CZĘŚĆ III PODMIOTY RYNKU PRACY

CZĘŚĆ III
PODMIOTY RYNKU PRACY
Izabela Kraj - Gabryś
ROZDZIAŁ 14
KOSZTY PRACY W POLSCE NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ
Pojęcie kosztów pracy
Pierwsze badanie kosztów pracy w Polsce przeprowadził Główny Urząd Statystyczny
w 1993 roku, obejmowało ono jedynie działalność produkcyjną i budowlaną. Perspektywa
wejścia Polski do Unii Europejskiej spowodowała, że od 1997 roku, badania te przeprowadzane są zgodnie z zaleceniami Eurostatu co 4 lata. Według GUS koszty pracy stanowią sumę
wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe płaconymi przez ubezpieczonego pracownika) oraz pozapłacowych wydatków (m.in. składek na
ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opłacanych przez pracodawcę, wydatków na
doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr), poniesionych w celu pozyskania,
utrzymania, przekwalifikowania i doskonalenia kadr (Koszty…,2005). Definiowane przez
Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych jako pełne wynagrodzenie, pieniężne lub w naturze na rzecz pracownika w zamian za wykonaną pracę w czasie okresu księgowego. Koszty te obejmują:
• wynagrodzenie i inne koszty związane z zatrudnieniem,
• składniki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawców.
Wynagrodzenie i inne koszty pieniężne związane z zatrudnieniem obejmują wartość
wszelkich składek na ubezpieczania społeczne, podatek dochodowy płacony przez pracownika. Natomiast wynagrodzenie i inne koszty pracy płacone w naturze obejmują wyroby, usługi
oraz inne świadczenia pracodawców na rzecz swoich pracowników nieodpłatnie lub po niższych cenach, które mogą być wykorzystane przez pracowników według uznania (Borkowska, 2001). Do tej grupy zaliczane są również tzw. bonus share, czyli korzyści z tytułu przyznania pracownikom akcji firmy.
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiując koszty pracy poszerza je o wydatki
pracodawców na szkolenia i podnoszenie kwalifikacji oraz bezpieczeństwo i higienę pracy.
Dotychczasowe rozważania pozwalają zauważyć, że brak jest jednolitej definicji
kosztów pracy. Spowodowane jest to głównie wielkością ich składników oraz silnymi związkami kosztów pracy ze sferą społeczną. Znaczna liczba składników kosztów pracy ma swoją
genezę nie tylko poza stanowiskiem i miejscem pracy, ale nawet poza osobą pracownika i
mogą się one wiązać z jego rodziną, jak również sytuacjami życiowymi nie związanymi z
pracą, których skutki jednak odnoszą się do pracownika.
Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
157
Czynniki wpływające na poziom kosztów pracy w przedsiębiorstwie
Na wielkości kosztów pracy w przedsiębiorstwie ma wpływ wiele czynników, najogólniej można je podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze stanowione są przez pracodawcę i zaliczamy do nich głównie: charakter przedsiębiorstwa, rodzaj produkcji, stosowane techniki i technologie produkcji oraz liczba zatrudnionych. Drugie określane są odgórnie
drogą legislacyjną i narzucane przedsiębiorstwom obligatoryjnie i możemy do nich zaliczyć:
podatek od wynagrodzeń, wysokość płacy minimalnej oraz uregulowania określone w przepisach prawa pracy.
Kolejnym czynnikiem determinującym wysokość kosztów pracy jest rynek pracy, a
dokładniej dostępność do pracowników o określonych kwalifikacjach. Ważnym czynnikiem
jest również wysokość płac w otoczeniu przedsiębiorstwa (Bernais, Ingram, 2005).
Wprowadzanie nowych technologii mających na celu poprawę jakości wytwarzanych
wyrobów, powoduje także zmianę struktury i wielkości zatrudnienia. Istotne jest w jaki sposób organizacja postrzega czynnik ludzki ponieważ obecnie występuje tendencja do przejmowania ludzi, ich wiedzy jako klucza do sukcesu firmy. Z tym wiążę się sposób pozyskiwania pracowników, wynagradzanie, nakłady na ich rozwój, planowanie ścieżek kariery, motywowanie. Na koszty pracy wpływa również konieczność prowadzenia działalności socjalnobytowej.
Prawie 80% kosztów pracy w przedsiębiorstwie znajduje się poza kontrolą kadry zarządzającej. Z punktu widzenia zarządzania, koszty pracy dzieli się na decyzyjne, czyli te
które uwarunkowane są decyzjami podejmowanymi w firmie i pozadecyzyjne, generowane na
mocy obowiązującego prawa.
Prawidłowe kształtowanie kosztów zatrudnienia umożliwia przedsiębiorstwu sprawne
działanie, a tym samym umacnianie swojej pozycji na rynku. Należy jednak pamiętać, że
wszelkie pozapłacowe świadczenia pracownicze muszą być powiązane z efektami i jakością
pracy (Kolegowicz, Kulisa, Nehring, 2004).
Tabela 1. Decyzyjne i pozadecyzyjne koszty pracy
Czynniki decyzyjne
Wysokość wynagrodzeń
Wielkość zatrudnienia
Forma zawartej umowy
Koszty delegacji
Koszty szkoleń
Koszty zatrudnienia i zwalniania
Koszty administracyjno-prawne obsługi zatrudnienia
Czynniki pozadecyzyjne
Absencja chorobowa
Narzuty na wynagrodzenia
Koszty urlopów
Koszty bhp i ochrony zdrowia
Koszty odpraw emerytalno-rentowych
Inne obciążenia prawne
Źródło: S.Nahotko, Zarządzanie kosztami pracy w przedsiębiorstwie działającym w otoczeniu
bezrobocia, Scientific Publishing Group, Gdańsk 2005, s. 49
Sposoby obniżenia kosztów pracy
•
Finansowe obciążenia pracy pracodawcy mogą obniżyć poprzez:
niestandardowe formy zatrudnienia takie jak: praca nakładcza, telepraca, umowa na zastępstwo, zatrudnianie pracowników tymczasowych, zatrudnienia uczniów do 26 roku życia na podstawie umów cywilnoprawnych, osób ze statusem bezrobotnego, bądź niepełno-
158
•
•
Izabela Kraj-Gabryś
sprawnych,
zmianę wynagrodzeń pracowników - Kodeks Pracy umożliwia pracodawcy zawarcie ze
wszystkimi pracownikami zbiorowego porozumienia dotyczącego czasowego stosowania
mniej korzystnej płacy. Podstawową przesłanką do wprowadzenia takiej sytuacji jest zła
sytuacja finansowa przedsiębiorstwa z przyczyn obiektywnych, np. z powodu działań
konkurencji, nagłego wzrostu cen surowców, braku zleceń, itp. Porozumienie takie mogą
stosować pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników, obejmuje ono automatycznie wszystkich pracowników i może być zawarte na dowolny okres czasu. Porozumienia takiego nie można stosować u pracodawców objętych zakładowym układem zbiorowym pracy,
obniżenie podatkowych kosztów zatrudnienia pracowników - można tego dokonać np.
przez umiejętne korzystanie ze zwolnień przedmiotowych. Artykuł 21 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych zawiera katalog zwolnień przedmiotowych, z których
duża część związana jest ze stosunkiem pracy. Umiejętne korzystanie ze zwolnień podatkowych umożliwia zmniejszenie kosztów zatrudnienia przy jednoczesnym zachowaniu
wynagrodzenia pracownika na dotychczasowym poziomie (Zabieglińska, 2006).
Struktura kosztów pracy
Najistotniejszą częścią obciążeń podatkowych i para podatkowych, nakładanych na
osoby pracujące na umowę o pracę są składki na ubezpieczenia społeczne opłacane przez pracodawcę i pracownika, które łącznie stanowią blisko 1/3 kosztów pracy. Mają one charakter
oszczędnościowo – ubezpieczeniowy, składka na fundusz emerytalny ma zapewnić sprawiedliwą emeryturę, składka rentowa zapewnia prawo do renty w razie niezdolności do pracy,
składka na Fundusz Pracy zapewnia prawo do zasiłku dla bezrobotnych w razie bezrobocia,
składka chorobowa gwarantuje wypłacanie wynagrodzenia w czasie choroby, składka wypadkowa stanowi ubezpieczenie od wypadków przy pracy, a składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych stanowi zabezpieczenie przed utratą należnych wynagrodzeń
w razie niewypłacalności pracodawcy (Opodatkowanie…,2005). Podstawą ich naliczania jest
wynagrodzenie brutto i są one opłacane częściowo przez pracownika (tzn. jest o nie pomniejszane wynagrodzenie brutto), a częściowo przez pracodawcę (stanowią one tzw. pozapłacowy
koszt pracy, czyli koszt ponoszony przez pracodawcę poza kosztem płacowym w postaci wynagrodzenia brutto). Wszystkie wymienione składki trafiają na wydzielone fundusze zarządzane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, poza składką na Fundusz Pracy oraz składką
na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (którymi zarządza minister właściwy do spraw pracy) (Przedsiębiorczość…,2007). Na rysunku 1 możemy zobaczyć jak kształtuje się struktura koszów pracy dla przeciętnego wynagrodzenia brutto 2943,88 zł w 2008
roku.
Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
159
Rysunek 1. Struktura kosztów pracy dla przeciętego wynagrodzenia w 2008 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS.
W tabeli nr 2 został przedstawiony procentowy udział w kosztach pracy opodatkowania wynagrodzeń w podziale na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie społeczne
nałożone na pracownika i pracodawcę. Natomiast tabela nr 3 przedstawia roczne zmiany w/w
składników „klinu podatkowego”.
Pozapłacowe koszty pracy, tzw. „klin podatkowy”, stanowią w Polsce blisko 40%
obciążeń związanych z zatrudnieniem pracownika. O ich wysokości decydują podatki dochodowe oraz składki na ubezpieczenie społeczne opłacane zarówno przez pracodawców jak i
pracowników. W konsekwencji wynagrodzenie otrzymywane przez przeciętnego polskiego
pracobiorcę stanowi jedynie 60% kosztów, jakie pokrywa pracodawca. Polska w dwóch
ostatnich latach istotnie zredukowała narzuty na płace. W zestawieniu za 2008 roku Polska
zdecydowanie się wyróżnia. W porównaniu do 2007 roku obciążenia płac zmalały aż o 3,2
pkt proc., najwięcej ze wszystkich krajów UE. W żadnym innym kraju (poza Hiszpanią, Luksemburgiem i Wielką Brytanią) redukcja ta nie przekroczyła 1 pkt proc. Jeszcze lepiej jeśli
przyjrzymy się redukcji składek na ubezpieczenie społeczne. Zmalały one w naszym kraju aż
o 3,8 pkt proc. W żadnym innym kraju redukcja ta nie przekroczyła 1 pkt proc. Pomimo
zmian, pozapłacowe koszty pracy nadal pozostają wysokie, co bezpośrednio wpływa na sytuację na polskim rynku pracy. To właśnie z uwagi na koszty zatrudnienia, przedsiębiorcy wykazują dużą ostrożność w tworzeniu nowych miejsc pracy. Z kolei osoby pracujące, które nie
godzą się na tak wysokie opodatkowanie pracy, uciekają w „szarą strefę”.
Największe obciążenia podatkowe i składkowe z tytułu pracy zanotowano w Belgii
(56%). „Klin podatkowy” przekraczający 50% kosztów zatrudnienia zarejestrowano także na
Węgrzech oraz w Niemczech. W UE najniższe obciążenia pracy notują kraje anglosaskie –
Irlandia i Wielka Brytania. Tam pracodawca zatrudniający pracownika musi liczyć się z koniecznością opłacenia danin na poziomie odpowiednio 22,9% i 32,8%.
Również jednym z ważniejszych parametrów decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej danego kraju czy regionu są koszty pracy. Koszty pracy w Unii Europejskiej w latach
2006-2008 wzrosły średnio o ok. 12%. Analizując koszt pracy łatwo można dostrzec, iż nie
zawsze wysoki „klin podatkowy” generuje wysokie koszty pracy. Dla przykładu poddajmy
analizie Niemcy oraz Węgry. W obu krajach koszty zatrudnienie niewiele się różnią jednak
poziom kosztów pracy w Niemczech jest prawie 3 razy większy. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu w wysokości zarobków pracowników.
160
Izabela Kraj-Gabryś
Tabela 2. Podatek dochodowy oraz ubezpieczenia społeczne jako % w całkowitych kosztach
pracy w latach 2006-2008.
Podatek
dochodowy
Klin podatkowy
Państwo
Austria
200 2007
6
48,1 48,5
Ubezpieczenia społeczne
Pracownik
Pracodawca
Koszty pracy
2008 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2006
2007
2008
6
7
8
6
7
8
6
7
8
48,8 11,5 12,0 12,3 14,0 14,0 14,0 22,6 22,6 22,5 51 075 56 630 56 610
Belgia
55,4
55,5
56,0
21,3 21,5 21,8 10,7 10,7 10,7 23,3 23,3 23,4 54 896 57 141 59 758
Czechy
42,6
42,9
43,4
7,4
Dania
41,3
41,3
41,2
30,1 30,2 30,1 10,6 10,6 10,5
0,6
Finlandia
44,1
43,7
43,5
19,3 18,9 19,2
7,7
8,2
9,3
9,3
9,3
25,9 25,9 25,9 21 777 23 604 25 690
0,6
0,5
38 956 41 252 41 710
5,5
5,4
5,0
19,4 19,4 19,4 44 693 45 302 45 887
9,6
9,6
29,7 29,6 29,7 49 813 50 260 51 279
Francja
50,2
49,2
49,3
10,9
9,9
9,9
9,5
Grecja
41,2
42,3
42,4
6,8
7,9
8,0
12,5 12,5 12,5 21,9 21,9 21,9 39 243 44 304 46 044
9,7
4,9
Hiszpania
39,1
38,9
37,8
10,8 10,8
Holandia
44,4
44,0
45,0
11,7 12,1 13,7 19,7 18,6 17,4 13,0 13,3 13,8 48 986 51 828 55 943
7,9
4,7
23,1
22,3
22,9
8,8
36,5
37,5
35,9
12,3 13,0 13,3 12,3 12,6 10,6 11,9 11,9 11,9 49 944 54 000 56 173
Niemcy
52,5
52,2
52,0
17,5 18,4 18,6 18,0 17,4 17,2 17,0 16,4 16,2 54 129 59 526 61 635
Norwegia
37,3
37,5
37,7
18,7 19,3 19,4
6,9
Polska
43,7
42,8
39,7
5,3
21,4 20,5 18,1 17,0 17,0 15,6 19 130 19 847 21 587
6,9
6,9
9,7
9,7
32 945 34 379 40 661
11,7 11,3 11,3 45 337 52 048 53 620
36,3
37,4
37,6
8,2
9,3
9,6
8,9
Słowacja
38,5
38,5
38,9
7,1
7,1
7,5
10,6 10,6 10,6 20,8 20,8 20,8 16 828 18 215 19 160
5,3
8,9
9,7
Portugalia
5,3
8,9
4,7
23,4 23,2 23,2 35 209 36 329 39 595
Luksemburg
6,0
4,3
4,9
Irlandia
5,4
8,5
4,9
5,3
19,2 19,2 19,2 25 849 27 453 30 708
Szwecja
47,9
45,4
44,6
18,2 15,6 14,8
Węgry
51,0
54,4
54,1
14,6 16,1 15,8 10,6 12,6 12,6 25,8 25,7 25,7 19 685 21 552 22 507
24,4 24,5 24,5 46 396 48 763 49 798
Wielka Bryta- 33,9
nia
Włochy
45,2
34,1
32,8
15,9 16,0 14,8
8,3
8,4
8,3
9,7
45,9
46,5
13,9 14,4 15,0
7,0
7,2
7,2
24,3 24,3 24,3 36 585 36 692 39 947
9,7
9,7
55 171 56 612 56 764
Źródło: Taxing Wages 2006-2007, Taxing Wages 2007-2008
Tabela 3. Roczne zmiany “klinu podatkowego” oraz jej poszczególnych elementów w latach
2006-2008
Państwo
Austria
Belgia
Czechy
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Klin podatkowy
2007/06
0,28
0,02
0,32
0,07
-0,46
-1,00
0,40
-0,23
-0,36
-0,70
0,98
-1,06
2008/07
0,20
0,20
0,46
-0,19
-0,06
0,04
0,12
-1,16
0,69
0,18
-0,45
-0,57
Podatek dochodowy
2007/06
0,28
0,04
0,32
0,13
-0,43
-0,97
0,40
0,01
0,60
-0,74
0,66
0,16
2008/07
0,27
0,13
0,46
-0,14
0,38
0,04
0,12
-1,16
0,70
0,14
-0,45
0,25
Ubezpieczenia społeczne
pracownik
2007/06
2008/07
0,00
0,02
0,01
-0,01
0,00
0,00
-0,05
-0,03
-0,03
-0,44
0,09
0,00
0,00
0,00
0,02
0,00
-1,21
-0,61
0,03
0,04
0,32
0,00
-0,61
-0,42
Ubezpieczenia społeczne
pracodawca
2007/06
2008/07
0,00
-0,09
-0,03
0,07
0,00
0,00
-0,02
-0,02
0,00
0,00
-0,13
0,00
0,00
0,00
-0,26
0,00
0,25
0,60
0,00
0,00
0,00
-0,01
-0,61
-0,41
161
Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
Norwegia
Polska
Portugalia
Słowacja
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
0,12
-0,86
0,00
0,02
-2,40
2,49
0,06
0,15
-3,18
-0,05
0,29
-0,71
-0,44
-1,21
0,48
0,11
0,00
0,02
-2,47
0,55
0,02
0,15
0,57
-0,05
0,29
-0,70
-0,40
-1,14
0,03
-0,96
0,00
0,00
0,00
1,99
0,02
0,00
-2,34
0,00
0,00
-0,01
0,01
-0,03
-0,39
0,00
0,00
0,00
0,08
-0,04
0,02
0,00
-1,40
0,00
0,00
0,00
-0,05
-0,04
0,35
0,25
0,12
0,25
0,23
0,00
0,00
0,00
Źródło: Taxing Wages 2006-2007, Taxing Wages 2007-2008
Zbyt wysokie pozapłacowe obciążenia czy zbyt szybki wzrost kosztów pracy ogółem
to bariera nie tyle dla wielkich koncernów, ile przede wszystkim dla rodzimych firm małych i
średnich. Od kosztów pracy zależy, ile firmy tej pracy są w stanie kupić, a więc ilu pracowników zatrudnią. Dlatego obniżanie pozapłacowych kosztów pracy powinno być ważnym instrumentem walki z bezrobociem.
Jednostkowe koszty pracy w Polsce i w wybranych krajach UE
Z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki i jej zdolności do tworzenia miejsc
pracy ważne jest zbadanie jednostkowego kosztu pracy do PKB co obrazuje tabela nr 4. W
całej Unii Europejskiej udział kosztów pracy w PKB wynosił 47%. Jak widać, na tle krajów
Unii Europejskiej niższe koszty zatrudnienia w dochodzie narodowym występują tylko w
Grecji i Bułgarii. Na tle Europy Środkowo-Wschodniej niższe koszty zatrudnienia w PKB
widać tylko w Bułgarii. Patrząc całościowo ze swoim udziałem kosztów zatrudnienia w PKB
Polska znajduje się w końcowej ćwiartce długiej listy 30 krajów Europy. Z tego wynika, że
problemem Polski jest struktura kosztów pracy, czyli zbyt wysoki udział pozapłacowych
kosztów pracy.
Tabela 4. Udział kosztów pracy w PKB w 2007 roku w %.
Państwo
Grecja
Bułgaria
Polska
Słowacja
Włochy
Łotwa
Malta
Irlandia
Cypr
Węgry
Czechy
Rumunia
Luksemburg
W. Brytania
Jednostkowy
koszt pracy na
100 euro PKB
30,8
33,2
35,2
35,3
41,1
41,2
42,2
42,4
42,7
43,3
43,4
43,5
43,9
54,6
Państwo
Hiszpania
Estonia
Litwa
Austria
Finlandia
Niemcy
Portugalia
Belgia
Holandia
Słowenia
Francja
Szwecja
Dania
Źródło: Eurostat, strona internetowa www.stat.gov.pl/gus/eurostat
Jednostkowy
koszt pracy na
100 euro PKB
45,6
46,2
47,2
47,3
47,5
48,4
48,6
48,8
49,2
50,7
51,9
53,9
54,2
162
Izabela Kraj-Gabryś
Wydajność pracy w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej
Tabela nr 5 przedstawia wydajność pracy na 1 zatrudnionego za okres od 2006 do
2008 roku dla każdego kraju oraz średnią dla UE-27 jako równą 100, co pokazuje czy dane
państwo członkowskie osiąga wyniki powyżej lub poniżej średniej europejskiej. Porównując
poziom jednostkowych kosztów pracy, przy wyliczaniu produktywności uwzględniono różnice pomiędzy cenami na rynku wewnętrznym oraz cenami na rynkach międzynarodowych, w
tym celu produktywność jest korygowana za pomocą estymatora parytetu siły nabywczej
(PPS. Purchasing Power Standard).
Wewnątrzunijne różnice są w dalszym ciągu znaczne, najwyższy poziom produktywności odnotowujemy w Luksemburgu 179,2 co ostro kontrastuje z gospodarkami wschodzącymi, gdzie najniższy wskaźnik ma Bułgaria 36,5; Rumunia 47,7 i Łotwa 51,3. Polska ze
wskaźnikiem wydajności 63,3 plasuje się po środku rankingu nowych członków Unii. Startując z bardzo niskiego poziomu wydajności w latach następujących bezpośrednio po upadku
komunizmu, nowe państwa członkowskie nadrabiają zaległości, ponieważ zazwyczaj cechuje
je szybszy wzrost wydajności pracy. Członkostwo w UE ułatwia nowym państwom członkowskim korzystanie z zaawansowanych technologii oraz poprawę organizacji i zarządzania
(Komunikat….., Bruksela 2008). W najbardziej rozwiniętych gospodarkach obserwujemy
spowolnienie wzrostu wydajności w tym w Luksemburgu z 179,1 do 172,8; Irlandia z 139,
do 131,4; Belgia 129,5 do 124,5. Przyczynami spowolnienia wzrostu wydajności był fakt, iż
szczyt cyklu koniunktuarnego już minął a także wystąpił ogólnoświatowy kryzys gospodarczy.
Tabela 5. Wydajność pracy na 1 zatrudnionego - PKB wg (SSN)
Państwa
Unia Europejska (27 krajów)
Belgia
Bułgaria
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Italia
Cypr
Łotwa
Litwa
Luxemburg
Węgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
2006
100.0
129.2
34.7
69.8
105.6
108.9
62.1
136.4
99.6 (p)
102.3
121.5
109.7
83.4
49.9
56.5
177.6
68.1
90.2
113.7
115.0
61.2
70.3
Lata
2007
100.0
129.5
34.9
71.7
102.2
107.7
65.7
139.3
101.3 (p)
103.9
122.1
108.6
83.6
53.5
59.7
179.1
68.0
90.1
112.9
115.0
61.0
71.2
2008
100.0
124.3
36.5
71.8
101.1
107.6
64.7
131.4
101.9 (p)
104.5
121.1
108.3
86.3
51.3
61.3
172.8
69.3
86.5
115.5
113.5
63.3
70.8
163
Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
39.6
84.1
71.6
110.5
111.2
112.3
Rumunia
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania
47.7 (f)
84.3
79.0 (e)
109.7
111.6
111.0
44.1
84.9
75.1
111.0
111.9
111.7
Źródło: Eurostat
Poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB
Pogłębiając analizę kosztów pracy sprawdzimy jak ich główny składnik, czyli ubezpieczenia społeczne kształtują się w stosunku do innych obciążeń finansowych. Przyglądając
się strukturze obciążeń fiskalnych dostrzegamy, że Polska należy do państw UE o średnim
poziomie tych obciążeń (40% w relacji do PKB). Jednak jeśli chodzi o ubezpieczenia społeczne mamy odwrotną sytuację, należymy do państw o najwyższym ich poziomie (41,5).
Tabela 6. Obciążenia fiskalne jako % w PKB
Państwa
Obciążenia
fiskalne ogółem
jako % w PKB
2000
EU
(27
państw)
EU
(15
państw)
Belgia
Bułgaria
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Cypr
Litwa
Łotwa
Luxemburg
Węgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Rumunia
46,2
49,1
b.d
38,1
55,8
46,4
36,2
46,2
43
38,1
50,2
45,3
34,7
34,6
35,9
43,6
43,6
34,8
46,1
50,3
38,1
40,2
b.d
Podatki
bezpośrednie
(dochodowe)
jako % w PKB
Podatki
pośrednie (VAT)
jako % w PKB
Ubezpieczenia
społeczne
jako % w PKB
Pozostałe
obciążenia
fiskalne
jako % w PKB
2007
2000
2007
2000
2007
2000
2007
2000
2007
45
13,7
13,4
13,4
13,5
14
13,5
b.d
4,6
45,5
48,1
41,6
41,6
55,2
44
38,2
35,7
40
41
49,7
46,6
46,5
37,7
33,9
41
44,9
40
45,1
47,9
40
43,2
34,7
14
17,1
9,4
8,3
30,3
12,3
7,8
13,3
9,7
10,2
12
14,4
10,9
7,3
8,4
14,9
9,5
9,1
11,6
13,2
7,2
9,8
6,6
13,8
16,3
6,6
9,3
29,4
11,2
7,8
12,6
7,9
12,9
11,5
15,2
14
9,7
9,3
13,5
10,2
13,4
12
13,5
8,6
9,8
6,9
13,4
12,9
13,8
11,3
17
11,9
12,4
13,1
13,6
11,4
15,2
14,7
12,4
12,3
12,6
13,5
16,1
12,6
11,7
14,7
12,6
13,5
16,4
13,5
12,8
18,5
10,9
17,7
12,6
13,8
13,2
12,1
11,7
15,1
14,7
19,8
12,9
11,6
12,7
15,6
14,8
12,6
14,1
14,2
15
13
14
16
12,2
14,2
2,6
18,3
11,1
5,7
12,5
12,9
17,9
12,4
6,5
10,1
9,4
10,9
12,9
7,5
16,4
16,8
12,9
11,2
12,3
13,6
15,7
8,7
16,3
1,9
16,5
11,1
6,3
13,9
13
18
13,3
7,7
9,5
8,9
11,1
13,6
7,4
14,3
15,8
12
12,7
10,8
4,8
3,1
b.d
4,3
5,9
3,9
4,9
14,1
7,2
3,6
5,1
3,8
4,9
4,9
5,5
4,3
5,1
5,6
6,4
5,6
5,4
5,7
4,6
3,3
7,8
5,1
6,2
3,7
5,5
3,6
6,1
3,4
5,1
3,4
5
5,6
4,1
3,7
5,5
4,4
6,2
4,5
5,2
5,7
4
164
Izabela Kraj-Gabryś
Szwecja
43
38,7
55,3
59,3
42,9
32,7
52,6
56,2
7,3
7,4
21,1
21,9
9,5
6,1
17,5
19
15,8
12,5
13,5
16
14,6
11,4
13
16,8
14,5
14,2
12,1
13,8
14
11,9
12
12,9
5,4
4,6
8,6
7,6
4,8
3,3
10,1
7,5
W.
nia
40,4
41,7
16,4
16,6
13,2
12,5
7,6
8,3
3,2
4,3
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Bryta-
Źródło: Government finance statistics, Eurostat, Luxembourg: Office for Official Publications
of the European Communities, 2008
Niepokoi również fakt, że w porównaniu z krajami Piętnastki Polska ma wprawdzie
dość niskie obciążenia, ale na tle nowych członków UE są one wysokie, co łączy się z wieloma konsekwencjami dla konkurencyjności polskiej gospodarki perspektyw zmniejszenia dystansu do krajów wysoko rozwiniętych. Poza podatkami istotnym obciążeniem fiskalnym są
ubezpieczenia społeczne. Potęgują one niechęć do instytucji finansów publicznych i poszukiwanie rozwiązań pozwalających ograniczyć wielkość odprowadzanych obciążeń fiskalnych.
Wobec procesu starzenia się społeczeństwa europejskiego i rosnącej wydajności pracy
skala ubezpieczeń społecznych prawdopodobnie będzie jednak rosnąć, zwłaszcza w sytuacji
nadwyrężonych finansów publicznych w większości krajów UE (Dynus, 2007). Chodzi jednak o to, żeby praca drożała proporcjonalnie do wzrostu produktywności gospodarki i żeby
nie była nadmiernie obciążona podatkami i składkami.
Podsumowanie
Podstawowa kwestia, związana z kosztami pracy, odnosi się do ich udziału w PKB. W
2007 roku wynagrodzenia rosły szybciej od wydajności. Mimo wszystko jednak, takie podwyżki wynagrodzeń nastąpiły po wielu latach, w czasie których wynagrodzenia rosły wolniej
niż wydajność. Dynamika wydajności pracy w 2008 roku wzrosła o 2,3 pkt proc. Polska ze
wskaźnikiem wydajności 63,3 plasuje się po środku rankingu nowych członków Unii. Poziom
udziału kosztów pracy w PKB ma wpływ na konkurencyjność gospodarki, zwłaszcza w przypadku krajów o niższym poziomie rozwoju, potrzebujących inwestycji zagranicznych. W
strukturze kosztów pracy w Polsce zwraca uwagę mały ich udział w ogólnych kosztach wytwarzania. Szczególnie niski udział w ogólnych kosztach ma płaca netto. Przyczyną tego stanu rzeczy jest stosunkowo wysokie opodatkowanie pracy, jednak w 2008 roku zauważamy
pozytywną zmianę w redukcji klina podatkowego. OECD umieszcza Polskę na pierwszym
miejscu pod względem obniżenia w 2008 roku pozapłacowych kosztów pracy. Polska w
dwóch ostatnich latach istotnie zredukowała narzuty na płace, a klin podatkowy obniżył się o
3,2 pkt proc., osiągając poziom 39,7 proc.
Problemem w strukturze kosztów pracy są wysokie ubezpieczenia społeczne, których
udział w całkowitych kosztach pracy wynosi 18,1 pkt proc. Pomimo znacznego obniżenia
składek na ubezpieczenia społeczne płacone pracownika o 3,3 pkt proc. nadal te obciążenia
pozostają najwyższe w UE. Średnia dla Unii Europejskiej wynosi 10,22 pkt proc. Sytuacja ta
jest poważnym wyzwaniem dla rządu. Wysokie opodatkowanie ma swoje źródło w deficycie
budżetowym, w konieczności finansowania sfery budżetowej i usług publicznych, w dużych
obciążeniach budżetu państwa kosztami zabezpieczeń społecznych. Względnie wysokie opodatkowanie pracy i w rezultacie wysokie koszty pracy powodują nie tylko nieco mniejszą
atrakcyjność Polski dla inwestorów zagranicznych, lecz także ucieczkę polskich małych i
średnich przedsiębiorstw do szarej strefy, nielegalne zatrudnianie pracowników lub zaniżanie
ich płac.
Koszty pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
165
BIBLIOGRAFIA:
1. Bernais J., Ingram J., (2005), Controlling personalny i koszty pracy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej Im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice.
2. Borkowska S., (2001), Koszty pracy a rynek pracy, IPISS, Warszawa 2001.
3. Ciborski P., Klimaszewski G., (1999), Wynagrodzenie za prace i inne świadczenie ze stosunku pracy, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr , Gdańsk.
4. Dynus M., (2007), Fiskalizm w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt .
5. Jacukowicz Z., (2002), Zróżnicowanie płac w Polsce i krajach UE, IPiSS, Warszawa.
6. Kolegowicz K., Kulisa B., Nehring A., (2004), Aspekty ekonomiczno-prawne kosztów
pracy w Polsce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
7. Kulicki J., (2000), Koszty zatrudnienia pracowników, Fundacja Rozwoju Rachunkowości
w Polsce, Warszawa.
8. Listwana T., (2006), Zarządzanie kadrami, C.H.BECK, Warszawa.
9. Małkowska D., (2001), Wynagrodzenia 2001, ewidencja, dokumentacja, rozliczenie,
ODDK, Gdańsk.
10. Michoń M., (1999), Ekonomika pracy, zarys problematyki i metod, PWE, Warszawa.
11. Nahotko S., (2005), Zarządzanie kosztami pracy w przedsiębiorstwie działającym w otoczeniu bezrobocia ,Scientific Publishing Group, Gdańsk.
12. Szałkowski A., (2006), Podstawy zarządzania personelem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
13. Zabieglińska B., (2006), Jak obniżyć koszty pracy, Wydawnictwo AD, Warszawa.
14. Government finance statistics, Eurostat, Luxembourg: Office for Official Publications of
the European Communities, 2008.
15. Komunikat Komisji Europejskiej dotyczący sprawozdania na temat europejskiej konkurencyjności 2008, Bruksela 2008.
16. Koszty pracy w gospodarce narodowej 2004, GUS , Warszawa 2005.
17. Przedsiębiorczość w Polsce w 2007, (2007), DAG Ministerstwo Gospodarki, s. 13-15
18. Opodatkowanie pracy i wynagrodzenie minimalne, wpływ na rynek pracy w Polsce,
(2005) DAEiP Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, s. 4-6.
19. Taxing Wages 2006-2007, (2008) OECD, s. 16-17.
20. Taxing Wages 2007-2008, (2009) OECD, s. 22-23.
21. Wynagrodzenie ze stosunku pracy, Poradnik gazety prawnej, nr 36 z 2007.