Przegląd metod

© 2008 Jupiterimages Corporation
Renata Czabaj
Przegląd metod
terapii pedagogicznej
Skuteczność terapii gwarantują głównie odpowiednio dobrane do rodzaju usprawnianych funkcji i do
wieku uczniów metody terapeutyczne. Najbardziej efektywne jest oddziaływanie polisensoryczne, czyli
jednoczesne angażowanie wielu zmysłów.
Terapia pedagogiczna
Termin terapia został zaczerpnięty z medycyny.
Oznacza działania mające na celu przywrócenie
zdrowia (z języka greckiego therapeia – leczenie).Określenie to przyjęte zostało na gruncie pedagogiki specjalnej, której jeden z działów zajmuje się
parcjalnymi zaburzeniami rozwoju.(I. Czajkowska,
K. Herda 1996). W ogólnym rozumieniu tego pojęcia przyjmuje się, że terapia jest działaniem mającym na celu usunięcie przyczyn i objawów trudności
w uczeniu się i eliminowanie niepowodzeń szkolnych. Jej konsekwencją powinna być zmiana postawy ucznia wobec trudności w uczeniu się oraz
wzrost motywacji do nauki, a przede wszystkim opanowanie umiejętności poprawnego pisania i czytania
oraz wyeliminowanie błędów.
Działania zmierzające do poprawy funkcjonowania ucznia w nauce czytania i pisania określało się
różnymi terminami. Wcześniej używano określenia
reedukacja. Reedukować to inaczej przywracać utracone umiejętności. W przypadku uczniów z dysleksją trudno mówić o przywracaniu umiejętności
czytania czy pisania, gdyż wcześniej ich nie posiedli.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
Specjalistyczną pomoc udzielaną uczniom ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania
określa się więc mianem terapia pedagogiczna.
Istotą oddziaływania terapeutycznego jest organizowanie aktywności ucznia w taki sposób, aby przez
zaspokojenie jego specjalnych potrzeb rozwojowych
i edukacyjnych wywołać zmianę motywacji do nauki,
a następnie usprawnić i korygować zaburzone procesy poznawcze oraz niewykształcone lub zniekształcone umiejętności szkolne typu czytanie
i pisanie.
l Terapia pedagogiczna nie została jednoznacznie zdefiniowana, można więc dowolnie wybierać zakres treści tego pojęcia po to, by kierować się nim
podczas udzielania pomocy psychopedagogicznej
uczniom jej potrzebującym. Jedną z wielu definicji
podają W. Brejnak i K. J. Zabłocki (1999 - w oparciu o poglądy M. Bogdanowicz, I. Czajowskiej
i K. Herdy, J. Jastrząb, B. Kaji, M. Szurmiak): jest to
system zintegrowanych działań stymulującousprawniających i korekcyjno-kompensacyjnych
realizowanych przez nauczyciela terapeutę przy
współpracy z nauczycielami i rodzicami dziecka.
13
Przez terapię pedagogiczną rozumie się zatem sys- terapeutycznych decydują rodzaj usprawnianych funktem oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych, cji oraz wiek uczniów.
których celem jest stymulacja ogólnego rozwoju
Przegląd niektórych metod stosodziecka, usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych, ćwiczenie koncentracji uwagi. Ma doprowadzić wanych w terapii pedagogicznej
do wytworzenia w uczniu świadomości jego mocnych
W literaturze przedmiotu dydaktyka istnieje wiele
stron, eliminowania słabych, hamujących czy utrud- różnorodnych metod nauczania i uczenia się. Mogą
niających procesy uczenia się. Jest to system zinte- być zastosowane w terapii w różny sposób i w różnym
growanych działań stymulująco-usprawniających zakresie. To terapeuta dokonuje wyboru, decyduje
i korekcyjno-kompensacyjnych realizowanych przez o tym, która z nich najlepiej pomoże zrealizować konnauczyciela terapeutę przy współkretne zadania terapeutyczne.
pracy z nauczycielami i rodzicami
Zadaniem terapii jest kom- Opierając się na osobistym dodziecka.
świadczeniu w tym względzie, propensowanie
braków
Z treści tej, jak wielu innych deponuję kompilacyjne zestawienie
finicji (zob. J.Jastrząb, B.Za- w zakresie poszczególnych tych metod, które moim zdaniem
krzewska, i inni), wynika, że funkcji w oparciu
sprawdzają się w praktyce terazadaniem terapii jest kompensowa- o mocne strony ucznia
peutycznej, a są jednocześnie blinie braków w zakresie poszczególskie dydaktyce szkolnej. Posłużę
i umożliwienie mu wszechnych funkcji w oparciu o mocne
się tu między innymi propozycjami
stronnego
rozwoju.
strony ucznia i umożliwienie mu
W. Okonia (1998) i Z. Zaczyńwszechstronnego rozwoju. Praca
skiego (1967).
terapeutyczna ma korekcyjno-kompensacyjny cha- l Metody asymilacji wiedzy są oparte na aktywrakter, gdy zajmuje się nauczeniem poprawnego czy- ności poznawczej. Do tej grupy zaliczamy pogadankę,
tania i pisania, a równocześnie zapobieganiem dyskusję, wykład, pracę z książką. Sądzę, że te mepowstawaniu zaburzeń emocjonalnych, ewentualne tody nie wymagają szczegółowego opisu. Są znane
ich niwelowaniem oraz wypracowaniem właściwej i stosowane od wielu lat.
motywacji do nauki. Realizację działań terapeutycz- l Metody waloryzacyjne zwane też eksponująnych określają zasady postępowania, którymi powi- cymi stymulują aktywność emocjonalno-artystyczną
nien kierować się terapeuta. Jego twórcza postawa ucznia. Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których
i perfekcyjna znajomość warsztatu pracy decydują uczniowie poznają systemy wartości społecznych,
o efektywności terapii. Serdeczna, przyjazna atmo- moralnych, estetycznych czy naukowych. Angażują
sfera, jaka powinna panować na zajęciach, wyzwala ucznia emocjonalnie i uczą wyrażania odczuć.
w uczniach zaufanie, poczucie bezpieczeństwa i przy- l Metody praktyczne cechuje aktywność. Zmieczynia się do aktywnej pracy.
niając rzeczywistość, wykorzystując posiadaną wieO skuteczności terapii decydują głównie stoso- dzę, uczeń zmienia samego siebie. Kształtuje swój
wane przez nauczyciela terapeutę pedagogicznego stosunek do pracy, swoje przekonania i postawy,
metody terapeutyczne. Najbardziej efektywne jest od- swoją osobowość. Metody praktyczne dzielą się na
działywanie polisensoryczne, czyli jednoczesne an- dwie grupy. Pierwsza obejmuje ćwiczenia, druga służy
gażowanie wielu zmysłów. O doborze metod realizacji zadań wytwórczych.
14
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
3 Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem 3 Metoda „ Rytmiczny ruch” Kerstin Linde
określonej czynności dla uzyskania wprawy intelektualnej i praktycznej. Ćwiczenia mają wykształcić
umiejętności i nawyki niezbędne przy wykonywaniu
różnych zadań, co łatwo wykorzystywać w terapii do
usprawniania funkcji percepcyjno-motorycznych. Pamiętać jednak należy, aby nie ograniczać się jedynie
do powtarzania czynności. W trakcie wykonywania
ćwiczeń ważne jest, aby uczeń był świadom celu, jakiemu mają one służyć.
3 Realizację zadań wytwórczych cechuje przewaga aktywności praktycznej, mającej na celu uświadomienie, czemu ćwiczenie ma służyć, oraz
uświadomienie reguł działania i kolejności ich wykonania. Zadania wytwórcze znakomicie można wykorzystać w ćwiczeniach usprawniających motorykę rąk.
l Metody aktywizujące rozwijają zainteresowania,
kształtują umiejętność pracy w zespole, pobudzają
myślenie twórcze, wzbogacają słownik ucznia. Sprawdzają się szczególnie w pracy z uczniami dyslektycznymi. Atrakcyjna i urozmaicona forma ćwiczeń
zachęca ucznia do pracy nad problemem. Wdraża go
do samodzielności. W tej grupie są specjalne metody
terapeutyczne, które wymieniam wraz ze wskazaniem
źródła w literaturze. Stosowane są najczęściej metody
słowne, poglądowe, praktycznego działania, czyli pisanie, rysowanie, czytanie, ćwiczenia pamięci. Ponadto wielu terapeutów stosuje elementy kinezjologii
edukacyjnej, wizualizację, słowa haki, metodę zakładek, muzykoterapię, arteterapię, dramę, elementy myślenia twórczego, mandale, elementy pedagogiki
zabawy.
3 Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
(metoda psychomotoryczna); M. Bogdanowicz,
D. Okrzesik, Opis i planowanie zajęć według Metody
Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Gdańsk 2005. 3 Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz
(metoda psychomotoryczna); M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, Warszawa 1999.
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji
i Harald Blomberg (metoda psychomotoryczna);
J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, Suwałki 1998-2000; I. Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka, Gdynia 2005.
3 Metoda integracji sensorycznej Violet Maas
(metoda polisensoryczna); V. F. Maas, Uczenie się
przez zmysły, Warszawa 1998.
3 Kinezjologia edukacyjna Paula i Gail Dennison (metoda wspomagająca naturalny rozwój człowieka); P. Dennison, G. Dennison, Brain Gym
EduKinesthetics, Inc., 1994; Twórcza kinezjologia
w praktyce, (praca zbiorowa), Warszawa 2002;
I. Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka , Gdynia
2005. 3 Logorytmika (metoda psychomotoryczna); J.
Tokarczyk, Wykorzystanie ćwiczeń logorytmicznych
w terapii dzieci z zaburzeniami mowy i współwystępującymi nieprawidłowościami w rozwoju psychomotorycznym, Słupsk 1997.
3 Gry i zabawy w terapii pedagogicznej (metoda psychomotoryczna); J. Jastrząb, Gry i zabawy
w terapii pedagogicznej, Warszawa 2005. 3 Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych u dzieci dyslektycznych (program psychokorektywny); J. Jastrząb, Usprawnianie funkcji
percepcyjno-motorycznych u dzieci dyslektycznych,
Warszawa 2005.
3 Metoda 18 struktur wyrazowych Ewy Kujawy
i Marii Kurzyny (nauka czytania i pisania); E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami
w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych,
Warszawa 1994.
3 Metoda sylabowa w czytaniu i pisaniu i program ćwiczeń (metoda alternatywa wobec metod
konwencjonalnych); K. Grabałowska, J. Jastrząb,
J. Mickiewicz, M. Wojak, Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, Toruń 1995.
15
3 Program Edukacyjno-Terapeutyczny ORTO- 3 Drama – K. Pankowska, Edukacja przez dramę.
GRAFFITI (nauka czytania i pisania i techniki ćwi- Przewodnik metodyczny, Warszawa 1997.
czeń psychomotorycznych); J. Studnicka, Ortograffiti 3 Ekspresja artystyczna – I. Mańkowska, Kreowadla uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, nie rozwoju dziecka, Gdynia 2005.
Gdynia 2003; D. Chwastniewska, R. Czabaj, Czytam, 3 Programy multimedialne – Oferta jest ciągle
rozumiem, piszę. Ortograffiti dla kl. IV-V, Gdynia poszerzana. Zachęcam do poszukiwania na stronach
2006; R. Czabaj, A. Piechnik-Kaszuba, Czytam, rozu- internetowych.
miem, piszę. Ortograffiti dla kl.V-VI, Gdynia 2006.
Autorami wymienionych metod są znani pedago3 Metody supernauczania (metoda twórczego dzy, psycholodzy, logopedzi i terapeuci. Trzeba parozwiązywania problemów); S. Ostrander, L. - miętać, że nie są to metody uniwersalne, jednakowo
Schroeder, Superlearning 2000 podręcznik, War- skuteczne dla wszystkich. Adresowane są do dzieci
i uczniów w różnym wieku, znajdujących się na róższawa 1999.
3 Metoda mapy pojęciowej (notatka nieli- nych etapach rozwoju. Doświadczony terapeuta wie,
nearna); T. Buzan, Mapy twoich myśli, Łódź 1999; T. jak wykorzystać daną metodę i które ćwiczenia będą
Buzan, Podręcznik szybkiego czytania, Łódź 2002; T. stymulowały określone funkcje percepcyjno-motoryczne. Nie ma szybkiego sposobu na przezwyciężeBuzan, Rusz głową, Łódź 1999.
3 Metoda kolorowej ortografii Lesława Furmagi; nie specyficznych trudności w nauce. Tylko dobrze
L. Furmaga, Ortofrajda: gawęda i teoria. Przewodnik, zorganizowana systematyczna praca terapeutyczna,
Wejherowo 2007; R. Janiec, Ortofrajda. Nauka ortogra- połączona z dużym zaangażowaniem się ucznia, rofii zupełnie inaczej, "Biuletyn Oświatowy" nr 12/2002. dziców i nauczycieli może przynieść efekty.
Bibliografia
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2005.
W. Brejnak, K. J. Zabłocki, Dysleksja w teorii i praktyce, Warszawa 1999.
Z. Brześkiewicz, Superczytanie, Warszawa 1996.
I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, Warszawa 1996.
K. Gozdek-Michaelis, Supermożliwości twojego umysłu, Warszawa 1995
Z. Hanzel, Dyktanda graficzne, Gdańsk 2003.
J. Jastrząb (red.), Edukacja terapeutyczna, Toruń 2002.
J. Jastrząb, Przegląd programów terapeutycznych dla dzieci dyslektycznych, "Wychowanie na co dzień" nr 3-5/2003.
G. Krasowicz, Język, czytanie i dysleksja, Lublin 1997.
H. Lorayne, Sekrety superpamięci, Łódź 1998.
E. Małek, Dziecięce Hip-Hop. Zabawy stymulujące psychomotoryczny rozwój dziecka, Kraków 2000.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998. Z. Saduś, Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii, Opole 2003.
B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1980.
L. Szyndler, Pomyśl zapamiętaj zapisz, Kraków 2006.
W. Turewicz (red.), Jak pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra 2002.
W. Zaczyński, Rozwój metody eksperymentalnej i jej zastosowanie w dydaktyce, Warszawa 1967.
16
Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji