PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY

Transkrypt

Protokół dyplomatyczny (wykład monograficzny, r. akad. 2013/2014)
PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY
Pojęcie protokołu dyplomatycznego
Jeśli zajrzymy do słownika:
 Termin „protokół” (protokolon) pochodzi z greki, gdzie oznaczało 'spis zawartości' określenie pochodzące od złożenia proto- „pierwszy” i kollema – „przyklejony”. W ten
sposób nazywano pierwszą kartę naklejoną na dokument i stanowiącą spis jego
zawartości.
 Protokołem można nazwać pierwszą wersję umowy przed jej ratyfikacją, zapis
przebiegu jakiejś czynności, wyników rozmów i ustaleń oraz kodeks właściwego
postępowania (dyplomacja) albo właściwą procedurę (informatyka).
Protokół dyplomatyczny jako instrument polityki zagranicznej państwa jest
nośnikiem rzeczywistych treści przekazywanych za pośrednictwem jego
sformalizowanego języka i rytuału. Fakt, że w tych okolicznościach potrafi on być
hermetyczny i powszechnie niezrozumiały, nie ma znaczenia - na tej samej zasadzie co
język prawniczy, techniczna terminologia programistów komputerowych czy lekarskie
słownictwo zawodowe. Zdarza się, że uprzejme i wyszukane formy wyrażają stanowisko
skrajnie przeciwne lub wrogie.
Protokół może być wykorzystywany do politycznej manifestacji.

Dwór otomański przez cały wiek XIX - manifestując wrogość turecko-rosyjską pozostawiał wolne miejsce oczekujące na posła polskiego. Gdy wyczytywano go
na uroczystościach dworskich, odpowiedź szambelana brzmiała nieodmiennie: Empeche! – „Nie mógł przybyć”.
Posługując się językiem protokołu, można nawet - gdy taka jest wola stosującego
go państwa - posuwać się do starannie przygotowanej i świadomej zniewagi
dyplomatycznej by zasygnalizować poważny kryzys w stosunkach z innym państwem:
Strona 1 z 61

tradycyjnie często posługiwała się nim dyplomacja francuska - od Napoleona
obrażającego ambasadorów państw, którym zamierzał wydać wojnę, po generała
de Gaulle'a, który celował w sztuce odmowy uściśnięcia dłoni rozmówcy

na jesieni 2003 roku publiczna manifestacja niechęci prezydenta Busha do
spotkania z kanclerzem Schroederem, wzmocniona nieoczekiwanym przyjęciem
przez niego w Białym Domu drugorzędnego polityka niemieckiej opozycji, co
prasa niemiecka uznała za przejaw "wojny dyplomatycznej";
Takie intencjonalne działanie nie jest gafą, nie ma cech osobistych i nigdy nie wynika z
nieumiejętności panowania nad własnymi emocjami; jest precyzyjnym przesłaniem
wysłanym językiem protokołu dyplomatycznego.
Zdecydowanie częściej protokół służy celom pozytywnym. Raczej amortyzuje
różnice, niż je pogłębia, i skłania do szybkiego rozwiązywania napotykanych - w
przebiegu spotkań lub wizyt osobistości obcych - nowych i nieznanych problemów,
często wynikających z różnic kulturowych, co wymaga szczególnej uprzejmości
połączonej ze zdrowym rozsądkiem.
Protokół dyplomatyczny ułatwia jednocześnie wyrażenie szacunku państwom
(precedencja, ceremoniał) i - najogólniej mówiąc - harmonijne ułożenie stosunków
między ich przedstawicielami (etykieta, dobre maniery).
We współczesnym znaczeniu termin „protokół” oznacza kodeks uprzejmości,
który łączy dyplomatyczne formy, ceremonię i etykietę. Należy zawsze mieć na
uwadze, że pojęcia protokołu, ceremoniału i etykiety nie są równoznaczne, choć w wielu
przypadkach mogą się na siebie nakładać:
- Protokół reguluje stosunki między państwami i ich przedstawicielami,
- Ceremoniał
państwowych,
służy
organizacji
uroczystości
oficjalnych,
szczególnie
- Etykieta zaś jest przestrzeganiem sposobu zachowania i ubioru w sytuacjach
publicznych.
Te reguły i zwyczaje zmieniają się stosownie do demokratyzacji i rozwoju tendencji
uproszczenia zasad współżycia. Chociaż zachowania ceremonialne powinny najlepiej
oddać głębię szacunku, protokół dyplomatyczny ewoluuje wraz z rozwojem świata,
rezygnuje z form anachronicznych i łatwo dostosowuje się do potrzeb czasów (nowe
środki transportu, znaczenie oprawy prasowej, wymogi bezpieczeństwa).
Strona 2 z 61
Historia protokołu dyplomatycznego
Początki obecnego porządku protokolarnego wiążą się z dworami monarszymi
średniowiecznej Europy. Poselstwa podróżowały do monarchów, by w imieniu swych
władców zawierać sojusze, prosić o pokój lub proponować małżeństwa dynastyczne.
Sposób, w jaki były przyjmowane przez władcę, wynikał ze zwyczajów dworskich; w
zasadzie nie czyniono różnicy między obcymi posłami i dostojnikami własnego państwa.
W starożytności oczywiście też istniały elementy tego, co dziś nazwiemy
protokołem dyplomatycznym:

w Grecji posłami byli kapłani albo wybitni obywatele (filozofowie, politycy) –
jako symbol swojej funkcji nosili gałązkę oliwną zwieńczoną dwoma wężami,
posiadali „listy uwierzytelniające” w postaci złączonych glinianych tabliczek
(„diploma”), a także instrukcje postępowania. Znieważenie posła znieważało
władcę, który posła wysłał;

w Rzymie początkowo dyplomacją zajmowali się kapłani - specjalne kolegium
Fecjałów, składające się z 20 członków, któremu przewodniczył urzędnik pater
patratus. W okresie republiki kapłanów zastąpili świeccy dyplomaci, zwani
legati, symbolem ich funkcji był złoty pierścień, który uprawniał do bezpłatnych
podróży i diet. Posłami przybywającymi do Rzymu opiekował się magister
officiorum, - mistrz ceremonii. Posłowie - w zależności od zamiarów wobec
państwa wysyłającego – albo byli traktowani z honorami, albo trzymani o chlebie
i wodzie.
Pierwszy zapis, który można uznać za wyróżnienie obcych posłów pośród innych
osobistości przyjmowanych na dworze, sporządził cesarz bizantyński Konstantyn VII
Porfirogeneta (905-959). Jego rozprawa O ceremoniach dworu bizantyńskiego (953)
ukazuje, jak przepych dworu cesarskiego - audiencji, bankietów i darów - ma ostatecznie
przekonać obcych posłów o niezwyciężonej potędze państwa bizantyńskiego.
Ceremoniał dworski był w ujęciu Konstantyna narzędziem polityki zagranicznej,
co jest do dziś aktualne dla protokołu. Ten ceremoniał, wbrew pozorom, nie jest li tylko
pustą zabawą. Miał głębszy cel. Rytuał miał umacniać ideał taksis: niezmiennego,
harmonijnego i hierarchicznego „porządku rzeczy”. Księga ceremonii w 153 rozdziałach
określa wszystko: od sposobu zwracania się do innych po przepisową długość włosów
na głowie basileusa.
Strona 3 z 61
Zanim jednak wykształcił się współczesny protokół europejski, który stał się
wzorem dla dyplomacji na całym świecie, dwory europejskie musiały się zmierzyć z
własną obyczajowością…

kiedy pod koniec XI wieku bizantyjska księżniczka przyjechała do Wenecji
na swój ślub z dożą, okazało się, ze je złotym widelcem. Biskup skarcił ją
za niespołeczne zachowanie
Powstawało szereg dzieł z zakresu savoir-vivre’u, niektóre przeznaczone dla
szlachty, niektóre dla kleryków, najsławniejszy – obok cytowanego Hofzucht – był
traktat Erazma z Rotterdamu – De civilitate morum puerillum z 1530 roku (130
wydań), oraz „Il Cortegiano” Baldassara Castiglione (1528), jego polska parafraza
stworzona przez Łukasza Górnickiego („Dworzanin”) cieszyła się międzynarodową
sławą i stała się podstawą „cywilizowania” dworu rosyjskiego za Piotra I.
Każde państwo ustalało własny ceremoniał dworski i wyznaczało urzędników
odpowiedzialnych za jego realizację. We Francji był to początkowo wielki szambelan
(grand chambellan), ale gdy urząd ten stał się wyłącznie godnością tytularną, utworzono
w tym celu funkcję Grand maitre des ceremonies. Na dworze brytyjskim był nim - i
pozostaje do dzisiaj - lord szambelan (The Lord Chamberlain); w zwyczaju polskim
obowiązki te pełnił sam marszałek wielki koronny, mając do pomocy - jako zastępcę marszałka nadwornego.
Kongres wiedeński i powstanie protokołu dyplomatycznego
Protokół dyplomatyczny ukształtował się głównie pod wpływem tradycji francuskiej,
która najwcześniej wydzieliła go z ceremoniału dworskiego i uczyniła instrumentem
polityki zagranicznej. Nie dziwi to, gdy przypomnieć, że klasyczny podręcznik
dyplomacji Harolda Nicholsona określa całą organizację nowożytnej służby zagranicznej
mianem "systemu francuskiego".
Rozwój polityki zagranicznej wymagał uregulowań międzynarodowych. Zasadniczą rolę
w tym zakresie odegrał kongres wiedeński, który w 1815 roku - po wojnach
napoleońskich - nakreślił nowy porządek polityczny w Europie oparty na pojęciu
równości suwerennych państw oraz stworzył podstawy nowego systemu
międzynarodowego opartego na wspólnym wypracowywaniu decyzji w drodze stałych
rokowań dyplomatycznych (system kongresowy).
Aneks XVII do Aktu końcowego kongresu wprowadził:
1. ujednolicenie rang dyplomatycznych, aby umożliwić jasne wyznaczenie
starszeństwa pośród dyplomatów i zrównanie ich w przywilejach,
Strona 4 z 61
2. ujednolicenie sposobu ich przyjmowania zrywające z praktyką różnicowania
w zależności od siły więzów dynastycznych oraz
3. ujednolicenie zasad opracowywania i podpisywania umów.
Ta praktyka, spisana w formie protokołu uzgodnień, dała nazwę odrębnej gałęzi
wiedzy, którą określamy mianem protokołu dyplomatycznego. Wszystkie przyjęte
przy tej okazji ustalenia stworzyły podstawy międzynarodowego porządku w zakresie
stosunków dyplomatycznych i w niezmienionej formie zostały potwierdzone przez
Konwencję wiedeńską z 1961 roku.
Kongres ustalił również, że ponieważ ambasador reprezentuje osobę i godność władcy,
należą mu się monarsze formy etykietalne, takie jak:

prawo do tytułu ekscelencji (ale nie w rozmowie z panującym, przy
którym jest uwierzytelniony),

prawo do baldachimu w sali audiencjalnej,

prawo nakrycia głowy w obecności monarchy (ale tylko wtedy, gdy ten
uprzednio nakryje głowę),

prawo do jazdy powozem zaprzężonym w sześć koni,

prawo do odbierania honorów wojskowych,

prawo pierwszeństwa w przyjmowaniu wizyt posłów i ministrów;

przysługujące żonie ambasadora prawo taboretu, czyli zajęcia miejsca
siedzącego obok królowej, gdy ta usiądzie.
oraz
Całość tych zasad przyjęła nazwę protokołu dyplomatycznego, gdyż ustalała i
skodyfikowała obowiązkowe formy zachowań i etykiety stosowanej wobec
przedstawicieli państw obcych.
Zapis etykiety i zwyczajów obowiązujących przedstawicieli dyplomatycznych odegrał
ważną rolę w rozwoju oficjalnych stosunków międzypaństwowych ery nowoczesnej.
Należy jednak pamiętać, że ograniczył się on do europejskiego kręgu cywilizacyjnego
i tylko z niego czerpał swe wzorce zachowań. Pierwsze próby nawiązywania kontaktów
dyplomatycznych z przedstawicielami innych kultur wykazały, że złudne byłoby
posługiwanie się w nich europejskim protokołem dyplomatycznym.
Strona 5 z 61
Zachodni posłowie wysyłani na chiński dwór cesarski byli tam traktowani jako
przedstawiciele wasala, który składa hołd Synowi Niebios, a przynoszone przez nich
dary były uznawane za należną daninę.

jeden z pierwszych rosyjskich posłów, Mikołaj Spafarij, był w 1676 roku w
Pekinie upokarzający ceremoniał dziewięciokrotnego bicia czołem w ziemię
przed cesarzem, mający oznaczać, że jego władca uważa się za poddanego
imperium chińskiego.

wysłane przez króla Jerzego III poselstwo lorda McCartneya, który w 1793 roku
przywiózł wśród darów cuda brytyjskiego przemysłu - armaty, teleskopy, karetę,
balon i porcelanę Wegdwooda - poniosło absolutne fiasko. Dary zostały przyjęte
ze wzgardą, a cesarz Quianlong skierował króla list, w którym odrzucał
propozycję nawiązania stosunków dyplomatycznych, stwierdzając, że obecność
posła brytyjskiego w Pekinie byłaby sprzeczna z wielowiekową etykietą i
mogłaby zaburzyć harmonię Niebiańskiego Imperium. Gdy mocarstwa zachodnie
zmusiły wreszcie w 1859 roku słabnące Chiny do przyjęcia obcych poselstw,
ambasador brytyjski musiał i tak przez półtora roku negocjować z urzędnikami
ministerstwa etykiety szczegóły swej pierwszej audiencji u cesarza, tak by móc ją
odbyć, stojąc przed tronem cesarskim, a nie klęcząc przed nim. Natomiast swoje
własne poselstwa Chiny zaczęły ustanawiać na Zachodzie dopiero od 1875 roku.
Dziś różnorodność kulturowa stała się już uznanym czynnikiem kształtującym stosunki
między państwami i zachowania ich przedstawicieli dyplomatycznych:
- tradycyjne stroje z państw arabskich
- namaskar ambasadora Indii
Organizacja protokołu dyplomatycznego
System organizacyjny protokołu bywa odmienny w różnych państwach. Najczęściej
stosowane jest rozwiązanie (przyjęte także w Polsce i we Francji), że Protokół
Dyplomatyczny jako jednostka organizacyjna działa w ramach Ministerstwa
Spraw Zagranicznych.
Polski protokół dyplomatyczny ma historię krótszą niż w wielu innych państwach
europejskich.

Rzeczpospolita Obojga Narodów, choć prowadziła aktywną politykę zagraniczną,
nie utrzymywała stałych ambasad, na co nie wyrażał zgody Sejm
Strona 6 z 61

przez cały wiek XIX, zasadniczy dla kształtowania się sztuki protokołu, Polska
była pozbawiona niepodległości, a zatem i takich instytucji państwa, jak służba
dyplomatyczna.
Polski protokół zaczął się zatem tworzyć dopiero wraz z odbudową państwa po I
wojnie światowej. Jego główni współtwórcy, hrabia Stefan Przeżdziecki i Karol
Bertoni, do czasu odzyskania niepodległości byli zawodowymi dyplomatami: pierwszy z
nich w służbie Rosji, drugi - Austro-Węgier. Stworzony przez nich zespół przepisów
protokolarnych łączył zwyczaje panujące na najbardziej wyrafinowanych dworach
Europy, petersburskim i wiedeńskim, które wzbogacał o elementy polskiej tradycji
narodowej. Ich praca szła jednak również w kierunku zmodernizowania ceremoniału,
jego częściowego uproszczenia i dostosowania do potrzeb nowoczesności.
W ten sposób polski protokół dyplomatyczny przejął, przechował, ale i rozwinął
najbardziej złożoną sztukę ceremoniału i etykiety obu dworów cesarskich, które w tym
samym czasie zniknęły bezpowrotnie. Polska szkoła protokołu - na równi z
ceremoniałem monarszym włoskiego pałacu królewskiego, Kwirynału - stała się w
okresie międzywojennym europejskim punktem odniesienia. Ambasador francuski
w Warszawie Jules Laroche określał wprawdzie nasz protokół mianem sztywnego i
pompatycznego, ale jego następca, Leon Noel, przyznawał w swych pamiętnikach, że
francuskie Quai d'Orsay chętnie wysyłało do Warszawy młodych dyplomatów, by tu
uczyli się rzemiosła protokolarnego.
W okresie powojennym znacznie ograniczono funkcje protokołu
dyplomatycznego, głównie z przyczyn ideologiczno-politycznych. Już w 1945 roku na
polecenie ministra Rzymowskiego został opracowany przez ówczesnego szefa Protokołu
Dyplomatycznego Adama Gubrynowicza nowy ceremoniał, czyli zapis zwyczajów
protokolarnych obowiązujących w Polsce. W zasadzie był to ceremoniał II
Rzeczypospolitej, w niewielkim stopniu zmodernizowany i pozbawiony pewnych oznak
zewnętrznych, takich jak, przykładowo, frak mundurowy dla polskiej służby
dyplomatycznej. Zapis ten stanowi do dzisiaj podstawę polskiego protokołu
dyplomatycznego.
Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych pełni w
Rzeczypospolitej Polskiej rolę protokołu państwowego, który ustala lub potwierdza
ogólne zasady protokołu do stosowania przez administrację państwową i samorządową
w stosunkach z partnerami zagranicznymi oraz z miejscowym korpusem
dyplomatycznym i konsularnym.
Strona 7 z 61
Na czele Protokołu Dyplomatycznego stoi dyrektor, który jest wyznaczany
spośród najbardziej doświadczonych członków służby zagranicznej noszących rangę
ambasadora tytularnego. Dyrektor PD lub jego zastępca towarzyszy prezydentowi
Rzeczypospolitej oraz prezesowi Rady Ministrów w ich podróżach zagranicznych oraz
ich gościom podczas wizyt w Polsce. Przedstawia również głowie państwa nowych
ambasadorów podczas ceremonii składania listów uwierzytelniających w Pałacu
Prezydenckim oraz podczas spotkań prezydenta z korpusem dyplomatycznym.
Polski Protokół Dyplomatyczny składa się z następujących komórek organizacyjnych,
którymi są, zależnie od wielkości, wydziały lub zespoły:
1. Prezydialny - przygotowuje korespondencję dyplomatyczną prowadzoną przez
prezydenta Rzeczypospolitej, prezesa Rady Ministrów i ministra spraw zagranicznych,
w tym posłania i depesze gratulacyjne, listy uwierzytelniające, odwołujące,
wprowadzające, komisyjne i exequatur oraz pełnomocnictwa. Występuje o agrement dla
dyplomatów polskich i uzyskuje je dla kandydatów obcych. Przygotowuje wnioski o
odznaczenia obywateli obcych i o zgodę na ich przyjęcie oraz uzyskuje zgodę na
przyjęcie odznaczeń obcych przez obywateli polskich.
2. Protokolarny - dba o przestrzeganie etykiety i precedencji. podczas uroczystości
państwowych z udziałem korpusu dyplomatycznego. Wystosowuje zaproszenia, ustala
plan stołów i rozsadzenie gości na przyjęciach oficjalnych wydawanych na cześć
osobistości obcych. Przygotowuje ceremonie składania listów uwierzytelniających,
organizuje spotkania i wyjazdy członków korpusu dyplomatycznego poza Warszawę.
3. Przywilejów i Immunitetów - odpowiada za wypełnianie przez władze polskie
zobowiązań konwencji wiedeńskiej w zakresie przywilejów i immunitetów członków
misji dyplomatycznych oraz ocenia ich stosowanie przez dyplomatów obcych. Przyznaje
zwolnienia dyplomatyczne z opłat podatkowych. Publikuje listę korpusu
dyplomatycznego, imienny spis pracowników ambasad akredytowanych w Warszawie.
Wystawia legitymacje dyplomatyczne. Zezwala placówkom polskim na wydanie wiz
dyplomatycznych i służbowych oraz uzyskuje wizy dla posiadaczy polskich paszportów
dyplomatycznych.
4. Nieruchomości - zajmuje się statusem własności budynków stanowiących siedziby
misji dyplomatycznych lub rezydencje ich szefów oraz wynikającymi stąd problemami
prawnymi i finansowymi, w tym stosowaniem wzajemności. Służy pomocą misjom
dyplomatycznym przy zakupie nieruchomości w Warszawie na ich siedziby.
Strona 8 z 61
5. Wizyt oficjalnych - zajmuje się organizacją i ceremoniałem wizyt oficjalnych obcych
głów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych w Polsce oraz wizyt
osobistości polskich za granicą. Przygotowuje program, dba o jego koordynację i
uczestniczy w realizacji wizyty. Zapewnia oprawę protokolarną imprez wielostronnych i
innych wydarzeń o charakterze międzynarodowym organizowanych w Polsce.
Dla porównania:
Wielka Brytania
W Wielkiej Brytanii większość obowiązków ceremonialnych, które w innych państwach
przejął Protokół Dyplomatyczny, pozostaje domeną urzędów dworskich. Są one
zorganizowane w Zarząd Dworu Królewskiego (The Royal Household) nadzorowany
przez lorda szambelana (The Lord Chamberlain). Funkcje związane bezpośrednio z
protokołem dyplomatycznym pełnią dwa z nich:

Urząd Lorda Szambelana (The Lord Chamberlain's Office) i

Departament Mistrza Dworu (The Master of the Household's Department).
Urząd Lorda Szambelana organizuje wielkie uroczystości państwowe: wizyty
państwowe składane w Zjednoczonym Królestwie (State visits), otwarcia sesji
parlamentu (State opening of Parliament), odznaczenia najwyż5zymi orderami
(investitures), królewskie zaślubiny i pogrzeby.
Departament Mistrza Dworu odpowiada za królewskie przyjęcia i kuchnię (lista
zaproszonych gości, ich rozsadzanie przy stole, menu itp.).
Marszałek korpusu dyplomatycznego (Marshall of the Diplomatic Corps) organizujący
kontakty monarchy z szefami misji dyplomatycznych akredytowanych w Londynie. Jest
to funkcja bliska szefowi protokołu dyplomatycznego w innych państwach.
Protokół Dyplomatyczny brytyjskiego MSZ (Protocol Division) zajmuje się
kontaktami z placówkami dyplomatycznymi w Zjednoczonym Królestwie zapewnieniem im bezpieczeństwa, prowadzeniem listy korpusu dyplomatycznego,
przestrzeganiem immunitetów i przywilejów, pośrednictwem w organizacji spotkań.
Przygotowuje uroczystości oficjalne, pełni funkcje doradcze w zakresie protokolarnym i
precedencji oraz prowadzi politykę odznaczeń dla cudzoziemców. Poprzez Royal
Household Secretariat uczestniczy w koordynacji spraw związanych z wizytami
monarszymi pomiędzy dworem i MSZ.
Strona 9 z 61
Stany Zjednoczone
W Stanach Zjednoczonych Biuro Protokołu Dyplomatycznego (Office of Protocol)
zostało powołane w Departamencie Stanu w 1928 roku. Jego szef, który od 1946 roku
nosi oficjalny tytuł szefa protokołu Białego Domu (Chief of Protocol for the White
House),
1. pełni obowiązki wobec prezydenta i wiceprezydenta USA oraz sekretarza stanu
w zakresie protokołu krajowego i międzynarodowego,
2. koordynuje działania wszystkich agend rządu, a także odpowiada za
przygotowanie i przebieg wizyt obcych osobistości.
Rola szefa protokołu Białego Domu jest tym istotniejsza, że w tradycji
amerykańskiej prezydent USA i First Lady są wzorem do naśladowania w zakresie
etykiety. Jako pierwsza para Ameryki są oni bowiem makers of manners, tymi, którzy
stanowią wzór właściwych manier i którzy mają prawo wprowadzać do nich zmiany.
Szef protokołu zarządza też Blair House, czyli oficjalną rezydencją gości prezydenta
Stanów Zjednoczonych. Zaprzysięga także nowych członków służby zagranicznej
(Foreign Service) oraz wyższych urzędników Departamentu Stanu, którzy nie są jej
członkami.
Watykan
Własną służbę protokolarną ma także Watykan, uznawany międzynarodowo jako Stolica
Apostolska (Santa Sede, odpowiednik ang. Holy See, franc. Saint-Siege) i utrzymujący
stosunki dyplomatyczne ze 172 państwami.
Tworzy ją Prefektura Domu Papieskiego (Prefettura delia Casa Pontificia) kierowana
przez prefekta, który towarzyszy Ojcu Świętemu we wszystkich obowiązkach
publicznych. Prefektura odpowiada za organizację wizyt szefów państw, rządów lub
ministrów w Watykanie i odbywanych w ich trakcie uroczystych audiencji (audienze
solenne), uroczystości składania papieżowi listów uwierzytelniających przez
ambasadorów i innych jego spotkań z korpusem dyplomatycznym, za organizację
wszystkich audiencji papieskich - prywatnych, specjalnych i generalnych (audienze
private, speciali e generali), oraz wszystkich ceremonii papieskich poza ich stroną
liturgiczną.
Służbę tę - zreformowaną przez Pawła VI - tworzą :
1. Duchowni - Prałaci Antykamery (prelati di Anticamera) i Służący w Antykamerze
(addetti di Anticamera)
Strona 10 z 61
2. Świeccy - asysta Tronu (assistenti al Soglio) i szlachcice Jego Świątobliwości
(gentiluomini di Sua Santita).
Prefektura wyznacza też precedencję w kolegium kardynalskim, kaplicy papieskiej i
prałaturze oraz w korpusie dyplomatycznym.
Przełożony służby odpowiedzialnej za liturgię papieską w Watykanie nosił przez wieki
tytuł mistrza ceremonii (wł. maestro delie ceremonie), zmieniony dopiero w 1988 roku
na Mistrz Papieskich Ceremonii Liturgicznych - Maestro delie celebrazioni Iiturgiche
deI sommo pontefice. Nie zajmuje się on jednak organizacją przyjęć, wizyt i audiencji
papieskich - co pozostaje w gestii służby protokolarnej zapewnionej przez Prefekturę
Domu Papieskiego - lecz wyłącznie sakramentami sprawowanymi przez papieża.
CEREMONIAŁ
SYMBOLE PAŃSTWOWE
Symbolami państwa oznaczającymi jego suwerenność są:
1. Godło – czyli herb państwa,
2. Barwy – czyli flaga państwowa,
3. Hymn narodowy
Zazwyczaj określa je konstytucja lub ustawy, które ustalają zasady ich używania i
ustanawiają dla nich szczególną ochronę prawną.
W Polsce:
 Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 - art. 28
 Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach
państwowych z 31 stycznia 1980 (zmieniona w 2005)
Strona 11 z 61
Używanie symboli państwowych:
- wewnątrz kraju powinno służyć oddawaniu im czci,
- w stosunkach międzynarodowych - gwarantować widoczną obecność państwa we
wspólnocie suwerennie równych państw oraz wzmacniać poczucie więzi i tożsamości
narodowej jego obywateli.
Symbole państwowe korzystają ze starszeństwa, czyli pierwszeństwa przed wszystkimi
innymi symbolami regionów, miast, organizacji czy wspólnot. Podobnie stosuje się
zasadę starszeństwa w odniesieniu do symboli suwerennych państw - na terenie
kraju oddaje się pierwszeństwo znakom własnego państwa, a przy
współwystępowaniu wielu symboli państw o kolejności rozstrzyga system precedencji
określanej przez protokół dyplomatyczny (analogiczny do procedencji przedstawicieli
dyplomatycznych).
GODŁO
Godłem Rzeczypospolitej jest od tysiąca lat wizerunek orła białego w złotej koronie
umieszczony na czerwonej tarczy (wedle opisu stosowanego w heraldyce: orzeł srebrny
w złotej koronie na tynkturze)  nazwa godła: ORZEŁ BIAŁY
Barwy składowe godła tworzą zgodnie z zasadami heraldyki barwy
Rzeczypospolitej, czyli biel i czerwień symbolizujące odpowiednio niewinność i
majestat. Te barwy narodowe tworzą z kolei flagę. która w przypadku barw Polski
powstaje przez ich poziome ułożenie.
Orzeł jako godło państwa jest bardzo popularny – obecnie znaleźć go można –
poza Polską – w godłach 17 państw, m.in. Albanii, Austrii, Czech (tylko tzw. Wielki Herb,
w małym sam lew), Egiptu (orzeł Saladyna), Iraku, Jordanii, Meksyku, Mołdawii,
Liechtensteinu, Niemiec (którzy nazywają go "Bundesadlerem", czyli orłem
federalnym/związkowym), Rosji, Rumunii, Stanów Zjednoczonych, Serbii, Czarnogóry,
Syrii oraz Libii (choć ich "drapieżnik herbowy" czasem nazywany jest jastrzębiem bądź
sokołem). Popularniejszy jest tylko lew – w godłach 22 państw.
Polskie godło jest stosunkowo proste, a jego symbolika nie wymaga szczególnie
skomplikowanych wyjaśnień, dla porównania, niekiedy tradycja państwowa nakazuje
„oficjalne” tłumaczenie symboli zawartych w godle. I tak:
Strona 12 z 61

W godle Hiszpanii: na tarczy znajdują się godła królestw, które w czasach
średniowiecznych zjednoczyły się w walce wyzwoleńczej przeciwko Maurom
(tzw. Rekonkwista). Były to: Kastylia (zamek), León (lew), Aragonia (słupy),
Nawarra (łańcuch). U dołu tarcz herbowych - kwiat granatu, symbol Grenady,
która była ostatnią twierdzą Maurów, zdobytą przez Hiszpanów w roku 1492.
Napis Plus ultra (łac. wciąż dalej) to aluzja do odkrycia Nowego Świata przez
Kolumba. Dwie kolumny obok tarcz herbowych to Słupy Heraklesa, znajdujące
się po obu stronach Cieśniny Gibraltarskiej, które symbolizują siłę Hiszpanii.
Owalna tarcza w środku godła zawiera herb hiszpańskiej panującej dynastii z
rodu Bourbon-Anjou, korona zaś symbolizuje monarchię jaką jest Hiszpania.

Godło Wielkiej Brytanii - w tarczy herbowej czterodzielnej w krzyż, w polach
pierwszym i czwartym, czerwonych, po trzy lwy biegnące złote (herb Anglii), w
polu drugim złotym z czerwoną podwójną bordiurą ozdobioną liliami, lew
czerwony wspięty, język i pazury błękitne (herb Szkocji), w polu trzecim
błękitnym złota harfa (herb Irlandii). Tarczę otacza pas z napisem Honi soit qui
mal y pense (fr. niech się wstydzi ten kto widzi w tym coś złego) - emblemat
Orderu Podwiązki. W klejnocie nad koroną królewską, złoty lew ukoronowany,
labry złote, podbite gronostajem. Tarczę podtrzymuje złoty lew Anglii i srebrny
jednorożec Szkocji. Poniżej motto: Dieu et mon droit (fr. 'Bóg i moje prawo').
Dodawane do herbu rośliny symbolizują Wielką Brytanię: Anglię - róża, Szkocję oset, Irlandię Północną - koniczyna.
Godło Wielkiej Brytanii używane w Szkocji – wariacja godła angielskiego, różnice:
na tarczy herbowej w polu pierwszym i czwartym lew szkocki, w polu drugim
lwy złote angielskie, tarcza otoczona bordiurą z ostu. Jednorożec zajmuje pozycję
starszą (po lewej stronie), w klejnocie lew szkocki. Nad klejnotem zawołanie IN
DEFENS – wersja skrócona In my defens God me defend (“Strzeżonego Pan Bóg
strzeże”), u dołu emblemat Orderu Ostu – Nemo me impune lacessit („Poniesie
karę, kto mnie zrani”).

Godłem Indii jest kapitel tzw. kolumny Aśoki z Sarnath. Przypomina kształtem
kwiat lotosu; składa się z czterech lwów symbolizujących cztery szlachetne
prawdy buddyzmu. Figury lwów stoją tyłem do siebie na graficznym
przedstawieniu Koła Dharmy. Poniżej zauważyć można postacie słonia (po
stronie wschodniej), lwa (północnej), galopującego konia (południowej) i byka
(zachodniej). Figury porozdzielane są owalnymi kształtami czakrów; jeden z nich
znajduje się na obecnej fladze Indii. Pod spodem znajduje się napis Satyameva
Jayate - ,,Prawda zawsze zwycięża”

Godło Stanów Zjednoczonych jako takie oficjalnie nie istnieje, natomiast
nieoficjalnie funkcję tę pełni awers Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych
Strona 13 z 61
(np. na paszportach, na banknotach umieszczany jest zazwyczaj i awers, i rewers
Pieczęci). W godle przedstawiony jest bielik amerykański z rozpostartymi
skrzydłami. Lewym (heraldycznie) szponem trzyma 13 (jak Trzynaście Kolonii)
strzał, prawym zaś gałązkę oliwną, co symbolizować ma odpowiednio wojnę i
pokój. Głowa orła zwrócona jest w kierunku gałązki, co ma symbolizować
nadrzędność pokoju. Dziobem chwyta motto "E Pluribus Unum" ("Z wielości,
jedność"); nad głową znajduje się nimb z 13 gwiazdami umieszczonymi na
niebieskim tle. Tarcza, którą orzeł trzyma na piersi odróżnia się od flagi
amerykańskiej tym, że nie ma gwiazd na niebieskim polu, zaś pasy zewnętrzne są
koloru białego, nie czerwonego.

Herb Chile zaprojektowany został w 1834 roku przez angielskiego artystę
Charlesa Wooda Taylora. Tarcza herbowa podzielona jest na dwie części - górną
niebieską i dolną czerwoną, które oddają piękno kraju i charakter jego
mieszkańców, a także dwa dawne dystrykty kolonialne, Chile i Arauco. Na środku
znajduje się biała pięcioramienna gwiazda, symbol plemienia Mapuchów, którzy
zostali podbici przez hiszpańskie oddziały Pedro de Valdivii, i która także
symbolizuje położenie Chile jako najbardziej na południe wysuniętego państwa
na Ziemi. Tarcza podtrzymywana jest przez kondora - najbardziej znaczącego
ptaka Andów i huemala - najrzadszego ssaka w Chile. Na głowach obu zwierząt
znajdują się korony ozdobione kotwicami – symbol morskiej potęgi Chile. Herb
zwieńczony jest w klejnocie trzema piórami - białym, niebieskim i czerwonym,
które nosili pierwsi prezydenci republiki na swoich kapeluszach. Na dole
umieszczono wstęgę z mottem narodowym: Por la Razón o la Fuerza (hiszp.
Rozumem albo siłą).

Herb Australii został nadany w 1912 roku przez króla Jerzego V. Sześciopolową
tarczę z herbami stanów (złoty lew i krzyż Św. Jerzego – Nowa Południowa Walia,
Krzyż południa i korona – Victoria, krzyż maltański – Queensland, dzierzba
piskliwa – Australia Południowa, czarny łabędź – Australia Zachodnia, czerwony
lew – Tasmania), otoczoną bordiurą gronostajową podtrzymują kangur i emu.
Nad nią, na niebiesko-złotym zwoju, umieszczona jest siedmioramienna złota
gwiazda Commonwealthu. Za tarczą i zwierzętami umieszczone są kwitnące
gałęzie australijskiej akacji. Pod tarczą wstęga z napisem nazwy państwa.
 [W niektórych restauracjach w Sydney podawane jest danie nazywane Coat of
Arms („Herb”) zazwyczaj są to dwa kawałki mięsa: kangurze po lewej stronie
talerza, emu po prawej stronie i sałatka lub warzywa pośrodku]

Godło Seszeli przedstawia tarczę, na której widoczny jest żółw na trawie. Za
żółwiem znajduje się palma kokosowa - lodoicja seszelska. W tle widoczne jest
niebieskie morze z wyspą oraz statkiem. Nad tarczą srebrny hełm, zawój i klejnot
Strona 14 z 61
- mewa. Otaczają ją dwa mieczniki. Pod hełmem widoczny jest pas z mottem
Seszeli: Finis Coronat Opus, (łac. Koniec wieńczy dzieło).

Kenijskie Godło przedstawia dwa lwy trzymające masajskie włócznie i tarczę z
kogutem trzymającym topór. Tarcza oraz lwy stoją na zarysie góry Kenia i
umieszczonym na nim motto: Harambee („Pracujmy razem”)
BARWY
Flagą nazywamy chorągiew państwową, która symbolizuje suwerenność, ma
oficjalny charakter i dlatego może być używana tylko w określonych sytuacjach.
Barwy zazwyczaj mają przypisane szczególne znaczenie:

W Polsce biały i czerwony symbolizują – o czym już mówiliśmy - odpowiednio
niewinność i majestat.

W Hiszpanii - czerwony - krew torreadora, a żółty - piasek areny.

Union Flag - flaga brytyjska – łączy czerwony krzyż Św. Jerzego na białym polu
symbolizujący Anglię, biały krzyż Św. Andrzeja na polu błękitnym symbolizujący
Szkocję oraz ukośny czerwony krzyż na białym polu, nazwany krzyżem Św.
Patryka, symbolizujący Irlandię.

Na fladze Ukrainy kolor błękitny, nawiązujący do barwy nieba, interpretowano
jako symbol pokoju, a żółty, kolor zboża, jako symbol bogactwa ziemi.

Tricolore – flaga francuska - Kolor biały nawiązuje do wcześniejszej białej flagi
królewskiej, a kolory czerwony i niebieski to tradycyjne kolory Paryża.

W Meksyku kolor zielony symbolizuje nadzieję, biały - czystość i jedność,
czerwony - poległych bohaterów narodowych.

Stany Zjednoczone: Stars and Stripes - biel oznacza Czystość i Niewinność;
czerwień - Niezłomność i Męstwo; błękit - Czujność, Wytrwałość i
Sprawiedliwość.

Na fladze indyjskiej, zwanej Tirangą - szafranowy (pomarańczowy) symbolizuje
odwagę i poświęcenie, biały - Pokój i prawdę, zaś zielony - wiarę i nadzieję.
Od flagi odróżnia się:
 Sztandar - chorągiew będąca znakiem jednostki wojskowej. W najnowszej praktyce
polskiej sztandarem posługują się też wyraźnie wyodrębnione grupy ludzkie, tworzone
Strona 15 z 61
na mocy przyjętych dobrowolnie, lub narzuconych aktów prawnych. Sztandarami mogą
posługiwać się miasta, partie polityczne, jednostki wojskowe, szkoły, parafie.
 Banderę - flaga państwowa wywieszana na okrętach oraz statkach handlowych i
pasażerskich.
 Proporzec – nazwa szczególnych chorągwi: chorągiew osobista Prezydenta RP,
chorągiew marynarki wojennej umieszczona na dziobie okrętu. Także znak oddziałów
wojskowych, mający mniejszy rozmiar i niższą rangę od sztandaru. Używane również w
harcerstwie.
Często wyróżnia się szczególne typy flag symbolizujących suwerenność:
1. flagi narodowe
2. flagi państwowe
3. flagi urzędowe
4. flagi osobiste lub proporce głowy państwa.
Zazwyczaj powtarzają one barwy narodowe, a różnią się dodatkowymi elementami
zapożyczonymi z herbu państwa lub monogramu głowy państwa.
W Polsce istnieją tylko dwie odmiany flagi:
1. w barwach narodowych - zwana flagą państwową (będąca odpowiednikiem flagi
narodowej);
2. flaga państwowa z godłem RP (odpowiadająca fladze urzędowej).
Flagę państwową podnosi się zawsze na budynkach lub przed budynkami będącymi
siedzibą władz państwowych w celu ich oznaczenia oraz z okazji wydarzeń, które
wymagają podkreślenia ich szczególnej doniosłości:

z okazji świąt państwowych i lokalnych

wyborów,

żałoby narodowej,

w trakcie wizyt zagranicznych,

podczas oficjalnej wizyty, którą składają poza stolicą prezydent Rzeczypospolitej,
marszałkowie Sejmu i Senatu, prezes Rady Ministrów, wojewoda lub ambasador
akredytowany w Polsce.
Flagę państwową jako banderę podnoszą statki żeglugi śródlądowej.
Strona 16 z 61
Do niedawna w Polsce przepisy regulujące podnoszenie flagi były nadzwyczaj
restrykcyjne i konserwatywne, odziedziczone jeszcze po czasach komunistycznych –
tylko organy państwowe i jednostki publiczne, osoby prywatne tylko wtedy, gdy
obowiązek ustawowy, np. święto państwowe. Nowy art. 5 ustawy wprowadzony w 2004
roku pozwala obecnie używać jej każdemu dla podkreślenia znaczenia
uroczystości, w szczególności święta państwowego. Jednocześnie flaga i symbole
państwowe objęte są ochroną prawną.
Dzień 2 maja został ustanowiony w 2005 roku Dniem Flagi Rzeczpospolitej Polskiej.
Żadna nowina: w USA to 14 lipca (od 1916 roku), w Kanadzie – 15 lutego (od 1965)
Flaga państwowa z godłem RP to flaga urzędowa. Podnoszą ją:
1. przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne
przedstawicielstwa i misje za granicą na budynkach lub przed budynkami ich
siedzib urzędowych, a także kierownicy tych przedstawicielstw, urzędów i misji
na swych rezydencjach i środkach komunikacji – w wypadkach przewidzianych
w prawie i zwyczajach międzynarodowych;
2. cywilne lotniska i lądowiska;
3. cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą;
4. kapitanaty (bosmanaty) portów – na budynkach lub przed budynkami
stanowiącymi ich siedziby urzędowe.
Flaga osobista przysługuje głowie państwa, symbolizując jej osobistą pozycję
najwyższego przedstawiciela państwa. Jest podnoszona na rezydencji wyłącznie w
czasie, gdy przebywa w niej głowa państwa; może też towarzyszyć jej w podróżach.
Proporzec osobisty prezydenta Rzeczypospolitej - wizerunek orła białego w
czerwonym prostokątnym polu zdobionym wzdłuż krawędzi srebrnym wężykiem
generalskim służył jednocześnie jako chorągiew Rzeczypospolitej, czyli
najważniejszy znak państwa. Wywieziony podczas II wojny światowej do Londynu,
wrócił 22 grudnia 1990 roku do Polski jako symbol ciągłości suwerenności RP.
Proporzec prezydenta stosuje się obecnie jedynie w ceremoniale wojskowym, jako znak
zwierzchnika sił zbrojnych.
Głowa państwa, najwyżsi dostojnicy państwowi i dowódcy wojskowi podczas
oficjalnych przejazdów mogą również posługiwać się chorągiewką samochodową. Jest
to niewielkich rozmiarów flaga państwowa lub osobista przysługująca osobistościom
lub ułatwiająca rozpoznanie dowódcy, co powinno umożliwić przyznanie im
Strona 17 z 61
pierwszeństwa przejazdu. Przytwierdza się ją na pręcie do prawego zderzaka
samochodu lub, rzadziej, symetrycznie po jego obu stronach (pierwotnie
umieszczano centralnie na zakrętce chłodnicy, co do dzisiaj stosuje brytyjski
ceremoniał monarszy).
Współczesny polski ceremoniał państwowy prawo do stosowania na terenie kraju
chorągiewki samochodowej przyznaje jedynie prezydentowi Rzeczypospolitej, który
używa w takiej sytuacji zmniejszonej flagi państwowej (czyli biało-czerwonej).
Chorągiewki samochodowe o rysunku flagi państwowej można umieszczać na
samochodach przygotowanych dla innych najwyższych osobistości polskich podczas ich
oficjalnych wizyt za granicą.
Chorągiewki samochodowej w formie flagi państwowej z orłem białym używają w
oficjalnych przejazdach szefowie polskich misji dyplomatycznych i konsularnych. W
wielu krajach ten zwyczaj jest ograniczany do najbardziej doniosłych okazji - dnia
święta narodowego lub audiencji u głowy państwa; ograniczenie to wynika ze względów
bezpieczeństwa oraz intensywności ruchu drogowego przeczącej często powadze flagi.
W Polsce szefowie obcych misji dyplomatycznych mogą używać chorągiewek
samochodowych od dnia złożenia listów uwierzytelniających prezydentowi RP przy
każdym przejeździe oficjalnym.
Starszeństwo flag:
Używanie flag wymaga stosowania zasady starszeństwa. Starszeństwo oznacza
przyznawanie honorowego miejsca insygniom państwa przed symbolami niższej
rangi lub ich umieszczenie pośród symboli równej rangi w kolejności wyznaczonej
przez precedencję.
Miejsce zaszczytne powinno znajdować się zawsze po prawej ręce, ale w heraldyce
(nauce o herbach) i weksylologii (nauce o flagach) stosuje się odwrócenie kierunków.
Przyjmują one zasadę opisywania herbów i flag z punktu widzenia rycerza trzymającego
tarczę z godłem lub od strony budynku, przed którym flagi są podnoszone, czyli w
porządku odwrotnym niż dla osób patrzących na nie z zewnątrz. Oznacza to, że prawa
strona herbu znajduje się po lewej stronie rysunku i odpowiednio nazywa się ją prawą
heraldyczną, a lewa strona herbu, czyli prawa dla patrzącego, nosi nazwę lewej
heraldycznej. Dla uproszczenia wystarczy przyjąć. że miejscem honorowym dla
symboli jest strona lewa, a porządek ich eksponowania będzie postępował od lewej do
prawej. Flaga państwowa będzie w związku z tym umieszczana na pierwszym miejscu
po lewej stronie, a po niej będą następować kolejne - regionu, miasta, organizacji.
Strona 18 z 61
Zatem, przy założeniu korzystania z wielu masztów, flagi powinny być umieszczane
według następującej kolejności:
1) Flaga państwowa Rzeczypospolitej Polskiej.
2) Flaga Unii Europejskiej.
3) Flaga innego państwa (lub innych państw w kolejności alfabetycznej).
4) Flaga województwa.
5) Flaga powiatu.
6) Flaga gminy.
Według obowiązujących w Polsce przepisów bezpośrednio po fladze państwowej RP
będzie podniesiona flaga Unii Europejskiej jako flaga organizacji międzynarodowej. Nie
istnieją dotąd odpowiednie przepisy wspólne i poszczególne państwa członkowskie
przyjęły własne regulacje, na przykład Włochy uznają flagę UE za obowiązkowy
składnik własnych barw narodowych, a wiele innych podnosi ją obok swej flagi
państwowej na przedstawicielstwach dyplomatycznych za granicą.
W trakcie wizyt obcych flaga gospodarza zajmuje miejsce z lewej strony, podczas
gdy flaga gościa znajdzie się po jej prawej. Gospodarzowi przysługuje jednak
suwerenne prawo ustąpienia przysługującego mu pierwszeństwa, co jest miarą jego
kurtuazji. Dobrowolne ustąpienie własnego miejsca na rzecz innego państwa stosuje się
w polskim protokole dyplomatycznym jako kurtuazję flagową, co oznacza, że fladze
państwa gościa odwiedzającego nasz kraj można przyznać miejsce po lewej stronie (ale
wyłącznie we wnętrzach!).
Przyjęcie tej praktyki jest jednocześnie wyrazem gościnności, jak również ma swą wartość
praktyczną dla mediów, bowiem gość, występując wspólnie z polskim gospodarzem, zajmuje
miejsce po jego prawej ręce, co oznacza, że flagi narodowe gościa i gospodarza znajdą się
odpowiednio za plecami każdego z nich.
WYJĄTEK: Charakterystyczny jest porządek flag stosowany podczas wizyt
dwustronnych wymienianych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej.
Zazwyczaj wówczas flagę Unii umieszcza się pośrodku, pomiędzy flagami
gospodarza (z lewej) i gościa (z prawej), co zaczęliśmy również stosować w praktyce
polskiej.
Etykieta flagowa:
1.
Flagę państwową podnosi się jedynie w ciągu dnia, do zachodu słońca.
Może być wywieszona w nocy tylko wówczas, gdy jest podświetlona.
Strona 19 z 61
2.
Flagi nie podnosi się w dni deszczowe lub szczególnie wietrzne.
3.
Ceremonialnie flagę podnosi się na maszt szybko, natomiast spuszcza się ją
powoli. Należy ją traktować z czcią. Flaga nie może dotknąć ziemi ani wody.
Flagę, która dotknęła ziemi albo wody niegdyś się paliło – brakiem szacunku
byłoby jej wywieszenie, obecnie wystarczy wyprać. Pali się natomiast flagi,
które się zużyły.
4.
Flaga państwowa nie może być zawieszona na jednym maszcie z żadną inną
Jeśli podnosi się ją razem z flagami innych państw, wszystkie muszą mieć
odrębne maszty identycznej wysokości.
Ale np. protokół USA zezwala na powieszenie na jednym maszcie flagi
amerykańskiej i innych flag (np. stanowych), ale flaga państwowa musi być
umieszczona najwyżej.
5.
Flaga państwowa we własnym kraju ma zawsze pierwszeństwo przed
wszystkimi innymi flagami. Jeśli podnosi się ją z innymi, ma ona
pierwszeństwo, czyli umieszcza się ją po lewej stronie patrzącego. Również jeśli
krzyżuje się dwie flagi, należy zachować pierwszeństwo lewej strony.
6.
Odstępstwem od zasady pierwszeństwa lewej strony jest ustawienie trzech
flag, w którym flaga państwowa powinna znaleźć się w środku. Natomiast
przy ustawieniu liczącym przynajmniej pięć masztów flagowych flaga
państwowa powinna być podniesiona na obu skrajnych pozycjach.
7.
Przy półkolu utworzonym przez maszty flaga państwowa znajduje się
pośrodku. Jeśli maszty tworzą układ koła, porządek flag wyznacza kierunek
wskazówek zegara, poczynając od miejsca naprzeciw głównego wejścia.
8.
Flagi suwerennych państw podniesione przed siedzibą organizacji
międzynarodowej podczas jej obrad, z okazji spotkania wielostronnego lub
międzynarodowej imprezy sportowej umieszcza się w porządku alfabetycznym
ich nazw w języku państwa przyjmującego lub w języku angielskim.
9.
Flaga umieszczona w układzie pionowym będzie skierowana górną częścią
w lewą stronę.
CEREMONIE OFICJALNE I PAŃSTWOWE
Ceremonia to uroczysty akt publiczny lub obrządek religijny o charakterze oficjalnym,
który przebiega zgodnie z ustalonym porządkiem opartym często na tradycyjnych
formach symbolicznych.
Strona 20 z 61
Stosowane w jej przebiegu tradycyjne, czasem staroświeckie zwyczaje mają dowodzić
powagi odbywanego aktu. Powszechnie i w wielu kręgach kulturowych takiej
ceremonii towarzyszą elementy rytu religijnego, które wzmacniają przeżycie
uczestniczenia w niej. Symboliczne treści nadawane ceremonii podnoszą znaczenie
składających się na nie czynności. Jednocześnie brak zrozumienia symboliki może
ograniczyć uczestnictwo w ceremonii do jej strony formalnej, co wydaje się pustym
„baletem” (stąd niekiedy pejoratywne znaczenie słowa „ceremonialny”).
Zapis przepisów lub porządku odbywania ceremonii określa się mianem
ceremoniału (ang. ceremonial, franc. ceremonial). Nad jej przebiegiem czuwa Mistrz
Ceremonii (ang. master of ceremony, franc. maitre de ceremonie). Zarówno ta praktyka,
jak i terminologia pochodzą z liturgii chrześcijańskiej, która jest dla nich bardzo częstym
źródłem zapożyczeń.
W dalszym toku wykładu zajmiemy się dwoma zagadnieniami z bogatego repertuaru
ceremoniału dyplomatycznego:
1. ceremoniami państwowymi
2. żałobą narodową
CEREMONIE PAŃSTWOWE
Każde państwo wytworzyło w ciągu swej historii własny ceremoniał dla
najważniejszych uroczystości publicznych, których odbywanie ilustruje najlepiej akt
suwerenności, przebieg zaś łączy się z wiekowymi tradycjami i umacnia poczucie więzi
obywateli z państwem. Do najczęstszych ceremonii państwowych należą do dziś:
1. inauguracja nowej głowy państwa
2. obchody święta państwowego
3. wręczenie listów uwierzytelniających głowie państwa przez nowo przybyłych
przedstawicieli dyplomatycznych oraz inne uroczystości związane z Korpusem
dyplomatycznym
Inauguracja głowy państwa
Uroczystość inauguracyjna nowej głowy państwa pozostaje nadal najbardziej
wzniosłą ceremonią państwową. Dotyczy to zarówno koronacji monarszej, jak i dużo
częstszej ceremonii inauguracji prezydenckiej.
Strona 21 z 61
W Polsce uroczystość ta składa się z dwóch odrębnych ceremonii.
 Pierwszą z nich jest zaprzysiężenie nowego prezydenta Rzeczypospolitej. Po
ogłoszeniu ważności jego wyboru prezydent-elekt przybywa do gmachu Sejmu i
przed Zgromadzeniem Narodowym, czyli podczas wspólnego posiedzenia obu izb
parlamentu, składa przysięgę oznaczającą objęcie najwyższego urzędu.
 Druga ceremonia następuje bezpośrednio po przysiędze i ma charakter wojskowy,
oznacza bowiem przejęcie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi przez
prezydenta RP. Nowo zaprzysiężony prezydent odbiera honory od oddziałów
reprezentujących trzy rodzaje wojsk, po czym oddaje cześć sztandarowi
wojskowemu.
Te główne elementy - przysięgę i objęcie zwierzchnictwa nad armią - zawierają
wszystkie ceremonie inauguracyjne głów państw, choć ich przebieg może być różny i
wzbogacony innymi elementami, na przykład przekazaniem insygniów władzy
prezydenckiej. Do udziału w ceremonii inauguracji prezydentury zaprasza się również
głowy państw, z którymi utrzymywane są stosunki dyplomatyczne. Uczestniczą one w
niej osobiście lub wysyłają misję specjalną opatrzoną stosownymi listami
uwierzytelniającymi. Tryb wysyłania takiej misji, jej funkcje, skład i przywileje są
regulowane na płaszczyźnie międzynarodowej konwencją ONZ o misjach specjalnych z
1969 roku.
Święta narodowe
Ważną ceremonią państwową są uroczyste obchody święta narodowego. Stanowią
one okazję do wygłoszenia przez głowę państwa orędzia do narodu, defilady wojskowej,
wręczenia najwyższych odznaczeń państwowych i dokonania awansów na wyższe
stanowiska.
Z okazji święta narodowego swego państwa wydaje się przyjęcie dla ambasadorów
akredytowanych w stolicy, a własne misje dyplomatyczne organizują przyjęcia w
krajach akredytacji. Święto narodowe jest również okazją do przesłania przez głowę
państwa, szefa rządu i ewentualnie ministra spraw zagranicznych listów lub depesz
gratulacyjnych do swych odpowiedników w świętującym państwie. Takie posłania
ponawia się corocznie w odniesieniu do wszystkich państw, z którymi utrzymywane są
stosunki dyplomatyczne. Protokół Dyplomatyczny prowadzi kalendarz oficjalnych świąt
narodowych wszystkich państw świata i przygotowuje projekt odpowiedniej
korespondencji głowy państwa.
I tak wysyłamy depesze okolicznościowe:
Strona 22 z 61
16 lutego na Litwę (Dzień Odrodzenia Państwa Litewskiego), 17 marca do Irlandii (Św.
Patryka), drugą sobotę czerwca do UK (Urodziny Królowej), 4 lipca do USA (Dzień
Niepodległości), 14 lipca do Francji (zburzenie Bastylii), 15 sierpnia do Indii (Dzień
Proklamowania Niepodległości), 3 października do Niemiec (Zjednoczenie)
Polska obchodzi oficjalnie święta narodowe dwa razy w roku:
 3 Maja stanowi zasadnicze święto państwowe Rzeczypospolitej,
 11 Listopada jest Narodowym Świętem Niepodległości
Przebieg centralnych uroczystości organizowanych z tych okazji w Warszawie jest
zbliżony.

na placu Piłsudskiego dokonuje się w obecności prezydenta Rzeczypospolitej i
najwyższych władz państwa uroczystej zmiany wart honorowych przy Grobie
Nieznanego Żołnierza, a następnie złożenia na nim wieńców, z których pierwszy
- w imieniu Narodu - składa prezydent.

całości uroczystości dopełnia ceremoniał wojskowy: salut artyleryjski 12 salw
armatnich podczas podnoszenia flagi państwowej na maszt oraz defilada
pododdziałów reprezentacyjnych Wojska Polskiego, Policji i Straży Granicznej
uczestniczących w zmianie wart.

podczas uroczystości Święta Narodowego 3 Maja prezydent Rzeczypospolitej
wręcza w Pałacu najwyższe odznaczenia państwowe, w tym przyznawany
jedynie przy tej okazji Order Orła Białego.

następnie w Pałacu lub jego ogrodach odbywa się oficjalne przyjęcie
popołudniowe, w którym uczestniczą najwyższe władze cywilne i wojskowe
Rzeczypospolitej, osoby zasłużone i odznaczone tego dnia oraz korpus
dyplomatyczny, co oznacza wszystkich ambasadorów akredytowanych w Polsce.
Uroczystości oficjalne z udziałem Korpusu dyplomatycznego
 Złożenie listów uwierzytelniających
W przeciwieństwie do prostej formy przyjęcia własnych ambasadorów, przyjmowanie
przez prezydenta Rzeczypospolitej nowo mianowanych pełnomocnych przedstawicieli
państw obcych, którzy okładają na jego ręce listy uwierzytelniające, wymaga stosowania
zbudowanego ceremoniału. Taka uroczystość, która rozpoczyna oficjalnie misję
nowego ambasadora, jest przygotowywana przez protokół Dyplomatyczny z
zachowaniem wszystkich honorów cywilnych i wojskowych oraz podkreśleniem
osobistego charakteru akredytacji ambasadora przez głowę państwa wysyłającego przy
głowie państwa.
Strona 23 z 61
 Życzenia noworoczne
W podobny sposób organizuje się ceremonię składania życzeń noworocznych
prezydentowi przez korpus dyplomatyczny. Wieczorne przyjęcie odbywane w Pałacu
na początku stycznia każdego roku ma bardzo uroczysty i formalny charakter:

Ambasadorowie są przedstawiani, zgodnie ze starszeństwem ich precedencji,
przez dyrektora Protokołu Dyplomatycznego prezydentowi z małżonką, którym
towarzyszą prezes Rady Ministrów i minister spraw zagranicznych z
małżonkami.

Następnie życzenia w ich imieniu składa dziekan korpusu dyplomatycznego, na
którego przemówienie prezydent Rzeczypospolitej odpowiada podziękowaniami.
Inne ceremonie
Ceremoniami państwowymi, do których stosuje się uroczystą oprawę, są również akty
powołania i nominacji przez prezydenta Rzeczypospolitej:

Prezesa Rady Ministrów i ministrów, oraz osoby pełniące inne kierownicze
stanowiska w państwie;

Wysokich oficerów na stopnie generalskie i admiralskie, a także na stopnie
równoważne w innych formacjach mundurowych (Święto Wojska Polskiego).

Sędziów

Przyznaje tytuły naukowe profesorom, którym nominacje wręcza osobiście.
Żałoba narodowa
Najwyższą formą wyrażenia zbiorowego smutku w związku z nieszczęśliwym lub
tragicznym wydarzeniem jest ogłoszenie żałoby narodowej. Może być ona ustanawiana
na terenie całego kraju z powodu:

śmierci urzędującej głowy państwa,

klęski żywiołowej lub tragicznej katastrofy,

solidarności międzynarodowej.
W przypadku tragicznego wydarzenia o zasięgu lokalnym, takim jak katastrofa lub
klęska żywiołowa, żałobę ogłasza wojewoda na terenie swego województwa.
Strona 24 z 61
Poprawka do ustawy o godle, barwach i hymnie RP stanowi w art. 11, że żałobę
narodową na terytorium państwa wprowadza rozporządzeniem prezydent
Rzeczpospolitej lub (w zw. z art. 131 KRP) Marszałek Sejmu pełniący obowiązki
prezydenta, który określa jej formę i czas trwania (może on wynosić - zależnie od wagi
wydarzenia - od jednego do trzech dni). Podobnie stopniuje się jej przebieg: od minuty
ciszy do znacznego ograniczenia normalnego biegu dnia pracy. Zazwyczaj wymaga ona
opuszczenia flagi państwowej do połowy masztu na budynkach będących siedzibą władz
RP oraz misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą albo spowicie jej
kirem, czyli czarną wstęgą przymocowaną do drzewca flagi. Do żałoby narodowej
państwa urzędowania przyłączają się w analogiczny sposób obce placówki
dyplomatyczne. Na czas trwania żałoby narodowej odwołuje się wszystkie imprezy
rozrywkowe, spektakle komediowe i przyjęcia dyplomatyczne, zmienia się program
telewizji i radia publicznego, bywa wprowadzany zakaz sprzedaży alkoholu, a
wyjątkowo mogą być ogłoszone dni wolne od pracy.
W przypadku żałoby narodowej ogłoszonej przez państwo obce prezydent, premier i
minister spraw zagranicznych kierują do swych odpowiedników depesze lub posłania z
wyrazami współczucia za pośrednictwem Protokołu Dyplomatycznego. Wszystkie
placówki dyplomatyczne tegoż państwa obchodzą żałobę poprzez opuszczenie flagi oraz
wyłożenie w ambasadzie księgi kondolencyjnej, do której wpisują się przedstawiciele
władz kraju urzędowania. O fakcie i terminie wyłożenia księgi kondolencyjnej ambasada
informuje władze i misje dyplomatyczne państw trzecich notą okólną. Protokół
Dyplomatyczny organizuje delegację dokonującą wpisu, zazwyczaj złożoną z
podsekretarza stanu w MSZ oraz dyrektora PD.
WIZYTY ZAGRANICZNE
Wizyty zagraniczne są jednym z podstawowych instrumentów prowadzenia
polityki zagranicznej. Pozwalają na prowadzenie rozmów lub rokowań, zawieranie
umów, promocję własnego kraju w odwiedzanym państwie. Dają okazję do osobistych
kontaktów przywódców, nawiązania bliższych więzi i poznania odwiedzanego kraju
oraz jego najwyższych przedstawicieli, co często umożliwia lepsze zrozumienie
motywacji podejmowanych przez nich decyzji. Wizyta szefa obcego państwa jest
wyrazem znaczenia i szacunku dla państwa odwiedzanego. Dlatego też sposób
przyjęcia obcego gościa powinien łączyć ceremonialną kurtuazję i staranność z
naturalną serdecznością i gościnnością.
Strona 25 z 61
Odbywanie wizyt dwustronnych (ang. bilateral visit, franc. visite bilaterale), jako element
utrzymywania przyjaznych stosunków i współpracy międzypaństwowej, przewidują
zawsze bilateralne umowy podstawowe zawierane między państwami. Traktaty o
przyjaźni i współpracy (lub o stosunkach dobrosąsiedzkich) ustalają wymiany wizyt na
szczeblu szefów państw i rządów oraz ministrów spraw zagranicznych, a także ich rytm.
Zazwyczaj przyjęte jest jako standard, że szefowie rządów składają wizyty
bilateralne w rytmie dorocznym, a ministrowie spraw zagranicznych spotykają się
dwa razy w roku.
Wizyty nie są jedyną formą podróży i kontaktów związanych z odwiedzinami obcego
państwa. Wiele wyjazdów organizowanych jest z okazji udziału członków kierownictwa
państwowego w spotkaniach wielostronnych (ang. multilateral meeting, franc. reunion
multilaterale) bądź to posiedzeniach organizacji międzynarodowych, bądź też
konferencjach wielostronnych. Rytm odbywania wizyt dwustronnych jest przy tym
zupełnie niezależny od możliwych innych spotkań, do których dochodzi przy okazji
rozlicznych posiedzeń wielostronnych (szczyty europejskie, doroczna sesja
Zgromadzenia Ogólnego ONZ, spotkania regionalne).
Na jesieni każdego roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych poleca wszystkim polskim
placówkom dyplomatycznym na świecie przygotowanie listy propozycji wizyt
dwustronnych między Polską a państwem urzędowania, które powinny odbyć się w
kolejnym roku. Składane przez placówki propozycje wizyt powinny łączyć priorytety
polityki i porządek protokolarny. Placówki mogą bowiem najlepiej określić dziedziny
stosunków dwustronnych, które aktualnie wymagają nowych impulsów lub przełamania
impasu dzięki odpowiednio przygotowanej wizycie.
Takie planowanie wyznacza przy tym, które z wizyt powinny mieć charakter wyjazdowy, czyli
oznaczają wizytę zagraniczną polskiego przywódcy, a które przyjazdowy, czyli obcą wizytę
składaną w Polsce. O tej kolejności decyduje zasada alternacji, czyli ustalenie, w którym z
państw, w Polsce czy za granicą, odbywała się poprzednia wizyta. Na podstawie zebranych
propozycji Ministerstwo Spraw Zagranicznych sporządza plan wizyt na szczeblu głowy państwa,
szefa rządu i ministra spraw zagranicznych oraz wskazania co do wizyt parlamentarnych,
wojskowych, gospodarczych i kulturalnych. Często się zdarza, że w przypadku odleglejszych
wizyt składanych na innych kontynentach dąży się do łączenia ich w dłuższą sekwencję.
Formalne zaproszenia pisemne są coraz rzadsze. Stosuje się je szczególnie w sytuacjach,
gdy chce się podkreślić znaczenie proponowanej wizyty lub jeśli, przeciwnie, mniej
intensywny charakter stosunków dwustronnych nie pozwala na ustalenia w trybie
roboczym. Brytyjski protokół monarszy przewiduje na przykład, że do złożenia wizyty
państwowej królowa Zjednoczonego Królestwa zaprasza głowę obcego państwa listem
osobistym, Manu Regia. W większości przypadków jednak pisemne zaproszenia
Strona 26 z 61
zastępują uzgodnienia słowne lub rozmowy prowadzone za pośrednictwem ambasad. W
tym trybie ustala się potrzebę, cel, a nawet daty konkretnego spotkania.
Typy wizyt
Tradycyjnie wymienia się liczne typy wizyt, których zasadnicze różnice
sprowadzają się do poziomu oprawy protokolarnej i ceremonialnej:

wizyta państwowa,

wizyta oficjalna,

wizyta nieoficjalna,

wizyta robocza,

wizyta prywatna,

wizyta incognito.
Niektóre protokoły wyróżniają również jako oddzielny typ wizytę tranzytową,
czyli przejazd osobistości obcej w drodze do innego państwa.
WIZYTA PAŃSTWOWA
Wizyta państwowa (ang. State visit, franc. visite d'etat) charakteryzuje się najbardziej
rozbudowaną oprawą protokolarną. Wizyty państwowe mogą składać jedynie głowy
państw (prezydenci, panujący monarchowie), symbolizują one bowiem i ukazują
stan stosunków między dwoma państwami, a nie odnoszą się bezpośrednio do
konkretnych spraw.
W praktyce polskiego protokołu dyplomatycznego nie stosujemy wyróżnienia wizyty
państwowej. Przyjmujemy, że wszystkie wizyty oficjalne głów państw mają równie
rozbudowaną oprawę protokolarną. Mimo to będzie ona omówiona jako odrębny typ wizyty,
ponieważ prezydent RP jest zapraszany do składania wizyt państwowych za granicą i obce
protokoły dyplomatyczne ustalają z naszym, że wizyty głów ich państw w Polsce tak właśnie
będą określane. Możemy przyjąć, że mówiąc o wizycie państwowej w warunkach polskich,
będziemy mieli na myśli oficjalną wizytę głowy państwa z najbardziej rozbudowanym
ceremoniałem.
Nie każda wizyta składana przez monarchę lub prezydenta ma jednak charakter wizyty
państwowej. W wielu przypadkach, w celu podkreślenia wyjątkowej rangi wizyt
państwowych, ich liczba w ciągu roku jest ograniczana (przykładowo protokół brytyjski
zezwala na organizację w Zjednoczonym Królestwie tylko dwóch takich wizyt w roku). O
nadaniu wizycie takiego charakteru decydują również uzgodnienia dwustronne.
Strona 27 z 61

Mimo bardzo bliskich i intensywnych stosunków bilateralnych, George W. Bush
odwiedzający w listopadzie 2003 roku Wielką Brytanię był pierwszym
amerykańskim prezydentem, który został zaproszony do złożenia wizyty
państwowej. Podobnie ogranicza liczbę wizyt państwowych protokół
amerykański: wizyta państwowa prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w USA
w lipcu 2002 roku była dopiero drugą taką wizytą organizowaną podczas
kadencji George'a W. Busha.
Niezależnie od tego zazwyczaj przestrzega się zasady, że wizytę taką głowa państwa
składa tylko raz podczas panowania lub kadencji. Monarchowie po swej koronacji
odwiedzają wszystkie głowy koronowane panujące w Europie, traktowane dosłownie i
w przenośni jako kuzynów, w kolejności czasu ich zasiadania na tronie. Następnie
wizyty składa się w państwach sąsiedzkich, a dopiero na koniec w pozostałych, kierując
się wówczas ich znaczeniem politycznym dla własnego państwa.

Taką kolejność wizyt zastosowano np. wobec króla Belgów Alberta II panującego
od 1993 roku. Te same zasady stosują się do głów państw republikańskich,
których pierwsze wizyty mogą być składane albo po sąsiedzku, albo u
najważniejszych partnerów politycznych.
Niezwykle ważną cechą ustaleń protokolarnych jest możliwość odstąpienia od nich,
jeśli istnieją po temu ważne przesłanki polityczne.

Tak zdarzyło się w przypadku wizyt państwowych we Francji brytyjskiej
królowej Elżbiety II, podobnie zdarzyło się w przypadku hiszpańskiej pary
królewskiej, która wizytę państwową w Polsce złożyła latem 1989 roku, i
ponownie w 2001 roku.
WIZYTA OFICJALNA
Wizyta oficjalna (ang. official visit, franc. visite officielle) to określenie stosowane do
części wizyt składanych przez głowę państwa. W protokole brytyjskim może być ona
również określana mianem Govemment visit. Status wizyty oficjalnej głowy państwa
zamiast wizyty państwowej oznacza zawsze niższy jej poziom, choć czasem o jej
charakterze mogą decydować wewnętrzne restrykcje państwa zapraszającego (ścisłe
ograniczenie liczby wizyt państwowych w roku).
Poza głową państwa wizyty takie, w ścisłym rozumieniu protokołu dyplomatycznego,
mogą też składać szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych. Stąd niektóre
protokoły wprowadzają wyraźne rozróżnienie między:
1. wizytą oficjalną głowy państwa,
2. wizytą oficjalną szefa rządu
Strona 28 z 61
3. wizytą oficjalną członka rządu.
To rozróżnienie sprowadza się do szczegółów oprawy protokolarnej.
Przy współczesnym poszerzeniu pola stosunków międzypaństwowych przez
podobieństwo można mówić także o wizytach oficjalnych składanych coraz częściej
przez przewodniczących izb parlamentu, najwyższych instancji sądowniczych i przez
innych ministrów. Różnica: nie są one przewidziane traktatami dwustronnymi i nie
przygotowuje ich departament protokołu dyplomatycznego, a o ich oprawę dbają ich
własne służby współpracy międzynarodowej wzorujące się na ceremoniale oficjalnym.
Wizyta oficjalna cechuje się mniej niż w przypadku wizyty państwowej rozbudowanym
protokołem w odniesieniu do szefów państw i rządów; w odniesieniu do ministra spraw
zagranicznych jest on zdecydowanie uproszczony (na przykład brak ceremonii
oficjalnego powitania). Koszty wizyty oficjalnej, podobnie jak wizyty państwowej,
pokrywa strona zapraszająca - w granicach zwyczajowych i potwierdzonych ustaleniami
dwustronnymi, często bardzo drobiazgowymi. Obowiązują one na zasadzie
wzajemności, co oznacza, że przy rewizycie należy zastosować analogiczne formy
gościnności.
WIZYTA ROBOCZA
Wizyta robocza (ang. working visit, franc. visite de travail) jest dziś ulubioną formą
podróżowania europejskich szefów rządów i szefów dyplomacji. Może być ona również
określana mianem oficjalnej wizyty roboczej. Wymogi protokołu są w niej
sprowadzone do rozsądnego minimum i ograniczają się do zapewnienia najlepszych
warunków do przeprowadzenia rozmów, a składniki kurtuazyjne i ceremonialne są po
prostu z niej usunięte. Jej celem nie jest bowiem zewnętrzne manifestowanie stanu
stosunków między państwami. Pozwala to premierom i ministrom na odbywanie
krótkich spotkań, podczas których omawia się lub próbuje rozwiązać jedną konkretną
sprawę wymagającą szybkiej decyzji. Taka wizyta trwa w warunkach europejskich kilka
godzin: przylot samolotu specjalnego i przejazd bezpośrednio na spotkanie,
dwugodzinne rozmowy i robocze śniadanie (ang. working lunch, franc. dejeuneur de
travail), przy którym kontynuowane są rozmowy, konferencja prasowa, wyjazd na
lotnisko i powrót.

Ten typ wizyt staje się standardem w stosunkach między państwami
członkowskimi Unii Europejskiej. Szefowie rządów spotykają się, by przedstawić
swe stanowisko, uzyskać dlań zrozumienie lub poparcie czy podjąć wspólną
inicjatywę. Wizyta taka jest krótka, skład delegacji towarzyszącej szefowi rządu
może być minimalny, a koszty pokrywa strona odwiedzająca.
Strona 29 z 61
Forma organizacji wizyty roboczej zaczyna oddziaływaoddziaływuje na uproszczenie
ceremoniału wizyty oficjalnej. W konsekwencji coraz częściej usuwa się z niej elementy
wyłącznie protokolarne (oficjalne powitania i pożegnania, rozmowy kurtuazyjne,
składanie wieńców) na rzecz skoncentrowania się na jej części merytorycznej. Można
powiedzieć w uproszczeniu, że wizyta robocza premiera lub ministra różni się od jego
wizyty oficjalnej przyziemną kwestią ponoszenia kosztów: za roboczą płaci państwo
wysyłające, za oficjalną państwo zapraszające.
WIZYTA PRYWATNA
Wizyta prywatna lub pobyt prywatny określa pobyt zagraniczny osobistości z
przyczyn niezwiązanych ze sprawowaną funkcją. Mogą to być rodzinne wakacje
spędzane za granicą, wizyta u przyjaciół, pobyt w domu zaprzyjaźnionego
odpowiednika.

Niektórzy szefowie rządów europejskich spędzają sierpniowe wakacje we
Włoszech. Stwarza to często włoskim premierom okazję do organizacji
nieformalnych spotkań, dwustronnych lub nawet szerszych, które mogą dać
efekty lepsze niż długo przygotowywane wizyty (przykład spotkania latem 1997
roku Prodi-Dehaene-Jospin, które zaowocowało deklaracją w sprawie reformy
instytucjonalnej UE dołączoną do Traktatu Amsterdamskiego).
Dobry obyczaj, względy bezpieczeństwa, jak i względy praktyczne (zgoda na przelot i
lądowanie samolotu specjalnego oraz na pobyt w obcym kraju własnych agentów
ochrony) nakazują zawsze powiadomić o tym fakcie rząd państwa odwiedzanego
prywatnie (w drodze notyfikacji przez własną ambasadę), w efekcie czego państwo
przyjmujące może otoczyć dyskretną ochroną miejsce prywatnych wakacji, użyczyć
kurtuazyjnie swej pomocy logistycznej oraz zaproponować odbycie nieformalnego
spotkania dwustronnego. Spotkanie przybywającej prywatnie obcej osobistości z jej
odpowiednikiem w odwiedzanym państwie określa się mianem wizyty kurtuazyjnej.
Oznacza to przygotowanie krótkiej rozmowy obu polityków przez protokół państwa
przyjmującego we współpracy z ambasadą zainteresowanego państwa. Stosuje się do
niej uproszczone formy protokolarne.
Podróże papieskie
Odrębną kategorią podróży są podróże odbywane przez papieży. Zwyczaj podróży
papieskich wprowadził współcześnie Paweł VI, zaś rozwinął go Jan Paweł II, który
podczas swego pontyfikatu odbył ponad sto podróży zagranicznych.
Strona 30 z 61
Papież jest jednocześnie głową Kościoła katolickiego oraz w znaczeniu politycznym głową państwa jako szef uznawanego międzynarodowo Państwa Watykańskiego,
noszącego oficjalną nazwę Stato della Citta dei Vaticano. Jego podróże, które nigdy nie
noszą nazwy wizyty, lecz pielgrzymki, łączą te dwa aspekty papieskiego urzędu: są to
odwiedziny na podwójne lub wspólne zaproszenie lokalnej wspólnoty religijnej oraz
władz państwa. Stąd też stosuje się w jej przebiegu pełną oprawę protokolarną przyjętą
dla wizyt składanych przez głowę państwa, ale jednocześnie przewidziane są spotkania
z katolikami i ceremonie religijne.
Przebieg wizyty zagranicznej
Większość podróży szefów państw lub rządów odbywa się dziś drogą lotniczą.

Wyjątkowo ostatnią wizytę państwową do Francji królowa brytyjska odbyła
również pociągiem Eurostar - raczej w celu promowania go niż z obawy przed
lotem.
Do podróży szefów państw i rządów używa się zwyczajowo samolotów wojskowych. Ma
to podkreślać tradycyjny atrybut suwerenności państwa, którego najwyżsi
przedstawiciele nie korzystają z usług linii lotniczych. Specjalne samoloty wojskowe
noszą kolory i nazwę albo państwa, albo jego sił lotniczych.

Najsłynniejszym z nich pozostaje legendarny amerykański Air Force One, służący
do podróży prezydenta Stanów Zjednoczonych, którego nazwa oznacza pierwszy
samolot lotnictwa wojskowego USA. Obecnie w bazie Andrews stacjonują dwa
identyczne 70-osobowe Boeingi 747 należące do 89. Airlift Wing, które używają
zamiennie nazwy Air Force One, gdy prezydent jest na pokładzie jednego z nich.

Brytyjskie loty oficjalne przewożące królową, członków rodziny panującej i
członków rządu określane są zwyczajowo "The Queen's flight" i obsługuje je 32.
Royal Squadron RAF z Northolt.

Francuskie lotnictwo wojskowe posiada również w podparyskiej bazie
Villacoublay specjalną eskadrę transportową ETEC obsługującą podróże
prezydenta, premiera i członków rządu.

Odmiennie podróżuje natomiast papież, który tradycyjnie udaje się na swe
kolejne pielgrzymki samolotem włoskich linii lotniczych Alitalia, a w drodze
powrotnej korzysta z samolotu linii lotniczych odwiedzanego kraju. Taki zwyczaj
wynika z ustaleń traktatów laterańskich, w których rząd włoski zobowiązał się
do organizacji podróży papieskich, wybór zaś samolotu linii lotniczych wiąże się
z niechęcią do eksponowania symboliki wojskowej.
Strona 31 z 61
Korzystanie z samolotów wojskowych w podróżach głów państw pozostaje w zasadzie
bezdyskusyjne. Natomiast w przypadku szefa rządu oraz ministrów w wielu krajach
coraz częściej jest to krytykowane przez media i opozycję w związku z przykładami ich
nadużywania do potrzeb niezwiązanych z reprezentowaniem państwa lub zgoła
prywatnych. Obecnie staje się zatem możliwe, że dla podkreślenia demokratycznego
charakteru państwa premier i ministrowie latają samolotami cywilnymi, często
czarterowanymi w tym celu od linii lotniczych.
Przeloty specjalne wykonywane samolotami wojskowymi wymagają uzyskania na
drodze dyplomatycznej zgody na przelot i lądowanie samolotu wiozącego osobistości,
zarówno ze strony odwiedzanego państwa, jak i wszystkich państw, nad których
terytorium będzie się odbywał lot. O zgodę występują do Protokołu Dyplomatycznego
notami werbalnymi ambasady w państwie odwiedzanym i w krajach, nad którymi
samolot będzie przelatywał, przekazując jednocześnie współrzędne trasy i godziny
przelotu samolotu specjalnego.
Samolot wiozący gościa najwyższej rangi może uzyskać dodatkową oprawę ceremonialną w
postaci klucza samolotów wojskowych, które towarzyszą mu podczas przelotu nad terytorium
odwiedzanego kraju. W szczególnych sytuacjach uzasadnionych priorytetowych stosunków lub
wzajemności prezydent RP może polecić lotnictwu wojskowemu honorową eskortę samolotu
gościa od przekroczenia przezeń granicy powietrznej Polski.
 1. Nieformalne powitanie
Lądowanie samolotu specjalnego odbywa się zazwyczaj na lotnisku wojskowym lub w
bazie lotniczej w pobliżu stolicy odwiedzanego kraju. W przypadku wizyty państwowej
składanej w Polsce przylot następuje na lotnisko wojskowe w Warszawie (płyta
wojskowa Okęcia), dla Paryża jest nim płyta wojskowa lotniska Orly, dla Waszyngtonu baza sił lotniczych Andrews w sąsiednim stanie Maryland. Zależnie od stosowanego w
danym państwie protokołu na lotnisku odbywa się też uroczysta ceremonia powitania
albo jedynie powitanie nieformalne.
Większość państw europejskich stosuje zasadę nieformalnego powitania na lotnisku,
podczas gdy ceremonia oficjalna odbywa się w centrum stolicy. W takiej sytuacji na
lotnisko, w przypadku wizyty głowy państwa, przybywa jedynie osobisty przedstawiciel
gospodarza. Jest nim albo członek rządu, albo wysoki rangą współpracownik prezydenta
bądź monarchy.

Obowiązujący protokół rosyjski przewiduje na przykład w przebiegu wizyty
państwowej odbywane z pełnym ceremoniałem wojskowym powitanie głowy
państwa na lotnisku przez premiera w imieniu prezydenta Federacji Rosyjskiej, a
w przebiegu wizyty oficjalnej - przez wicepremiera. Późniejsze powitanie przez
prezydenta odbywa się już we wnętrzu jego kremlowskiej siedziby (w Sali
Jekatierinskiej) lub Wielkiego Pałacu Kremlowskiego (w Sali Gieorgijewskiej).
Strona 32 z 61

Jeśli składana jest wizyta państwowa, w Wielkiej Brytanii najdostojniejszych
gości wita następca tronu, a przy mniej formalnych wizytach - królewski lord in
waiting,

W Belgii głowę obcego państwa wita na lotnisku w imieniu króla następca tronu,

W Hiszpanii - szef dworu królewskiego,

W USA - szef protokołu Białego Domu.

Polski protokół nieformalnego powitania na lotnisku głowy obcego państwa
przewiduje dwie możliwości. Zazwyczaj wita ją w imieniu prezydenta RP
podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta, a w przypadku wizyty szczególnie
dostojnego gościa - minister spraw zagranicznych.
Najwyższą i rzadką formą kurtuazji wobec głowy obcego państwa jest powitanie jej na
lotnisku osobiście przez prezydenta. Taką formę okazania gościowi szacunku stosuje
protokół francuski: prezydent Francji może udać się na lotnisko Orly powitać swego
gościa i tam odbywa się oficjalne powitanie z pełnym ceremoniałem wojskowym.

Tę formę najwyższej kurtuazji francuski protokół dyplomatyczny zastosował
podczas wizyty państwowej prezydenta Lecha Wałęsy w 1991 roku.
W przypadku ceremoniału powitań stosowanego w Polsce prezydent Rzeczypospolitej
udaje się osobiście na lotnisko powitać gościa jedynie w przypadku pielgrzymek
papieskich.
Protokół nieformalnego powitania głowy obcego państwa składającej wizytę w Polsce
wygląda następująco:
 na Okęciu do stojącego na płycie wojskowej samolotu specjalnego wchodzą
ambasador państwa, którego prezydent rozpoczyna wizytę w Polsce, i szef
polskiego Protokołu Dyplomatycznego, który zaprasza w imieniu prezydenta RP do
rozpoczęcia wizyty. Ceremoniał wojskowy jest ograniczony do szpaleru żołnierzy
rozstawionych wzdłuż czerwonego chodnika, rozwiniętego pomiędzy samolotem i
pawilonem honorowym lotniska. Ten czerwony chodnik stał się obiegowym
symbolem uroczystego przyjęcia.
 na płycie lotniska przy schodkach samolotu oczekują gościa: - podsekretarz stanu w
Kancelarii Prezydenta RP, podsekretarz stanu w MSZ, ambasador RP w państwie
gościa, dyrektor departamentu politycznego MSZ, wyżsi rangą przedstawiciele
ambasady państwa gościa.
 osobistości polskie zostają przedstawione gościowi przez szefa Protokołu
Dyplomatycznego, dyplomaci jego państwa - przez własnego ambasadora. Odbywa
się witanie gościa. Małżonka gościa otrzymuje bukiet kwiatów. Członkowie
towarzyszącej mu delegacji schodzą tymi samymi schodkami i witają się z
Strona 33 z 61
oczekującymi. W przypadku dużego samolotu pozostałe osoby (eksperci,
dziennikarze, przedsiębiorcy itp.) są sprowadzane tylnymi schodkami i kierowane
bezpośrednio do oczekujących na nie mikrobusów.
W przypadku wizyty szefa rządu ceremoniał nieformalnego powitania jest identyczny,
natomiast gdy wizytę składa minister spraw zagranicznych, witają go jedynie
przedstawiciele polskiego MSZ w osobach dyrektora (wicedyrektora) departamentu
politycznego i wicedyrektora Protokołu Dyplomatycznego oraz ambasador jego kraju w
Warszawie (wezwanie polskiego ambasadora do kraju w związku z wizytą ministra
praktykuje się tylko w uzasadnionych przypadkach). Przy tym szczeblu wizyty nie ma
zwyczaju wchodzenia na pokład samolotu (tym bardziej że ministrowie zazwyczaj latają
samolotami rejsowymi).
Jeśli natomiast na lotnisku organizowana jest ceremonia oficjalnego powitania gościa, co
stosują niektóre państwa jako normę, a inne - w tym Polska - jako świadome odstępstwo
protokolarne, gospodarz osobiście wita przybywającą głowę państwa przy zejściu ze schodków.
Następnie odbywa się wojskowa część uroczystości: wykonanie hymnów obu państw, przegląd
kompanii honorowej i jej defilada na płycie lotniska.
W przypadku wizyt roboczych i prywatnych głów państw i szefów rządów ich powitanie
odbywa się jedynie na lotnisku w sposób podobny do opisanej wyżej ceremonii
nieoficjalnego powitania.
 2. Przejazd kolumny
Po zakończeniu powitania gość zostaje zaproszony na chwilę odpoczynku do saloniku
VIP lotniska wojskowego. W tym czasie pozostała część delegacji zajmuje miejsca w
samochodach. Gość wsiada do samochodu ostatni.
Ostemplowaniem paszportów delegacji przez funkcjonariusza Straży Granicznej,
transportem jej bagaży oraz przewozem dziennikarzy i osób spoza delegacji zajmuje się
ambasada państwa gościa. W szczególnych przypadkach Protokół Dyplomatyczny
występuje do Straży Granicznej o dokonanie uproszczonej kontroli kurtuazyjnej, która
nie wymaga dostarczania paszportów, a jedynie imiennej listy delegacji. Stosuje się to w
przypadku państw europejskich oraz przy zastrzeżeniu wzajemności.
Kolumna składa się z:
- samochodu pilotującego policji (zazwyczaj są one przynajmniej dwa),
- samochodu Protokołu Dyplomatycznego,
- samochodu ochrony (BOR),
- samochodu nr 1, opancerzonej limuzyny VIP z flagą osobistą lub państwową dla głównego
gościa z małżonką lub z ambasadorem jego państwa,
Strona 34 z 61
- samochodów delegacji według numeracji (w tym samochodu ambasadora jego kraju),
- samochodu ochrony (BOR),
- ewentualnie ambulansu, mikrobusów,
- samochodu policyjnego zamykającego kolumnę.
Przy wizycie państwowej samochodowi gościa towarzyszy eskorta honorowa
motocyklistów policji (w innych państwach może to być asysta gwardii konnej na
ostatnim odcinku drogi do centrum).

Eskorta honorowa jest albo ograniczona, jak w Polsce, do najwyższego szczebla
wizyty, albo jej wielkość odpowiada randze ceremonialnej.

Protokół niemiecki ustala na przykład, że przy wizycie państwowej eskortę
stanowi 15 motocyklistów, przy wizycie oficjalnej głowy państwa jest ich 7, przy
wizycie oficjalnej szefa rządu - 5, a ministra spraw zagranicznych - 3.

Eskortę kawaleryjską stosują niektóre państwa w przypadku wizyt najwyższego
szczebla - w Londynie jest nią Sovereign’s Escort, którą pełni szwadron Household
Cavalry Regiment (dopiero po powitaniu przez królową, w drodze do oficjalnej
rezydencji gościa).

W Paryżu gwardią honorową są kirasjerzy Garde republicaine (od Pałacu
Inwalidów do oficjalnej rezydencji gościa).

Niektóre ceremoniały przewidują przelot helikopterem z lotniska do centrum
stolicy. Składający wizytę w Stanach Zjednoczonych szef obcego państwa po
lądowaniu w bazie lotniczej Andrews jest przewożony helikopterem do centrum
Waszyngtonu (sztuczne jezioro Reflecting Pool przed Kapitolem).
 3. Ceremonia powitania głowy obcego państwa
Kolumna z lotniska udaje się bezpośrednio na ceremonię oficjalnego powitania. Protokół
większości państw wyznacza na miejsce ceremonii otwarty plac przed rezydencją
gospodarza ze względu na konieczność swobodnego rozmieszczenia kompanii
honorowej oddającej honory wojskowe. Podczas wizyty głowy państwa jest nim
dziedziniec Pałacu Prezydenckiego, natomiast w przypadku szefa rządu - dziedziniec
przed Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.
Na podjeździe Pałacu, pod który zajeżdża limuzyna, gości oczekuje i wita polska para
prezydencka (jeśli gość składa wizytę bez małżonki, prezydent RP będzie witał jednak
sam). Po jej prawej ręce ustawiają się członkowie delegacji gościa, którzy przybywają na
dziedziniec Pałacu przed własnym szefem państwa, po lewej - osobistości polskie
uczestniczące w powitaniu, a następnie w rozmowach. Wzdłuż bocznego skrzydła
Pałacu zajmują miejsca władze cywilne i wojskowe stolicy, szefowie misji
Strona 35 z 61
dyplomatycznych akredytowani w Polsce w porządku zgodnym z precedencją oraz
personel ambasady gości. Przy drugim skrzydle Pałacu rozstawiona jest kompania
reprezentacyjna Wojska Polskiego w składzie trzech rodzajów broni ze sztandarem i
orkiestrą.
Po wyjściu gości z samochodu i powitaniu z polską parą prezydencką, prezydent RP
przedstawia gościowi osobistości polskie, a małżonka prezydenta przedstawia je
małżonce gościa. Następnie goście przedstawiają członków swej delegacji gospodarzom.
Po odegraniu hymnów narodowych obu państw - najpierw gościa, potem gospodarza dowódca kompanii honorowej Wojska Polskiego melduje gościowi jej gotowość do
przeglądu. Gość w towarzystwie prezydenta Rzeczypospolitej i dyrektora Protokołu
Dyplomatycznego polskiego MSZ przechodzi przed jej frontem, oddaje hołd sztandarowi
i może pozdrowić żołnierzy. Po zakończeniu przeglądu prezydenci przechodzą przez
dziedziniec, aby dyrektor Protokołu Dyplomatycznego przedstawił gościowi władze
Warszawy i wszystkich ambasadorów oraz charges d'affaires. W polskim protokole
oficjalnego powitania nie przewiduje się przemówień. Uroczystość kończy defilada
kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego.

Szczególnie bogata jest oprawa State Arrival Ceremony otwierającej wizytę
państwową w USA. Jest ona zorganizowana w godzinach porannych na
południowym trawniku Białego Domu. Po powitaniu gościa przez amerykańską
parę prezydencką i przedstawieniu przez nią członków komitetu powitalnego (na
czele z sekretarzem stanu) orkiestra wojskowa wykonuje oba hymny narodowe,
podczas których oddaje się 21 salw honorowych, co jest zwyczajem już rzadko
stosowanym na świecie. Następnie gość w towarzystwie prezydenta Stanów
Zjednoczonych dokonuje przeglądu pocztów flagowych obu państw i wszystkich
stanów USA oraz oddziałów honorowych wystawionych przez pięć rodzajów
wojsk (wojska lądowe, lotnictwo, piechota morska, marynarka wojenna i straż
przybrzeżna). Na zakończenie ceremonii obaj prezydenci wygłaszają krótkie
przemówienia powitalne - najpierw gospodarz, potem gość.

Wizyty państwowe w Zjednoczonym Królestwie odbywają się zwyczajowo od
wtorku do piątku. Ceremonia oficjalnego powitania przez królową brytyjską w
Londynie przypada zazwyczaj na godziny południowe i jest organizowana w
Whitehall, na placu Horse Guards (przed siedzibą dowództwa gwardii konnej),
gdy gość udaje się do Pałacu Buckingham, lub przed zamkiem w Windsorze, jeśli
to on stanowi rezydencję gościa. Uczestniczy w niej batalion jednego z pułków
królewskiej gwardii pieszej, którego dowódca składa raport w języku gościa o
gotowości oddziałów do przeglądu. Po odegraniu hymnów, oddaniu 41 salw
armatnich, przeglądzie wojsk i wzajemnym przedstawieniu osobistości gość w
towarzystwie królowej przejeżdża londyńską aleją The Mall otwartym powozem,
zwanym State Coach i w otoczeniu eskorty kawaleryjskiej udaje się do swej
rezydencji.
Strona 36 z 61
 4. Rezydencja gościa
Rezydencją głowy obcego państwa podczas wizyty w Polsce jest Pałac Belwederski,
pozostający w dyspozycji prezydenta Rzeczypospolitej. Na czas pobytu gościa w
Warszawie wywiesza się na nim flagę jego państwa. Rezydencja traktowana jest
kurtuazyjnie przez gospodarza jako siedziba gościa. Może on w niej przyjmować
rozmówców oraz podejmować przedstawicieli goszczącego państwa. Szefowie obcych
rządów zamieszkują natomiast w pobliskim zespole rezydencji rządowych przy ulicy
Parkowej. Pozostała część delegacji rozlokowana jest na koszt gospodarzy w hotelu lub
rezydencji rządowej.
Wiele państw dysponuje, podobnie jak Polska, specjalnymi rezydencjami dla głów obcych
państw: w Waszyngtonie jest nią Blair House naprzeciw Białego Domu, w Paryżu - Hotel de
Marigny przy Pałacu Elizejskim, a dla gości monarchy brytyjskiego - zamek w Windsorze. W
innych sytuacjach rezydencja gości mieści się w jednym ze skrzydeł pałacu głowy państwa Pałacu Buckingham w Londynie czy Pałacu Kwirynalskiego w Rzymie. Wówczas wywiesza się na
nim flagi obu głów państw. Rezydencją może być też tak zwany apartament królewski w
wielkim hotelu stolicy. Wówczas na hotelu również wywiesza się flagę państwową gościa.
 4. Wymiana upominków, rozmowy delegacji
W programie wizyty państwowej w Polsce, po zakończeniu uroczystości powitania, obie
delegacje spotykają się w Pałacu, gdzie następuje ceremonia wymiany odznaczeń i
wręczenia upominków. Wymianę odznaczeń stosuje się tylko w przypadku wizyt
składanych przez głowę państwa (nie nadaje się odznaczeń przy wizytach premiera).
Są dwie możliwości wymiany odznaczeń: tylko głowy państw przekazują sobie nawzajem
insygnia najwyższych orderów swych krajów lub przy okazji wizyty zostają również odznaczone
osobistości obu państw uczestniczące w jej przygotowaniu i przebiegu. W uroczystości
wymiany odznaczeń mogą uczestniczyć fotoreporterzy prasowi i kamerzyści telewizyjni.
Istotnym elementem wizyty jest również wymiana upominków pomiędzy głowami
państw. Symbolizuje ona osobisty charakter kontaktów przywódców oraz
podziękowanie gościa za gościnność, z jaką się go przyjmuje. Wymiana upominków,
która ma nadać wizycie możliwie personalny charakter przyjacielskich odwiedzin, nie
może jednocześnie wywoływać niezręczności. Upominki powinny zatem mieć wartość
jedynie umowną i symboliczną, nie mogą krępować kosztownością. Wówczas
obdarowany może je zatrzymać jako pamiątkę osobistą. Jeśli są one bardzo cenne, jak na
przykład w przypadku darów papieża (zazwyczaj przekazuje on dużej wartości rękopisy
lub obrazy dawnych mistrzów), stosuje się zasadę oddawania ich przez obdarowanego
do zbiorów publicznych. Ponieważ charakter upominku ustala się podczas misji
przygotowawczej do wizyty, trzeba wówczas określić, czy będzie on mieć charakter
osobisty, czy też publiczny.
Strona 37 z 61
Program wizyty państwowej w Polsce
Program wizyty państwowej (wizyty oficjalnej głowy państwa) składanej w Warszawie
zawiera pewne stałe punkty, które realizowane są podczas dwóch dni jej trwania. Wśród
nich należy wskazać:
1. Uroczystość złożenia wieńców na Grobie Nieznanego Żołnierza z pełnym
ceremoniałem wojskowym kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego w składzie
trzech rodzajów wojsk. Tego samego typu ceremonie uczczenia Nieznanego Żołnierza
występują w ceremoniałach wielu państw: we Francji jest to złożenie wieńca pod
Łukiem Triumfalnym, we Włoszech - na Ołtarzu Ojczyzny, w Rosji - pod Murem
Kremlowskim, w Wielkiej Brytanii – przy Cenotaph, w USA na cmentarzu narodowym
Arlington. Wieniec składają oficerowie towarzyszący głowie państwa. Najczęściej są to:
adiutant, attache wojskowy/obrony lub oficerowie sił zbrojnych studiujący w
odwiedzanym kraju. Jeśli gościowi nie towarzyszą wojskowi jego kraju, wówczas
wieniec składają oficerowie miejscowych sił zbrojnych.
W praktyce polskiej wieniec gościa składającego wizytę niesie dwóch żołnierzy Wojska
Polskiego. Gość, któremu towarzyszą komendant garnizonu Warszawy, dyrektor
Protokołu Dyplomatycznego MSZ i szef Oddziału Protokołu MON, wysłuchuje hymnów
obu państw, składa wieniec i dokonuje wpisu do księgi pamiątkowej. Złożenie wieńca
oznacza, że gość poprawia szarfę we własnych kolorach narodowych na położonym
przez żołnierzy wieńcu i oddaje hołd chwilą milczenia. Po zapoznaniu gościa z historią
Grobu, uroczystość kończy defilada kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego.
Złożenie wieńca na Grobie Nieznanego Żołnierza przewiduje również protokół wizyty
oficjalnej szefa rządu oraz ministra spraw zagranicznych w Polsce. Nie praktykuje się
tego przy wizytach nieoficjalnych i roboczych, których dziś odbywa się znacznie więcej.
Natomiast wieniec składany jest podczas wizyt wojskowych, ministrów obrony, szefów
sztabów lub dowódców wojsk. Protokół poszczególnych państw może też przewidywać
inne formy uczczenia zbiorowej pamięci narodu, na przykład wizytę w mauzoleum
Mohammada V w Rabacie czy Ataturka w Ankarze.
2. Ewentualne odwiedzenie pomników lub grobów związanych z historią
własnego narodu. Burzliwe dzieje Polski znaczone są w wielu krajach pomnikami
żołnierzy polskich, cmentarzami wojskowymi i grobami wielkich Polaków. Podobnie
wiele narodów odnajduje groby swych żołnierzy (obrońców, wyzwolicieli, lotników,
jeńców) w Warszawie.
3. Wizyty kurtuazyjne u marszałków Sejmu i Senatu. Są wyrazem szacunku wobec
całego parlamentu jako suwerena demokratycznego państwa, dlatego głowa państwa
składa im wizyty w ich siedzibach. Półgodzinne spotkania organizuje się zawsze
Strona 38 z 61
odrębnie, choć ze względu na wspólną siedzibę Sejmu i Senatu następują po sobie
bezpośrednio. Jest to zazwyczaj rozmowa informująca gościa o sytuacji wewnętrznej
kraju, pracach ustawodawczych i współpracy międzyparlamentarnej.
4. Przyjęcie prezesa Rady Ministrów przez głowę obcego państwa. Szef rządu, stojąc
protokolarnie niżej od prezydenta, składa wizytę głowie obcego państwa w jej
rezydencji lub spotyka się z nią na oficjalnym śniadaniu. Takie spotkanie w języku
protokołu może być określane jako audiencja. W praktyce polskiej stosuje się obecnie
najczęściej formułę śniadania, na które prezes Rady Ministrów przybywa do Belwederu
jako rezydencji gościa.
5. Ewentualne inne spotkania na życzenie gościa (z prymasem Polski, ministrem
spraw zagranicznych, innymi ministrami, z szefami partii politycznych
reprezentowanymi w parlamencie lub dwustronną parlamentarną grupą przyjaźni).
6. Spotkanie w ambasadzie własnego kraju ze współobywatelami mieszkającymi
w Polsce lub Polakami szczególnie zasłużonymi dla stosunków dwustronnych. W
przypadku wizyty monarchini brytyjskiej organizuje się również spotkanie ze
wszystkimi ambasadorami państw Commonwealthu.
7. W wyjątkowych i rzadkich przypadkach strony uzgadniają możliwość
przemówienia głowy obcego państwa przed połączonymi izbami Sejmu i Senatu.
Jest to zwyczaj spotykany na świecie od niedawna, przyjęty w polskim protokole III
Rzeczypospolitej. Celem takiego przemówienia jest ważne, czasem przełomowe posłanie
polityczne. Najnowsza historia zna takie wielkie wystąpienia: francuskiego prezydenta
Mitterranda przed Bundestagiem w 1983 roku, kiedy to przekonał on niemieckich
parlamentarzystów do wyrażenia zgody na rozmieszczenie amerykańskich rakiet
taktycznych w Europie, czy Lecha Wałęsy - wówczas jeszcze nie prezydenta - przed
Kongresem Stanów Zjednoczonych w lipcu 1989 roku. Historyczne były również
wystąpienia papieża Jana Pawła II przed Parlamentem Europejskim i parlamentami
dwóch najbliższych mu państw, Polski i Włoch.
8. Przemówienie o równie dużej doniosłości, choć mniejszej oprawie formalnej, może
też być wygłaszane w znaczącej placówce naukowo-badawczej. Podczas wizyt w
Wielkiej Brytanii głowy państw lub szefowie rządów zwykli odwiedzać Chatham House,
czyli Royal lnstitute of International Affairs, w Paryżu - Institut francais des relations
internationales, w Waszyngtonie - Council of Foreign Policy albo Center for Strategic and
International Studies. Wystąpienia przygotowane na tę okazję są często najważniejszym
przesłaniem politycznym wizyty. Taki charakter miało wygłoszone podczas wizyty
państwowej w 2001 roku wystąpienie prezydenta Busha w warszawskiej Bibliotece
Strona 39 z 61
Uniwersyteckiej. Warsaw speech, adresowana do wszystkich europejskich sojuszników i
partnerów, była programowym wystąpieniem nowej administracji republikańskiej
dotyczącym polityki dalszego rozszerzenia NATO.
9. Zwiedzenie przez głowę państwa instytucji kulturalnej lub naukowej własnego
kraju działającej w Warszawie albo instytucji finansowych czy gospodarczych
związanych z jej krajem (wizyta na giełdzie, spotkanie z dwustronną izbą handlowoprzemysłową lub organizacją przedsiębiorców, odwiedzenie inwestycji zagranicznej, filii
własnej firmy, spółki sprywatyzowanej). Należy przy tym unikać wrażenia
faworyzowania konkretnej grupy przemysłowej lub przedsiębiorcy.
10. Protokół wizyty państwowej w Polsce nie przewiduje natomiast wizyty w
stołecznym Ratuszu i spotkania z prezydentem Warszawy, choć zwyczaj ten jest
często praktykowany w innych państwach (wizyty u lorda majora Londynu, mera
Paryża, syndyka Rzymu czy alkada Madrytu). Jest to uprzejmy gest wobec gospodarza
odwiedzanej stolicy, ma on jednak charakter wyłącznie kurtuazyjny, co przy napiętym
programie wizyty jest niekoniecznym dodatkowym obciążeniem.
Wizyta państwowa, która trwa zazwyczaj od dwóch do trzech dni, może być częściowo
realizowana poza Warszawą. Jest to praktyka stosowana przez wiele państw, które
chcą w ten sposób umożliwić gościowi poznanie innych regionów odwiedzanego kraju.
Chodzi zatem zarówno o sprawienie przyjemności gościowi, jak i o zaprezentowanie mu
wyjątkowych obiektów historycznych lub przemysłowych, wreszcie o możliwość
uczestnictwa w wizycie szerszych kręgów własnego społeczeństwa.
W przypadku wizyty składanej w Polsce gość zazwyczaj odwiedza w jej ostatnim dniu Kraków
(łącznie ze zwiedzaniem byłego hitlerowskiego obozu Auschwitz) lub Gdańsk. Towarzyszą mu w
tej części podróży przedstawiciele prezydenta i rządu RP oraz władz lokalnych. Wojewoda
(przedstawiciel rządu) i prezydent miasta (przedstawiciel mieszkańców) - jako gospodarze podejmują go też oficjalnym śni adaniem. Przed opuszczeniem przez gościa Warszawy odbywa
się na dziedzińcu Pałacu uroczystość jego oficjalnego pożegnania z prezydentem RP - według
tego samego ceremoniału co powitanie. Może się zdarzyć, że prezydent Rzeczypospolitej
towarzyszy osobiście swojemu gościowi w wizycie poza Warszawą. Wówczas to on wydaje
śniadanie na cześć gościa i żegna go przed odlotem.
Obiad oficjalny
Wieczorem pierwszego dnia wizyty prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje gościa
oficjalnym obiadem (ang. State dinner, franc. diner d'Etat), w którym uczestniczą
członkowie kierownictwa państwowego, obie delegacje, przedstawiciele środowisk
Strona 40 z 61
artystycznych, naukowych,
współpracą z krajem gościa.
gospodarczych
i
dziennikarskich,
osoby
związane
Wnętrza Pałacu Namiestnikowskiego pozwalają na wydanie obiadu na około 90 osób.
Stosowany w Polsce protokół wymaga od mężczyzn przybycia w smokingu (ang. black tie, franc.
cravate noire), a od kobiet - w długiej sukni. Często jednak obowiązuje skromniejszy strój,
którym jest ciemne ubranie i krótka suknia. Decyduje o tym każdorazowo godzina rozpoczęcia
obiadu, ranga uroczystości i możliwości gości. Wskazanie stroju zawiera zaproszenie.
Podczas obiadu oficjalnego obaj szefowie państw wygłaszają oficjalne toasty: najpierw
gospodarz - witając, potem gość - dziękując za przyjęcie. Toasty są zazwyczaj
drukowane, niekiedy mogą mieć one charakter politycznej deklaracji. Są wyłożone na
stole przy każdym uczestniku obiadu, zależnie od potrzeby, w języku gospodarza lub
gościa. Po zakończeniu toastów salę jadalną opuszczają fotoreporterzy i kamerzyści.
Obiady oficjalne wydawane przez szefów rządów podczas wizyt oficjalnych są mniej wystawne,
choć również bardzo uroczyste. Stosuje się do nich zbliżony ceremoniał, przedstawianie
zaproszonych obu szefom rządów, odegranie hymnów narodowych oraz toasty. Zazwyczaj, jak
w przypadku Polski, nie jest wymagany smoking, a jedynie ciemne ubranie.
Głowa obcego państwa może wydać w drugim dniu wizyty przyjęcie rewanżowe w
swojej rezydencji na cześć prezydenta Rzeczypospolitej.
KORESPONDENCJA DYPLOMATYCZNA
Państwa i ich oficjalni przedstawiciele prowadzą między sobą obrót pisemny,
który określa się mianem korespondencji dyplomatycznej. Pisma wymieniane w takim
obrocie są aktami oficjalnymi i mają wartość dokumentów prawnie wiążących, gdyż
zawiadamiają o decyzjach podjętych przez państwa lub o związaniu się przez nie
nowymi zobowiązaniami międzynarodowymi. Należy zatem wyraźnie podkreślić, że
korespondencja dyplomatyczna ma znaczenie prawne, a nie tylko informacyjne. To
automatycznie narzuca wymagania dotyczące jej zakresu, treści, formy i stylu.
Pisma sporządzone w takim obrocie muszą jednoznacznie potwierdzać
autorstwo ich nadawcy i udowadniać prawdziwość przekazu. Korespondencja
dyplomatyczna może być więc prowadzona wyłącznie przez uprawnionych
przedstawicieli państwa oraz jego właściwych instytucji. Ponieważ obejmuje swoim
zakresem całokształt stosunków dwustronnych lub wielostronnych państwa, zatem
Strona 41 z 61
osoby, które ją sporządzają, muszą być upoważnione do reprezentowania państwa na
zewnątrz.
Prawo do reprezentowania państwa bez konieczności przedstawienia
odpowiednich pełnomocnictw – jak powszechnie w tym gronie wiadomo – przysługuje
wyłącznie głowom państw, szefom rządów i ministrom spraw zagranicznych. Te
trzy kategorie przedstawicieli państwa są jedynymi upoważnionymi do wymiany
korespondencji dyplomatycznej, którą przygotowuje dla nich i prowadzi w ich imieniu
Protokół Dyplomatyczny.
Instytucjami państwa uprawnionymi do prowadzenia korespondencji dyplomatycznej jest
Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz sieć jego przedstawicielstw dyplomatycznych na
całym świecie. Odstępstwo od tej zasady przyjęto wobec korespondencji prowadzonej przez
konsulów ze względu na potrzebę umożliwienia im skutecznego sprawowania opieki nad
obywatelami własnego kraju przebywającymi na terenie państwa urzędowania. Obecnie,
zwłaszcza jeśli chodzi o pisma polityczne najwyższych przedstawicieli państwa adresowane do
ich odpowiedników, dopuszcza się, by powstawały bezpośrednio w ich kancelariach.
Pojęcie korespondencji dyplomatycznej nie obejmuje natomiast korespondencji
urzędowej placówek z ich własnym Ministerstwem Spraw Zagranicznych,
określanym w polskiej tradycji jako Centrala. Taką korespondencję Konwencja
wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych definiuje jako wszelką korespondencję
odnoszącą się do misji i jej funkcji (art. 27). Można ją swobodnie przesyłać w formie
jawnej lub zaszyfrowanej, drogą radiową i przez kurierów dyplomatycznych pod
nazwą poczty dyplomatycznej. Oznaczona we właściwy sposób poczta dyplomatyczna
jest nietykalna i nie może być zatrzymywana lub otwierana przez przedstawicieli
państwa przyjmującego i państw trzecich.
Korespondencja może mieć różny charakter, przygotowywana jest również przez różne
departamenty MSZ:
-
pełnomocnictwa oraz umowy przygotowuje Departament Prawno-Traktatowy;
-
dokumenty o charakterze politycznym, takie jak:

Aide-memoire (nota dyplomatyczna, która służy do
przedstawienia lub uzupełnienia na piśmie spraw poruszonych
w uprzedniej rozmowie, pisana w osobie trzeciej, bez zwrotów
grzecznościowych, adresu, pieczęci, a czasem nawet daty),

Pro memoria (nota stanowiąca streszczenie odbytej rozmowy,
odmiana aide memoire) czy

Non-paper (opinie i propozycje do dyskusji w czasie
negocjacji),
powstają w departamentach politycznych Ministerstwa Spraw Zagranicznych;
Strona 42 z 61
-
pisma ceremonialne, posłania i depesze okolicznościowe oraz noty werbalne
wysyłane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych należą do kompetencji
Protokołu Dyplomatycznego.
Pisma ceremonialne w korespondencji dyplomatycznej:
1. Listy uwierzytelniające – kredencjały - kieruje prezydent Rzeczypospolitej do
głowy państwa, przy której ustanawia ambasadora lub do której wysyła misję specjalną,
oraz do sekretarza generalnego lub dyrektora generalnego organizacji
międzynarodowej, przy której akredytuje stałego przedstawiciela RP. W zasadzie jest to
ten sam typ listów, jednak różnią się one treścią z uwagi na to, że głowa obcego państwa
reprezentuje jego suwerenność, co odzwierciedla skierowana do niej prośba o życzliwe
potraktowanie ambasadora. Natomiast sekretarz generalny lub dyrektor generalny
organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Polska, jest wybranym wysokim
urzędnikiem niekorzystającym z atrybutów suwerenności. Treść listów
uwierzytelniających stałego przedstawiciela przy jego osobie bardziej oznajmia ten fakt,
niż prosi o jego akceptację, i jest odpowiednio mniej rozbudowana.
2. Listy rekredencyjne wystawia się, gdy zmianie uległa w zasadniczy sposób forma
państwa, przy którym akredytowany był już wcześniej nasz ambasador (zmiana ustroju,
zmiana nazwy, zmiana panującego monarchy). O ile w przeszłości były one wymagane
przy każdej zmianie głowy państwa, obecnie stosuje się je coraz rzadziej. Rekredencji
ambasadora mogą wymagać dwory królewskie po śmierci panującego monarchy, nie
stosuje się jej natomiast w ustroju republikańskim. Podobnie, wiele państw, informując
o zmianie ich oficjalnej nazwy, jednocześnie zaznacza, że nie wymaga to powtórnego
uwierzytelnienia.
3. Wystawiane przez prezydenta na koniec pełnienia misji listy odwołujące
ambasadora stosuje się tylko w stosunkach dwustronnych, organizacje
międzynarodowe ich nie wymagają. Listy uwierzytelniające, które są osobistym
pismem głowy państwa do jej odpowiednika, przedstawiciel dyplomatyczny zawsze
wręcza osobiście. Jedynie listy odwołujące są wręczane przez następnego ambasadora
wraz z własnymi listami uwierzytelniającymi.
Zarówno listy uwierzytelniające, jak i listy odwołujące nie różnią się formą i wyglądem.
Sporządza się je we współczesnej praktyce polskiej na grubych blankietach papieru formatu A4
w kolorze kremowym, z wytłoczonym na pierwszej karcie herbem państwowym. Listy
przygotowuje się w trzech egzemplarzach. Pierwszy, oryginalny, drukuje się od połowy
pierwszej karty, pozostawiając jej górną połowę pustą na znak szacunku dla odbiorcy. Drugi jest
autentyczną kopią wręczaną przez ambasadora w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa
Strona 43 z 61
akredytacji wraz z wystąpieniem o audiencję u głowy państwa. Trzeci pozostaje w kraju, w
archiwum Protokołu Dyplomatycznego.
Listy podpisuje osobiście prezydent Rzeczypospolitej, natomiast obie ich kopie w dolnym
lewym rogu kontrasygnuje minister spraw zagranicznych, co wynika z przepisów
konstytucyjnych (art. 144 KRP). Trzeci egzemplarz listów podpisuje dodatkowo w dolnym
prawym rogu dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ, potwierdzając ich zgodność z
oryginałem. Wszystkie listy sporządza się w języku polskim, ale załącza się do nich kurtuazyjnie
nieoficjalne tłumaczenie na jeden z ważniejszych języków międzynarodowych (którego się nie
podpisuje).
3. Patenty są to pisma akredytujące nieadresowane do konkretnego odbiorcy, które w
praktyce polskiej wystawia minister spraw zagranicznych. Stosowane są w
korespondencji dyplomatycznej w celu ustanowienia konsula kierującego urzędem
konsularnym oraz wyrażenia przez państwo przyjmujące zgody na powołanie go.
Mianowania konsula dokonuje się przez wystawienie mu listów komisyjnych. Listy
komisyjne stwierdzają charakter urzędowy osoby konsula i wskazują jego imiona i
nazwisko oraz kategorię i klasę, jak również okręg konsularny i siedzibę urzędu
konsularnego. Listy komisyjne wystawia się zarówno konsulom zawodowym, jak i
honorowym.
4. Exequatur jest upoważnieniem konsula przez władze państwa przyjmującego do
wykonywania jego czynności. Stanowi odpowiedź na przedstawione listy komisyjne.
Wystawia się je zarówno dla konsulów zawodowych, jak i honorowych. Podobnie jak
listy komisyjne, w Polsce exequatur jest pismem ministra spraw zagranicznych
przygotowywanym do jego podpisu przez Protokół Dyplomatyczny.
Pisma okazjonalne w korespondencji dyplomatycznej
Najwyższe osobistości państwa wymieniają ze swymi zagranicznymi odpowiednikami
pisma i posłania, których oficjalny charakter czyni z nich ważny element korespondencji
dyplomatycznej. Ten typ pism można podzielić (ze względu na treść) na:
1. Zaproszenia, w których głowa państwa lub szef rządu składa swemu
zagranicznemu odpowiednikowi propozycję złożenia wizyty we własnym kraju;
obecna częstotliwość kontaktów bezpośrednich sprawia, że nie są wymagane
formalne zaproszenia, chyba że tak stanowią przepisy wewnętrzne
zapraszającego państwa;
2. Posłania, w których porusza się istotną kwestię o charakterze politycznym, prosi
się o poparcie stanowiska własnego kraju w negocjacjach wielostronnych lub o
Strona 44 z 61
życzliwość dla własnego
międzynarodowej;
kandydata
na
stanowisko
w
organizacji
3. Listy lub depesze gratulacyjne przesyłane z okazji święta narodowego, wyboru
na stanowisko;
4. Listy lub depesze kondolencyjne, kierowane do zagranicznych odpowiedników
w związku ze śmiercią wybitnej osobistości, tragiczną katastrofą lub klęską
żywiołową;
5. Podziękowania za otrzymane życzenia.
Pisma i posłania tego typu przesyła się zasadniczo na dwa sposoby”
 oryginalny list podpisany przez nadawcę, który Protokół Dyplomatyczny przesyła
adresatowi za pośrednictwem ambasady własnego państwa w jego stolicy. Takie pismo
jest zazwyczaj zredagowane we własnym języku narodowym i towarzyszy mu
nieoficjalne tłumaczenie sporządzone albo przez sekretariat nadawcy, albo przez
ambasadę. Przekazuje się je wraz z listem przewodnim ambasadora lub notą przesyłową
ambasady do miejscowego Protokołu Dyplomatycznego albo szefa gabinetu odbiorcy.
Bardzo często zdarza się, że - w pilnych sprawach - przed wysyłką wersji oryginalnej
pismo przesyła się faksem do ambasady z prośbą o sporządzenie nieoficjalnego
tłumaczenia i przekazanie go. Wówczas w piśmie przesyłowym zaznacza się, że oryginał
zostanie dostarczony w późniejszym czasie.
 depesza, przesłana radiowo do własnego przedstawicielstwa dyplomatycznego a
następnie przekazana w formie noty dyplomatycznej przez ambasadę – tę drogę stosuje
się do pism wymagających szczególnie szybkiego dostarczenia lub też pism o
charakterze standardowym. takim jak życzenia z okazji święta narodowego.
Wszystkie posłania przekazywane drogą radiową określa się mianem depeszy. Stosowane przez
dyplomację depesze mogą mieć charakter poufny, tajny lub ściśle tajny ze względu na ich
zawartość, co wymaga wysyłania ich w formie zaszyfrowanej, lub też jawny - i wówczas ich
treść nie wymaga utajnienia. Depesze zamknięte, czyli szyfrogramy, nie mają zastosowania w
przekazywaniu korespondencji dyplomatycznej: służą do tego depesze otwarte, zwane
clarisami.
Noty dyplomatyczne
Najbardziej powszechną formę korespondencji dyplomatycznej stanowią noty, które
uważa się nawet za korespondencję dyplomatyczną w najwęższym i najściślejszym
znaczeniu słowa. Noty dyplomatyczne kierują do siebie ministerstwa spraw
zagranicznych w państwach przyjmujących i akredytowane w nich przedstawicielstwa
Strona 45 z 61
dyplomatyczne, organizacje międzynarodowe ze stałymi przedstawicielstwami państw
członkowskich i pomiędzy sobą ambasady działające w tej samej stolicy.
Noty mogą wymieniać zarówno osoby kierujące tymi instytucjami (ministrowie,
sekretarze i podsekretarze stanu, dyrektorzy generalni, ambasadorowie, stali
przedstawiciele, charge d'affaires), jak i same te instytucje jako urzędy. Noty wysyłane
przez osoby indywidualne określa się mianem not osobistych lub podpisanych,
natomiast noty wysyłane przez urzędy nazywa się notami słownymi lub werbalnymi.
Nota werbalna bez nagłówka, czyli bez nazwy typu dokumentu na początku pisma, może
być też określana mianem noty oficjalnej.
Noty podpisane wystawia się na osobistych blankietach ministra, wiceministra,
ambasadora lub charge d'affaires. Górna część pierwszej strony noty powinna pozostać
pusta. (kilka centymetrów od góry), datę umieszcza się u dołu. Adres odbiorcy noty
znajduje się zawsze po lewej stronie, na doIe pierwszej strony. Nota osobista, jak
wskazuje sama nazwa, jest sana w pierwszej osobie liczby pojedynczej i musi być
podpisana przez nadawcę, nie stosuje się natomiast na niej odcisku pieczęci. Noty
osobiste stosowane są najczęściej przez ambasadorów, by zawiadomić o objęciu
placówki, o czasowych wyjazdach i o jej ostatecznym opuszczeniu.
Noty werbalne stają się natomiast podstawową formą pisma stosowanego w
korespondencji dyplomatycznej, zarówno przez ich użyteczność jako dokumentu
prawnego, jak i uniwersalność spraw, których mogą dotyczyć. Formułuje się je
bezosobowo w imieniu urzędu, zatem używa się w nich trzeciej osoby liczby
pojedynczej. Noty werbalne mogą być przy tym kierowane zarówno do poszczególnych
ambasad, jak i mieć charakter okólny, czyli być kierowane do wszystkich
przedstawicielstw dyplomatycznych w stolicy, co szczególnie często stosuje Protokół
Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Do sporządzania not werbalnych służy specjalny papier, zwany notowym. W praktyce polskiej
jest to biały papier kredowy formatu A4 z wytłoczonym u góry pośrodku godłem
Rzeczypospolitej. Notę werbalną rozpoczyna się, w miarę możności, kilka centymetrów poniżej
górnej krawędzi pierwszej strony nagłówkiem będącym tytułem pisma (Nota werbalna) lub
pośrednio jej tekstem. Jest on zawsze standardowy i zaczyna się każdym przypadku identycznie
od słów:
,,Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku Protokołowi
Dyplomatycznemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych i ma zaszczyt (poinformować,
przekazać, przesłać, zaproponować ... )"
lub
"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku
Ambasadzie... i ma zaszczyt (poinformować, przekazać, przesłać, zaproponować ... )",
Strona 46 z 61
po czym następuje właściwa treść. Notę zamyka standardowo formuła:
"Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby ponowić Protokołowi
Dyplomatycznemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych wyrazy wysokiego poważania"
lub
"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby
ponowić Ambasadzie ... wyrazy wysokiego poważania."
W sytuacji, gdy nota ma służyć przekazaniu treści nieprzyjaznej lub wyrażać niezadowolenie,
kurtuazyjne formuły rozpoczynające i kończące jej tekst mogą być ograniczone do minimum lub
nawet zostać całkowicie pominięte. Dotyczy to głównie not protestacyjnych, ultimatum
przekazanego w formie noty i not w sprawie zerwania lub zamrożenia stosunków.
Kilka wierszy poniżej tekstu umieszcza się po lewej stronie miejsce i datę wystawienia noty, a
jeszcze niżej jej adresata, którego określa się jedynie nazwą "Ambasada ... w Warszawie",
"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa" ("Protokół
Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa").
Noty werbalnej nie podpisuje się.
WIZYTÓWKI
Wizytówka, czyli karta wizytowa lub bilet wizytowy (ang. visiting card, franc.
carte de visite, billet de visite) służy do ułatwienia kontaktów przy zawieraniu
znajomości oraz do prowadzenia korespondencji. Weszła w użycie w końcu XVIII wieku,
ale jej właściwa forma spopularyzowała się dopiero w XIX wieku i, jak wskazuje nazwa,
służyła do składania wizyt. Dziś w większym stopniu jest zapisem danych zawodowych i
adresowych posiadacza, ale w dyplomacji nadal funkcjonuje w formie tradycyjnego
biletu do korespondencji.
W dzisiejszej praktyce dyplomatycznej występuje wiele rodzajów wizytówek (w
zależności od funkcji, jakie mają pełnić). Wyróżnia się:

Wizytówkę protokolarną – zawierającą wyłącznie imię i nazwisko osoby,
pełnioną przez nią funkcję i ewentualnie godło państwa bądź symbol organizacji
międzynarodowej, którą osoba reprezentuje. Wizytówka protokolarna służy do
przedstawiania się, prowadzenia korespondencji oraz do składania wizyt.

Wizytówkę służbową – zawierającą imię i nazwisko osoby, pełnioną przez nią
funkcję oraz służbowe dane adresowe (adres, telefon, email). Ogólną zasadą jest,
Strona 47 z 61
że prostota szaty graficznej wizytówki jest tym większa, a liczba podanych
informacji tym mniejsza, im ważniejsza jest posługująca się nią osoba.

Wizytówkę prywatną - zawierającą imię i nazwisko osoby, pełnioną przez nią
funkcję oraz prywatne dane adresowe (adres, telefon, email).

Wizytówkę wspólną małżonków – jest to połączenie wizytówki protokolarnej i
prywatnej, służy do przedstawiania się, prowadzenia korespondencji oraz do
składania wizyt. Co do zasady nie umieszcza się na niej danych adresowych
(można dopisać ręcznie).

Karty korespondencyjne
Złożenie wizytówki równa się złożeniu wizyty. Wizytówka, którą składano w
odwiedzanym domu lub rezydencji, służyła pierwotnie wyłącznie zaznaczeniu faktu
złożenia wizyty lub dosłownie zastępowała wizytę. Kartę wizytową można było zatem
złożyć nie tylko wówczas, gdy gospodarzy nie było w domu, ale także gdy nie zamierzało
się wchodzić. Przesyłanie kart wizytowych tradycyjnie służy bowiem wśród
dyplomatów nawiązaniu znajomości i zastępuje wymianę wizyt kurtuazyjnych w
wymaganym czasie 24 godzin. Karty zastępujące wizytę składa się bez koperty,
natomiast jeśli zawierają one dopisane ręcznie życzenia - w kopercie.
Wizytówka jako forma korespondencji
Pierwotna tradycja przesyłania wizytówek zamiast składania wizyty uczyniła z nich
dość szybko formę korespondencji osobistej. Ta funkcja istnieje nadal we współczesnym
świecie i odnosi się do zasadniczych elementów życia towarzyskiego: poznania,
gratulacji, podziękowań, życzeń i pożegnań.
W przypadku standardowej korespondencji o charakterze grzecznościowym wśród
dyplomatów stosuje się zwyczaj dopisywania na wizytówkach następujących
francuskich skrótów:

PFC - pour faire connaissance (by poznać się)

PP - pour presentation (by przedstawić się)

PS - pour saluer (by pozdrowić)

PF - pour feliciter (by złożyć życzenia)

PC - pour condoleances (by złożyć kondolencje)

PR - pour remercier (by podziękować)

PPC - pour prendre conge (by pożegnać się)

PFNA - pour feliciter a I'occasion du nouvel an (by złożyć życzenia noworoczne).
Strona 48 z 61
Te skróty tradycyjnie dyplomaci dopisywali w rogu ich wierzchniej strony obowiązkowo
ołówkiem. Natomiast jeśli zamierza się wykorzystać wizytówkę do napisania paru zdań
krótkiego liściku, służy do tego jej strona verso. Wówczas na dole przedniej strony wizytówki
umieszcza się ręcznie łacińską adnotację verte! czyli odwróć! lub francuski skrót RSVP, który w
tym przypadku oznacza Retournez s'il vous plait, czyli proszę odwrócić i którego nie należy
mylić z prośbą o odpowiedź na kartonie zaproszenia.
Karty przesyłowe – odmiana wizytówki służąca do przesyłania kwiatów, podarunków
lub korespondencji. Mogą to być karty rozmaitych rozmiarów - od niewielkich biletów
wizytowych do dużych kart korespondencyjnych - z wydrukowanym obok nazwiska i
tytułu lub nazwy instytucji wysyłającej tekstem grzecznościowym. Nie przewiduje się na
nich żadnych dopisków odręcznych, podobnie jak nie umieszcza się adresu ani numeru
telefonu.
Inną formą drukowanych kart korespondencyjnych są zawiadomienia, często określane
francuskim terminem faire-part (ang. announcement). Mają one wygląd i rozmiary kart
korespondencyjnych i są w całości wydrukowane. Stosuje się je najczęściej z okazji wydarzeń o
charakterze prywatnym: zaręczyn, ślubów, narodzin dzieci, śmierci itp. Faire-part zasadniczo
różni się od zaproszenia, gdyż służy tylko poinformowaniu wielu osób o mającej się odbyć lub
odbytej uroczystości bez konieczności ich udziału. Informowanie za pośrednictwem
drukowanych faire-part jest szczególnie uzasadnione, gdy uroczystość odbywa się daleko od
stałego miejsca zamieszkania, na przykład za granicą, lub jeśli zainteresowani chcą jej nadać
zamknięty, poufny albo rodzinny charakter.
ETYKIETA
ORGANIZACJA PRZYJĘĆ
Przyjęcia odgrywają w protokole dyplomatycznym bardzo istotną rolę. Pozwalają
nawiązywać nowe znajomości, a także służą budowaniu więzi i zacieśnianiu znajomości
w określonym kręgu towarzyskim. Stwarzają one okazję do swobodnej wymiany
poglądów oraz umożliwiają przekazywanie i formowanie opinii w atmosferze
nieformalnych kontaktów. Zapraszając gości na przyjęcie mamy sposobność zarówno
wyrażenia im podziękowania jak i uhonorowania poprzez okazanie gościnności. Mamy
też okazję dla budowania i umacniania swego prestiżu zawodowego poprzez
Strona 49 z 61
prezentację upodobań i zainteresowań. Nie zmienia to faktu, że podczas wszystkich
przyjęć dyplomatycznych bezwzględnie przestrzega się protokołu i precedencji.
W przyjęciach organizowanych z okazji święta narodowego lub oficjalnej wizyty
osobistości z danego kraju udział dyplomaty, o ile otrzymał zaproszenie, jest
obowiązkowy. W przypadku niemożności przybycia należy swą nieobecność
usprawiedliwić. Szef placówki prosi wówczas o wzięcie udziału w uroczystości swego
zastępcę, który przy powitaniu ponowi usprawiedliwienie.
Dyplomata, który przyjął zaproszenie na przyjęcie, nie może bez ważnego powodu nie przybyć
lub wycofać się w ostatniej chwili. Uczestnictwo zobowiązuje go także do rewanżu, zaproszenia
na przyjęcie wydawane we własnej ambasadzie lub w domu. Zasada wzajemności znajduje
powszechne zastosowanie zarówno w kontaktach oficjalnych jak i towarzyskich.
W zależności od pory, w której organizuje się przyjęcie, wyróżniamy:

śniadanie (lunch) - organizowane w godzinach południowych, między 12.30 a
15.00. Można je rozpocząć o godzinie 13.00, ale nie później niż o 14.00. Jest to
przyjęcie na siedząco, dla małej ilości osób, często w restauracji lub rezydencji
ambasadora. Gości obowiązuje punktualne przybycie. Ta forma przyjęcia może
mieć zarówno charakter oficjalny jak i „roboczy", często służy nieformalnej
wymianie poglądów. Późniejszą (godzinowo) odmianą śniadania jest afternoon
tea (14.30-16.30).

cocktail - rodzaj przyjęcia na stojąco, dla większej ilości osób. Organizowany jest
w salach ambasady lub w hotelu, w godzinach popołudniowych (17.00-19.30) i
trwa zazwyczaj około 2 godzin (na zaproszeniach podaje się godzinę rozpoczęcia
i zakończenia np.: ...od godz.17.30 ...do godz.19.00), nie obowiązuje punktualne
przybycie. Serwuje się napoje i drobne przekąski. Wydawany bywa z różnych
okazji: pożegnania i powitania dyplomaty, obchodu rocznicy, wydarzeń
kulturalnych (np. wystawa) lub gospodarczych (promocja).

obiad (dinner) - zwykle rozpoczyna się o godz. 20.00. Czasami, ze względów
organizacyjnych lub klimatycznych, stosuje się inny czas rozpoczęcia obiadu
(19.00-21.00). Przyjęcie organizowane jest dla ściśle określonej liczby gości.
Obowiązuje punktualne przybycie i ubiór określony w zaproszeniu. Jest to
najbardziej uroczysta forma przyjęcia dyplomatycznego. Wydawany bywa z
okazji oficjalnej wizyty osobistości, pożegnania ambasadora itp.
Gości na przyjęcie można zapraszać osobiście, telefonicznie, listownie lub korzystając z
kart zaproszeniowych. Wskazane jest jak najwcześniejsze zapraszanie gości, nawet na
dwa do trzech tygodni przed proponowanym terminem.
Strona 50 z 61
Karty zaproszeniowe na imprezy i przyjęcia dyplomatyczne mają na ogół format
pocztówki. Tekst zaproszenia jest drukowany lecz imię i nazwisko osoby zapraszanej
oraz data i godzina przyjęcia wpisywane są zazwyczaj odręcznie. Zaproszenie powinno
zawierać następujące dane:

imię i nazwisko oraz tytuł osoby zapraszającej,

imię i nazwisko osoby zapraszanej,

datę, godzinę i miejsce przyjęcia,

informację o formie przyjęcia (obiad, cocktail, lampka wina, etc.),

określenie okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie;
W prawym dolnym rogu karty zaproszeniowej (w USA - w lewym) zamieszcza się skrót
francuski R.S.V.P. (repondez s'il vous plait – proszę odpowiedzieć). Poniżej podaje się
także numer telefonu. Skrót R.S.V.P. zobowiązuje osobę zapraszaną do potwierdzenia
czy przyjmuje zaproszenie, czy też nie. Stosowany jest również skrót P.M. (pour
mémoire, pro memoria - dla pamięci), gdy osoba wcześniej zaproszona (np.
telefonicznie) przyjęła zaproszenie.
U dołu zaproszenia mogą znajdować się dopiski: regrets only lub en cas d'empêchement (w
przypadku niemożności przybycia). Zobowiązują one osobę zapraszaną do powiadomienia
osoby zapraszającej jedynie o niemożności przyjęcia zaproszenia. Tę formułę stosuje się przy
zapraszaniu dużej liczby gości na przyjęcia stojące.
Zaproszenie na przyjęcia urządzane wieczorem często zawierają informację o rodzaju
stroju jaki będzie obowiązywać na danym przyjęciu: White tie (frak), Black tie
(smoking), Informal (strój wizytowy), dark suit (ciemny garnitur). Frak noszony przez
panów zobowiązuje panie do noszenia długiej sukni. Długa suknia może także być
wymagana u partnerek towarzyszących panom w smokingu, wówczas na zaproszeniu
dopisuje się long dress. W pozostałych przypadkach uniwersalnym strojem dla kobiety
na wieczór jest suknia wizytowa, a na przyjęcia popołudniowe i wczesne wieczorne garsonka lub sukienka koktajlowa.
Punktualność przybycia na przyjęcie obowiązuje wszystkich gości. Spóźnienie jest
traktowane jako wyraz braku obycia i lekceważenia gospodarza. Jeśli gościem
honorowym jest ważna osobistość, np. minister spraw zagranicznych, gości zaprasza się
10-15 minut wcześniej, aby gość honorowy zastał wszystkich na miejscu. Ta generalna
zasada nie dotyczy przyjęć na stojąco. W takich przypadkach przybycie na przyjęcie w
ciągu pierwszych 45 minut jest jak najbardziej prawidłowe. Jeśli w karcie
zaproszeniowej podano godzinę rozpoczęcia i zakończenia przyjęcia (...od ...do)
wówczas bezwzględnie obowiązuje gości termin jego zakończenia. Przyjęcie opuszcza
się przed godziną oznaczoną w zaproszeniu.
Strona 51 z 61
Najpopularniejsze rodzaje przyjęć:

Lampka wina – najprostsze przyjęcie stojące, będące akcentem towarzyskim
najczęściej przy okazji wystawy artystycznej, wernisażu, pokazu filmowego itp.
Trwa od 15 do 30 minut i nie zobowiązuje do podawania żadnych przekąsek
(ewentualnie kruche ciasteczka, tartinki, minipizze).

Koktajl – najczęstsze i najbardziej uniwersalne przyjęcie stojące. Trwa około
dwóch godzin, może być organizowane we wnętrzu, lub w ogrodzie, jest to
jedyne przyjęcie, które nie wymaga punktualności i można z niego wyjść w
dowolnym momencie. Na przyjęciu koktajlowym podaje się szeroki wybór
alkoholi oraz bufet dań zimnych i gorących, które można jeść na stojąco,
posługując się jedną ręką, bez użycia noża.

Przyjęcie bufetowe – „stopień pośredni” między koktajlem a przyjęciem
zasiadanym, charakteryzuje je samoobsługowy bufet dań i brak wyznaczonych
miejsc przy stołach. Może być wydawane w porze kolacji (buffet dinner), rzadziej
w porze lunchu (buffet lunch), na ogół w restauracji lub hotelu. Zaproszone osoby
przychodzą o oznaczonej godzinie. Goście obsługują się sami. Jest to swobodna
forma przyjęcia, w czasie aperitifu na stojąco, pozwalająca na wymianę poglądów
„każdego z każdym", często wykorzystywana podczas rozmów handlowych.
Przyjęcie bufetowe można organizować planując rozsadzenie gości i wskazując
gościom stół, bez wyznaczania przy nim miejsca. Na przyjęciach bufetowych
zazwyczaj goście siedzą przy kilkuosobowych stołach.

Obiad zasiadany – najbardziej uroczysta forma przyjęcia, wydawana najczęściej
na cześć znamienitego gościa. Wymaga zaplanowania wszystkich elementów
przyjęcia, od rozkładu sali i usadzenia gości począwszy, przez menu, napoje, na
dekoracjach i programie artystycznym skończywszy. Po przyjęciu należy
gospodarzom przesłać pisemne podziękowanie bądź podziękować telefonicznie
lub ustnie przy okazji najbliższego spotkania.
Przyjęcie w domu lub salach recepcyjnych ambasady wymaga zawsze bardzo
starannego przygotowania. Należy dokładnie ustalić skład gości, których chcemy
zaprosić, odpowiednio wcześnie (dwa do trzech tygodni przed planowanym terminem
przyjęcia) wysłać zaproszenia i uzyskać potwierdzenie obecności. Należy ustalić menu
(tak by nie powtarzało się i było atrakcyjne dla gości), odpowiednio dobrać napoje,
przygotować stół, nakrycia etc. Przyjęcie oficjalne wymaga zapewnienia obsługi
kelnerskiej.
Stół należy przygotować ze szczególną starannością, zwracając uwagę zwłaszcza na jego
estetyczny wygląd. W zależności od liczby gości i możliwości lokalowych aranżacje stołu
lub stołów mogą być różne. Najprostszym przykładem jest stół podłużny. Rozsadzanie
według tzw. stołu francuskiego, rozpowszechnione również w Polsce polega na tym, że
Strona 52 z 61
dwie główne osoby (gospodarz i jego gość bądź gospodarz i gospodyni) zajmują miejsca
w centrum stołu, naprzeciw siebie. Pozostałych gości należy odpowiednio rozsadzić
pamiętając, że miejsca przy stole mają różną rangę, zawsze jednak wymagane jest
przestrzeganie zasady pierwszeństwa (precedencji). Tzw. stół angielski polega na tym,
że główne osoby zajmują miejsca na szczytach stołu.
Stoły prostokątne można również ustawiać w różne kształty: podkowy, litery T, E lub
grzebienia. Coraz powszechniej używa się też stołów okrągłych. Na przyjęciu organizowanym
przy okrągłych stołach dla wielu osób stół główny może być większy, mieć kształt owalny, może
też stać na podwyższeniu, co jest szczególnie wygodne wówczas gdy przewiduje się
wystąpienia siedzących przy nim osobistości.
W celu ułatwienia gościom zajęcia miejsca umieszcza się na stole karteczki (format
biletu wizytowego) zawierające imię i nazwisko, bez tytułów (Pan ..., Pani..., Mr..., Mrs ...)
wyróżniając tytułem tylko przewodniczącego delegacji. Stosuje się je na uroczystych
przyjęciach gdy liczba gości przekracza 8 osób.
Często przy większych przyjęciach siedzących, w holu wykłada się plan stołu ze wskazaniem
gdzie każdy z zaproszonych gości będzie miał miejsce. Należy się z nim zapoznać, a także
zorientować kto będzie siedział obok, by łatwiej nawiązać konwersację podczas posiłku.
Menu planuje się możliwie wcześnie, najlepiej jednocześnie z ustaleniem listy
gości i wystosowaniem zaproszeń. Optymalny dobór menu zależny jest od rożnych
okoliczności i kryteriów: charakteru organizowanego przyjęcia, składu i ilości
zaproszonych osób, a także pory roku oraz klimatu, w którym wypadło wydawać
przyjęcie. Układając menu trzeba przestrzegać powszechnie przyjętej kolejności
serwowania dań: przystawka zimna, przystawka gorąca, zupa, danie główne, sery, deser,
owoce, kawa.
Talerze i sztućce muszą być odpowiednio dobrane do każdej potrawy i stanowić
komplet. Talerz główny stawia się zwykle na platerowanej podstawce (underplate)
nakrytej małą serwetką. Niektóre serwisy zawierają odpowiedniej wielkości talerze,
używane jako podstawki pod talerz, na którym podaje się danie. Serwetkę przeznaczoną
dla gości układa się na głównym talerzu. Wyszukany sposób układania serwetek
(stosowany często w restauracjach) nie powinien mieć miejsca na oficjalnych
przyjęciach. Należy je układać w możliwie prosty sposób. Złożone serwetki umieszcza
się na talerzu lub po jego lewej stronie, zwinięte w specjalnej ozdobnej obrączce.
Po prawej stronie kładziemy wydrukowane menu. Talerzyki do pieczywa ustawia się po lewej
stronie nakrycia, podobnie jak talerzyki do sałaty. Noże, widelce i łyżki układa się według
kolejności użycia. Zewnętrzne, ułożone najdalej od talerza, używane są pierwsze. Wszystkie
sztućce muszą być z tego samego kompletu.
Napoje podaje się w odpowiednio dostosowanych kieliszkach i szklankach,
umieszczonych obok nakrycia na stole. Dla każdego napoju przeznaczony jest oddzielny
rodzaj szkła. Najczęściej napoje podaje się w białym, kryształowym szkle. Ozdobą
Strona 53 z 61
kieliszków może być monogram lub herb gospodarza. Kolorowe kieliszki, kobaltowe lub
złocone, nie są w zasadzie używane w europejskiej dyplomacji.
Ważnym elementem dekoracji stołu są kwiaty i świece. Kompozycje kwiatowe
zdobiące stół powinny być ułożone w niskich wazach lub płaskich naczyniach szklanych
tak, aby nie przesłaniały rozmówców siedzących po drugiej stronie stołu. Świeczniki
mogą stać na stole o każdej porze dnia. Zapalamy je jednak dopiero do posiłków
wieczornych.
Wszystkie dania podawane na półmiskach lub w wazach serwowane są z lewej strony gościa. Z
prawej strony podaje się miseczki lub talerze z zupą oraz dania główne porcjowane i
serwowane na talerzu, a także nalewa się wszystkie napoje. Alkohol nalewa się do wysokości
2/3 kieliszka i nie dolewa, jeśli gość upił niewiele bądź dziękuje przy następnym nalewaniu.
Talerze zmieniane przez kelnerów są podawane z lewej strony, a zabierane z prawej.
Toasty, przemówienia, wygłasza gospodarz spotkania (ew. osoba najstarsza
rangą) na ogół przy kawie lub koniaku. Można też krótki toast wygłosić na początku
spotkania, przy pierwszym kieliszku, witając gości. Na bardziej oficjalnych przyjęciach
toasty wygłasza się na początku (aby umożliwić środkom przekazu transmisję lub
zarejestrowanie wystąpień) lub po głównym daniu, serwując szampan. Na toast
odpowiada gość honorowy.
Nie wychodzi się przed zakończeniem imprezy (przed podaniem kawy). Jeśli
istnieje konieczność wcześniejszego wyjścia należy dyskretnie uprzedzić i przeprosić
gospodarza. Nie wstaje się od stołu dla załatwienia sprawy, telefonu, chyba że poprosi o
to gospodarz. Wcześniejsze opuszczenie stołu, sali, może zostać potraktowane jako
wyraz niezadowolenia, obraża gospodarza, staje się incydentem.
Przyjęcie w ambasadzie kończy się gdy gość honorowy pożegna się z
gospodarzem. Wówczas inni goście zaczynają powoli opuszczać salę. Należy pożegnać
się z gospodarzami, dziękując za zaproszenie i miłe przyjęcie. Pozostałe osoby można
ogólnie pożegnać skinieniem głowy.
STROJE
„Jedz dla przyjemności własnej, ale ubieraj się dla przyjemności innych” – radził
Benjamin Franklin. Mimo naturalnej tendencji do wygody, zwracamy uwagę na
„odpowiedni” strój. Choć wymogi elegancji w chwili obecnej są o wiele mniej
restrykcyjne – o ile w ogóle – w stosunku do tych sprzed stu lat, o tyle nie ma
wątpliwości, że w sytuacjach oficjalnych nadal właściwy strój odgrywa ogromną rolę. W
Strona 54 z 61
kontaktach zawodowych (tak dyplomatycznych, jak biznesowych) strój jest formą
wizytówki. Stąd też wciąż aktualny problem doboru stroju odpowiedniego do okazji.
Niezależnie od tego, czy wybierzemy strój formalny, czy nieformalny, czy okazją będzie
bal w ambasadzie, czy też imieniny znajomego, pewne fundamentalne zasady elegancji
pozostają te same:
1. Umiar i prostota – strój powinien być „naturalny” w tym sensie, że nie powinien
emanować przesadą czy zbytnią zamożnością, ale również powinien składać się
w harmonijną całość. Stąd też stara wskazówka „3+1”:

Nie więcej, niż trzy kolory na osobie;

Tylko jedna rzecz może być wzorzysta.
Zasada ta tyczy się tak pań, jak i panów.
2. Staranność ubioru – nie tylko czystość i „odprasowanie” stroju, ale również
staranność doboru dodatków (torebki, biżuterii, krawata).
3. Szykowność – dbałość o postawę, elegancję ruchów, sposób zachowania,
zarówno wyuczony, jak i wyniesiony z domu – jest jakiś sens w powiedzeniu, że
w smokingu wygląda się dobrze dopiero w czwartym pokoleniu.
4. Dostosowanie stroju do okoliczności – stąd też informacje co do strojów
podawane na zaproszeniach oficjalnych. Strój bardzo drogi czy wyszukany, ale
niedopasowany do okazji będzie raził tak samo, jak dżinsy i wyciągnięty sweter w
operze. Ogólnie pamiętać należy, że – jak mawiają Anglicy – it’s better to be
underdressed than overdressed.
Z protokolarnego punktu widzenia, wyróżnia się trzy zasadnicze typy ubiorów:
1. Ubranie nieformalne
2. Ubranie formalne
3. Mundur dyplomatyczny
Ubranie nieformalne
Ubranie nieformalne (tenue de ville) – odpowiada popularnemu „ubraniu wyjściowemu”
(czyli noszonemu poza domem) – dla mężczyzny jest to garnitur i krawat (co do zasady
ciemniejszy od koszuli i intensywniejszy od marynarki), dla kobiety krótka sukienka z
żakietem, kostium ze spódnicą lub spodniami.
Ubranie nieformalne w wersji koktajlowej (na przyjęcia popołudniowe) to dla
mężczyzny ciemny garnitur (do niego biała koszula i stonowany krawat), dla kobiety
sukienka koktajlowa lub garsonka. Warto pamiętać, że im wcześniej, tym kolory mogą
być jaśniejsze, im później – intensywniejsze.
Strona 55 z 61
Ubranie formalne
Ubranie formalne (tenue de soire) – zwane również wizytowym, ceremonialnym lub
wieczorowym, ma trzy zasadnicze odmiany: żakiet, smoking i frak.
 Żakiet zwany jaskółką – jest strojem ceremonialnym przedpołudniowym. Składa się
z charakterystycznej czarnej marynarki o wydłużonych połach (przypominających
piórka jaskółki, stąd nazwa), sztuczkowych spodni (w szaro-czarne paseczki), szarej lub
czarnej kamizelki, białej koszuli i krawata (nigdy muszki). W przypadku okazji na
świeżym powietrzu, uzupełnieniem stroju będzie szary lub czarny cylinder i szare
rękawiczki.
W tradycji brytyjskiej rodziny królewskiej przyjęte są szare jaskółki, zwłaszcza w przypadku
ślubów i innych wydarzeń przedpołudniowych (też na gonitwach w Ascott).
Odpowiednikiem żakietu dla kobiety jest garsonka lub krótka sukienka koktajlowa w
kolorach jasnych (pastelowych), kapelusz i rękawiczki. Ciemniejszy kolor sukienki
wskazany jest jednak na bardziej uroczyste okazje.
 Smoking (black tie, cravate noire) – jest strojem wieczorowym, składa się z czarnej
marynarki o klapach wykładanych czarnym atłasem i czarnych spodni z atłasowymi
lampasami (w krajach tropikalnych dopuszczalna jest również biała marynarka).
Marynarkę dopełnia niekiedy czarny jedwabny pas, zwany pasem hiszpańskim, do tego
biała koszula i czarna muszka (nigdy biała).
Odpowiednikiem smokingu w stroju damskim jest krótka suknia koktajlowa, długa
suknia (na zaproszeniu dodatkowo oznaczona jako long dress). Dopuszczalne są również
kostiumy ze spodniami (np. le smoking od YSL)
 Frak (white tie, cravate blanc) składa się z dwurzędowej, niezapinanej marynarki
wysoko wciętej z przodu, której wydłużone poły z tyłu sięgają kolan. Klapy marynarki są
wyłożone jedwabiem, spodnie mają jedwabne lampasy. Strój uzupełnia biała kamizelka,
biała koszula ze sztywnym gorsem oraz biała lub srebrna muszka.
Długa suknia lub suknia balowa to odpowiadający frakowi najpełniejszy kobiecy strój
wieczorowy. Długą suknię od sukni balowej w istocie odróżnia krój oraz rodzaj
dodatków – suknię balową uzupełniają jedwabne rękawiczki (nie zdejmuje się ich do
powitań ani do tańca) oraz malutka torebka, która podobnie jak buty, może być srebrna
lub złota; do długiej sukni raczej nie założy się rękawiczek.
Frak (suknia balowa) jest jedynym strojem cywilnym, do którego polski protokół
pozwala zakładać pełne dystynkcje orderowe (maksimum czterech orderów, o
najwyższej precedencji).
Strona 56 z 61
Mundur dyplomatyczny
Mundur dyplomatyczny zachował się tylko w niektórych protokołach, noszony jest
wtedy zawsze, gdy wymagany jest strój formalny. W chwili obecnej mundur powoli
wypierany jest – zwłaszcza w „młodych” państwach – przez stroje narodowe.
W II RP polski mundur dyplomatyczny składał się z granatowego fraka ze złotymi szamerunkami
(w liście dębowe i żołędzie) i amarantową wypustką na stojącym kołnierzu, kapelusza z kokardą
w kolorach narodowych i strusim pióropuszem oraz białych rękawiczek i szpady.
ORDERY I ODZNACZENIA
Tradycja orderowa opiera się na dziejach struktur rycerskich lub
arystokratycznych, a więc obrzędowość z nią związana wskazuje na realną lub
pozorowaną organizację orderu, na czele której stoi Kapituła pod przewodnictwem
Wielkiego Mistrza (w Polsce jest nim w przypadku wszystkich orderów Prezydent RP).
Potocznie używa się określenia order dla samej odznaki orderowej.
Oznaki orderów zwykle mają ustaloną formę (gwiazda, krzyż lub medalion) i
wygląd, przeznaczone są do noszenia ich przez osobę uhonorowaną w widocznym
miejscu, w sytuacjach uroczystych. Ordery, poza funkcją honorową i dekoracyjną, nie
mają żadnych praktycznych zastosowań.
W niektórych krajach będących monarchiami wyróżnienie takie równoważne jest z nobilitacją.
Ordery mogą być noszone po przypięciu do ubrania bądź też na szyi, na specjalnej szarfie lub
łańcuchu. Kształt, kolor i materiał takiego łańcucha lub szarfy również jest ściśle określony.
Niektóre ordery (np. papieskie i brytyjskie) dają prawo do całego specjalnego ubioru.
Nie istnieje jedna, powszechna reguła co do wewnętrznych klas lub innych
podziałów wewnątrz struktury danego orderu. Najstarsze ordery mają najczęściej jedną
klasę, niekiedy później obrastały dodatkowymi klasami. Większość orderów ma jednak
dziś 3 lub 5 klas. Najczęstszy model opiera się na pięciu klasach, jest to tzw. system
Legii Honorowej:

V klasa – Kawaler (order przypięty na wysokości lewej piersi).

IV klasa – Oficer (order z rozetką przypięty na wysokości lewej piersi).

III klasa – Komandor (order zawieszony na wstążce na szyi).

II klasa – Wielki Oficer (order oficerski przypięty po lewej stronie na
wysokości piersi, gwiazda po prawej stronie),
Strona 57 z 61
Czasem – jak w przypadku Orderu Odrodzenia Polski – II klasa nosi nazwę
Komandor z Gwiazdą (order na wstążce wisi na szyi, gwiazda przypięta na
wysokości piersi, na ogół po prawej stronie).

I klasa –Wielki Krzyż (order na szerokiej wstędze przekładanej przez
najczęściej lewe ramię, wraz z gwiazdą orderu przypinaną na wysokości
piersi, na ogół po lewej stronie).
Precedencja orderów w Rzeczpospolitej Polskiej:
1. Order Orła Białego
2. Order Wojenny Virtuti Militari – klasy od I do V
3. Order Odrodzenia Polski – klasy od I do V
4. Order Krzyża Wojskowego – klasy od I do III
5. Order Krzyża Niepodległości – klasy od I do II
6. Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej – klasy od I do V
Order Orła Białego
Ustanowiony 1 listopada 1705 roku na zamku w Tykocinie przez Augusta II Mocnego
Order Orła Białego to najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej
Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku
Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny. Nie
dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą
przedstawicielom państw obcych.
Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię
do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, dziś srebrzoną, nosi się na lewej
piersi.
Początkowo miał formę owalnego medalu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą oraz
hasłem Pro Fide, Lege et Rege (łac. Za wiarę, prawo i króla). W 1709 order dla wszystkich
kawalerów otrzymał formę krzyża maltańskiego.
Po restytucji orderu w 1921 roku zmieniono jego hasło na Za Ojczyznę i Naród. Na nowy wygląd
orderu złożyły się złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami
między ramionami, dalej biały, emaliowany i ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami z
głową w prawo (heraldycznie) na krzyżu.
Ponownie restytuowany w 1992 roku, pierwszym kawalerem został w 1993 roku Jan Paweł II.
Łańcuch (kollana) Orderu Orła Białego pochodzący z czasów panowania króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz miecz orderowy jako klejnoty Rzeczypospolitej
przechowuje się w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie.
Strona 58 z 61
Order Wojenny Virtuti Militari
Order Wojenny Virtuti Militari (łac. męstwu wojskowemu) – najwyższe polskie
odznaczenie wojskowe (order), nadawane za wybitne zasługi bojowe w czasie wojny, co
oznacza, że order może być nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć
lat od zakończenia wojny. Jest najstarszym orderem wojskowym na świecie, spośród
nadawanych do chwili obecnej. Ustanowiony został przez króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego 22 czerwca 1792 roku w celu uczczenia zwycięstwa w bitwie pod
Zieleńcami po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej przeciwko konfederacji targowickiej
w obronie Konstytucji 3 Maja. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.
Zgodnie z ustawą z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (art. 11),
Order Wojenny Virtuti Militari może być nadany:

I klasa – Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari – Naczelnemu
Dowódcy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej za zwycięską wojnę lub
dowódcy armii albo wyższemu dowódcy za całokształt działalności w czasie
wojny,

II klasa – Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari – dowódcy
armii lub innemu wyższemu dowódcy za śmiałe i pełne inicjatywy
prowadzenie operacji wojennej, mającej duże znaczenie dla przebiegu wojny,

III klasa – Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari - dowódcy
jednostki bojowej za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę,
połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem, a wyjątkowo oficerowi
sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny
przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie,

IV klasa – Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari - oficerowi za
umiejętne i skuteczne dowodzenie jednostką bojową lub za inny czyn
zapewniający sukces bojowy; podoficerowi lub żołnierzowi posiadającemu
już Krzyż Srebrny za czyn wybitnego męstwa, połączony z narażeniem życia,

V klasa – Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari - dowódcy lub
żołnierzowi za śmiały czyn bojowy lub osobiste męstwo, a także osobom
cywilnym za okazanie niezwykłego męstwa. Może być on również nadany
formacji walczącej lub miejscowości (Orderem Virtuti Militari odznaczono
m.in. Warszawę, Lwów i Verdun).
Orderu Wojennego Virtuti Militari co do zasady (zgodnie z ustawą) pozbawić nie można;
wyjątkiem były decyzje o pozbawieniu Orderu dowódców radzieckich, m.in. Leonida
Breżniewa.
Barwy wstążki Orderu Virtuti Militari posiada baretka Odznaki honorowej za Rany i Kontuzje.
Na baretce umieszcza się srebrne pięcioramienne gwiazdki za odniesione kontuzje bądź rany.
Strona 59 z 61
Order Odrodzenia Polski
Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta – to drugie najwyższe polskie państwowe
odznaczenie cywilne (po Orderze Orła Białego), nadawane za wybitne osiągnięcia na
polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności
społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami.
Ustanowione przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako najwyższe
odznaczenie państwowe po orderze Orła Białego, obecnie ustępuje również Orderowi
Wojennemu Virtuti Militari.
Order dzieli się na pięć klas, zgodnie z systemem Legii Honorowej. Noszony na
czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi
(w II i III klasie) lub na lewej piersi (IV i V klasa).
Order Odrodzenia Polski uważany jest za kontynuatora Orderu Świętego Stanisława
Biskupa Męczennika (1765-1831, po upadku powstania listopadowego włączony do
znaków zaszczytnych Cesarstwa Rosji), nawiązując do niego barwą wstążki.
Order Krzyża Wojskowego
Ustanowiony ustawą z 2006 roku, Order Krzyża Wojskowego to order przyznawany
żołnierzom Sił Zbrojnych i osobom cywilnym za wybitne zasługi w działaniach przeciw
terroryzmowi lub podczas operacji pokojowych. Stanowi najwyższe z odznaczeń
wojskowych, nadawanych w Polsce za czyny bojowe w czasie pokoju.
Zgodnie z zasadami nadawania Order Krzyża Wojskowego może otrzymać:

I klasa - Krzyż Wielki - dowódca jednostki wojskowej za nadzwyczajne czyny
bojowe albo wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym
dowodzeniem operacją lub akcją bojową;

II klasa - Krzyż Komandorski - dowódca jednostki wojskowej za umiejętne i
skuteczne dowodzenie podczas operacji lub akcji bojowej, oficer za czyn
zapewniający sukces operacji lub akcji bojowej, oficer sztabu za współpracę z
dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny przyczyniła się do sukcesu
operacji lub akcji bojowej, podoficer albo szeregowy posiadający już Krzyż
Kawalerski za czyn wybitnego męstwa połączony z narażeniem życia;

III klasa - Krzyż Kawalerski - dowódca lub inny żołnierz za śmiały czyn bojowy
albo osobiste męstwo w akcji bojowej, osoba cywilna za okazanie niezwykłego
męstwa i odwagi, jednostka wojskowa wybitnie zasłużona w bojach.
Order Krzyża Niepodległości
Order Krzyża Niepodległości to piąte w kolejności polskie państwowe odznaczenie
cywilne, nadawane osobom, które w latach 1939–1956 jako ochotnicy lub podejmując
się służby ponad wymaganą od nich miarę położyły zasługi w obronie niepodległości
Strona 60 z 61
Państwa Polskiego. Zostało ustanowione ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 i jest
kontynuacją ustanowionego 29 października 1930 Krzyża Niepodległości.
Order dzieli się na dwie klasy:

klasa I – Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości – nadawany jest
osobom, które walczyły z bronią w ręku o niepodległość i suwerenność Ojczyzny
z niezwykłym poświęceniem lub walką tą kierowały,

klasa II – Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości - nadawany jest osobom, które
przez dłuższy okres lub w sytuacji skrajnego zagrożenia broniły niepodległości i
suwerenności Ojczyzny, walczyły o jej odzyskanie lub podtrzymywały
funkcjonowanie instytucji i tradycji Rzeczypospolitej Polskiej.
Order Zasługi Rzeczpospolitej
Order Zasługi Rzeczpospolitej to najmłodsze precedencją cywilne odznaczenie
państwowe Rzeczypospolitej Polskiej. Order jest nadawany cudzoziemcom i
zamieszkałym za granicą obywatelom polskim, którzy swoją działalnością wnieśli
wybitny wkład we współpracę międzynarodową oraz współpracę łączącą
Rzeczpospolitą Polską z innymi państwami i narodami.
Zgodnie z systemem Legii Honorowej dzieli się na pięć klas.
Strona 61 z 61

PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY

Transkrypt

Podobne dokumenty

Protokół odbioru PGE Zakup wyposażenia stanowiska Dyżurnego

Program szkolenia ()

wykaz dokumentów do odbioru obiektu

protokół zdawczo- odbiorczy

Wykaz dokumentów do odbioru budynku mieszkalnego