pobierz plik

Jendrośka Jerzmański Bar i Wspólnicy.
Prawo gospodarcze i ochrony środowiska. Sp. z o.o.
Jendrośka Jerzmański Bar & Partners. Environmental Lawyers.
Pl. Solny 16, 50-062 Wrocław; www.jjb.com.pl
tel. (0-71) 34 102 34; fax: (0-71) 34 101 97; e-mail: [email protected]
Magdalena Bar, Krzysztof Okrasiński
RAPORT KOŃCOWY Z REALIZACJI BADANIA PN.
„WERYFIKACJA ZGODNOŚCI PROJEKTÓW REGIONALNEGO PROGRAMU
OPERACYJNEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
Z RAMOWĄ DYREKTYWĄ WODNĄ W ŚWIETLE ART. 4.1 ORAZ 4.7”
12.11.2013 r.
SPIS TREŚCI
1.
Streszczenie raportu
2.
Wprowadzenie w problematykę ekspertyzy
3.
Opis próby badawczej oraz opis metodologii, źródeł informacji i kryteriów wyboru
projektów do dalszej szczegółowej weryfikacji zgodności projektów RPO WZ z RDW
4.
Opis wyników przeprowadzonego badania
5.
Karty rekomendacji dla poszczególnych projektów uznanych za niezgodne z RDW
6.
Załączniki
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013
1. Streszczenie raportu
Rozporządzenie Wspólnoty Europejskiej nr 1083/2006 ustala, że państwa członkowskie
Unii Europejskiej zobowiązane są do zapewnienia „spójności pomocy funduszy z działaniami,
politykami i priorytetami Wspólnoty oraz jej komplementarności z innymi wspólnotowymi
instrumentami finansowymi”. Niezbędne jest zagwarantowanie zgodności projektów
współfinansowanych ze środków finansowych Unii Europejskiej m.in. z wymaganiami
Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r.
ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. UE L 327 z
dnia 22 grudnia 2000 r., z późn.zm.), tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (dalej: RDW). W
przypadku Polski jest to o tyle trudno, że
−
polskie przepisy implementujące RDW oraz plany gospodarowania wodami przyjęto
z dużym opóźnieniem, przy czym działanie te nie zostały uznane przeprowadzone
w sposób prawidłowy,
−
ocena środowiskowa przedsięwzięć ingerujących w wody podziemne i powierzchniowe
bardzo rzadko była wykonywana w sposób uwzględniający konieczność zachowania
zgodności z przepisami RDW.
Okoliczności te nie zwalniają jednak Polski z obowiązku zapewnienia, że projekty
finansowane z funduszy Unii Europejskiej są zgodne z celami środowiskowymi RDW. Mając
to na uwadze, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, jako Instytucja
Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego
na lata 2007-2013 (dalej: RPO WZ), podjęły decyzję o konieczności wykonania niniejszej
ekspertyzy.
Dla potrzeb realizacji zlecenia przeanalizowano 1 921 projektów, dla których wnioski
o dofinansowania złożono do dnia 30.08.2012 r. Z uwagi na ewidentny brak możliwości
negatywnego oddziaływania na cele środowiskowe RDW, z badania wyłączono projekty
realizowane w ramach działania 3.2 – poddziałania 133C, 132, 131 oraz częściowo
poddziałania 451.
Badanie przeprowadzono w trzech zasadniczych etapach:
1.
W pierwszym etapie kolejności ustalono kryteria wyboru projektów do dalszej,
szczegółowej weryfikacji pod kątem zgodności z wymaganiami RDW. Przeanalizowano
opisy 1 921 projektów oraz przeprowadzono ich kwalifikację pod kątem potencjalnej
2
możliwości takiego oddziaływania na środowisko wodne, które może potencjalnie
zagrażać celom środowiskowym RDW. Doprowadziło to do stwierdzenia konieczności
poddania 9 wybranych projektów szczegółowej analizie zgodności z RDW:
1) Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój.
2) Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy.
3) Budowa infrastruktury rekreacyjnej i żeglarskiej w Stepnicy.
4) Zagospodarowanie Basenu Północnego w Świnoujściu na port jachtowy.
5) Odbudowa i modernizacja przystani żeglarskiej w miejscowości Lubczyna, gmina
Goleniów, w oparciu o plany projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski.
6) Budowa Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Euroregionalne Centrum Edukacji
Wodnej i Żeglarskiej.
7) Budowa nabrzeża obsługi jednostek pasażerskich oraz turystyki żeglarskiej na
prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej km 717,5 -718,6. Nabrzeże pasażerskie –
północne.
8) Zagospodarowanie turystyczne jeziora Panieńskiego i Stawno w m. Pełczyce.
9) Budowa odwodnienia w Goleniowskim Parku Przemysłowym.
2.
W drugim etapie każdy z projektów, który na podstawie listy kwalifikacyjnej został
uznany za mogący zagrażać celom środowiskowym RDW, poddano szczegółowej analizie
zgodności z wymaganiami dyrektywy. W stosunku do przeważającej części projektów
uznano, że są one całkowicie neutralne pod względem celów środowiskowych RDW.
Nie wprowadzają one nowych zmian w charakterystyce fizycznej jednolitych części wód
powierzchniowych, nie wpływają na zmiany poziomu jednolitych części wód
podziemnych oraz nie mają żadnego istotnego bezpośredniego wpływu na stan wód.
W stosunku do 7 projektów stwierdzono, że nie zagrażają one celom środowiskowym
RDW. Natomiast w odniesieniu do 2 projektów zagrażających uzyskaniu celu
środowiskowego RDW przeprowadzono analizę pod kątem występowania przesłanek
ustanowienia derogacji w trybie art. 4 ust. 7-9 RDW. W obydwu przypadkach
stwierdzono, że takie przesłanki nie występują, w związku z czym zaistniała potrzeba
rozważenia konieczności podjęcia działań naprawczych. Chodzi tu o projekty:
1) Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój.
2) Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy.
3
Występujące przy obydwu projektach pogłębianie torów wodnych (które jest częścią
projektu) zostało uznane za jedyne działanie bezpośrednio zagrażające celom
środowiskowym RDW.
3.
Trzeci etap polegał na sformułowaniu rekomendacji przedstawiających proponowane
działania naprawcze w odniesieniu do dwóch projektów kolidujących z celami
środowiskowymi RDW, dla których nie wystąpiły przesłanki ustanowienia derogacji
w trybie art. 4 ust.7-9 RDW. Rekomendacje te sprowadzają się do następujących działań:
1) uwzględnienie skutków realizacji projektów w przygotowywanych planach ochrony
obszarów Natura 2000;
2) uwzględnienie przedmiotowych projektów w przeprowadzanych strategicznych
ocenach oddziaływania na środowisko dla projektów dwóch dokumentów
strategicznych pn. „Program rozwoju polskich portów morskich do roku 2020
(z perspektywą do 2030 roku)” oraz „Polityka morska Rzeczypospolitej Polskiej do
roku 2020";
3) uwzględnienie ww. projektów w ramach prac związanych z opracowywaniem
Masterplanów, mających za zadanie uzupełnienia obowiązujących Planów
gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy.
4
2. Wprowadzenie w problematykę ekspertyzy
Rozporządzenie 1083/2006 WE ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu
Spójności w art. 9 ust. 2 ustala, że państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są
do zapewnienia „spójności pomocy funduszy z działaniami, politykami i priorytetami
Wspólnoty
oraz
jej
komplementarności
z
innymi
wspólnotowymi
instrumentami
finansowymi”. Nie ulega wątpliwości, że „działania, polityki i priorytety Wspólnoty” obejmują
m.in. zapewnienia zgodności z przepisami o ochronie środowiska.
W toku opracowywania projektów krajowych i regionalnych programów operacyjnych
oraz prowadzenia konsultacji w tej sprawie z Komisją Europejską, w każdym z tych
dokumentów zawarto następujący zapis: „Projekty współfinansowane w ramach programu
operacyjnego będą w pełni zgodne z postanowieniami dyrektyw ooś, siedliskowej i ptasiej”.
W związku z powyższym, w fazie wyboru projektów aplikujących o dofinansowanie
ze środków finansowych Unii Europejskiej w ramach ww. programów zastosowano
odpowiednie kryteria kwalifikacyjne celem zagwarantowania, że projekty te spełniają
wymagania nakreślone przez powyżej wymienione dyrektywy.
Niemniej, rozporządzenie 1083/2006 nie odwołuje się do konkretnych dyrektyw, lecz
ogólnie odnosi się do „działań, polityk i priorytetów Wspólnoty”. Można zatem uznać,
że niezbędne jest zagwarantowanie zgodności projektów współfinansowanych ze środków
finansowych Unii Europejskiej m.in. z wymaganiami Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego
działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. UE L 327 z dnia 22 grudnia 2000 r., z późn.zm.),
tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (dalej: RDW).
Próba poprawnej transpozycji RDW do polskiego porządku prawnego została dokonana
przyjęciem ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 32, poz. 159), która weszła w życie 18 marca 2011 r. Zakres tej
ustawy obejmował m.in. kwestie celów środowiskowych wynikających z planów
gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy. Plany te zostały przyjęte uchwałami Rady
Ministrów z dnia 22 lutego 2011 r., po czym zostały opublikowane w Monitorze Polskim.
Transpozycję RDW oraz przyjęcie planów gospodarowania wodami przeprowadzono
z dużym opóźnieniem czasowym: RDW powinna być wdrożona do polskiego porządku
5
prawnego już w dniu 1 maja 2004 r., natomiast plany gospodarowania wodami powinny być
opublikowane do 22 grudnia 2009 r. Ponadto, ww. działania zrealizowano w sposób budzący
wątpliwości pod kątem zgodności z RDW. W związku z powyższym, w lutym 2013 r. Komisja
Europejska wniosła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej sprawę przeciwko Polsce
w związku z nieprawidłową transpozycją europejskich przepisów w dziedzinie ochrony wód 1.
Waga postawionych Polsce zarzutów jest potęgowana konkluzjami ze sprawozdania Komisji
na temat jakości polskich planów gospodarowania wodami2. Autorzy opracowania
przedstawiają swoją ocenę tych planów i wskazują, że są one ich zdaniem niespójne, oparte
na wątpliwych podstawach i nie czynią zadość wymaganiom RDW.
W związku z powyższym, 2 lipca 2013 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę nr 118/2013
w sprawie przyjęcia Planu działania w zakresie planowania strategicznego w gospodarce
wodnej. Z uchwały tej wynika m.in. koncepcja opracowania Masterplanów dla dorzecza Odry
i dla dorzecza Wisły, które zostaną docelowo włączone do planów gospodarowania wodami
i będą stanowiły ich uzupełnienie w sposób zgodny z przepisami RDW. Zakłada się,
że działanie to zostanie zakończone do końca września 2014 r. W kontekście charakteru
niniejszego opracowania istotne jest podkreślenie, że w ramach opracowywania
Masterplanów analizowane będą tysiące projektów mogących kolidować z celami
środowiskowymi RDW, dzięki czemu możliwe będzie ujęcie kwestii oddziaływań
skumulowanych.
Zarysowane powyżej uwarunkowania prawne mają wpływ na dystrybucję funduszy
finansowych Unii Europejskiej. W listopadzie 2011 r. Komisja Europejska zwróciła się do
władz Polski z pismem, w którym stwierdziła konieczność przekazania przez stronę polską
dowodów wykazujących zgodność projektów hydrotechnicznych realizowanych ze środków
finansowych UE z wymaganiami RDW. Jest to o tyle trudne, że:
−
polskie przepisy implementujące RDW oraz plany gospodarowania wodami przyjęto
z dużym opóźnieniem, przy czym działanie te nie zostały uznane przeprowadzone
w sposób prawidłowy,
−
ocena środowiskowa przedsięwzięć ingerujących w wody podziemne i powierzchniowe
bardzo rzadko była wykonywana w sposób uwzględniający konieczność zachowania
zgodności z przepisami RDW,
1
2
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-144_pl.htm
http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/pdf/CWD-2012-379_EN-Vol23_PL_pl.pdf
6
−
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 11 września 2012 r.
w sprawie C-43/10 (punkty 57-65) stwierdził, że przedsięwzięcia realizowane przed
przyjęciem planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza nie mogą „poważnie
zagrażać osiągnięciu celów” RDW, a w przypadku gdy powodują one takie zagrożenie –
należy zastosować w stosunku do nich przepisy art. 4 ust. 7 RDW.
W tej sytuacji strategicznym zadaniem władz krajowych stało się udowodnienie
zgodności ww. projektów z celami środowiskowymi RDW. W związku z powyższym,
na szczeblu instytucji zarządzających krajowymi i regionalnymi programami operacyjnymi
prowadzone są analizy zgodności projektów z celami środowiskowymi RDW. Jednym
z możliwych działań jest dokonanie weryfikacji wszystkich projektów, które uzyskały
wsparcia w ramach programu operacyjnego, pod kątem zgodności z RDW.
Mając
na
uwadze
powyższe
uwarunkowania,
władze
Województwa
Zachodniopomorskiego – Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, jako
Instytucja
Zarządzająca
Regionalnym
Programem
Operacyjnym
Województwa
Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 (dalej: RPO WZ), podjęły decyzję o konieczności
wykonania ekspertyzy pn. „Weryfikacja zgodności projektów Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego z Ramową Dyrektywą Wodną w świetle
art. 4.1 oraz 4.7”. Niniejszy raport przedstawia wyniki przeprowadzonych analiz oraz
formułuje rekomendacje w zakresie możliwych do podjęcia działań naprawczych.
7
3. Opis próby badawczej oraz opis metodologii, źródeł informacji i kryteriów wyboru
projektów do dalszej szczegółowej weryfikacji zgodności projektów RPO WZ z RDW
1. Cele badania
Cele przeprowadzonego badania są następujące:
1) cel główny: ocena zgodności projektów RPO WZ z RDW;
2) cel szczegółowy 1: analiza dokumentacji projektów RPO WZ w zakresie ich zgodności
z RDW;
3) cel szczegółowy 2: identyfikacja niezgodności projektów RPO WZ z RDW;
4) cel szczegółowy 3: określenie ścieżki postępowania i wskazanie działań naprawczych;
5) cel szczegółowy 4: przygotowanie materiału do wykorzystania w trakcie kontroli
(prowadzonej np. przez organy Komisji Europejskiej lub Instytucję Audytową - Urząd
Kontroli Skarbowej), który miałby wykazać, że Instytucja Zarządzająca Regionalnym
Programem Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego (IZ RPO) zapewniła
zgodność finansowanych projektów z przepisami RDW;
6) cel szczegółowy 5: opracowanie propozycji listy sprawdzającej służącej do weryfikacji
planowanych przedsięwzięć pod kątem zgodności z RDW; lista ta służyłaby ocenie
projektów RPO WZ wyłączonych z niniejszej analizy; pełniłaby ona funkcję zbliżoną do
obecnie stosowanej listy sprawdzającej projektów pod kątem zgodności z dyrektywą
OOŚ; lista mogłaby także być wykorzystana także w przyszłej perspektywie finansowej.
2. Określenie grupy badawczej
Dla potrzeb realizacji zlecenia przeanalizowano wszystkie projekty, które były
przedstawione w załączniku do Szczegółowego Opisu Przedmiotu Zamówienia będącego
elementem Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Chodzi tu o 1 921 projektów, dla
których wnioski o dofinansowania złożono do dnia 30.08.2012 r. i znajdują się one na listach
rankingowych. Z uwagi na ewidentny brak możliwości negatywnego oddziaływania na cele
środowiskowe JCWP i JCWPd, z badania wyłączono projekty realizowane w ramach działania
3.2 – poddziałania 133C, 132, 131 oraz częściowo poddziałania 451.
8
3. Opis metodologii
W pierwszej kolejności ustalono kryteria wyboru projektów do dalszej, szczegółowej
weryfikacji pod kątem zgodności z wymaganiami RDW. Skoncentrowane zostały one wokół
kwestii
faktycznego
oddziaływania
mogącego
potencjalnie
kolidować
z
celami
środowiskowymi RDW. Kryteria te zapisano w formie listy sprawdzającej pozwalającej na
zidentyfikowanie tych projektów, które mogą stanowić choćby potencjalne zagrożenie dla
osiągnięcia celów środowiskowych wynikających z RDW. Najważniejszy był tu nie stan
prawny (tzn. ilość czy rodzaj uzyskanych decyzji), lecz faktyczna ingerencja w środowisko
wodne. Wypełnienie listy doprowadziło do stwierdzenia konieczności poddania wybranych
projektów szczegółowej analizie zgodności z RDW. Wzór listy, w oparciu o którą prowadzono
kwalifikację projektów do szczegółowej analizy, stanowi załącznik nr 1 do niniejszego
raportu.
W związku z powyższym, przeanalizowano opisy 1 921 projektów oraz przeprowadzono
ich kwalifikację pod kątem potencjalnej możliwości takiego oddziaływania na środowisko
wodne, które może potencjalnie zagrażać celom środowiskowym RDW. Kierowano się treścią
art. 4 ust. 7 RDW, który mówi o „nowych zmianach w charakterystyce fizycznej części wód
powierzchniowych” oraz „zmianach poziomu części wód podziemnych” – które to zmiany
są wynikiem realizacji działań i przedsięwzięć ingerujących bezpośrednio w środowisko
wodne.
Niezależnie od powyższego, na etapie analizy projektów Wykonawca zwrócił się do
Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony
Środowiska w Szczecinie z prośbą o niewiążącą informację lub sugestię odnośnie do
zrealizowanych w ostatnich latach przedsięwzięć, które zdaniem tych organów mogą
potencjalnie kolidować z celami środowiskowymi RDW. Odpowiedź tych organów nie
wniosła jednak żadnych informacji istotnych z punktu widzenia przedmiotowego badania
(dokumenty te stanowią odpowiednio załącznik nr 3 i 4 do niniejszego raportu).
Każdy z projektów, który na podstawie listy kwalifikacyjnej został uznany za mogący
zagrażać celom środowiskowym RDW, poddano szczegółowej analizie zgodności
z wymaganiami dyrektywy. Schemat i specyfikę analizy na tym etapie warunkuje treść RDW,
w szczególności art. 4 oraz załączniki do dyrektywy. Ogólne ramy do jej przeprowadzenia
zostały wskazane w publikacji Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej z 2011 r. pn. „Zasady
weryfikacji przesłanek z art. 4 ust. 7 Ramowej Dyrektywy Wodnej w odniesieniu do
9
przedsięwzięć przeciwpowodziowych realizowanych w stanie prawnym obowiązującym
przed i po 18 marca 2011 r. wraz z wytycznymi do oceny wpływu/oddziaływania
przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art. 4.1. dyrektywy”. Kierowano się także
treścią wytycznych Komisji Europejskiej z 2009 r. pn. „Wytyczne dotyczące wyłączeń
z realizacji celów środowiskowych”. Wykorzystano również wytyczne zawarte w piśmie
Komisji Europejskiej do Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 28 lutego 2012 [Ares (2012)
225303], w którym Komisja przedstawia recenzję 4 polskich ekspertyz zgodności projektów
hydrotechnicznych (realizowanych w ramach POIŚ) z wymaganiami RDW.
Pierwsza z ww. publikacji przedstawia listy sprawdzające i wytyczne do sposobu
przeprowadzenia ekspertyzy. Niemniej, dla potrzeb niniejszego badania opracowano
dedykowane listy sprawdzające (załącznik nr 1 i 2 do niniejszego raportu), dostosowane do
specyfiki prowadzonych prac analitycznych. Uznano, że zaproponowane dla potrzeb
niniejszego badania listy są narzędziem bardziej praktycznym i odzwierciedlającym logiczny
schemat wnioskowania w kontekście celu i charakteru oceny przedsięwzięć na okoliczność
oceny ich zgodności z RDW.
Schemat kolejnych kroków przeprowadzanych w ramach szczegółowej analizy
(tj. prowadzonej w oparciu o listę sprawdzającą do szczegółowej analizy zgodności projektów
z celami środowiskowymi RDW) przedstawia się w tej liście następująco:
A. Charakterystyka przedsięwzięcia, w tym opis rozwiązań z zakresu minimalizacji
oddziaływania na środowisko.
B. Identyfikacja części wód, w obrębie których będzie realizowane przedsięwzięcie
i na które przedsięwzięcie może oddziaływać.
C. Identyfikacja celów środowiskowych części wód z uwzględnieniem celów
dla obszarów chronionych (rozumianych w kontekście wymagań RDW).
D. Określenie stanu części wód w oparciu o dane Państwowego Monitoringu
Środowiska, publikacje naukowe, ekspertyzy i inne dokumenty.
E. Identyfikacja oddziaływań generowanych przez przedsięwzięcie na etapie jego
realizacji i eksploatacji (funkcjonowania) oraz prognoza skutków tych oddziaływań
zakończona wnioskiem na temat tego, czy realizacja przedsięwzięcia zagraża
uzyskaniu celu środowiskowego dla części wód.
10
F. W przypadku projektów zagrażających uzyskaniu celu środowiskowego RDW wskazanie, czy zachodzą przesłanki ustanowienia derogacji w trybie art. 4
ust. 7-9 RDW, tj.:
− czy zostały podjęte wszystkie praktyczne kroki, aby ograniczyć niekorzystny
wpływ na stan części wód?
− czy dla przedsięwzięcia ustanowiono derogację w planie gospodarowania
wodami?
− czy powody realizacji przedsięwzięcia przeważają nad celami ochrony wód?
− czy cel realizacji przedsięwzięcia może być osiągnięty innymi środkami,
stanowiącymi znacznie korzystniejszą opcję środowiskową?
− czy zastosowanie derogacji nie wyklucza lub nie przeszkadza w osiągnięciu
celów RDW w innych częściach wód w tym samym obszarze dorzecza?
− czy
przedsięwzięcie
jest
zgodne
z
polityką
Unii
Europejskiej
w dziedzinie ochrony środowiska i jej przepisami innymi niż RDW
(np. dyrektywa OOŚ lub dyrektywa siedliskowa).
G. Ostateczna konkluzja na temat zgodności ocenianego projektu z wymaganiami RDW
z uwzględnieniem derogacji wynikających z art. 4 ust. 7-9 RDW.
Graficzne ujęcie ww. schematu oceny przedstawia poniższa rycina zaczerpnięta
z przywołanej wcześniej publikacji pn. „Zasady weryfikacji przesłanek z art. 4 ust. 7 Ramowej
Dyrektywy Wodnej w odniesieniu do przedsięwzięć przeciwpowodziowych realizowanych
w stanie prawnym obowiązującym przed i po 18 marca 2011 r. wraz z wytycznymi do oceny
wpływu/oddziaływania przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art. 4.1.
dyrektywy”:
11
Dla projektów, które uznano za kolidujące z celami środowiskowymi RDW, w stosunku do
których nie zachodzą przesłanki ustanowienia derogacji w trybie art. 4 ust. 7-9 RDW,
zaproponowano rekomendacje w postaci działań naprawczych. Zgodnie z ustaleniami
Zamawiającego z Wykonawcą, rekomendacje dotyczą jedynie tych projektów, „dla których
istnieje wykonalna ścieżka postępowania, umożliwiająca doprowadzenie projektu do pełnej
zgodności z RDW”.
12
4. Opis wyników przeprowadzonego badania
W stosunku do przeważającej części projektów uznano, że są one całkowicie neutralne
pod względem celów środowiskowych RDW. Nie wprowadzają one nowych zmian
w charakterystyce fizycznej jednolitych części wód powierzchniowych (dalej: JCWP),
nie wpływają na zmiany poziomu jednolitych części wód podziemnych (dalej: JCWPd) oraz
nie mają żadnego istotnego bezpośredniego wpływu na stan wód. W odniesieniu
do poszczególnych osi RPO WZ i kategorii projektów sytuacja przedstawia się następująco:
1.
Oś 1 – Gospodarka, innowacje, technologie:
1) 1 318 projektów działania 1.1 (Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez
innowacyjne inwestycje) i 1.2 (Innowacje i transfer technologii) – to projekty
polegające głównie na zakupie i ewentualnym montażu urządzeń, instalacji
i pojazdów lub na wdrażaniu nowych technologii i nowych usług świadczonych przez
podmioty prowadzące działalność gospodarczą;
2) 11 projektów działania 1.3 (Zaawansowane usługi wsparcia dla przedsiębiorstw)
polega głównie na uzbrojeniu terenów przemysłowych lub/oraz na doprowadzeniu
do nich niezbędnej infrastruktury; niektóre przedsięwzięcia związane są tu
z ujmowaniem i zagospodarowaniem wód opadowych, niemniej ilość tych wód oraz
sposób ich odprowadzania pozwalają na uznanie, że działanie to nie stanowi „nowej
zmiany w charakterystyce fizycznej JCWP” (w rozumieniu art. 4 ust. 7 RDW); spośród
11 projektów tylko jeden („Budowa odwodnienia w Goleniowskim Parku
Przemysłowym”) został uznany za wymagający szczegółowej analizy zgodności
z celami środowiskowymi RDW, co było związane z rozbudowanym systemem
retencyjno – kanalizacyjnym.
2.
Oś 2 – Rozwój infrastruktury transportowej i energetycznej:
1) 119 projektów działania 2.1 (Zintegrowany system transportowy województwa)
obejmuje przede wszystkim budowę i przebudowę dróg publicznych (107 projektów
z poddziałań 2.1.1, 2.1.2 i 2.1.3), zakup środków transportu i specjalistycznych
jednostek pływających, modernizację linii kolejowych oraz przebudowę portów
i pogłębienie kanałów żeglugowych; odnosząc te projekty do relacji względem celów
środowiskowych RDW, należy przedstawić następujące wnioski:
13
− projekty polegające na zakupie nie generują oddziaływania na środowisko
i są neutralne pod względem wymagań RDW;
− większość
przedsięwzięć
drogowych
wiąże
się
z
ujmowaniem
i zagospodarowaniem wód opadowych, niemniej ilość tych wód oraz sposób ich
odprowadzania pozwalają na uznanie, że działanie to nie stanowi „nowej zmiany
w charakterystyce fizycznej JCWP” (w rozumieniu art. 4 ust. 7 RDW);
− niektóre analizowane przedsięwzięcia drogowe związane są z budową lub
przebudową mostów; żaden z nich nie stanowi „nowej zmiany w charakterystyce
fizycznej JCWP” (w rozumieniu art. 4 ust. 7 RDW); ponadto, kierując się
wytycznymi do metody waloryzacji hydromorfologicznej rzek3 uznano, że żaden
z planowanych do budowy mostów nie może być uznany jako „silnie oddziałujący
na środowisko” w skali JCWP;
− projekty związane z budową i przebudową portów, tj. „Przebudowa Basenu
Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy” oraz „Porty Zalewu Szczecińskiego poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój” uznano za wymagającej
szczegółowej analizy pod kątem zgodności z celami środowiskowymi RDW ze
względu na pogłębianie torów wodnych na dojściach do portów.
2) 7 projektów działania 2.2 (Lokalna infrastruktura energetyczna) związanych jest
z budową i przebudową linii elektroenergetycznych oraz gazociągów, bez żadnej
ingerencji w środowisko wodne.
3.
Oś 3 – Rozwój społeczeństwa informacyjnego:
1) 23 projekty działania 3.1 (Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego) w ramach osi
3 RPO WZ (Rozwój społeczeństwa informacyjnego) związane są z tworzeniem sieci
szerokopasmowych i publicznych punktów dostępu do internetu, bez żadnej
ingerencji w środowisko wodne.
4.
Oś 4 – Infrastruktura ochrony środowiska:
1) wszystkie (tj. 27) projekty działania 4.1 (Energia odnawialna i zarządzanie energią)
związane są z energetyką wiatrową, słoneczną oraz gazową (w tym – biogazownie);
3
Szoszkiewicz K. i in., „Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według
metody River Habitat Survey w warunkach Polski”, Poznań – Warrington 2012
14
żaden z projektów nie dotyczy energetyki wodnej; jeden projekt (Budowa
biogazowni rolniczej w miejscowości Grabowiec) wiąże się z poborem wód ze studni,
jednak przewidywana wielkość poboru wody jest na tyle mała, że z pewnością nie
koliduje ona z celami środowiskowymi dla JCWPd;
2) 25 projektów działania 4.2 (Gospodarka odpadami) polegają na rekultywacji
składowisk odpadów, budowie i modernizacji instalacji gospodarki odpadami,
zakupie pojazdów do odbioru odpadów oraz pojemników do ich selektywnej zbiórki;
żaden z przeanalizowanych projektów nie wiąże się z bezpośrednią ingerencją
w środowisko wodne, w związku z czym nie stwierdzono ryzyka kolizji z celami
środowiskowymi RDW;
3) 16 projektów działania 4.3 (Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków) wiąże się
z budową sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, przy czym projekty obejmują także
modernizacje oczyszczalni ścieków i działania skutkujące zwiększeniem wydajności
ujęć wody podziemnej (np. jako efekt modernizacji stacji uzdatniania wody); żaden
z dwóch projektów związanych z ujmowaniem wody podziemnej nie został uznany
za potencjalnie zagrażający celom środowiskowym RDW, ponieważ według
dokumentacji projektowej każdorazowo chodziło o niewielkie zwiększenie
wydajności (w jednym przypadku o 328 m3/dobę, w drugim przypadku
o 225 m3/dobę), co oznacza iż realizacja projektu sama w sobie nie powoduje ryzyka
zmiany poziomu wód podziemnych w JCWPd;
4) 9 projektów działania 4.4 (Ochrona powietrza) polega na budowie lub modernizacji
instalacji odpylania oraz instalacji emitujących zanieczyszczenia; żaden z tych
projektów nie ingeruje w środowisko wodne;
5) projekty (50) działania 4.5 (Ochrona przyrody i zapobieganie zagrożeniom) polegają
głównie na działalności edukacyjnej, tworzeniu ścieżek edukacji ekologicznej,
działaniach z zakresu czynnej ochrony przyrody, zakupie sprzętu związanego
z likwidacją zagrożeń środowiskowych, budowie i rozbudowie budynków; żaden
z tych projektów nie ingeruje w środowisko wodne i nie stwarza nawet
potencjalnego zagrożenia dla celów środowiskowych RDW.
5.
Oś 5 – Turystyka, kultura i rewitalizacja:
1) 33 projekty działania 5.1 (Infrastruktura turystyczna) polega na rewitalizacji
i zagospodarowaniu terenów o potencjale turystycznym i kulturowym; realizowane
15
działania obejmują głównie parki, deptaki, promenady, rozwój informacji
turystycznej; 2 projekty („Zagospodarowanie Basenu Północnego w Świnoujściu na
port jachtowy” oraz „Budowa infrastruktury rekreacyjnej i żeglarskiej w Stepnicy”)
uznano za mogące potencjalnie kolidować z celami środowiskowymi RDW,
w związku z czym poddano je szczegółowej analizie;
2) 50 projektów działania 5.2 (Rozwój kultury – ochrona i zachowanie dziedzictwa
kulturowego) polega na budowie lub przebudowie obiektów związanych z kulturą
(np. filharmonie, ośrodki kultury, teatry, świetlice, kina – poddziałania 5.2.1) oraz na
remoncie obiektów zabytkowych (np. mury obronne, wieże ratuszowe, pałace.
kościoły – poddziałanie 5.2.2); żaden z tych projektów nie ingeruje w środowisko
wodne;
3) 18 projektów działania 5.3 (Ścieżki rowerowe) polega wyłącznie na budowie ścieżek
rowerowych i towarzyszącej im infrastruktury (np. oznakowanie, obiekty małej
architektury); projekty te nie ingerują w środowisko wodne;
4) 1 projekt działania 5.4 (Promocja, ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego)
polega na rewitalizacji parku poprzez m.in. przebudowę układu zieleni, budowę
fontanny oraz modernizację nawierzchni i obiektów małej architektury; projekt nie
ingeruje w środowisko wodne;
5) 41 projektów działania 5.5 (Rewitalizacja) obejmuje remonty, przebudowy,
rewitalizacje takich obiektów, jak budynki, place, ulice i tereny poprzemysłowe;
40 projektów nie ingeruje w środowisko wodne (lub ingeruje w bardzo niewielki,
punktowy sposób, np. „Zagospodarowanie parku w delcie Młynówki”, nie zmieniając
charakterystyki fizycznej JCWP), natomiast uznano że 1 projekt („Zagospodarowanie
turystyczne jeziora Panieńskiego i Stawno w m. Pełczyce”) może potencjalnie
kolidować z celami środowiskowymi RDW, w związku z czym poddano go
szczegółowej analizie.
6.
Oś 6 – Rozwój funkcji metropolitalnych:
1) projekty (28) działania 6.1 (Infrastruktura turystyczna na obszarze metropolitalnym)
związane są z takimi działaniami jak: tworzenie szlaków turystycznych, przebudowa
obiektów budowlanych i zieleni parkowej, zagospodarowanie terenów o potencjale
turystycznym i rekreacyjnym, działania z zakresu promocji i informacji turystycznej;
16
ze względu na skalę ingerencji w środowisko wodne, uznano iż szczegółowej analizy
zgodności z RDW wymagają 3 następujące projekty: „Budowa Międzyszkolnego
Ośrodka Sportowego Euroregionalne Centrum Edukacji Wodnej i Żeglarskiej”,
„Odbudowa i modernizacja przystani żeglarskiej w miejscowości Lubczyna, gmina
Goleniów, w oparciu o plany projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski” oraz
„Budowa nabrzeża obsługi jednostek pasażerskich oraz turystyki żeglarskiej na
prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej km 717,5 -718,6. Nabrzeże pasażerskie –
północne”;
2) projekty (22) działania 6.2 (Wzrost atrakcyjności kulturalnej na obszarze
metropolitalnym) polegają głównie na remoncie i renowacji zabytków oraz budowie
lub przebudowie obiektów kultury (opera, filharmonia); projekty te nie wiążą się
z ingerencją w środowisko wodne;
3) 7 projektów działania 6.3 (Ścieżki rowerowe na obszarze metropolitalnym) wiąże się
jedynie z utworzeniem ścieżek rowerowych i towarzyszącej im drobnej infrastruktury
(oznakowania, obiekty małej architektury, itp.), a zatem nie generują one żadnego
oddziaływania na środowisko wodne;
4) 6 projektów działania 6.4 (Zintegrowany system transportu publicznego na obszarze
metropolitalnym) polega na przebudowie układu torowego, zakupie taboru
autobusowego i modernizacji taboru tramwajowego, a zatem nie generują one
żadnego oddziaływania na środowisko wodne;
5) 1
projekt
działania
6.5
(Inteligentne
systemy
transportowe
na obszarze
metropolitalnym) polega na budowie systemu zarządzania ruchem w mieście,
a zatem nie generuje żadnego oddziaływania na środowisko wodne;
6) projekty (30) działania 6.6 (Rewitalizacja na obszarze metropolitalnym) polegają na
rewitalizacji i renowacji obiektów budowlanych, przebudowie układu zieleni oraz
rozbudowie miejskiej przystani żeglarskiej głównie w części lądowej (1 projekt);
projekty te nie generują żadnego oddziaływania na środowisko wodne; rozbudowa
miejskiej przystani żeglarskiej jest przedsięwzięciem o charakterze punktowym, bez
jakiegokolwiek znaczenia dla elementów charakteryzujących JCWP, a zatem nie
koliduje z celami środowiskowymi RDW.
7.
Oś 7 - Rozwój infrastruktury społecznej i ochrony zdrowia
17
1) 35 projektów działania 7.1 (Infrastruktura edukacyjna) polega na budowie lub
przebudowie obiektów edukacyjnych (np. szkół) lub/oraz na ich wyposażeniu; żaden
z tych projektów nie ingeruje w środowisko wodne;
2) 21 projektów działania 7.2 (Infrastruktura sportowa) polega na budowie boisk,
kortów tenisowych i innych obiektów sportowych; żaden z tych projektów nie
ingeruje w środowisko wodne;
3) 23 projekty działania 7.3 (Infrastruktura ochrony zdrowia) i 7.4 (Infrastruktura dla
osób niepełnosprawnych) polegają na zakupie wyposażenia dla przychodni, szpitali
i zakładów opieki zdrowotnej oraz na ich budowie lub rozbudowie; żaden z projektów
nie ingeruje w środowisko wodne.
Podsumowując: w wyniku przeprowadzonej analizy zidentyfikowano 9 projektów
wymagających szczegółowej analizy pod kątem zgodności z celami środowiskowymi
Ramowej Dyrektywy Wodnej:
1. Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój.
2. Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy.
3. Budowa infrastruktury rekreacyjnej i żeglarskiej w Stepnicy.
4. Zagospodarowanie Basenu Północnego w Świnoujściu na port jachtowy.
5. Odbudowa i modernizacja przystani żeglarskiej w miejscowości Lubczyna, gmina
Goleniów, w oparciu o plany projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski.
6. Budowa Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Euroregionalne Centrum Edukacji
Wodnej i Żeglarskiej.
7. Budowa nabrzeża obsługi jednostek pasażerskich oraz turystyki żeglarskiej na
prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej km 717,5 -718,6. Nabrzeże pasażerskie –
północne.
8. Zagospodarowanie turystyczne jeziora Panieńskiego i Stawno w m. Pełczyce.
9. Budowa odwodnienia w Goleniowskim Parku Przemysłowym.
Projekty, które uznano za potencjalnie zagrażające osiągnięciu celów środowiskowych
RDW, poddano szczegółowej analizie merytorycznej. Dla każdego z tych projektów
sporządzono listę sprawdzającą. Listy te stanowią załącznik nr 5 do niniejszego protokołu,
18
natomiast poniżej przedstawiono jedynie podsumowanie wniosków wynikających z tej
szczegółowej oceny.
1. Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój.
Długość pogłębionych torów wodnych wynosi ok. 97,5 km – działanie to jest integralną
częścią projektu. W celu utrzymania odpowiednich parametrów torów wodnych, będą one
musiały być poddawane systematycznym okresowym pracom konserwacyjnym związanym
z pogłębieniem dna i utrzymaniem jego odpowiednich parametrów.
Analizowane
przedsięwzięcie
obejmuje
zaledwie
kilka
zadań
związanych
z funkcjonowaniem śródlądowych dróg wodnych i turystyki wodnej w obrębie Zalewu
Szczecińskiego. Można tu wymienić m.in. takie projekty, jak: „Zachodniopomorski Szlak
Żeglarski - sieć portów turystycznych Pomorza Zachodniego”, „Przebudowa basenu
kolejowego w porcie morskim w Stepnicy” oraz „Modernizacja toru wodnego Świnoujście Szczecin (Kanał Piastowski i Mieliński) - etap II, strona wschodnia i zachodnia”.
Oddziaływanie analizowanego przedsięwzięcia będzie się kumulować z oddziaływaniem
generowanym przez rezultaty ww. projektów. Analiza materiałów z postępowań w sprawie
oceny oddziaływania na środowisko dla obydwu ww. projektów prowadzi do wniosku, że nie
były one poddane analizie zgodności z wymaganiami RDW; w szczególności należy podkreślić
brak odniesienia się w nich do kwestii pogłębiania torów wodnych oraz zagospodarowania
refulatu z pogłębiania dna.
Prócz tego, na terenie Zalewu Szczecińskiego są i inne drogi wodne wymagające
utrzymania (pogłębiania, utrzymania odpowiedniej drożności), których katalog określa
Zarządzenie nr 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z dnia 7 października 2004 r. w
sprawie określenia infrastruktury zapewniającej dostęp do portów morskich w Dziwnowie,
Kamieniu Pomorskim, Lubiniu, Mrzeżynie, Nowym Warpnie, Policach, Stepnicy, Trzebieży,
Wapnicy i Wolinie oraz do przystani morskich w Międzyzdrojach, Niechorzu i Rewalu.
Autorzy niniejszej listy nie dotarli do dokumentu, który analizowałby zgodność ustaleń ww.
Zarządzenia z wymaganiami RDW, a tym bardziej który analizowałby całościowa żeglugę
(i utrzymanie dróg i torów wodnych) pod kątem zgodności z wymaganiami RDW oraz
dyrektyw przyrodniczych: dyrektywy ptasiej i dyrektywy siedliskowej.
Aby zapewnić odpowiednią trwałość projektu, przez okres co najmniej 5 lat od daty jego
zakończeniu jego efekty będą musiały być trwałe, co z kolei oznacza konieczność ciągłego
19
utrzymywania odpowiednich parametrów torów wodnych. Wymóg ten wynika również z
przepisów obowiązującego prawa, w szczególności z §11 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Gospodarki Morskiej z dnia 23 października 2006 r. w sprawie warunków technicznych
użytkowania oraz szczegółowego zakresu kontroli morskich budowli hydrotechnicznych. A
zatem, stale będzie zachodziła ingerencja w dno. W trakcie prowadzonych prac czerpalnych
oraz krótko po ich zakończeniu w wyniku zjawiska resuspensji osadów dennych wzrośnie
okresowo ilość zawiesin oraz substancji biogenicznych i materii organicznej, co w
konsekwencji doprowadzi do wzrostu mętności i spadku przeźroczystości oraz pogorszenia
warunków tlenowych wody. Są to czynniki sprzyjające eutrofizacji. Eutrofizacja jest głównym
zagrożeniem dla kluczowego siedliska w obszarze Natura 2000 „Ujście Odry i Zalew
Szczeciński”, jakim są „zalewy i jeziora przymorskie (laguny)”.
W odniesieniu do tego konkretnego projektu należy stwierdzić, co następuje:
Innym rodzajem oddziaływania związanego z pracami pogłębieniowymi będzie
negatywne oddziaływanie na bentos i makrofity, czyli elementy warunkujące jakość siedliska
dla innych gatunków, w tym m.in. gatunków ryb będących przedmiotem ochrony obszarów
Natura 2000. Ryby zresztą mogą być bezpośrednim receptorem negatywnego oddziaływania.
Osady ze strefy toru wodnego zawierają bardzo wysoki udział drobnej frakcji ilastej
Przedmiotowe osady, gdy zalegają w formie nienaruszonej, nie stanowią zagrożenia dla
środowiska (w tym dla roślin wodnych). Problem pojawia się dopiero w momencie ich
naruszenia, co powoduje powstanie zawiesiny osadowej rozprzestrzeniającej się
w środowisku wodnym. Zawiesina osadowa złożona z cząstek stałych opada na dno dzięki
sile grawitacji, a tempo opadania jest uzależnione od wielu czynników, jak na przykład:
gęstość wody, temperatura czy zasolenie. Negatywne oddziaływanie będzie skutkiem
rozprzestrzeniania się zawiesiny osadów i jej opadanie na siedliska sąsiednie (co może
istotnie zaburzyć populacje organizmów bentosowych) oraz migrowanie w strefę brzegową
(0,1 – 1,5 m głębokości), gdzie występują rośliny wodne. Zawiesina znajdująca się w strefie
występowania roślin będzie oddziaływać przez wzrost mętności i spadek przezroczystości
wody oraz przez osadzanie się drobnej frakcji ilastej na pędach roślin wodnych i plechach
glonów.
Ponadto,
na
etapie
prowadzenia
prac
pogłębieniowych,
biomasa
gatunków
bezkręgowców bentosowych zostanie zmniejszona praktycznie do zera na całym naruszonym
obszarze (tor wodny, skarpy, obrotnice). Maksymalna głębokość zagrzebywania się
20
organizmów gatunków bentosowych , wynosi do 30 cm, najczęściej jednak jest to pierwsze
10 cm. Wpływ bagrowania dna w celu pogłębienia, poszerzenia i utrzymania dróg wodnych
na makrozoobentos, może być bardzo różny w swoim oddziaływaniu (od nieistotnego po
wręcz katastrofalny) i może zależeć od szeregu czynników. Często nie jest możliwe określenie
czasu potrzebnego do rekolonizacji dna w stopniu przypominającym stan zespołów
organizmów przed ingerencją. Badania na świecie wskazują na bardzo zróżnicowane tempo
rekolonizacji – nawet do kilku czy kilkunastu lat. Jej sukces uzależniony jest również od
częstotliwości prac związanych z utrzymaniem parametrów technicznych toru wodnego.
Systematycznie i często pogłębiane tory wodne charakteryzują się niskimi wskaźnikami
różnorodności gatunkowej, zagęszczeniem oraz biomasą zespołów bentosowych.
Wzrost zawartości materii organicznej, mętności i uwolnienia substancji toksycznych
zawartych w osadzie do wody sprzyjać będzie takim skutkom, jak: lokalne pogorszenie
kondycji organizmów oraz zmniejszenie wydolności filtracyjnej organizmów pobierających
pokarm z toni wodnej. To oddziaływanie najbardziej wpłynie na zooplankton gdyż formacja
ta zamieszkuje pelagial. Wzrost zamulenia i zmętnienia wody do pewnego stopnia, nie musi
wpływać negatywnie na faunę toni wodnej, jednak gdy będzie on zbyt duży – może obniżać
tempo filtracji – a jest to sposób odżywiania się większości organizmów zooplanktonowych w
tym rejonie. Oddziaływanie na organizmy wodne, może wykraczać poza miejsce
prowadzenia prac czerpalnych, przemieszczając się podczas ich trwania na przybrzeżne
rejony.
Podniesienie do toni wodnej znacznej ilości materii organicznej pierwotnie
zdeponowanej w osadach spowoduje gwałtowny wzrost zapotrzebowania tlenowego, co
może wywołać powstanie warunków beztlenowych. Zjawisko to może mieć istotny,
negatywny wpływ na bytującą w obrębie akwenu ichtiofaunę. Podczas wystąpienia
ponadnaturalnego zmętnienia wody możliwe jest ograniczenie, bądź zaprzestanie żerowania
większości gatunków ryb, co ma znaczenie w aspekcie obniżenia ich kondycji i stanu
zdrowotnego. Zmętnienie wody w trakcie migracji tarłowych, może całkowicie zaburzając
orientację sensoryczną, uniemożliwiać migrantom dotarcie na tarliska. Ponadto,
przypadkowe zamulenie tarlisk może wystąpić podczas prac czerpalnych i spowodować ich
całkowitą degradację
Wyłączenie dostępności ekologicznej tarliska na dłuższy czas (nawet na kilka sezonów)
może spowodować zmianę na poziomie populacyjnym i konieczność poszukiwania przez ryby
21
tarlisk w innych rejonach systemu Dolnej Odry. Wiedza dotycząca rozmieszczenia i wielkości
(a więc tym samym znaczenia) tarlisk w ujściu Odry i w Zalewie Szczecińskim jest tylko natury
ogólnej, dlatego nie można wykluczyć znaczącego negatywnego oddziaływania.
Biorąc pod uwagę skalę inwestycji, oddziaływanie to można uznać za istotne, przy czym
jego natężenie będzie wzmacniane przez inne projekty.
Stwierdza się również istnienie zagrożenie polegającego na przerwaniu izolacji
użytkowych poziomów wodonośnych w obrębie JCWPd nr 2 (wskutek zbyt głębokiego
bagrowania). W szczególności polega ono na zagrożeniu dla poziomu międzyglinowego,
który w centralnej części JCWPd nr 2 (w rejonie portu Stepnica i portu Trzebież) występuje
na głębokości ok. 4,6 m; miejscami poziom międzyglinowy łączy się z poziomem gruntowym,
co stwarza możliwość migracji zanieczyszczeń z przygruntowych warstw wodonośnych.
Tymczasem pogłębienie torów wodnych w obrębie JCWPd nr 2 jest przewidziane do
głębokości nawet 4,5 m, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla warstw wodonośnych.
Wspomnieć w tym miejscu wypada również o tym, że w praktyce pozostawienie 10 cm
warstwy izolacyjnej nie zapewni wystarczającej ochrony wód podziemnych, a przede
wszystkim brak jest możliwości technicznych pogłębiania dna z dokładnością co do 10 cm.
Inwestycja stwarza zatem istotne zagrożenie dla osiągnięcia celów środowiskowych
JCWPd nr 2.
Przedstawiona w poprzednich punktach analiza pozwala na przyjęcie, że realizacja
przedsięwzięcia koliduje z celami środowiskowymi RDW (nawet po uwzględnieniu derogacji
w Planie gospodarowania wodami), w szczególności gdy zestawi się ją z innymi działaniami
realizowanymi w obrębie JCWP oraz z brakiem merytorycznej analizy oddziaływania
na elementy składające się na ocenę stanu wód.
Wytyczne Nr 20 Komisji Europejskiej w sprawie odstępstw od celów środowiskowych
RDW przedstawiają rozdział 3.2.3. „Zarządzanie niepewnościami” z którego wynika
konieczność stosowania zasady przezorności przy analizach zgodności np. przedsięwzięć
z wymaganiami RDW. Zasada ta wymaga, aby wszelkie prawdopodobieństwo wystąpienia
negatywnych skutków traktować tak, jak pewność ich wystąpienia. Na płaszczyźnie ocen
środowiskowych praktycznym wymiarem zastosowania zasady przezorności powinno być
odmowa wyrażenia zgody na realizację działań, których skutki są niepewne, niejasne,
wątpliwe lub ryzykowne. Kierując się zasadą przezorności wątpliwość, czy dane negatywne
oddziaływanie należy uznać za znaczące, czy nieznaczące, rozstrzygnąć należy na korzyść
22
środowiska przyjmując, że będzie ono znaczące, natomiast wątpliwość, czy dane działania
pogorszą integralność obszaru Natura 2000, czy nie odniosą takiego skutku – przyjmując,
że pogorszą integralność, itd. Znajduje to potwierdzenie w orzeczeniach Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości (np. wyrok ETS w sprawie C-127/02 Waddenzee, C-239/04 Castro
Verde), w których stwierdza się, że wyrażenie akceptacji na realizację planu lub
przedsięwzięcia może zostać udzielone jedynie pod warunkiem, gdy właściwe władze
krajowe uzyskają pewność, że plan lub przedsięwzięcie nie będą generowały
nieakceptowalnych, negatywnych skutków w środowisku przyrodniczym. Przy wykonywaniu
koniecznych ocen należy stosować zasadę przezorności, a sama ocena powinna
koncentrować się na obiektywnym i popartym dowodami stwierdzeniu, że nie wystąpią
negatywne oddziaływania. Tam, gdzie stwierdzenie takie nie jest możliwe, należy przyjąć
założenie, że wystąpią negatywne oddziaływania.
W przypadku omawianego projektu nie można wykluczyć kolizji pogłębiania torów
wodnych z wymaganiami dobrego potencjału ekologicznego (będącego składową dobrego
stanu wód) oraz z wymaganiami ochrony obszarów Natura 2000. Nie można też nie
zauważyć dużego ryzyka dla wód podziemnych wchodzących w skład JCWPd nr 2.
Mając powyższe na uwadze stwierdza się, że pogłębianie torów wodnych oraz
towarzyszące im zagospodarowanie wydobytego urobku, zwłaszcza przy uwzględnieniu prac
towarzyszących innym projektom o podobnym charakterze w obrębie JCWP „Zalew
Szczeciński”, koliduje z celami środowiskowymi RDW.
Nie stwierdzono występowania przesłanek ustanowienia derogacji w trybie art. 4.7 RDW.
2. Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy.
Stwierdza się istnienie zagrożenie polegające na przerwaniu izolacji użytkowych
poziomów wodonośnych w obrębie JCWPd nr 2 (wskutek zbyt głębokiego bagrowania).
W szczególności polega ono na zagrożeniu dla poziomu międzyglinowego, który w centralnej
części JCWPd nr 2 (w rejonie portu Stepnica i portu Trzebież) występuje na głębokości
ok. 4,6 m; miejscami poziom międzyglinowy łączy się z poziomem gruntowym, co stwarza
możliwość migracji zanieczyszczeń z przygruntowych warstw wodonośnych. Tymczasem
pogłębienie torów wodnych w obrębie JCWPd nr 2 jest przewidziane do głębokości nawet
4,5 m, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla warstw wodonośnych. Wspomnieć w tym
miejscu wypada również o tym, że w praktyce pozostawienie 10 cm warstwy izolacyjnej nie
23
zapewni wystarczającej ochrony wód podziemnych, a przede wszystkim brak jest możliwości
technicznych pogłębiania dna z dokładnością co do 10 cm. Inwestycja stwarza zatem istotne
zagrożenie dla osiągnięcia celów środowiskowych JCWPd nr 2.
Brak uwzględnienia faktu, że pierwszy poziom wód podziemnych znajduje się bardzo
blisko powierzchni gruntu, a prace pogłębieniowe mogą doprowadzić do
perforacji
w warstwie uszczelniającej warstwę wodonośną, może skutkować zanieczyszczeniem wód
podziemnych (pierwszego i drugiego poziomu) w przyszłości i jest poważnym
niedopatrzeniem wiążącym się z groźbą przedostania się zanieczyszczonych wód
powierzchniowych do wód podziemnych w drodze perforacji warstw wodonośnych,
możliwej do wykonania podczas pogłębiania basenu Kolejowego w Stepnicy.
Mając powyższe na uwadze stwierdza się, że pogłębianie toru wodnego (będące częścią
analizowanego projektu), zwłaszcza przy uwzględnieniu prac towarzyszących innym
projektom o podobnym charakterze w obrębie JCWP „Zalew Szczeciński”, koliduje z celami
środowiskowymi RDW.
Nie stwierdzono występowania przesłanek ustanowienia derogacji w trybie art. 4.7 RDW.
3. Budowa infrastruktury rekreacyjnej i żeglarskiej w Stepnicy.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych
RDW, ze względu na fakt, że jej wpływ na jakość wód powierzchniowych uznać można za
nieznaczny i krótkotrwały (ograniczony do czasu trwania inwestycji). Nie ma też ona wpływu
na jakość i ilość wód podziemnych, a jej negatywny wpływ na organizmy bentosowe
i ichtiofaunę jest możliwy do naprawienia siłami natury w ciągu kilku 2-3 sezonów po
zakończeniu realizacji przedsięwzięcia.
Można wnioskować, że realizacja inwestycji nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW:
−
jej wpływ na jakość wód powierzchniowych uznać można za nieznaczny i krótkotrwały
(ograniczony był on do czasu trwania inwestycji),
−
nie ma ona wpływu na jakość wód podziemnych,
−
jej negatywny wpływ na organizmy bentosowe i ichtiofaunę jest odwracalny
w perspektywie 2-3 lat.
24
4. Zagospodarowanie Basenu Północnego w Świnoujściu na port jachtowy.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła negatywnie na osiągnięcie celów środowiskowych
RDW, ze względu na fakt, że jej wpływ na jakość wód powierzchniowych uznać można za
nieznaczny i krótkotrwały (ograniczony do czasu trwania inwestycji). Nie ma też ona wpływu
na jakość i ilość wód podziemnych, a jej negatywny wpływ na organizmy bentosowe
i ichtiofaunę jest możliwy do naprawienia siłami natury w ciągu kilku 2-3 sezonów po
zakończeniu realizacji przedsięwzięcia.
Można wnioskować, że realizacja inwestycji nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW:
−
jej wpływ na jakość wód powierzchniowych uznać można za nieznaczny i krótkotrwały
(ograniczony był on do czasu trwania inwestycji),
−
nie ma ona wpływu na jakość wód podziemnych,
−
jej negatywny wpływ na organizmy bentosowe i ichtiofaunę jest odwracalny
w perspektywie 2-3 lat.
5. Odbudowa i modernizacja przystani żeglarskiej w miejscowości Lubczyna, gmina
Goleniów, w oparciu o plany projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski.
Przedmiotowa inwestycja w miejscu jej realizacji może generować negatywny wpływ na
siedliska chronionych gatunków flory i fauny. Inwestycja mieć będzie wpływ na wzrost stężeń
biogenów w wodzie jeziora Dąbie poprzez stworzenie sztucznej miksji podczas wykonywania
prac jak i poprzez składowanie urobku na tworzonej sztucznej wyspie, co skutkować może
zmniejszeniem liczebności populacji gatunków chronionych występujących w wodach jeziora
Dąbie.
Zważywszy, że:
−
podczas
inwestycji
zaplanowano
wykorzystanie
wielu
rozwiązań
przyjaznych
środowisku,
−
inwestycja nie jest zlokalizowana na obszarze szczególnej ochrony siedlisk wyznaczonym
na mocy Dyrektywy Siedliskowej,
−
obszar zasięgu terytorialnego inwestycji jest niewielki w porównaniu z całą powierzchnią
Jeziora Dąbie,
domniemywać należy, że w obliczu ustanowionej dla JCWP derogacji w Planie
gospodarowania wodami (z art. 4(4)-3 RDW) wykorzystującej możliwość odstępstwa
25
czasowego od celów środowiskowych (że dobry stan wód może zostać osiągnięty do
roku 2021 lub najpóźniej do 2027 (art. 4.4 RDW) - inwestycja nie koliduje z celami
środowiskowymi RDW.
6. Budowa Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Euroregionalne Centrum Edukacji
Wodnej i Żeglarskiej.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła i nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW. Wynika to z następujących powodów:
−
skala inwestycji jest niewielka w odniesieniu do całej JCWP;
−
inwestycja nie wzmacnia czynników, które przemawiają za klasyfikacją JCWP jako części
wód w złym stanie oraz jako silnie zmienionej części wód;
−
oddziaływanie inwestycji pod względem hydromorfologicznym należy uznać za
punktowe i nieistotne w skali JCWP;
−
oddziaływanie polegające na zniszczeniu makrofitów należy uznać za nieistotne w skali
JCWP;
−
oddziaływanie związane ze wzrostem mętności (wskutek wzrostu zawiesiny przy
pogłębianiu dna) i wzrostem zawartości biogenów miało charakter krótkotrwały
i odwracalny;
−
żadne z oddziaływań nie mogło i nie może pogorszyć stanu JCWP.
7. Budowa nabrzeża obsługi jednostek pasażerskich oraz turystyki żeglarskiej na
prawym brzegu rzeki Odry Wschodniej km 717,5 -718,6. Nabrzeże pasażerskie –
północne.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła i nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW. Wynika to z następujących powodów:
−
skala inwestycji jest niewielka w odniesieniu do całej JCWP;
−
inwestycja nie wzmacnia czynników, które przemawiają za klasyfikacją JCWP jako części
wód w złym stanie oraz jako silnie zmienionej części wód;
−
oddziaływanie inwestycji pod względem hydromorfologicznym należy uznać za
punktowe i nieistotne w skali JCWP;
26
−
oddziaływanie polegające na zniszczeniu makrofitów należy uznać za nieistotne w skali
JCWP;
−
oddziaływanie związane ze wzrostem mętności (wskutek wzrostu zawiesiny przy
pogłębianiu dna) i wzrostem zawartości biogenów miało charakter krótkotrwały
i odwracalny;
−
żadne z oddziaływań nie mogło i nie może pogorszyć stanu JCWP.
Dodatkowo trzeba podkreślić, że na etapie oceny oddziaływania na środowisko
wykluczono ryzyko znaczącego negatywnego oddziaływania na cel i przedmiot ochrony
obszarów Natura 2000 oraz otuliny parku krajobrazowego.
8. Zagospodarowanie turystyczne jeziora Panieńskiego i Stawno w m. Pełczyce.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła i nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW. Wynika to z następujących powodów:
− oddziaływanie na morfologię brzegów i dna ma charakter punktowy, nie zaburza
struktury hydromorfologicznej jezior oraz nie zakłóca naturalnych procesów
morfologicznych i biologicznych;
− oddziaływanie na roślinność przybrzeżną ma charakter punktowy i nie wpłynie na
charakterystykę hydromorfologiczną i biologiczną jezior, a tym bardziej na całą JCWP;
− skala inwestycji oraz skala jej oddziaływania w odniesieniu do całej JCWP jest niewielka.
9. Budowa odwodnienia w Goleniowskim Parku Przemysłowym.
Realizacja inwestycji nie wpłynęła i nie wpłynie negatywnie na osiągnięcie celów
środowiskowych RDW. Wynika to z następujących powodów:
1) powierzchnia, z której będą ujmowane wody opadowe i roztopowe (z systemu
melioracji) jest stosunkowo niewielka w odniesieniu do całej JCWPd, zatem nie wpłynie
to negatywnie na stan ilościowy JCWPd;
2) wylot, którym będą odprowadzane wody opadowe i roztopowe do rzeki Ina, nie będzie
znaczącym elementem mogącym istotnie oddziaływać na środowisko;
3) wody opadowe i roztopowe będą odprowadzane do rzeki Iny jedynie w przypadku
wyczerpania pojemności retencyjnej układu melioracyjnego i retencyjnego (a więc
będzie to incydentalne zjawisko);
4) przed odprowadzeniem do rzeki Iny wody opadowe i roztopowe będą oczyszczone.
27
Podsumowując: przeprowadzona analiza wykazała, że dwa projekty zostały uznane za
niezgodne z celami środowiskowymi RDW i realnie tym celom zagrażające; chodzi tu
o projekty:
1. Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój.
2. Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy.
Obydwa projekty znajdują się w obrębie tej samej JCWP „Zalew Szczeciński” i obydwa
projekty położone są w granicach tego samego obszaru Natura 2000 – specjalnego obszaru
ochrony siedlisk „Ujście Odry i Zalew Szczeciński”.
5. Karty rekomendacji dla projektów uznanych za niezgodne z RDW
W stosunku do obydwu wymienionych w poprzednim rozdziale projektów, tj.:
1. Porty Zalewu Szczecińskiego - poprawa jakości infrastruktury szansą na rozwój, oraz
2. Przebudowa Basenu Kolejowego w Porcie Morskim w Stepnicy,
- możliwe jest podjęcie działań naprawczych. Będą się one wiązały z:
1) uwzględnieniem przedmiotowych projektów i związanych z nimi oddziaływań w
przygotowywanych planach ochrony obszarów Natura 2000 - prace w tym zakresie
koordynuje Urząd Morski w Szczecinie w ramach projektu POIS.05.03.00-00-280/10 pn.
„Projekty planów ochrony 5 ostoi Natura 2000 wyznaczonych na obszarach morskich w
województwie zachodniopomorskim";
2) uwzględnieniem przedmiotowych zagadnień w trakcie przeprowadzania strategicznej
oceny oddziaływania na środowisko dla projektu „Programu rozwoju polskich portów
morskich do roku 2020 (z perspektywą do 2030 roku)” oraz dla projektu „Polityki
morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020" – prace w tym zakresie koordynuje
Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej;
3) uwzględnieniem ww. projektów w ramach prac związanych z opracowywaniem
Masterplanów,
mających
za
zadanie
uzupełnienia
obowiązujących
Planów
gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy – prace w tym zakresie koordynuje
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
28
Szczegóły zaproponowanych powyżej działań przedstawiono w formie kart rekomendacji
stanowiących załącznik nr 6 do niniejszego raportu.
Zakres zaproponowanych działań naprawczych dla obydwu projektów jest identyczny.
Wynika to z następujących przesłanek:
1) w zakres obydwu projektów wchodzi pogłębianie torów wodnych;
2) pogłębianie torów wodnych przy obydwu projektach zostało uznane za jedyne działanie
bezpośrednio zagrażające celom środowiskowym RDW;
3) pozostałe zadania inwestycyjne wchodzące w zakres ww. projektów zostały uznane za
zgodne z celami środowiskowymi RDW;
4) według przedłożonych do oceny materiałów dot. obydwu projektów, pogłębianie
wchodzące w zakres ww. przedsięwzięć jest samo w sobie (tj. traktowane w oddzieleniu
od całości projektu) „przedsięwzięciem” w rozumieniu przepisów o ocenach
oddziaływania na środowisko;
5) mając na uwadze powyższe, racjonalnym jest przyjęcie tezy, że zakres działań
naprawczych
powinien
dotyczyć
wyłącznie
czynników
zagrażających
celom
środowiskowym RDW; w tym przypadku oznacza to konieczność skupienia się wyłącznie
na kwestii pogłębiania torów wodnych (traktując ją jako ten element przedsięwzięcia,
który może realnie zagrażać celom środowiskowym RDW);
6) w związku z powyższym, karty rekomendacji załączone do niniejszego raportu (czyli
dotyczące dwóch projektów) przedstawiają identyczny zakres treści, która jest
dedykowana aspektom związanym z pogłębianiem torów wodnych.
6. ZAŁĄCZNIKI
1.
Wzór listy sprawdzającej służącej kwalifikacji projektów do szczegółowej analizy pod
kątem zgodności z celami środowiskowymi RDW.
2.
Wzór listy sprawdzającej służącej szczegółowej analizie projektów pod kątem zgodności
z celami środowiskowymi RDW.
29
3.
Stanowisko Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie
w sprawie zrealizowanych w ostatnich latach przedsięwzięć, które mogą potencjalnie
kolidować z celami środowiskowymi RDW.
4.
Stanowisko Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie w sprawie
zrealizowanych w ostatnich latach przedsięwzięć, które mogą potencjalnie kolidować
z celami środowiskowymi RDW.
5.
Listy sprawdzające 9 projektów, które uznano za potencjalnie zagrażające celom
środowiskowym RDW.
6.
Karty rekomendacji dla projektów, które uznano za realnie zagrażające celom
środowiskowym RDW.
30