spis treści, przedmowa i wstęp

Lekcje etyki
w szkole
Wydawnictwo Academicon
Lekcje etyki
w szkole
• G I M N A Z J U M •
Lublin 2015
Redakcja językowa: Magdalena Geraga
Korekta: Magdalena Korczyńska
Łamanie: Patrycja Czerniak
Projekt okładki i stron tytułowych: Patrycja Czerniak
Zdjęcie na okładce: Some rights reserved by Michal Jarmoluk
© Copyright by Wydawnictwo Academicon, Lublin 2015
© Copyright by Akademia Myśli, Poznań 2015
ISBN 978-83-62475-12-4
Wydawca: W
ydawnictwo Academicon
ul. H. Modrzejewskiej 13, 20-810 Lublin
tel.: 603 072 530
e-mail: [email protected]
www: http://wydawnictwo.academicon.pl/
Drukarnia: Multipress
ul. Ceramiczna 7b, 20-150 Lublin
SPIS TREŚCI
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opis metod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowe pojęcia etyki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samowychowanie drogą do rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy podarunki zawsze są przemyślane? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czym sumienie jest dla ludzi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Takich dwóch, jak nas trzech, to nie ma ani jednego”,
Alan Alexander Milne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czym jest cnota? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Obowiązek rozpoznasz po tym przede wszystkim, że nie pozostawia
ci on prawa wyboru”, Antoine de Saint-Exupéry. . . . . . . . . . . . . . . . „Być człowiekiem znaczy mieć utopie”, Paul Tillich . . . . . . . . . . . . . Fenomen Anny Frank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy religie – jeden konflikt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dlaczego ludzie wierzą? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Różne oblicza religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Banalność zła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Człowieku, kim TY jesteś?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Płeć kulturowa a płeć biologiczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Kobieta to tylko żebro Adama?”, Stanisław Jerzy Lec. . . . . . . . . . . . Prywatne/publiczne a światopogląd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Źródłem wszystkich naszych bied jest porównywanie”,
Søren Kierkegaard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy to jest jeszcze sztuka? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek
i ubóstwo”, Wolter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biogramy autorów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
9
11
21
29
31
35
39
43
47
49
57
63
71
75
81
87
93
99
103
109
113
121
129
5
PRZEDMOWA
W zapleczu dydaktycznym do lekcji etyki na poziomie gimnazjum
nie ma ani gotowego podręcznika, ani gotowych scenariuszy zajęć.
Ten brak jest odbierany przez nauczycieli etyki dwojako: może być
uznany albo za wyzwanie do samodzielnego przygotowania lekcji,
albo za przekleństwo związane z trudem i czasem potrzebnym na
opracowanie materiałów.
Jeśli przyjrzeć się wymaganiom, jakie mają spełniać lekcje etyki na
III etapie kształcenia, można zaryzykować twierdzenie, że powinny
one odpowiedzialnie przedstawić wiele perspektyw poznawczych
przy jednoczesnym wskazaniu źródeł myślenia etycznego, jakie
odnajdujemy w problemach poruszanych przez filozofię.
Poniższy zbiór dwudziestu scenariuszy do lekcji etyki został
opracowany przez praktyków, którzy – korzystając z własnego
doświadczenia – przedstawiają swoje pomysły na lekcje, powiązane z celami kształcenia: refleksyjną postawą wobec człowieka,
rozpoznawaniem podstawowych wartości oraz podejmowaniem
odpowiedzialności za siebie i innych. Wśród propozycji zajęć można
odnaleźć między innymi tematy o samorealizacji, sumieniu, przyjaźni, obowiązku, pracy, człowieku.
Prezentowana pozycja jest pierwszą tak kompleksową pomocą
dydaktyczną do nauczania etyki na poziomie gimnazjum, która
chce zaproponować treści do namysłu i refleksji etycznej nad problemami obecnymi w świecie człowieka. Ujmując metaforycznie
samą strukturę zbioru prezentowanych tu scenariuszy zajęć z etyki,
pragnę przywołać „pociski inteligentne”, o których pisze Zygmunt
Bauman w książce pt. O edukacji. Rozmowy z Riccardo Mazzeo.
Owe „pociski wiedzy”, mające zaistnieć w nauczaniu, symbolizują
wytwarzanie nowej wiedzy i ocen etycznych przez samych uczniów
7
Przedmowa
oraz umiejętność „uczenia się w locie”. Propozycja Baumana skłania
do zmiany spojrzenia na edukację, która musi przenieść swoją uwagę z „pocisków balistycznych”, naśladujących podawanie gotowej
wiedzy, na „pociski inteligentne”, czyli wiedzę dopiero budowaną
ze zbieranych i przetwarzanych danych (wraz z ich kontekstem
aksjologicznym) oraz wyciąganie wniosków i umiejętność oceny
etycznej sytuacji, zdarzeń, postaw. Taka wizja kształcenia stanowi swoiste wyzwanie dla modelu edukacji, proponując zmianę
sposobu kształcenia. Głównym przesłaniem scenariuszy lekcji
etyki, naznaczonych potrzebą zmian, jest propozycja odejścia od
nauczania gotowej wiedzy w stronę próby nauczania podstawowej
umiejętności, jaką jest krytyczne myślenie.
Paweł Mroczkiewicz
Rzeczoznawca przedmiotowy
MEN z filozofii i etyki
8
WSTĘP
Scenariusze lekcji etyki przedstawione w niniejszym opracowaniu
to efekt pracy doświadczonych nauczycieli, którzy zebrali pomysły
wykorzystania metod aktywizujących uczniów w konkretnych
sytuacjach dydaktycznych. Na rynku wydawniczym pojawiło się
do tej pory zaledwie kilka pozycji metodycznych dotyczących tego
przedmiotu. Były one adresowane do nauczycieli szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych. Pominięto natomiast III etap edukacyjny. Zamierzeniem autorów było więc w pierwszej kolejności
wypełnienie tej luki.
Wszystkie propozycje lekcji zostały opracowane w taki sposób,
aby mogły być dla nauczyciela kompletnym materiałem do wykorzystania na lekcji. Opis poszczególnych metod ma ponadto stanowić inspirację dla tych osób, które poszukują własnych rozwiązań
i twórczo podchodzą do procesu nauczania. Każdy temat w prezentowanych scenariuszach został zaplanowany na dwie jednostki
lekcyjne. W zależności od zainteresowania uczniów nauczyciele mogą
rozbudować zajęcia o własne pomysły lub modyfikować ćwiczenia.
Różnorodność metod ma zachęcać młodzież do samodzielnej pracy,
krytycznego myślenia, stawiać uczniów w sytuacji problemowej,
ale i zaskakiwać. Wszystko po to, by budzić ciekawość, wybijać
z rutynowego myślenia.
Mamy nadzieję, że nasze pomysły na lekcje staną się zaproszeniem
dla młodych ludzi do stawiania niebanalnych pytań oraz spoglądania
na świat poprzez pryzmat problemów i wartości etycznych. Tego
nigdy za wiele. Wciąż jesteśmy świadkami, że rozwój cywilizacyjny
nie idzie w parze z rozwojem moralnym. Wszak głęboka refleksja
zawsze była i jest towarem deficytowym.
9
Wstęp
Etyka otwiera przed nauczycielem duże możliwości, ale i stawia
wyzwania. Warto spojrzeć na ten przedmiot przez pryzmat zdobywanych przez ucznia wszechstronnych kompetencji. W polskiej
szkole, funkcjonującej pod presją rankingów, analiz, egzaminów
zewnętrznych, brakuje miejsca na swobodne, filozoficzne dociekania, a z naszych diagnoz wynika, że uczniowie mają ogromną
potrzebę wypowiedzenia się w ważnych moralnie kwestiach i bycia
wysłuchanym. Niech zatem etyka stanie się płaszczyzną spotkania
i dialogu młodych ludzi. Tylko poprzez praktykę prezentowania
własnych opinii, spierania się, stawania twarzą w twarz z różnorodnością poglądów można nauczyć się poszanowania punktu widzenia
drugiego człowieka oraz podjąć próbę zrozumienia złożoności
natury tego świata.
Joanna Maria Chrzanowska
Alina Płaziak-Janiszewska
Agata Matyjasek
Katarzyna Myrcik
10