Pola elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości

RF i laser biostymulacyjny w zabiegach kosmetycznych – razem, czy osobno?
Dr n. o kul.fiz. Agnieszka Pisula-Lewandowska, fizjoterapeuta
W kosmetyce coraz częściej wykorzystuje się akinoterapię (grec. aktinos – promień,
therapia – leczenie) w walce o piękny i młody wygląd. Służy ono również do eliminowania
skutków starzenia się organizmu. Zawiera ona metody fizykalne posługujące się polem
elektromagnetycznym (pem) ze wszystkich zakresów widma. Zarówno fale radiowe, jak i
promieniowanie laserowe należą do widma tego promieniowania. Jako pierwszy do celów
leczniczych zastosował pem francuski fizjolog d'Arsonval w latach 80 XIX w (z
wykorzystaniem aparatów iskrowych wynalezionych przez Teslę). Wcześniej, bo już w
starożytności zauważano wpływ światła na organizm człowieka. Wiedzieli o tym już
starożytni Egipcjanie oddając cześć bogowi Słońce Ra. Herodotus, nazwany „ojcem
helioterapii’, wskazywał, iż ekspozycja na światło słoneczne jest korzystne dla osoby, która
chce wyzdrowieć. Kolejnym krokiem milowym na początku XX w. było określenie przez
Einsteina fizycznych podstaw działania lasera, czyli wzmocnienia światła przez stymulowaną
emisję promieniowania (LASER – Light Amplification by Stimulated Emision of Radiation).
Jednak dopiero po kilkudziesięciu latach Maiman skonstruował pierwszy laser rubinowy
(1960 r.). To odkrycie sprawiło, że wielu naukowców poszukiwało nowych rozwiązań. W
1962 r. Goldman był prekursorem zastosowania lasera w dermatologii, a w tym samym
okresie Mester stosował laser He-Ne w leczeniu ran i owrzodzeń skóry.
Promieniowanie laserowe jest:
• spójne (koherentne),
• monochromatyczne (jednobarwne),
• równoległe (skolimowane),
• intensywne.
Współcześnie w gabinecie kosmetycznym mają zastosowanie lasery niskoenergetyczne (tzw.
miękkie – o mocy do 5 mW) oraz średnioenergetyczne, których moc mieści się w przedziale
6-500 mW. Oba te typy laserów powodują efekt biostymulacyjny (fotobioaktywacji
nietermicznej), czyli pobudzenia różnych struktur i funkcji naprawczych organizmu przy
nieznacznym efekcie termicznym (od 0,5 do 1°C). W wyniku jego działania następuje
pobudzenie
fizjologicznych
mechanizmów
naprawczych
w
naszym
organizmie
charakteryzujących się hyperpolaryzacją błon komórkowych, przyspieszeniem podziałów
jąder komórkowych. Dzięki tym działaniom uzyskuje się przebudowę, wzrost i odbudowę
komórek i tkanek. Obserwuje się przyspieszenie gojenia się ran, owrzodzeń, zmniejszenie
obrzęków, efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. Zabiegi z zastosowaniem laserów
kosmetycznych określa się w literaturze, jako LLLT (low level laser therapy) czyli terapię
laserem małej mocy. W medycynie estetycznej i dermatologii mają zastosowanie również
lasery wysokoenergetyczne (twarde), co wiąże się z dużym efektem termicznym
powodującym koagulację, czyli niszczenie tkanek lub ich usuwanie, poprzez cięcie czy
odparowanie. Zabiegi te muszą być wykonywane przez lekarzy specjalistów.
Rozważając działanie biostymulacyjne należy zaznaczyć, iż wpływ na organizm człowieka
będzie miała tylko ta ilość promieniowania, która zastanie pochłonięta ( prawo GrotthusaDrapera). Część promieniowania laserowego ulegnie rozproszeniu, odbiciu lub załamaniu
przechodząc przez poszczególne warstwy skóry, (np. warstwa zrogowaciała naskórka odbije
od 5 do7% światła). W celu uzyskania jak najlepszego efektu zabiegowego ważne jest, aby
trafić w tzw. „okienko terapeutyczne skóry”, lub „medyczne okno transmisyjne skóry”.
Mieści się ono w przedziale 550 – 900 nm, a niektórzy autorzy podają, że nawet do 1300 nm.
Dlatego też, najlepiej stosować lasery o długości fali z tego zakresu. W wyniku badań
zauważono, iż lasery o długości około 632,8 nm posiadają najlepszą zdolność przenikania
przez błony komórkowe, ponieważ przy ich zastosowaniu występują najmniejsze straty mocy
głównie poprzez rozpraszanie. Efekty działania lasera są pochodną reakcji fotochemicznych,
zachodzących w komórkach, czyli promieniowanie musi zostać pochłonięte (zaabsorbowane)
przez barwniki (np. cytochromy w mitochondriach, melaninę, hemoglobinę lub enzymy).
Obserwuje się także rezonans biochemiczny polegający na konformacji przestrzennej białek i
enzymów (np. kolagenu), dzięki czemu uzyskuje się
zwiększenie ich aktywności
biologicznej. Promieniowanie laserowe przyczynia się do zwiększenia syntezy różnych
białek, w tym między innymi kolagenu, poprzez pobudzenie aktywności fibroblastów.
Działanie biostymulacyjne powoduje poprawę ukrwienia i odżywienia tkanek, pobudzenie
regeneracji komórek i naczyń krwionośnych. Zwiększa się także odpływ nadmiaru limfy, co
jest korzystne w zabiegach pielęgnacyjnych. Wykazuje także działanie przeciwzapalne oraz
przeciwbólowe, poprzez stymulację wydzielania beta endorfin, czyli tzw. hormonów
szczęścia. Efekty oddziaływania biostymulacyjnego promieniowania laserowego występują
bezpośrednio po zabiegu, ale zauważa się także reakcje opóźnione, czyli na kilka godzin po
zakończeniu ekspozycji.
Zabiegi z zastosowaniem częstotliwości fal radiowych (RF) nazywane są także diatermią
(DKF), radiage lub thermage. Diatermia (grec. ciepło przenikające) oznacza zabiegi, w
których na tkanki ustroju oddziałują elektryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne pola
wielkiej częstotliwości powodując głębokie wewnętrzne przegrzanie. W kosmetyce
urządzenia bazują na mechanizmach diatermii krótkofalowej metody kondensatorowej.
Drgania elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości uzyskuje się dzięki zastosowaniu
specjalnych układów elektronicznych, których działanie jest podobne do funkcjonowania
oscylatora. Układ wytwarzający drgania elektromagnetyczne oraz obwód zabiegowy stanowią
dwa obwody, z których pierwszy wzbudza drgania w drugim. Warunkiem wzbudzania drgań
jest zgodność częstotliwości w obu układach, (zjawisko rezonansu czyli zestrojenia). Na
rozkład
linii
sił
pola
elektrycznego
zawartego
pomiędzy
dwiema
elektrodami
kondensatorowymi, a zatem na ilość wydzielanego ciepła, wpływają rozmiary elektrod w
stosunku do obiektu przegrzewanego, oddalenie elektrod od obiektu, wzajemne ułożenie
elektrod, oraz rodzaj dielektryku znajdującego się między elektrodami, a skórą. Wszystkie te
zależności mają wpływ na sposób wykonywania zabiegów z zastosowaniem RF i możemy
wyróżnić metodę bipolarną, monopolarną lub unipolarną.
Obecnie na rynku dostępne są aparaty emitujące fale o częstotliwości w przedziale 450 kHz
do 6 MHz. Zastosowanie takich parametrów pozwala na głęboką penetrację promieniowania
w głąb skóry, a stosowanie specjalnie dobranych kształtem i wielkością elektrod do okolicy
zabiegowej selektywne, precyzyjne i miejscowe działanie.
W fizjoterapii pod wpływem diatermii uzyskuje się efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny i
przeciwobrzękowy. Główne działanie biologiczne w kosmetyce polega na przegrzewaniu
włókien kolagenowych do temperatury około 54 - 58°C. Pod wpływem ogrzania ulegają one
skurczeniu (skracanie włókien), a wtórnie także napięciu. Kolagen charakteryzuje się
niewielkim zakresem tolerancji na wysoką temperaturę. Temperatura do 58°C powoduje
skracanie i pozaginanie włókien kolagenowych, ale już 61°C nieodwracalne zmiany.
Przegrzanie przyczynia się do denaturacji kolagenu, a tym samym przyspieszonego
syntezowania przez fibroblasty białek niezbędnych do produkcji nowego kolagenu i elastyny.
Dzięki temu zjawisku uzyskuje się efekt zwiększonego napięcia skóry oraz poprawy jej
elastyczności.
Pod wpływem zewnętrznego pola elektrycznego następuje w atomach i cząsteczkach
przesunięcie ładunku, zwane polaryzacją. Każda zmiana powoduje ruch ładunków, zwany
prądem przesunięcia. Podczas ruchu dochodzi do tarcia i powstaje ciepło. Ten rodzaj ciepła
nazywany jest ciepłem endogennym, czyli wytwarzanym wewnątrz tkanek. Taki proces
naprawczy (remodeling) może trwać przez kilka tygodni, co odpowiada za pojawienie się
oczekiwanych wyników terapeutycznych. W tkankach zawierających dużą ilość elektrolitów,
których jony są nośnikami elektryczności, tworzenie się ciepła pod wpływem pola
elektrycznego wielkiej częstotliwości będzie większe aniżeli w tkankach o małej ich
zawartości. Promieniowanie RF w znacznym stopniu jest absorbowane w podskórnej tkance
tłuszczowej, mięśniach, płynach ustrojowych i narządach miąższowych. Fale mogą być
generowane w sposób ciągły lub impulsowy. Przy terapii impulsowej uzyskuje się mniejszy
efekt termiczny i głębszą penetrację. Szybkość wytwarzania się ciepła w tkankach nie jest
jednakowa. Najsilniej pod wpływem promieniowania RF w metodzie kondensatorowej
przegrzaniu ulegnie tkanka tłuszczowa, a najmniej tkanka mięśniowa. Stąd wynika jednej z
najbardziej istotnych walorów tego typu terapii. RF przyczynia się to do selektywnej
termolipolizy, a tym samym stymulacji przemian w tkance tłuszczowej. Mechanizm działania
tej postaci energii sprowadza się w znacznym stopniu do wpływu na potencjał elektryczny
błon komórkowych, co prowadzi do wielu zmian w czynności komórek. Kolejnym
korzystnym efektem jest poprawa cyrkulacji krążenia (rozszerzenie naczyń krwionośnych
oraz zwiększenie ich przepuszczalności). Zwiększenie przepływu krwi tętniczej poprawia
utlenowanie komórek, przyspiesza proces wchłaniania tkankowego, a także przyspiesza
komórkową przemianę materii. Zgodnie z prawem Vant’Hoffa chemiczne zmiany w tkankach
ulegają przyspieszeniu wraz ze wzrostem temperatury. Przyspieszenie to jest największe w
miejscu poddawanemu zabiegowi. Wzmożenia tempa przemiany materii, a co za tym idzie
podwyższenie temp. o 1°C powoduje wzrost tempa przemiany materii o 3,6%.
Wzrost
temperatury
wywołuje
rozluźnienie
mięśni
i
usprawnienie
odruchów
prioprioceptywnych. Zapewnia to optymalne warunki do skurczu mięśni. Ciepło zmniejsza
lepkość krwi i zmniejsza opory hemodynamiczne. Zastosowanie RF w stanach bólowych
wywiera efekt przeciwbólowy (teoria Walla i Melzaka) oraz stymuluje wytwarzanie endorfin.
Wzrasta także liczba leukocytów w przegrzewanych tkankach. Zgodnie ze wspomnianym już
wcześniej prawem Grotthusa-Drapera skutki biologiczne może wywołać w tkankach tylko
energia pochłoniętego przez nie promieniowania (tj. około 70%). Dawkowanie RF określa się
na podstawie odczuwania
ciepła, czasu trwania zabiegu, miejsca aplikacji fal, oraz
obserwacji podczas wykonywania zabiegu.
Zastosowanie przegrzania przy wykorzystaniu diatermii w kosmetyce przynosi pozytywne
efekty w redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej, zmniejszenia widoczności cellulitu,
ujędrniania skóry, poprawy elastyczności skóry, zmniejszeniu widoczności zmarszczek,
modelingu ciała i konturów twarzy. W fizjoterapii DKF przynosi pozytywne rezultaty
leczenia we wszystkich tych przypadkach, w których korzystne jest stosowanie ciepła.
Znajduje głównie zastosowanie w różnego rodzaju podostrych i przewlekłych stanach
zapalnych.
W celu prawidłowego i bezpiecznego wykonywania zabiegów z zastosowaniem
promieniowania RF należy przestrzegać przeciwwskazań do których zaliczamy: rozrusznik
serca, nowotwory i stany po leczeniu promieniowaniem jonizującym (do 5 lat po
zakończonym leczeniu), ostre stany zapalne, zaburzenia czucia, zaburzenie ukrwienia
obwodowego, gruźlica, ciąża, karmienie piersią, skłonność do krwawień z przewodu
pokarmowego, zaćma, metalowe implanty w okolicy zabiegowej. Ostrożność zalecana jest w
przypadku
zaburzeń
hormonalnych
(cukrzycy,
nadczynności
tarczycy)
oraz
przy
nadciśnieniu. Dzięki wielu innowacyjnym rozwiązaniom urządzenia są bezpieczne dla
obsługi oraz nie zakłócają pracy innych urządzeń (poprzez zakłócenia radiowe). Nowoczesne
aparaty nie wymagają stosowania specjalistycznych ekranów w pomieszczeniach. Wystarczy
przestrzegać podstawowe przepisy BHP.
Podsumowanie
Lasery o małej mocy są bardzo bezpieczne i zaliczane są do urządzeń o nieznacznym
ryzyku. Oddziaływanie biostymulacji laserowej w terapii opiera się przede wszystkim na
efekcie przeciwbólowym, przeciwzapalnym oraz pobudzającym procesy regeneracyjne.
Szczególnie to ostatnie działanie znalazło swoje zastosowanie w kosmetyce.
Główne
wskazania trudno gojące się rany i owrzodzenia (odleżyny), przewlekłe stany zapalne,
zespoły bólowe, zespoły przeciążeniowe, zmniejszanie blizn i zapobiegania powstawania
bliznowców, neuropatia cukrzycowa, trądzik pospolity, opryszczka, łysienie, utrwalanie
przeszczepów skórnych, leczenie stanów zapalnych wału paznokciowego towarzyszące
wrastaniu się paznokci. Biostymulacja laserowa charakteryzuje się niewielką liczbą
przeciwwskazań, wśród których należy wymienić chorobę nowotworowa, gruźlicę, wysokie
stany gorączkowe, wyniszczenie organizmu, ciążę, wiek niemowlęcy, nadczynność
gruczołów dokrewnych, oraz terapię i wrażliwość na leki światłouczulające. Dlatego bardzo
istotnym elementem jest przeprowadzenie przed seria zabiegów laserowych oraz RF
dokładnego wywiadu z klientem. Jeżeli nasz klient sam nie jest w stanie ocenić stanu swojego
zdrowia, warto poprosić aby skontaktował się ze swoim lekarzem w celu wykluczenia
przeciwwskazań.
Można przypuszczać, iż łączna aplikacja tych dwóch rodzajów bodźców fizykalnych
będzie miała charakter wspomagający w zabiegach kosmetycznych. Wstępne działanie
promieniowania laserowego przygotuje nam tkanki na silny efekt upiększający i
terapeutyczny w postaci oddziaływania RF.