoÊç
fluktuacyjnà (P)
– wyjaÊnia na dowolnym przyk∏adzie wyst´powanie zmiennoÊci modyfikacyjnej (P)
– przedstawia podzia∏ zmiennoÊci (P)
– definiuje poj´cie zmiennoÊci (P)
Rozdzia∏ 5. ZmiennoÊç organizmów i jej przyczyny
– podaje inne przyk∏ady dziedziczenia pozajàdrowego (PP)
– omawia dziedziczenie barwy liÊci i ∏odyg u dziwaczka (P)
– wyjaÊnia poj´cie dziedziczenia pozajàdrowego (P)
23
– dziedziczenie pozajàdrowe
Przyk∏ady dziedziczenia pozajàdrowego
22
– rozwiàzuje zadania dotyczàce dziedziczenia ró˝nych cech (P, PP)
– wyjaÊnia sposób dziedziczenia barwy ziarniaków u zbó˝ oraz kszta∏tu owoców i wysokoÊci
p´du u pomidora (PP)
Rozdzia∏ 4. Geny i ich dziedziczenie – podstawowe regu∏y
Zakres materia∏u
Lekcja çwiczeniowa. Przyk∏ady dziedziczenia okreÊlonych cech
Temat lekcji
21
Numer
kolejnej
lekcji
polecenia kontrolne 1 i 2
çwiczenie 6
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
18
27/28
Numer
kolejnej
lekcji
ZmiennoÊç dziedziczna
Temat lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– podaje przyk∏ady zmiennoÊci mutacyjnej i rekombinacyjnej (P)
– podzia∏ mutacji
– wyjaÊnia powstawanie aneuploidów i euploidów (P)
– podaje przyk∏ady mutacji chromosomowych
liczbowych (PP)
– dokonuje podzia∏u mutacji chromosomowych
liczbowych (P)
– ilustruje powstawanie ró˝nych mutacji punktowych (P)
– wymienia mutacje punktowe (P)
– przedstawia graficznie powstawanie mutacji genowych: substytucja (tranzycja, transwersja),
delecja, insercja (PP)
– przedstawia podzia∏ mutacji punktowych (P)
– dokonuje podzia∏u mutacji na genowe i chromosomowe (P)
– podaje przyk∏ady mutacji indukowanych i spontanicznych (PP)
– okreÊla czynniki wywo∏ujàce mutacje (P)
– wyjaÊnia poj´cia: mutacja spontaniczna, mutacja indukowana (P)
– wyjaÊnia poj´cia: zmiennoÊç mutacyjna, zmiennoÊç rekombinacyjna (P)
– powstawanie mutacji
– zmiennoÊç rekombinacyjna
Rozdzia∏ 5. ZmiennoÊç organizmów i jej przyczyny
Zakres materia∏u
çwiczenia 1–3
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
EZ – T-6
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
19
Choroby dziedziczne cz∏owieka
Transformacja nowotworowa
30
Temat lekcji
29
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– rozwój procesu nowotworowego
– podaje przyk∏ady nowotworów najcz´Êciej wyst´pujàcych w populacji Polaków (P)
– omawia rozwój procesu nowotworowego (P)
– analizuje i wyjaÊnia schemat przedstawiony
w podr´czniku na rycinie 6.4 (PP)
– wyjaÊnia poj´cia: protoonkogen, supresor nowotworowy (P)
– podaje przyk∏ady chorób cz∏owieka wywo∏anych
interakcjà kilku genów i Êrodowiska (P)
– przedstawia schematycznie i wyjaÊnia proces
translokacji prowadzàcej do przewlek∏ej bia∏aczki (PP)
– charakteryzuje choroby dziedziczne wywo∏ane
mutacjami chromosomowymi (P)
– podaje przyk∏ady chorób dziedzicznych cz∏owieka wywo∏anych mutacjami chromosomowymi (P)
– omawia przyk∏ady bloków metabolicznych
w przemianach egzogennych aminokwasów
aromatycznych (PP)
– niektóre choroby dziedziczne wy– przyporzàdkowuje sposób dziedziczenia podawo∏ane mutacjami chromosomowynym chorobom (P, PP)
mi
– przedstawia defekty i objawy wskazanych cho– choroby wieloczynnikowe
rób genetycznych (P, PP)
– nowotwory
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
EZ – T-6
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
polecenie kon- EZ – T-6
trolne 5
– podaje przyk∏ady dziedzicznych chorób cz∏owie- çwiczenia 1–3
ka wywo∏anych mutacjami genowymi (P)
Rozdzia∏ 6. Genetyka i medycyna
– niektóre choroby dziedziczne wywo∏ane mutacjami genowymi
Zakres materia∏u
20
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Metody stosowane – osiàgni´cia genetyki klasycznej
w in˝ynierii gene- – enzymy restrykcyjne
tycznej
– klonowanie DNA
– charakteryzuje wspó∏czesne metody diagnostyki
chorób dziedzicznych i nowotworowych: molekularna sonda DNA, technika PCR (P)
– wymienia wspó∏czesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych (P)
– przedstawia w formie rodowodów dziedziczenie
okreÊlonej choroby genetycznej (PP)
– ocenia przydatnoÊç tworzenia biblioteki ludzkiego genomu (PP)
– omawia techniki klonowania DNA (P)
– definiuje poj´cie klonowania (P)
– wyjaÊnia wykorzystanie wektora plazmidowego
oraz zastosowanie elektroforezy na podstawie
rycin 7.3 i 7.4 (P)
– okreÊla zastosowanie enzymów restrykcyjnych
w in˝ynierii genetycznej (P)
– omawia dzia∏anie enzymów restrykcyjnych (P)
– definiuje poj´cia: selekcja sztuczna, chów wsob- çwiczenie 1
ny, heterozja (P)
Rozdzia∏ 7. Zastosowania genetyki – in˝ynieria genetyczna
32
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
– interpretuje dane przedstawione w formie rodo- polecenia kon- EZ – T-6
wodów ilustrujàcych dziedziczenie chorób gene- trolne 6, 11–13
tycznych (P)
Rozdzia∏ 6. Genetyka i medycyna
– metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych
Zakres materia∏u
Diagnostyka chorób dziedzicznych
i nowotworowych
Temat lekcji
31
Numer
kolejnej
lekcji
21
33
Numer
kolejnej
lekcji
– inne zastosowania in˝ynierii genetycznej
– terapia genowa
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– podaje przyk∏ady zastosowania genetyki w innych dziedzinach nauki (PP)
– wymienia przyk∏ady zastosowania in˝ynierii genetycznej w sàdownictwie (PP)
– analizuje ograniczenia terapii genowej (PP)
– podaje przyk∏ady zastosowania terapii genowej (PP)
– omawia za∏o˝enia terapii genowej (P)
– wyjaÊnia proces klonowania organizmów (P)
– wymienia przyk∏ady sklonowanych organizmów (P)
– przedstawia niekorzystne aspekty klonowania
reprodukcyjnego (PP)
– ocenia przydatnoÊç klonowania terapeutycznego (PP)
– porównuje klonowanie terapeutyczne z reprodukcyjnym (P)
– przytacza argumenty przemawiajàce za tworzeniem organizmów transgenicznych i zmodyfikowanych genetycznie (PP)
– podaje przyk∏ady organizmów transgenicznych
i zmodyfikowanych genetycznie (P)
– wyjaÊnia poj´cia: organizm transgeniczny, organizm zmodyfikowany genetycznie, klonowanie (P)
Rozdzia∏ 7. Zastosowania genetyki – in˝ynieria genetyczna
Zakres materia∏u
Problemy in˝ynierii – organizmy transgeniczne
genetycznej
– klonowanie
Temat lekcji
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
çwiczenie 2,
EZ – T-6
polecenie kontrolne 1
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
22
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Historyczne poglà- – lamarkizm
dy na sta∏oÊç
– katastrofizm
i zmiennoÊç
– teoria doboru naturalnego Darwina
w przyrodzie
– uzasadnia za∏o˝enia teorii Darwina–Wallace’a,
podajàc odpowiednie przyk∏ady (PP)
– wyjaÊnia teori´ doboru naturalnego (P)
– omawia podstawowe za∏o˝enia teorii Darwina–
–Wallace’a (P)
– przedstawia poglàdy katastrofistów na przebieg
ewolucji (P)
– uzasadnia za∏o˝enia lamarkizmu, wykorzystujàc
odpowiednie przyk∏ady (PP)
– omawia za∏o˝enia teorii ewolucji wed∏ug Lamarcka (P)
Rozdzia∏ 8. Dzieje myÊli ewolucyjnej
– wyjaÊnia poj´cie pseudogenu (P)
– okreÊla przydatnoÊç sekwencjonowania genomu ludzkiego (P)
çwiczenia 1 i 2
Lekcja powtórzeniowa dotyczàca rozdzia∏ów 5–7. Powtórzenie wiadomoÊci zwiàzanych ze zmiennoÊcià organizmów i wykorzystaniem in˝ynierii genetycznej
37
38
Lekcja utrwalajàca materia∏ z zaj´ç 26–34. Utrwalenie wiadomoÊci zwiàzanych ze zmiennoÊcià organizmów i wykorzystaniem in˝ynierii genetycznej
– omawia metody sekwencjonowania DNA (P)
– metoda sekwencjonowania genomu ludzkiego
– wyjaÊnia metod´ sekwencjonowania genomu
cz∏owieka (P)
– podaje metody sekwencjonowania DNA (P)
– sekwencjonowanie DNA
36
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
Lekcja çwiczeniowa. ZmiennoÊç organizmów i wykorzystanie in˝ynierii genetycznej
polecenia kontrolne 2 i 3
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
35
Rozdzia∏ 7. Zastosowania genetyki – in˝ynieria genetyczna
Zakres materia∏u
Sekwencjonowanie genomu cz∏owieka
Temat lekcji
34
Numer
kolejnej
lekcji
23
– biogeografii
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
polecenie kontrolne 5
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
– podaje przyk∏ady endemitów i reliktów (P)
– wyjaÊnia poj´cia: endemit, relikt (P)
– podaje przyk∏ady wykorzystania biochemii i biologii molekularnej w ustalaniu przebiegu ewolucji (P)
– analizuje pokrewieƒstwa filogenetyczne przedstawione za pomocà dendrogramu (PP)
– wymienia przyk∏ady poÊrednich dowodów ewolucji z zakresu fizjologii (P)
– uzasadnia za∏o˝enia prawa biogenetycznego,
pos∏ugujàc si´ odpowiednimi przyk∏adami (P)
– omawia prawo biogenetyczne Haeckla (P)
– podaje przyk∏ady narzàdów analogicznych i ho- çwiczenie 1
mologicznych oraz szczàtkowych, stanowiàcych
poÊrednie dowody ewolucji (P)
Rozdzia∏ 9. Dowody ewolucji
– uzasadnia za∏o˝enia syntetycznej teorii ewolucji
odpowiednimi przyk∏adami (PP)
– przedstawia za∏o˝enia syntetycznej teorii ewolucji (P)
Rozdzia∏ 8. Dzieje myÊli ewolucyjnej
– fizjologii, biochemii, biologii molekularnej
– embriologii
PoÊrednie dowody Przyk∏ady z zakresu:
ewolucji
– anatomii porównawczej
40
– syntetyczna teoria ewolucji
Zakres materia∏u
Syntetyczna teoria
ewolucji
Temat lekcji
39
Numer
kolejnej
lekcji
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
24
BezpoÊrednie dowody ewolucji
Przyczyny zmian
ewolucyjnych
42
Temat lekcji
41
Numer
kolejnej
lekcji
– charakteryzuje metody datowania skamienia∏oÊci: radiometrycznà, radiow´glowà, dendrochronologi´, paleomagnetycznà, termoluminescencyjnà (PP)
– wyjaÊnia i podaje przyk∏ady skamienia∏oÊci
przewodnich (P)
– przedstawia sposób ustalania wieku wzgl´dnego ska∏ za pomocà stratygrafii (PP)
– wymienia metody datowania skamienia∏oÊci (P)
– wyjaÊnia ró˝nice mi´dzy skamienia∏oÊcià, odciskiem i odlewem (P)
Rozdzia∏ 9. Dowody ewolucji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– przedstawia za pomocà zapisu matematycznego prawo Hardy’ego–Weinberga (PP)
– efekt wàskiego gard∏a
– efekt za∏o˝yciela
– wyjaÊnia, na czym polega dryf genetyczny, efekt
za∏o˝yciela i efekt wàskiego gard∏a (P)
– oblicza cz´stoÊç wyst´powania heterozygot, homozygot dominujàcych i recesywnych na podstawie prawa Hardy’ego–Weinberga (PP)
– przedstawia za∏o˝enia prawa równowagi Hardy’ego–Weinberga (P)
– dryf genetyczny
– prawo Hardy’ego–Weinberga
Rozdzia∏ 10. Mechanizmy sprawcze i prawid∏owoÊci ewolucji
– datowanie skamienia∏oÊci
– zapis kopalny
Zakres materia∏u
çwiczenie 1
çwiczenia 2 i 3
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
25
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– wyjaÊnia poj´cie preadaptacji (P)
– podaje przyk∏ady preadaptacji (P)
– dobór rozrywajàcy
– dobór p∏ciowy
– ewolucja genów
Powstawanie ga– mechanizmy izolacyjne
tunków (specjacja) – rodzaje specjacji
– przyporzàdkowuje podane przyk∏ady rodzajom
doboru naturalnego (PP)
– dobór kierunkowy
– ocenia znaczenie mechanizmów izolacyjnych
w powstawaniu gatunków (PP)
– przyporzàdkowuje typom specjacji odpowiednie
przyk∏ady (PP)
– porównuje specjacj´ sympatrycznà z allopatrycznà, nag∏à ze stopniowà, radiacyjnà z filetycznà (P)
– przedstawia g∏ówne typy specjacji (P)
– wyjaÊnia poj´cie specjacji (P)
– podaje przyk∏ady izolacji: geograficznej, siedliskowej, fenologicznej, etologicznej, anatomiczno-morfologicznej i postzygotycznej (P)
– omawia mechanizmy izolacyjne (P)
– wymienia rodzaje izolacji (P)
– ocenia znaczenie metod sekwencjonowania
DNA w badaniu ewolucji genów (PP)
– podaje przyk∏ady doboru krewniaczego (PP)
– wyjaÊnia znaczenie doboru krewniaczego
w zwi´kszaniu sukcesu rozrodczego (PP)
– omawia znaczenie doboru p∏ciowego (PP)
– wymienia rodzaje doboru naturalnego (P)
– dobór stabilizujàcy
44
Rozdzia∏ 10. Mechanizmy sprawcze i prawid∏owoÊci ewolucji
Zakres materia∏u
Rodzaje doboru
naturalnego
Temat lekcji
43
Numer
kolejnej
lekcji
çwiczenie 3
çwiczenie 2
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
26
Prawid∏owoÊci
ewolucji
Podstawowe za∏o˝enia biogenezy
46
Temat lekcji
45
Numer
kolejnej
lekcji
– biogeneza
– cechy ewolucji
– tempo ewolucji
– makroewolucja
– mikroewolucja
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– charakteryzuje nowe koncepcje pochodzenia
˝ycia na Ziemi (PP)
– opisuje eksperyment Oparina (P)
– omawia koncepcj´ samoistnej biogenezy wed∏ug Millera i Ureya (P)
– przedstawia koncepcj´ panspermii (P)
Rozdzia∏ 11. Ewolucyjna historia ˝ycia na Ziemi
– podaje przyk∏ady ewolucji równoleg∏ej, koewolucji i mimikry (PP)
– przyporzàdkowuje konwergencji i dywergencji
odpowiednie przyk∏ady (P)
– omawia przebieg radiacji adaptacyjnej na podstawie ryciny 10.11 (PP)
– definiuje poj´cia: radiacja adaptacyjna, dywergencja, konwergencja (P)
– wyjaÊnia na podstawie przyk∏adów, na czym polega nieodwracalnoÊç, post´powoÊç i wielokierunkowoÊç ewolucji (P, PP)
– wyjaÊnia na podstawie stosownych przyk∏adów,
na czym polega ewolucja mozaikowa (PP)
– porównuje model nieciàg∏ych stanów równowagi z gradualizmem (PP)
– podaje przyk∏ady makroewolucji i mikroewolucji (P)
– definiuje poj´cia: mikroewolucja, makroewolucja, melanizm przemys∏owy (P)
Rozdzia∏ 10. Mechanizmy sprawcze i prawid∏owoÊci ewolucji
Zakres materia∏u
polecenia kontrolne 1 i 3
polecenia kontrolne 26 i 27
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
27
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– przedstawia poglàdy na temat pochodzenia
i rozwoju roÊlin, grzybów i zwierzàt (P)
– omawia pochodzenie protistów (P)
– cechy cz∏owieka wspó∏czesnego
i ma∏p cz∏ekokszta∏tnych
Przebieg antropogenezy
50
– ewolucja kulturowa cz∏owieka
– ewolucja rodzaju Homo
– ewolucja australopiteków
– charakterystyka naczelnych
Cechy charakterystyczne i filogeneza ssaków naczelnych
49
– wyjaÊnia pochodzenie mowy na podstawie danych z literatury (PP)
– przedstawia na podstawie przyk∏adów etapy
ewolucji kulturowej cz∏owieka (PP)
– omawia przebieg ewolucji rodzaju Homo (P)
– przedstawia przebieg ewolucji australopiteków (P)
– analizuje drzewo rodowe hominidów przedstawione w podr´czniku na ryc. 12.5 (PP)
– porównuje cechy cz∏owieka wspó∏czesnego
z ma∏pà cz∏ekokszta∏tnà (PP)
– podaje cechy swoiste dla cz∏owieka (P)
– analizuje drzewo rodowe cz∏ekokszta∏tnych
przedstawione w podr´czniku na ryc. 12.3 (P)
– analizuje przebieg filogenezy ssaków naczelnych (P)
– przedstawia podzia∏ ssaków naczelnych (PP)
Rozdzia∏ 12. Ewolucja naczelnych i antropogeneza
Pochodzenie i roz- – powstawanie protistów
wój protistów, ro– pochodzenie roÊlin, zwierzàt i grzyÊlin, grzybów
bów
i zwierzàt
48
– analizuje zasadnoÊç poglàdów reprezentowanych przez obydwie teorie (PP)
– wyjaÊnia teori´ seryjnej endosymbiozy (P)
– omawia za∏o˝enia teorii autogenicznej dotyczàcej powstania komórki eukariotycznej (P)
Rozdzia∏ 11. Ewolucyjna historia ˝ycia na Ziemi
Zakres materia∏u
Powstanie komórki – teoria autogeniczna
eukariotycznej
– teoria seryjnej endosymbiozy
Temat lekcji
47
Numer
kolejnej
lekcji
çwiczenia 1–4,
polecenie kontrolne 11
polecenie kontrolne 5
çwiczenie 2
çwiczenie 1
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
28
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Antropogeniczne
przekszta∏cenia
zasobów nieodnawialnych
Antropogeniczne
przekszta∏cenia
zasobów odnawialnych
53
54/55
– wymienia przyk∏adowe zanieczyszczenia wody,
gleby, powietrza (P)
– wymienia fizykochemiczne i biologiczne wskaêniki s∏u˝àce do okreÊlania stanu czystoÊci wód (P)
– badanie jakoÊci wody, powietrza,
gleby
– bezpoÊredni i poÊredni wp∏yw cz∏owieka na organizmy i Êrodowisko
przyrodnicze
– podaje rodzaje zanieczyszczeƒ powietrza i gleby (P)
– wybiera wskaêniki zanieczyszczeƒ wód potrzebne do samodzielnego wykonania analiz (PP)
– okreÊla przyczyny zanieczyszczeƒ wody, gleby,
powietrza (P)
– podaje przyk∏ady krajobrazów kulturowych
i przyrodniczych (P)
– przedstawia podzia∏ krajobrazu (P)
– przyporzàdkowuje przyk∏ady zasobów przyrody
do odnawialnych i nieodnawialnych (P)
– dzieli zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne (P)
– okreÊla czynniki wp∏ywajàce na Êrodowisko
przyrodnicze (P)
– zanieczyszczenia wody, powietrza,
gleby
– krajobrazy przyrodnicze i kulturowe
– elementy Êrodowiska przyrodniczego – przedstawia podzia∏ elementów Êrodowiska
przyrodniczego (P)
– zasoby naturalne
Rozdzia∏ 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó∏czesny
Lekcja powtórzeniowa dotyczàca rozdzia∏ów 8–12. Powtórzenie wiadomoÊci z zakresu ewolucjonizmu
52
Rozdzia∏ 12. Ewolucja naczelnych i antropogeneza
Zakres materia∏u
Lekcja utrwalajàca materia∏ z zaj´ç 38–50. Utrwalenie wiadomoÊci z zakresu ewolucjonizmu
Temat lekcji
51
Numer
kolejnej
lekcji
EE – T-1, 2, 3
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
çwiczenia 2, 3, EE – T-1, 2, 3
6 i 12
çwiczenia
14–16
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
29
Numer
kolejnej
lekcji
Temat lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– podaje przyk∏ady synantropów i organizmów zawleczonych (PP)
– wyjaÊnia poj´cia: introdukcja, organizm zawleczony, urbanizacja, organizm synantropijny, industrializacja (P)
– przedstawia i omawia poÊrednie i bezpoÊrednie
oddzia∏ywanie cz∏owieka na Êrodowisko oraz jego skutki (P)
– analizuje zwiàzek mi´dzy spadkiem ró˝norodnoÊci biologicznej a oddzia∏ywaniem cz∏owieka na
Êrodowisko (PP)
– okreÊla przyczyny erozji i degradacji gleby (P)
– przedstawia w postaci reakcji chemicznych powstawanie kwaÊnych deszczy (PP)
– omawia powstawanie kwaÊnych deszczy, smogu, dziury ozonowej i efektu cieplarnianego (P)
– porównuje smog kwaÊny z fotochemicznym (P)
– wyjaÊnia poj´cia: kwaÊne deszcze, smog, efekt
cieplarniany, dziura ozonowa, zm´czenie gleby,
erozja, degradacja (P)
Rozdzia∏ 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó∏czesny
Zakres materia∏u
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
30
Wp∏yw rolnictwa
na Êrodowisko
i ró˝norodnoÊç
biologicznà
Wp∏yw degradacji
Êrodowiska na
zdrowie cz∏owieka
57
Temat lekcji
56
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
– wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy promieniowaniem
a mo˝liwoÊcià wystàpienia chorób nowotworowych (PP)
– podaje przyk∏ady zanieczyszczeƒ Êrodowiska wp∏y- çwiczenie 17
wajàce niekorzystnie na zdrowie cz∏owieka (P)
– przedstawia alternatywne rozwiàzania, które stosowane w rolnictwie ograniczà jego negatywny
wp∏yw na Êrodowisko przyrodnicze (PP)
– ocenia skutki i wp∏yw stosowania chemicznych
Êrodków roÊlin na Êrodowisko przyrodnicze (PP)
– wymienia chemiczne Êrodki ochrony roÊlin (P)
– wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy intensyfikacjà, chemi- çwiczenia
zacjà, melioracjà, mechanizacjà rolnictwa oraz
7 i 11
stosowaniem nowych odmian w produkcji rolnej
a ró˝norodnoÊcià biologicznà (PP)
– uzasadnia s∏usznoÊç wyboru produktów spo˝ywczych niezawierajàcych konserwantów,
barwników, antyutleniaczy, emulgatorów
i zmi´kczaczy (PP)
– analizuje zwiàzek mi´dzy pojawieniem si´ chorób a spo˝ywaniem pokarmów zawierajàcych
szkodliwe dodatki do ˝ywnoÊci (PP)
– choroby zwiàzane z urbanizacjà, in– podaje podstawowe êród∏a i rodzaje promieniodustrializacjà i rolnictwem
wania (P)
– ochrona Êrodowiska
– wymienia przyk∏ady szkodliwych konserwantów
i zwiàzków chemicznych dodawanych do ˝ywnoÊci (P)
– wp∏yw promieniowania, ha∏asu i wibracji
– konserwanty i dodatki do ˝ywnoÊci
– rodzaje zanieczyszczeƒ
– wp∏yw rolnictwa na ró˝norodnoÊç
biologicznà
– wp∏yw rolnictwa na Êrodowisko
Rozdzia∏ 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó∏czesny
Zakres materia∏u
EZ – T-1, 5, 8
EE – T-5
EE – T-1, 2, 3, 4, 5
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
31
58
Numer
kolejnej
lekcji
Mi´dzynarodowe
dzia∏ania na rzecz
ochrony Êrodowiska
Temat lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– zasada zrównowa˝onego rozwoju
– Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro
– wyjaÊnia zasad´ zrównowa˝onego rozwoju (P)
– wymienia mi´dzynarodowe organizacje dzia∏ajàce na rzecz ochrony Êrodowiska (P)
– omawia Nowà Kart´ Ziemi ustalonà na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro (PP)
– przedstawia za∏o˝enia Deklaracji z Rio, Agendy
21, konwencji w sprawie lasów, konwencji o ró˝norodnoÊci biologicznej, konwencji w sprawie
zmian klimatu (P)
– przedstawia za∏o˝enia Humboldta, Raportu
U’Thanta, konferencji sztokholmskiej, UNEP,
Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (P)
Rozdzia∏ 14. Formy ochrony Êrodowiska i przyrody
– argumentuje twierdzenie, ˝e ochrona Êrodowiska jest koniecznoÊcià (PP)
– podaje przyk∏ady obszarów kl´sk ekologicznych
oraz pustyƒ przemys∏owych (P)
– podaje przyk∏ady dzia∏alnoÊci rolnej na zdrowie
rolników (P)
– podaje przyk∏ady schorzeƒ somatycznych i chorób zawodowych spowodowanych urbanizacjà,
industrializacjà (P)
– wyjaÊnia poj´cia: schorzenie somatyczne, choroba zawodowa (P)
– omawia wp∏yw ha∏asu i wibracji na zdrowie cz∏owieka (P)
Rozdzia∏ 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó∏czesny
Zakres materia∏u
çwiczenia 1,
3i4
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
EE – T-2, 3, 4, 5, 7
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
32
Sposoby ochrony
Êrodowiska przyrodniczego
Konserwatorska
ochrona przyrody
w Polsce
60
Temat lekcji
59
Numer
kolejnej
lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– omawia etapy oczyszczania Êcieków (PP)
– ochrona przyrody
– wymienia obiektowe formy ochrony przyrody
w Polsce (P)
– rolnictwo ekologiczne
– podaje przyk∏ady czynnej i biernej ochrony przyrody (P)
– podaje parki narodowe wpisane na list´ rezerwatów biosfery w ramach programu UNESCO (P)
– charakteryzuje parki narodowe (PP)
– lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki
narodowe (PP)
– wymienia parki narodowe w Polsce (P)
– wymienia obszarowe formy ochrony przyrody
w Polsce (P)
– ochrona bierna i czynna
– formy ochrony przyrody w Polsce
– przedstawia ró˝norodne dzia∏ania na rzecz
ochrony krajobrazu oraz przyrody (P)
– analizuje dzia∏ania ograniczajàce degradacj´
gleby (P)
çwiczenia 7,
8 i 13
– przedstawia dzia∏ania przyczyniajàce si´ do
ochrony wód (P)
– ochrona odnawialnych zasobów
przyrody
– wymienia przyk∏adowe metody ochrony powietrza (P)
– proponuje alternatywne sposoby oszcz´dzania
çwiczenie 5
zu˝ycia surowców skalnych i paliw kopalnych (P)
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
– ochrona nieodnawialnych zasobów
przyrody
– przedstawia szczegó∏owe zalecenia i zasady
zrównowa˝onego rozwoju ustalone na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro (PP)
Rozdzia∏ 14. Formy ochrony Êrodowiska i przyrody
Zakres materia∏u
EE – T-4
EE – T-2, 3, 4, 5
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
33
61
Numer
kolejnej
lekcji
Podstawy prawne
ochrony przyrody
i Êrodowiska
w Polsce
Temat lekcji
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
– wymienia organizacje zajmujàce si´ ochronà
przyrody i Êrodowiska oraz edukacjà w tym zakresie (P)
– wykorzystuje ró˝ne êród∏a informacji w aktualizowaniu obowiàzujàcych aktów prawnych (PP)
– analizuje rozporzàdzenia zawierajàce regulacje
prawne ochrony przyrody i Êrodowiska (PP)
– omawia system prawny ochrony Êrodowiska
w Polsce (P)
– regulacje prawne ochrony przyrody – wymienia nadrz´dne akty prawne regulujàce
i Êrodowiska w Polsce
ochron´ przyrody i Êrodowiska w Polsce (P)
Rozdzia∏ 15. Prawne regulacje ochrony przyrody i Êrodowiska w Polsce
– ocenia znaczenie stosowania rolnictwa zintegrowanego i ekologicznego pod kàtem ochrony
Êrodowiska przyrodniczego (PP)
– wyjaÊnia poj´cia: rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zintegrowane (P)
– podaje przyk∏ady reintrodukcji (P)
– wyjaÊnia poj´cia: reintrodukcja, bank genów (P)
– wymienia przyk∏ady roÊlin, zwierzàt, grzybów
i porostów chronionych w Polsce (PP)
– wyjaÊnia ró˝nic´ mi´dzy ochronà rezerwatowà
Êcis∏à i cz´Êciowà (P)
– wymienia przyk∏adowe rezerwaty przyrody, parki
krajobrazowe, pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu najbli˝szej okolicy (PP)
Rozdzia∏ 14. Formy ochrony Êrodowiska i przyrody
Zakres materia∏u
çwiczenie 14
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
EE – T-7
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
34
Planowane osiàgni´cia uczniów (cele lekcji)
Po lekcji uczeƒ:
Rozdzia∏ 15. Prawne regulacje ochrony przyrody i Êrodowiska w Polsce
Zakres materia∏u
Lekcja powtórzeniowa dotyczàca rozdzia∏ów 13–15. Powtórzenie wiadomoÊci dotyczàcych ochrony Êrodowiska i przyrody
64
Proponowane
çwiczenia
i polecenia
Lekcja utrwalajàca materia∏ z zaj´ç 53–62. Utrwalenie wiadomoÊci dotyczàcych ochrony Êrodowiska i przyrody
– ocenia potrzeb´ rozwoju biotechnologii w kontekÊcie dzia∏aƒ praktycznych, które mogà byç
wykorzystane w ró˝nych dziedzinach ˝ycia (PP)
– analizuje osiàgni´cia in˝ynierii genetycznej
w kontekÊcie rozwoju innych dziedzin nauk,
w tym medycyny (PP)
Przysz∏oÊç biologii – praktyczne wykorzystanie osiàgni´ç – analizuje osiàgni´cia genetyki w kontekÊcie
biologii i biotechnologii
rozwoju innych dziedzin nauk, w tym medycyi biotechnologii
ny (PP)
Temat lekcji
63
62
Numer
kolejnej
lekcji
EE – T-6
Korelacja
z treÊciami Êcie˝ek
edukacyjnych
1.3. Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne
Obowiàzkiem ka˝dego nauczyciela jest opracowanie wymagaƒ edukacyjnych na poszczególne
stopnie szkolne oraz poinformowanie o nich uczniów i ich opiekunów prawnych (patrz: Biologia 2. Zakres rozszerzony. Przewodnik dla nauczyciela liceum ogólnokszta∏càcego autorstwa E. Holak, M. ¸aszczycy, G. Skirmuntt Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON, podrozdz. 1.3).
Nie jest mo˝liwe przygotowanie uniwersalnych wymagaƒ, które mo˝na by by∏o stosowaç niezale˝nie od programu nauczania wybranego przez nauczyciela do realizacji. Opracowujàc w∏asne wymagania edukacyjne, nale˝y wziàç pod uwag´, oprócz realizowanego programu nauczania, jego obudow´
dydaktycznà, baz´ materia∏owà, jakà dysponuje nauczyciel, indywidualne potrzeby uczniów, podstaw´ programowà kszta∏cenia ogólnego biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Êcie˝ki edukacyjne, wymagania zawarte w standardach wymagaƒ egzaminacyjnych oraz w∏asne umiej´tnoÊci metodyczno-dydaktyczne.
Prezentowana przez nas propozycja wymagaƒ edukacyjnych na poszczególne stopnie szkolne
uwzgl´dnia podstaw´ programowà, umiej´tnoÊci zawarte w standardach wymagaƒ egzaminacyjnych,
program nauczania oraz podr´cznik Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON. Nie nale˝y jej jednak
traktowaç jako wersji ostatecznej. Jest to bowiem materia∏ wyjÊciowy, który ka˝dy nauczyciel powinien
indywidualnie zmodyfikowaç, dostosowujàc do warunków, jakie zapewnia dana szko∏a, oraz mo˝liwoÊci percepcyjnych uczniów.
Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen´ dopuszczajàcà. Uczeƒ:
– wymienia sk∏adniki chemiczne DNA i RNA;
– wymienia rodzaje RNA;
– omawia rol´ DNA i RNA;
– okreÊla lokalizacj´ DNA i RNA w obr´bie komórki;
– podaje lokalizacj´ replikacji;
– okreÊla istot´ replikacji;
– okreÊla znaczenie replikacji;
– opisuje budow´ chromatyny;
– wyjaÊnia poj´cia: genom, prion;
– wymienia fazy mitozy;
– wymienia fazy mejozy;
– podaje efekt mitozy;
– podaje efekt mejozy;
– opisuje przebieg mitozy;
– podaje liczb´ wiàzaƒ mi´dzy parami zasad azotowych w DNA i RNA;
– wyjaÊnia, na czym polega komplementarnoÊç nici DNA;
– wymienia czynniki warunkujàce przebieg replikacji;
– wymienia przyk∏ady chorób cz∏owieka wywo∏anych prionami;
– wyjaÊnia poj´cia: koniugacja, transformacja, transdukcja, kodon, transkrypcja, translacja;
– wymienia cechy kodu genetycznego;
– okreÊla mechanizmy ogólne transkrypcji;
– wymienia cechy transkrypcji u prokariontów;
– wymienia etapy translacji;
– definiuje poj´cie operonu;
– podaje treÊç I prawa Mendla;
– podaje treÊç II prawa Mendla;
– podaje argumenty uzasadniajàce wybór muszki owocowej do badaƒ genetycznych;
– wyjaÊnia poj´cia: hemizygota, heterozygotycznoÊç m´ska, heterozygotycznoÊç ˝eƒska;
– omawia determinacj´ p∏ci u ssaków;
– omawia na dowolnym przyk∏adzie dziedziczenie jednogenowe cech autosomalnych;
– wymienia g∏ówne grupy krwi;
35
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
36
podaje genotypy g∏ównych grup krwi;
rozwiàzuje proste krzy˝ówki genetyczne ilustrujàce dziedziczenie grup krwi;
wyjaÊnia poj´cia: zmiennoÊç, zmiennoÊç mutacyjna, zmiennoÊç rekombinacyjna;
przedstawia podzia∏ zmiennoÊci;
podaje przyk∏ady zmiennoÊci mutacyjnej i rekombinacyjnej;
wyjaÊnia poj´cia: mutacja spontaniczna, mutacja indukowana;
wymienia czynniki wywo∏ujàce mutacje;
dokonuje podzia∏u mutacji chromosomowych liczbowych;
wyjaÊnia powstawanie aneuploidów i euploidów;
podaje przyk∏ady dziedzicznych chorób cz∏owieka wywo∏anych mutacjami genowymi;
podaje przyk∏ady chorób dziedzicznych cz∏owieka wywo∏anych mutacjami chromosomowymi;
wymienia choroby cz∏owieka b´dàce skutkiem interakcji kilku genów oraz czynników Êrodowiska;
wyjaÊnia poj´cia: protoonkogen, supresor nowotworowy;
podaje przyk∏ady nowotworów najcz´Êciej wyst´pujàcych w populacji Polaków;
definiuje poj´cia: selekcja sztuczna, chów wsobny, heterozja;
definiuje poj´cie klonowania;
wyjaÊnia poj´cia: organizm transgeniczny, organizm zmodyfikowany genetycznie, klonowanie;
podaje przyk∏ady organizmów transgenicznych i zmodyfikowanych genetycznie;
wymienia przyk∏ady organizmów sklonowanych;
podaje metody sekwencjonowania DNA;
omawia metody sekwencjonowania DNA;
wyjaÊnia poj´cie pseudogenu;
wymienia twórców ró˝nych teorii ewolucji;
wyjaÊnia poj´cia: dobór naturalny, narzàd analogiczny, narzàd homologiczny, narzàd szczàtkowy;
podaje przyk∏ady narzàdów analogicznych i homologicznych oraz szczàtkowych stanowiàcych
poÊrednie dowody ewolucji;
wymienia przyk∏ady poÊrednich dowodów ewolucji z zakresu fizjologii;
przedstawia przyk∏ady wykorzystania biochemii i biologii molekularnej w ustalaniu przebiegu
ewolucji;
wyjaÊnia poj´cia: endemit, relikt, skamienia∏oÊç przewodnia;
podaje przyk∏ady skamienia∏oÊci przewodnich;
przedstawia za∏o˝enia prawa równowagi Hardy’ego–Weinberga;
wyjaÊnia poj´cia: preadaptacja, specjacja, mikroewolucja, makroewolucja, melanizm przemys∏owy, radiacja adaptacyjna, dywergencja, konwergencja;
wymienia rodzaje izolacji;
opisuje eksperyment Oparina;
przedstawia podzia∏ elementów Êrodowiska przyrodniczego;
dzieli zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne;
przyporzàdkowuje przyk∏ady zasobów przyrody do odnawialnych i nieodnawialnych;
przedstawia podzia∏ krajobrazu;
wymienia przyk∏adowe zanieczyszczenia wody, gleby, powietrza;
wyjaÊnia poj´cia: kwaÊne deszcze, smog, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, zm´czenie gleby,
erozja, degradacja, introdukcja, organizm zawleczony, urbanizacja, organizm synantropijny,
industrializacja;
okreÊla przyczyny erozji i degradacji gleby;
podaje podstawowe êród∏a i rodzaje promieniowania;
wyjaÊnia poj´cia: schorzenie somatyczne, choroba zawodowa;
omawia zasad´ zrównowa˝onego rozwoju;
przedstawia ustalenia Agendy 21;
wymienia mi´dzynarodowe organizacje dzia∏ajàce na rzecz ochrony Êrodowiska;
proponuje alternatywne sposoby oszcz´dzania zu˝ycia surowców skalnych i paliw kopalnych;
–
–
–
–
–
–
przedstawia ró˝norodne dzia∏ania na rzecz ochrony krajobrazu oraz przyrody;
podaje przyk∏ady czynnej i biernej ochrony przyrody;
wymienia parki narodowe w Polsce;
wyjaÊnia poj´cia: reintrodukcja, bank genów, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zintegrowane;
wymienia nadrz´dne akty prawne regulujàce ochron´ przyrody i Êrodowiska w Polsce;
podaje przyk∏ady organizacji zajmujàcych si´ w Polsce ochronà przyrody oraz edukacjà ekologicznà.
Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen´ dostatecznà. Uczeƒ:
– omawia przebieg i wyniki doÊwiadczenia Griffitha;
– przedstawia cechy modelu budowy DNA wed∏ug Watsona i Cricka;
– omawia zwiàzek mi´dzy wiàzaniami podwójnymi i potrójnymi, które wyst´pujà mi´dzy zasadami komplementarnymi, a powstaniem podwójnej helisy DNA;
– wyjaÊnia przebieg replikacji;
– omawia budow´ morfologicznà oraz organizacj´ przestrzennà chromosomów eukariontów;
– przedstawia organizacj´ genomów prokariontów i eukariontów;
– opisuje budow´ morfologicznà chromosomów eukariontów;
– wyjaÊnia sposób zaka˝enia prionami;
– omawia cykl komórkowy;
– okreÊla istot´ mitozy;
– okreÊla istot´ mejozy;
– omawia przebieg pierwszego podzia∏u mejotycznego;
– ilustruje przebieg pierwszego podzia∏u mejotycznego;
– omawia drugi podzia∏ mejotyczny;
– ilustruje przebieg drugiego podzia∏u mejotycznego;
– wskazuje ró˝nice mi´dzy anafazà I i II podzia∏u mejotycznego;
– wyjaÊnia procesy koniugacji, transformacji i transdukcji;
– omawia cykle ˝yciowe eukariontów;
– ilustruje przebieg cykli ˝yciowych eukariontów;
– podaje kodony wyznaczajàce „START” i „STOP” w zapisie bia∏ka;
– przedstawia schematycznie przebieg ogólnego modelu transkrypcji;
– podaje cechy transkrypcji u eukariontów;
– wyjaÊnia proces splicingu, czyli sk∏adania RNA;
– omawia etapy translacji;
– wyjaÊnia dzia∏anie operonu laktozowego;
– wyjaÊnia dzia∏anie operonu tryptofanowego;
– podaje przyk∏ady systemów kontrolnych w komórkach eukariontów;
– wymienia przyk∏ady ró˝nych poziomów metabolizmu komórkowego;
– ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym I prawo Mendla;
– wyjaÊnia istot´ krzy˝ówki testowej na dowolnym przyk∏adzie;
– ilustruje II prawo Mendla odpowiednim zapisem genetycznym;
– rozwiàzuje krzy˝ówki genetyczne dotyczàce dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla;
– rysuje schemat kariotypu muszki owocowej;
– wskazuje geny p∏ci w kariotypach muszki owocowej i cz∏owieka;
– ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym dziedziczenie cech sprz´˝onych z p∏cià;
– analizuje sposób dziedziczenia grup krwi;
– wyjaÊnia znaczenie stosowania krzy˝ówek odwrotnych;
– omawia za pomocà odpowiedniej krzy˝ówki dziedziczenie dwóch par alleli le˝àcych na ró˝nych chromosomach i na jednym chromosomie;
– wyjaÊnia na podstawie zapisów genetycznych dziedziczenie genów sprz´˝onych w jednym
chromosomie;
– przedstawia g∏ówne za∏o˝enia teorii chromosomowo-genowej;
37
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
38
wyjaÊnia poj´cia: osobnik gynandromorficzny, interseks, nadsamiec, nadsamica;
wyjaÊnia poj´cia: dominacja, niepe∏na dominacja, geny niezale˝ne od p∏ci, geny sprz´˝one
z p∏cià, geny zale˝ne od p∏ci, geny niesprz´˝one, geny sprz´˝one ze sobà, geny sprz´˝one ze sobà i z p∏cià;
na podstawie schematu analizuje mo˝liwe relacje mi´dzy allelami jednego genu;
przedstawia w formie w∏aÊciwego zapisu genetycznego wp∏yw alleli ró˝nych genów na jednà cech´;
przedstawia na podstawie odpowiednich zapisów genetycznych stopieƒ powiàzania genów
z p∏cià;
wyjaÊnia na dowolnym przyk∏adzie dziedziczenie jednogenowe z dominacjà niepe∏nà;
analizuje na podstawie odpowiedniego zapisu genetycznego dziedziczenie hemofilii;
omawia i przedstawia relacje mi´dzy genami nieallelicznymi – genami niesprz´˝onymi – jednogenowa i dwugenowa determinacja cechy;
rozwiàzuje proste krzy˝ówki genetyczne dotyczàce dziedziczenia ró˝nych cech;
wyjaÊnia poj´cie dziedziczenia pozajàdrowego;
omawia dziedziczenie barwy liÊci i ∏odyg u dziwaczka;
przedstawia przyk∏ady zmiennoÊci modyfikacyjnej;
omawia na dowolnym przyk∏adzie pojawienie si´ zmiennoÊci fluktuacyjnej;
dokonuje podzia∏u mutacji na genowe i chromosomowe;
przedstawia podzia∏ mutacji punktowych;
wymienia mutacje punktowe;
wyjaÊnia schematycznie sposób powstawania mutacji punktowych;
charakteryzuje choroby dziedziczne wywo∏ane mutacjami chromosomowymi;
omawia przebieg transformacji nowotworowej;
interpretuje dane przedstawione w formie rodowodów ilustrujàcych dziedziczenie chorób genetycznych;
wymienia wspó∏czesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych;
charakteryzuje wspó∏czesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych: molekularnà sond´ DNA, technik´ PCR;
omawia dzia∏anie enzymów restrykcyjnych;
okreÊla zastosowanie enzymów restrykcyjnych w in˝ynierii genetycznej;
wyjaÊnia na podstawie schematu wykorzystanie wektora plazmidowego oraz zastosowanie
elektroforezy;
omawia techniki klonowania DNA;
porównuje klonowanie terapeutyczne z reprodukcyjnym;
wyjaÊnia proces klonowania organizmów;
okreÊla za∏o˝enia terapii genowej;
wyjaÊnia metod´ sekwencjonowania genomu cz∏owieka;
okreÊla przydatnoÊç sekwencjonowania genomu ludzkiego;
omawia za∏o˝enia teorii ewolucji wed∏ug Lamarcka;
przedstawia poglàdy katastrofistów na przebieg ewolucji;
prezentuje podstawowe za∏o˝enia teorii Darwina–Wallace’a;
wyjaÊnia teori´ doboru naturalnego;
przedstawia za∏o˝enia syntetycznej teorii ewolucji;
omawia prawo biogenetyczne Haeckla;
uzasadnia za∏o˝enia prawa biogenetycznego, podajàc odpowiednie przyk∏ady;
podaje przyk∏ady endemitów i reliktów;
wyjaÊnia ró˝nice mi´dzy skamienia∏oÊcià, odciskiem i odlewem;
wymienia metody datowania skamienia∏oÊci;
wyjaÊnia, na czym polegajà dryf genetyczny, efekt za∏o˝yciela, efekt wàskiego gard∏a;
wymienia rodzaje doboru naturalnego;
podaje przyk∏ady preadaptacji;
omawia mechanizmy izolacyjne;
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
podaje przyk∏ady izolacji geograficznej, siedliskowej, fenologicznej, etologicznej, anatomiczno-morfologicznej i postzygotycznej;
przedstawia g∏ówne typy specjacji;
porównuje specjacj´ sympatrycznà z allopatrycznà, nag∏à ze stopniowà, radiacyjnà z filetycznà;
podaje przyk∏ady makroewolucji i mikroewolucji;
przyporzàdkowuje konwergencji i dywergencji odpowiednie przyk∏ady;
wyjaÊnia poj´cia ewolucji równoleg∏ej, koewolucji i mimikry;
przestawia koncepcj´ panspermii;
omawia koncepcje samoistnej biogenezy wed∏ug Millera i Ureya;
omawia za∏o˝enia teorii autogenicznej na powstanie komórki eukariotycznej;
wyjaÊnia teori´ seryjnej endosymbiozy;
omawia pochodzenie protistów;
przedstawia poglàdy na temat pochodzenia i rozwoju roÊlin, grzybów i zwierzàt;
analizuje przebieg filogenezy ssaków naczelnych;
analizuje drzewo rodowe cz∏ekokszta∏tnych;
przedstawia przebieg ewolucji australopiteków;
omawia przebieg ewolucji rodzaju Homo;
przedstawia czynniki wp∏ywajàce na Êrodowisko przyrodnicze;
podaje przyk∏ady krajobrazów kulturowych i przyrodniczych;
okreÊla przyczyny zanieczyszczeƒ wody, gleby, powietrza;
wymienia wskaêniki fizykochemiczne i biologiczne s∏u˝àce do okreÊlania stanu czystoÊci wód;
wymienia rodzaje zanieczyszczeƒ powietrza i gleby;
porównuje smog kwaÊny z fotochemicznym;
omawia powstawanie kwaÊnych deszczy, smogu, dziury ozonowej i efektu cieplarnianego;
przedstawia bezpoÊrednie i poÊrednie oddzia∏ywanie cz∏owieka na Êrodowisko oraz jego skutki;
podaje przyk∏ady chemicznych Êrodków ochrony roÊlin;
wymienia przyk∏ady zanieczyszczeƒ Êrodowiska wp∏ywajàcych niekorzystnie na zdrowie cz∏owieka;
przedstawia przyk∏ady szkodliwych konserwantów i zwiàzków chemicznych dodawanych do
˝ywnoÊci;
omawia wp∏yw ha∏asu i wibracji na zdrowie cz∏owieka;
podaje przyk∏ady schorzeƒ somatycznych i chorób zawodowych spowodowanych urbanizacjà,
industrializacjà;
wymienia przyk∏ady obszarów kl´sk ekologicznych oraz pustyƒ przemys∏owych w Polsce i na
Êwiecie;
przedstawia za∏o˝enia Humboldta, Raportu U’Thanta, konwencji sztokholmskiej, UNEP-u,
Szczytu w Rio ochrony Êrodowiska;
omawia za∏o˝enia Deklaracji z Rio, Agendy 21, konwencji w sprawie lasów, konwencji o bioró˝norodnoÊci, konwencji w sprawie zmian klimatu;
przedstawia dzia∏ania przyczyniajàce si´ do ochrony wód;
wymienia przyk∏adowe metody ochrony powietrza;
analizuje dzia∏ania zapobiegajàce degradacji gleby;
wymienia przyk∏ady obszarowych form ochrony przyrody w Polsce;
podaje przyk∏ady obiektowych form ochrony przyrody w Polsce;
wymienia parki narodowe wpisane na list´ rezerwatów biosfery w ramach programu UNESCO;
wyjaÊnia ró˝nic´ mi´dzy ochronà rezerwatowà Êcis∏à i cz´Êciowà;
podaje przyk∏ady organizmów reintrodukowanych;
omawia system prawny ochrony Êrodowiska w Polsce.
Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen´ dobrà. Uczeƒ:
– przedstawia schematycznie modele budowy DNA i RNA;
– porównuje przebieg transkrypcji prokariontów z eukariontami;
– przedstawia schematycznie przebieg replikacji semikonserwatywnej;
39
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
40
porównuje na podstawie schematów przebiegu replikacj´ semikonserwatywnà z konserwatywnà;
wymienia klasy morfologiczne chromosomów eukariontów;
podaje przyk∏ady wirusów o genomach RNA i DNA;
przedstawia graficznie przebieg mitozy;
ocenia biologiczne znaczenie zjawiska crossing-over;
porównuje przebieg mitozy i mejozy;
analizuje na podstawie ryciny zmiany iloÊci materia∏u genetycznego w komórce dzielàcej si´
mitotycznie i mejotycznie;
okreÊla znaczenie mejozy w powstawaniu komórek rozrodczych podczas spermiogenezy i oogenezy;
wymienia strategie rozrodcze wirusów, prokariontów i eukariontów;
omawia etapy namna˝ania si´ wirusów;
wyjaÊnia znaczenie poszczególnych cech kodu genetycznego w kodowaniu informacji;
ilustruje zasad´ organizacji genu nieciàg∏ego oraz jego transkrypcj´ i obróbk´ potranskrypcyjnà;
przedstawia schematycznie dzia∏anie operonu laktozowego;
rozwiàzuje krzy˝ówki genetyczne dotyczàce dziedziczenia cech wed∏ug Mendla;
ocenia przydatnoÊç ustalania ojcostwa na podstawie grup krwi;
przedstawia przyk∏ady krzy˝ówek odwrotnych;
podaje przyk∏ady organizmów reprezentujàcych ró˝ne typy heterozygotycznoÊci;
wyjaÊnia poj´cia: kodominacja, geny dope∏niajàce, geny kumulatywne, gen epistatyczny, gen
hipostatyczny;
wyjaÊnia sposób dziedziczenia barwy ziarniaków u zbó˝ oraz kszta∏tu owoców i wysokoÊci p´du u pomidora;
podaje inne przyk∏ady dziedziczenia pozajàdrowego;
przedstawia graficznie powstawanie mutacji genowych: substytucja (tranzycja, transwersja),
delecja, insercja;
podaje przyk∏ady mutacji indukowanych i spontanicznych;
podaje przyk∏ady chorób cz∏owieka wywo∏anych mutacjami chromosomowymi liczbowymi;
opisuje objawy wskazanych chorób genetycznych;
przedstawia w formie rodowodów dziedziczenie okreÊlonej choroby genetycznej;
przytacza argumenty przemawiajàce za tworzeniem organizmów transgenicznych i zmodyfikowanych genetycznie;
przedstawia niekorzystne aspekty klonowania reprodukcyjnego;
podaje przyk∏ady zastosowania terapii genowej;
wymienia przyk∏ady zastosowania in˝ynierii genetycznej w sàdownictwie i gospodarce produkcyjnej;
uzasadnia za∏o˝enia teorii ewolucji wed∏ug Lamarcka, podajàc odpowiednie przyk∏ady;
uzasadnia za∏o˝enia teorii Darwina–Wallace’a, podajàc odpowiednie przyk∏ady;
uzasadnia za∏o˝enia syntetycznej teorii ewolucji, podajàc odpowiednie przyk∏ady;
omawia sposób ustalania wieku wzgl´dnego ska∏ za pomocà stratygrafii;
omawia znaczenie doboru p∏ciowego;
wyjaÊnia znaczenie doboru krewniaczego w zwi´kszaniu sukcesu rozrodczego;
podaje przyk∏ady doboru krewniaczego;
przyporzàdkowuje typom specjacji odpowiednie przyk∏ady;
porównuje cechy cz∏owieka wspó∏czesnego z ma∏pà cz∏ekokszta∏tnà;
analizuje drzewo rodowe hominidów przedstawione w podr´czniku na rycinie 12.5;
przedstawia podzia∏ ssaków naczelnych;
wyjaÊnia, podajàc odpowiednie przyk∏ady, na czym polega ewolucja mozaikowa;
wyjaÊnia, podajàc odpowiednie przyk∏ady, na czym polega nieodwracalnoÊç, post´powoÊç
i wielokierunkowoÊç ewolucji;
omawia na podstawie schematu z podr´cznika (ryc. 10.11) przebieg radiacji adaptacyjnej;
podaje przyk∏ady ewolucji równoleg∏ej, koewolucji i mimikry;
wybiera wskaêniki zanieczyszczeƒ wód potrzebne do samodzielnego wykonania analiz;
podaje przyk∏ady synantropów i organizmów zawleczonych;
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy intensyfikacjà, chemizacjà, melioracjà, mechanizacjà rolnictwa oraz
stosowaniem nowych odmian w produkcji rolnej a ró˝norodnoÊcià biologicznà;
wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy promieniowaniem a mo˝liwoÊcià wystàpienia chorób nowotworowych;
uzasadnia s∏usznoÊç wyboru produktów spo˝ywczych niezawierajàcych konserwantów, barwników, antyutleniaczy, emulgatorów i zmi´kczaczy;
omawia Nowà Kart´ Ziemi ustalonà na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro;
przedstawia szczegó∏owe zalecenia i zasady zrównowa˝onego rozwoju ustalone na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro;
charakteryzuje wybrane parki narodowe;
lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki narodowe;
podaje przyk∏ady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu najbli˝szej okolicy;
podaje przyk∏ady roÊlin, zwierzàt, grzybów i porostów chronionych w Polsce;
analizuje osiàgni´cia genetyki w kontekÊcie rozwoju innych dziedzin nauki, w tym medycyny.
Propozycja wymagaƒ edukacyjnych na ocen´ bardzo dobrà. Uczeƒ:
– formu∏uje problem badawczy doÊwiadczenia Chase i Hersheya;
– interpretuje przebieg i wyniki doÊwiadczenia Chase i Hersheya;
– interpretuje przebieg i wyniki doÊwiadczenia Hammerlinga;
– przedstawia schematycznie przebieg replikacji;
– omawia mechanizm zapobiegania skracaniu si´ czàsteczek DNA po replikacji;
– ocenia biologiczne znaczenie mitozy;
– ocenia biologiczne znaczenie mejozy;
– omawia spermiogenez´ i oogenez´;
– porównuje koniugacj´ z transdukcjà i transformacjà;
– omawia przebieg badaƒ nad istotà kodu genetycznego;
– wyjaÊnia, na czym polega alternatywne sk∏adanie RNA;
– przedstawia schematycznie przebieg translacji;
– porównuje poziomy regulacji metabolizmu komórkowego eukariontów i prokariontów;
– przedstawia schematycznie dzia∏anie operonu tryptofanowego;
– ilustruje odpowiednimi przyk∏adami dziedziczenie genów sprz´˝onych z p∏cià, ze sobà i w jednym chromosomie;
– omawia powstawanie osobnika gynandromorficznego;
– dokonuje interpretacji wyników przedstawiajàcych zwiàzek mi´dzy cz´stoÊcià crossing-over
a odleg∏oÊcià mi´dzy genami;
– wyjaÊnia molekularne pod∏o˝e efektu plejotropowego na przyk∏adzie barwy sierÊci u myszy;
– omawia przyk∏ady bloków metabolicznych w przemianach egzogennych aminokwasów aromatycznych;
– wyjaÊnia proces translokacji prowadzàcej do przewlek∏ej bia∏aczki;
– analizuje na podstawie schematu z podr´cznika (ryc. 6.4) szlaki pobudzania i hamowania podzia∏ów komórkowych oraz skutki mutacji w genach kontrolujàcych;
– ocenia przydatnoÊç tworzenia biblioteki ludzkiego genomu;
– ocenia przydatnoÊç klonowania terapeutycznego;
– analizuje ograniczenia terapii genowej;
– podaje przyk∏ady zastosowania genetyki w innych dziedzinach wiedzy;
– przedstawia za pomocà zapisu matematycznego prawo Hardy’ego–Weinberga;
– analizuje pokrewieƒstwa filogenetyczne przedstawione za pomocà dendrogramu;
– charakteryzuje metody datowania skamienia∏oÊci: radiometrycznà, radiow´glowà, dendrochronologi´, paleomagnetycznà, termoluminescencyjnà;
– oblicza cz´stoÊç wyst´powania heterozygot, homozygot dominujàcych i recesywnych na podstawie prawa Hardy’ego–Weinberga;
– przyporzàdkowuje podane przyk∏ady rodzajom doborów naturalnych;
41
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
42
ocenia znaczenie metod sekwencjonowania DNA w badaniu ewolucji genów;
ocenia znaczenie mechanizmów izolacyjnych w powstawaniu gatunków;
przedstawia na wybranych przyk∏adach etapy ewolucji kulturowej cz∏owieka;
na podstawie danych literaturowych wyjaÊnia pochodzenie mowy;
porównuje model nieciàg∏ych stanów równowagi z gradualizmem;
charakteryzuje nowe koncepcje na pochodzenie ˝ycia na Ziemi;
argumentuje zasadnoÊç poglàdów na powstanie komórki eukariotycznej wed∏ug teorii autogenicznej i teorii seryjnej endosymbiozy;
przedstawia powstawanie kwaÊnych deszczy w postaci reakcji chemicznych;
analizuje zwiàzek mi´dzy spadkiem ró˝norodnoÊci biologicznej a oddzia∏ywaniem cz∏owieka
na Êrodowisko;
ocenia skutki stosowania chemicznych Êrodków ochrony roÊlin na Êrodowisko przyrodnicze;
przedstawia alternatywne rozwiàzania, które stosowane w rolnictwie ograniczà jego negatywny wp∏yw na Êrodowisko przyrodnicze;
analizuje zwiàzek mi´dzy pojawieniem si´ chorób a spo˝ywaniem pokarmów zawierajàcych
szkodliwe dodatki do ˝ywnoÊci;
argumentuje twierdzenie, ˝e ochrona Êrodowiska jest koniecznoÊcià;
omawia etapy oczyszczania Êcieków;
ocenia znaczenie stosowania rolnictwa zintegrowanego i ekologicznego pod kàtem ochrony
Êrodowiska przyrodniczego;
analizuje rozporzàdzenia zawierajàce regulacje prawne ochrony przyrody i Êrodowiska;
wykorzystuje ró˝ne êród∏a informacji w aktualizowaniu obowiàzujàcych aktów prawnych;
ocenia potrzeb´ rozwoju biotechnologii w kontekÊcie dzia∏aƒ praktycznych, które mogà byç
wykorzystane w ró˝nych dziedzinach ˝ycia.