Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych w

BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE
I CYWILIZACJI
El bieta Kochan
Akademia Ekonomiczna w Krakowie
Biblioteka Główna
[email protected]
Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych
w bibliotece akademickiej na przykładzie Centrum
Dokumentacji Europejskiej w Bibliotece Głównej
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
New information technologies in an academic library based
on the example of the European Documentation Centre in
the Main Library of the Cracow University
of Economics in Cracow
Abstrakt
Po wej ciu Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku rodowisko akademickie znalazło si w
nowej sytuacji; uczestniczy bowiem w europejskim programie budowy społecze stwa
informacyjnego, koncentruj cego si m.in. na rozwoju szkolnictwa i nauki. Stanowi to nowe
wyzwanie dla bibliotek akademickich, które maj szans na pokazanie swojego nowego,
nowoczesnego oblicza i na czynny udział w tworzeniu wiatowej cyberprzestrzeni. Na przykładzie
działalno ci Centrum Dokumentacji Europejskiej w Bibliotece Głównej Akademii Ekonomicznej
w Krakowie pokazano mo liwo ci wykorzystania ró nych ródeł przy udost pnianiu informacji na
temat korzy ci z członkostwa w Unii Europejskiej dla Polaków. Wykorzystanie nowoczesnych
technologii informacyjnych - Information Technology IT ma bezpo redni wpływ na prac
bibliotekarza, zmusza go do kreatywno ci, podnoszenia kwalifikacji, likwidacji barier w dost pie
do informacji i promowania literatury w zapisie elektronicznym.
Słowa kluczowe
społecze stwo informacyjne; nowoczesne technologie informacyjne; biblioteki akademickie; Unia
Europejska – ródła
Abstract
After Poland has joint the European Union on 1 st of May 2004, the academic environment ended
up in a new situation, participating in the European programme of building an information
society, which focuses, among other things, on the development of education and science. This is
a new challenge for academic libraries, which now have a chance to show their new true colours
as well as to actively participate in the creation of the world's cyberspace. The article presents
different sources of information dealing with advantages of Poland joining the EU, used in EDC
in the Main Library of the Cracow's University of Economics. The use of modern information
technologies has a direct influence on the work of a librarian, forcing him be more creative, raise
qualifications, remove obstacles in accessing information and promote literature in an electronic
form.
Key words
information society; new information technologies; academic libraries; European Union sources
260
El bieta Kochan
1. Wst p
Wobec coraz szybciej post puj cego rozwoju technologii
komputerowej i ekspansji Internetu na wiecie, oraz złamaniu w zasadzie
wszelkich barier w dost pie do jego zasobów, coraz cz ciej spotykamy si ze
stwierdzeniem, e by mo e za kilkana cie lat, a w ka dym razie w niezbyt
odległej przyszło ci istnienie tradycyjnej biblioteki mo e by zagro one. B d
istnie tylko wirtualnie w ogromnej, wiatowej cyberprzestrzeni. Bo kiedy
dokument drukowany zostanie zast piony duplikatem elektronicznym to czy
rzeczywi cie b dzie potrzebna jeszcze biblioteka w takim wymiarze w jakim
istnieje obecnie? „Fizycznie istniej ca biblioteka czy o rodek informacji kurczy
si oraz bardziej, a mo e nawet znikn wraz z rozwojem elektronicznych
mediów, zasobów i sieci.”1
Jakie w tej sytuacji jest miejsce bibliotekarzy w przekazie tych
informacji. Czy mog one kr y po wiecie pozbawionym barier
geograficznych bez jego pomocy?
Nie bez wpływu na rodowisko akademickie i bibliotek akademick
pozostaje wej cie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Biblioteki
europejskie nie s zorganizowane według jednakowych zasad i brak wspólnych
dokumentów reguluj cych ich funkcjonowanie. Deklaracja Bolo ska z 19
czerwca 1999 roku i Strategia Lizbo ska z kwietnia 2004 roku , które zakładaj
szerok współprac w dziedzinie szkolnictwa wy szego w krajach Unii, a w
szczególno ci zalecenia dotycz ce wzajemnej dro no ci kierunków studiów 2
spowoduj wzrost liczby obcokrajowców na uniwersytetach. Tym samym
wro nie zapotrzebowanie na literatur wieloj zyczn , słowniki, encyklopedie,
informatory a tak e pomoce naukowe na płytach CD czy w zapisie cyfrowym.
B dzie to nowym wyzwaniem postawionym przed bibliotekami. Konieczna
b dzie znajomo j zyków obcych w ród bibliotekarzy w znacznie wi kszym
ni dotychczas stopniu, poniewa u ytkownik b dzie oczekiwał odpowiedzi na
zadane pytanie cz sto w j zyku ojczystym. Tak e strony WWW i katalogi
komputerowe b d musiały by wieloj zyczne a ich obsługa coraz prostsza, tak
aby nie pogł biły si ró nice w poziomie przekazu elektronicznego.
2. Centrum Dokumentacji Europejskiej
Aby zilustrowa obecne problemy współczesnego bibliotekarza,
przedstawiono sytuacj tego rodowiska na przykładzie Centrum Dokumentacji
Europejskiej Biblioteki Głównej Akademii Ekonomicznej w Krakowie,
udost pniaj cym swoje zasoby w Czytelni Europejskiej. Centrum
Dokumentacji Europejskiej powstało w 1995 roku w wyniku porozumienia
mi dzy Dyrektorem Generalnym Komisji Europejskiej, a ówczesnym Rektorem
AE w Krakowie, prof. dr hab. Jerzym Mikułowskim Pomorskim. Pocz tkowo
zbiory znajdowały si Czytelni Profesorskiej, a w 1999 roku otwarto
1
Borys C. : Internet: implikacje dla bibliotekarzy, pracowników informacji i u ytkowników ko cowych. [W:]
U ytkownicy informacji elektronicznej, red. M. Kocójowa. Wydaw. UJ, Kraków 2000, s. 27-29.
Zaleca si tak organizacje studiów i zasady oceny, eby studenci mogli zmienia w czasie studiów uczelnie
w ró nych krajach bez konieczno ci uzupełniania wykładanych przedmiotów.
2
Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych…
261
specjalistyczn Czytelni Europejsk , w której zgromadzono
wszelkie
wydawnictwa tematycznie zwi zane z Europ : ksi ki, opracowania,
czasopisma, dokumenty prawne, wydawnictwa statystyczne. Cało składa si z
dwóch cz ci: zbiorów nabywanych przez Bibliotek z ró nych ródeł oraz
materiałów otrzymywanych na bie co - bezpo rednio z Komisji Europejskiej.
Osoby odwiedzaj ce Czytelni szukaj materiałów na ró ne tematy zwi zane z
problematyk europejsk a w szczególno ci unijn : danych statystycznych,
adresów instytucji, przepisów prawnych, mo liwo ci wykorzystania programów
pomocowych b d stypendialnych, opracowa na temat historii i tera niejszo ci
krajów członkowskich. Zadaniem bibliotekarzy tam zatrudnionych jest
uruchomi wszelkie mo liwe narz dzia tak , aby u ytkownik znalazł materiały,
które go interesuj .
3. Wydawnictwa zwarte
Gromadzone wydawnictwa zwarte, a wi c przede wszystkim ksi ki,
raporty, opracowania, roczniki statystyczne, ró nego typu informatory
zawieraj ce ogólne wiadomo ci o Unii, jej instytucjach, przepisach prawnych,
yciu gospodarczym i społecznym s uło one i skatalogowane według
klasyfikacji Biura Oficjalnych Wydawnictw Wspólnot Europejskich (Office for
Official Publications of the European Communities) w Luksemburgu. Główne
działy klasyfikacji KWE przedstawiaj si nast puj co:
1. Instytucje Unii
2. Unia celna i polityka handlowa
3. Rolnictwo, le nictwo i rybołówstwo
4. Zatrudnienie i praca
5. Zagadnienia społeczne
6. Prawo i procedury
7. Transport
8. Konkurencja i przedsi biorstwa
9. Finanse
10. Zagadnienia gospodarcze. Konsument
11. Stosunki zewn trzne
12. Energia
13. Polityka regionalna
14. rodowisko naturalne
15. Badania naukowe i techniczne
16. Informacja, o wiata i kultura
17. Statystyki
W Czytelni jest wolny dost p do półek i ze wszystkich materiałów
korzysta si bezpo rednio. Zawarto całego zbioru mo na przegl da przez
Internet
na
stronie
domowej
Biblioteki
w
bazie
EURO
http://kangur.ae.krakow.pl/domaka/euro/index.cgi. Mo liwo ci poszukiwa
w indeksie s ró norodne: wg autora, tytułu, słowa kluczowego, terminów,
j zyka publikacji, roku wydania czy klasyfikacji KWE. Abstrakty przy ka dym
rekordzie ułatwiaj selekcj materiałów w zbiorze.
262
El bieta Kochan
4. Wydawnictwa ci głe
Centrum posiada kolekcj czasopism licz c ponad 320 tytułów. S to
zarówno tytuły wydawane w j zyku polskim jak i w j zyku angielskim,
niemieckim, francuskim. Cała lista tytułów dost pna jest do przegl dania
ze strony domowej Biblioteki w bazie EURO. Oprócz korzystania z czasopism
w wersji drukowanej, istnieje mo liwo dost pu do 27 tytułów czasopism
polskich w wersji elektronicznej takich jak : Gazeta Prawna, Rzeczpospolita,
Prawo Unii Europejskiej, Prawo Europejskie i Mi dzynarodowe. Z
angloj zycznych czasopism jest dost pnych aktualnie 106 tytułów, np. :
Monthly Bulletin / European Central Bank /, EU Review, Biblio Flash. Stwarza
to mo liwo korzystania z zawarto ci tych czasopism w trybie on-line przez
Internet dla wszystkich go ci na naszej stronie domowej.
5. Bazy danych na CD-ROMach
W Centrum oferuje si szeroki dost p do baz danych na CD-ROMach
mi dzy innymi takich jak :
− Official Journal of the European Communities – pełen tekst
wszystkich serii wchodz cych w skład Dziennika Urz dowego
Wspólnot Europejskich.
− Eurostat Yearbook – baza opracowywana przez Eurostat, czyli Biuro
Statystyczne Wspólnot Europejskich, gdzie publikuje si dane
statystyczne dotycz ce wszelkich dziedzin gospodarki, handlu
zagranicznego, i statystyki regionalnej wraz z wykresami, mapami
i wyja nieniami dotycz cymi symboli, skrótów i akronimów.
− EU-Worterbuch Franzosicht-Deutsch, słownik francusko-niemiecki
Unii Europejskiej, w którym wykorzystano m.in. 1500 aktów
prawnych UE, stworzono 10000 haseł i 70000 terminów z zakresu
działalno ci Unii. Wi kszo poj odsyła do ródeł, a pełnotekstowe
poszukiwanie pozwala na odczyt tekstów w obu wersjach
j zykowych.
− Fundusze Strukturalne – multimedialny przewodnik, wydany przez
Reprezentacj Komisji Europejskiej w Polsce. Jest wa nym ródłem
wiedzy o funduszach strukturalnych dost pnych dla samorz dów,
firm, instytucji, szkół i innych podmiotów. Tekst równolegle
dost pny jest pod adresem :
www.delpol.pl/dowload/fundun/index.htm.
6. Zdalny dost p do baz ze strony domowej Centrum Dokumentacji
U ytkownicy
mog
ze
strony
internetowej:
http://kangur.ae.krakow.pl/Biblioteka/Centrum odwiedza strony internetowe
dotycz ce UE. Aby zanalizowa tylko ruch zewn trzny na naszej stronie,
korzystamy z profesjonalnego systemu trackingowego GEMIUS, którego
u ytkownikami s nie tylko firmy komercyjne, ale tak e naukowcy badaj cy
wykorzystanie Internetu. W ten sposób obserwujemy ilo
miesi cznych
Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych…
263
i dziennych wej , ilo czasu sp dzonego na witrynie, wpisywane zapytania
oraz z jakich stron poszukuj cy dociera do naszej informacji. W 2004 roku
takich zewn trznych odsłon zanotowali my 18 820.
W serwisie internetowym Welcomeurope, mo na zapozna si
z programami ogłaszanymi przez główne instytucje unijne, pobra formularze
wniosków i otrzyma wskazówki pomocne przy ich wypełnianiu. Obecnie
tłumaczymy i przedstawiamy programy dotycz ce wył cznie szkół wy szych
tj.: Socrates II, Descartes Prize, Life 2005. Ł cz c si z portalem Europa, który
od czasu akcesji ukazuje si w polskiej wersji j zykowej poszukuj cy
informacji o Unii, otrzymuj codziennie aktualizowane dane na temat prawa,
usług, instytucji, dokumentów prawnych oraz orzecznictwa. Mo na tam znale
elektroniczne wersje wielu publikacji wydawanych przez Biuro Oficjalnych
Publikacji Wspólnot Europejskich.
Korzystaj cy z Internetu u ytkownicy maj tak e dost p do tak znanych
baz w trybie on-line jak :
− CELEX – najwi kszej bibliograficznej, pełnotekstowej bazy
prawniczej udost pnianej przez Wspólnot , która zawiera tysi ce
dokumentów legislacyjnych takich jak : traktaty, umowy
mi dzynarodowe, Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwo ci, zapytania
parlamentarne i prawodawstwo wtórne;
− ECLAS / European Comission Library Automated System/ skomputeryzowany katalog zbiorów Biblioteki Centralnej Komisji
Europejskiej w Brukseli, która powstała w 1978 r.;
− OIL – baza dostarczaj ca tygodniowych i miesi cznych wska ników
dotycz cych cen produktów przemysłu paliwowego i gazowego
wytwarzanych w krajach członkowskich;
El bieta Kochan
264
−
−
SESAME – baza dokumentuj ca projekty prac badawczych
zwi zanych z przemysłem energetycznym;
Europrawnik – komputerowy system informacji o prawie Unii
Europejskiej, kompleksowa i aktualna informacja o orzeczeniach
Europejskiego
Trybunału
Sprawiedliwo ci,
programach
pomocowych, z wyborem pełnotekstowych ródeł prawa pierwotnego
i wtórnego, indeksami, słownikiem angielsko-polskim i bibliografi
europejsk zawieraj c ponad 1000 publikacji ksi kowych.
7. O rodek Bada Europejskich im. J.H. Retingera
Akademia Ekonomiczna w Krakowie otrzymała w darze pami tki po
Józefie Retingerze /1888-1960/ , jednym z twórców zjednoczonej Europy,
krakowianinie i Europejczyku wielkiego formatu. Ten unikatowy kompleks
dokumentów osobistych, fotograficznych, archiwaliów Ruchu Europejskiego
jest przechowywany w Centrum Dokumentacji Europejskiej i jest wspaniałym
poł czeniem wizji wspólnotowej i wizjonerstwa politycznego z obecnym
członkostwem Polski w Unii.
8. Podsumowanie
Korzystaj cy z usług Centrum Dokumentacji Europejskiej , zarówno
studenci, pracownicy naukowi jak i młodzie z liceów i Klubów Europejskich z
regionu małopolski
szukaj informacji na stronach tematycznych,
w słownikach, przewodnikach, mog
czyta czasopisma elektroniczne
i publikacje na stronach polskich i zagranicznych portali. Mo na tak e składa
kwerendy drog komputerow , a pracownicy Centrum udzielaj odpowiedzi
wysyłaj c odpowiedzi poczt elektroniczn . W 2004 roku takich zapyta
wpłyn ło 96 .
Do dyspozycji czytelników jest 20 miejsc, 2 stanowiska komputerowe
umo liwiaj ce przegl danie baz danych i poł czenia z Internetem. Istnieje
mo liwo korzystania z czytnika mikrofisz, drukarki , kopiowania danych na
dyskietki i korzystanie z kserografu . Wł czenie tych wszystkich nowoczesnych
narz dzi do codziennej pracy wpływa nie tylko szybki dost p do informacji ale
np. korzystanie z wersji elektronicznej wielu dokumentów zmniejsza koszty
pozyskiwania i gromadzenia tych dokumentów.
Czytelnia jest czynna od poniedziałku do pi tku w godzinach od 9.00
do 18.00 a w soboty od 9.00 do 15.00. U ytkownikom pomagaj
w poszukiwaniach i w orientacji w zbiorach pracownicy znaj cy biegle j zyk
angielski i niemiecki. S to absolwentki bibliotekoznawstwa i informacji
naukowej, które dodatkowo uko czyły inne kierunki studiów /finanse
i bankowo /, studia podyplomowe z wiedzy o integracji europejskiej czy kursy
j zykowe na poziomie Advanced w Londynie. Bior udział w konferencjach
naukowych dotycz cych szeroko rozumianej tematyki europejskiej, szkoleniach
i pokazach obsługi baz danych, publikuj artykuły b d bibliografie
przedmiotowe z tematyki europejskiej, organizuj w budynku Biblioteki
Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych…
265
wystawy tematyczne dotycz ce wydarze unijnych i publikacji oraz na bie co
klasyfikuj otrzymywane publikacje w bazie EURO tworzonej w Centrum .
Współczesny bibliotekarz, b d c przewodnikiem po wiecie informacji
musi mie
umiej tno
wiadomego znajdywania wiedzy, a tak e
przewidywania co mo e si przyda , nie w oderwaniu od rzeczywisto ci ale
w ł czno ci ze wiatem obecnym, działalno ci badawcz i potrzebami
społecze stwa do samodzielnego uczenia si , wyszukiwania i selekcjonowania
informacji. Współczesny pracownik biblioteki staje si czynnym uczestnikiem
tworz cego si społecze stwa informacyjnego. W ród u ytkowników s te
tacy, którzy nie potrafi korzysta jeszcze z komputera i innych nowoczesnych
urz dze i wtedy pomoc bibliotekarza jest konieczna i niezb dna. Poznaj c
nowe technologie teleinformatyczne pomaga innym wykorzystywa
zgromadzone zasoby informacyjne a tym samym uczestniczy w realizacji
podstawowych celów społecze stwa informacyjnego jakimi s : powszechny
dost p do informacji, rozwój edukacji i upowszechnienie Internetu jako rodka
komunikacji obywatelskiej i informacji publicznej.
Bibliografia
[1] Pawłowski K.: Społecze stwo wiedzy szansa dla polski. Wydaw. Znak, Kraków 2004.
[2] U ytkownicy informacji elektronicznej, red. nauk. M. Kocójowa. Wydaw. UJ, Kraków 2000.
[3] Polskie biblioteki akademickie w Unii Europejskiej (Łód , 23-25 czerwca 2004 r.): materiały
konferencyjne. Wydaw. Politechniki Łódzkiej, Łód 2004.