Regiony województwa pomorskiego

Regiony województwa pomorskiego
Województwo pomorskie położone jest na obszarze Pojezierza Pomorskiego, zajmując
od północy połowę polskiej linii brzegowej Morza Bałtyckiego. W skład województwa
pomorskiego wchodzi 20 powiatów (w tym 4 miasta na prawach powiatu) oraz 123 gminy, z
czego 81 to gminy wiejskie, 25 miejskie i 17 miejsko-wiejskie. Zarówno pod względem
powierzchni (18 310,34 km2), jak i liczby ludności (ponad 2,2 mln) zajmuje środkową
pozycję wśród 16 województw. Mimo, że nie należy do największych terytorialnie, występują
tu zróżnicowania pod względem glebowym, klimatycznym i hydrograficznym. Na
potwierdzenie warto przytoczyć następujące fakty. Otóż rozpiętość klas bonitacyjnych gleb
mieści się między klasami I a VIz, roczna różnica temperatury powietrza wynosi 1,5o C,
różnica między najdłuższym a najkrótszym okresem wegetacji sięga 11 dni. Różnice odczynu
gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych są bardzo duże, od 18% w powiecie tczewskim, do 78%
powierzchni gruntów ornych w powiecie w wejherowskim. Podobne dysproporcje zachodzą
w zasobności gleb w podstawowe składniki mineralne, fosforu, potasu i magnezu.
Klimat ma charakter przejściowy pomiędzy klimatem morskim a kontynentalnym.
Charakterystyczną cechą jest przesunięcie pór roku w stosunku do Polski środkowej
i skrócenie okresu wegetacji. Wiosna i lato są opóźnione i krótsze, okresy przedzimowy, zimy
i przedwiośnia są natomiast znacznie dłuższe. Powoduje to przesunięcie terminów zbiorów,
a w konsekwencji ograniczenie lub nawet wykluczenie uprawy poplonów ścierniskowych
i opóźnienia terminu siewu ozimin po okopowych.
„Na zróżnicowany obraz warunków naturalnych składają się (obok nadmorskiego
położenia) m. in. depresje na Żuławach, najwyższe wzniesienie pojezierzy bałtyckich na
Kaszubach (Wieżyca 329 m), duża lesistość (powierzchnia użytków leśnych stanowi 36%,
znacznie przekraczając średnią krajową) i obszerne kompleksy leśne (zwłaszcza Bory
Tucholskie), ogromna liczba ciekawie ukształtowanych jezior i niepowtarzalne krajobrazy
Pojezierza Pomorskiego, Półwyspu Helskiego czy Mierzei Wiślanej. Wyrazem unikatowości
przyrodniczej województwa (a zarazem troski o jej zachowanie) jest fakt, iż niemal 1/3 jego
powierzchni zajmują obszary chronione (nie licząc 45 obszarów chronionych NATURA
2000), obejmujące 2 parki narodowe (Słowiński i Bory Tucholskie), 9 parków
krajobrazowych, 110 rezerwatów przyrody oraz tzw. obszary chronionego krajobrazu. Są to
więc znakomite warunki do rozwijania turystyki i agroturystyki – dziedzin mających na tym
terenie duży potencjał i perspektywy rozwojowe.
Pod względem najistotniejszych cech krajobrazu rolniczego (również bardzo
zróżnicowanego) w województwie pomorskim wyróżnia się 4 regiony: nadmorski, kaszubski,
Żuławy i Powiśle. W rejonie nadmorskim, charakteryzującym się sporym pofałdowaniem
terenu, występują bardzo zróżnicowane rodzaje gleb – od piasków i glin na płycie puckiej, po
gleby torfowe w dolinach Redy i Łeby. Tutaj występuje szczególnie duża ilość trwałych
użytków rolnych, sprzyjających hodowli bydła. W rejonie kaszubskim, odznaczającym się
stosunkowo największą różnorodnością cech krajobrazu (wzniesienia morenowe, duża
lesistość, największa liczba jezior i oczek wodnych), występują najgorsze warunki do
produkcji rolniczej. Przeważają tu gleby lekkie i piaszczyste, niekorzystne dla rolnictwa jest
też oddziaływanie klimatu (m.in. późne wiosny i wcześnie pojawiające się jesienne
przymrozki). Najlepszej jakości gleby i warunki do produkcji rolnej występują na Żuławach i
Powiślu. Dzięki temu w tej części województwa rolnicy uzyskują najwyższe plony zbóż,
buraków cukrowych i rzepaku.
Województwo pomorskie charakteryzuje względnie wysoki stopień zurbanizowania. Ponad
2/3 ludności zamieszkuje miasta, przy czym więcej niż połowę tej ludności stanowią
mieszkańcy trójmiejskiej aglomeracji, zaś wśród 720 tys. populacji ludności wiejskiej niewiele
ponad 40% pracuje w rolnictwie. Jednakże od roku 2001 systematycznie wzrasta liczba i
procentowy udział mieszkańców obszarów wiejskich naszego województwa. Dzieje się tak
dzięki wysokiemu przyrostowi naturalnemu na pomorskiej wsi, zwłaszcza na Kaszubach.
Teren województwa pomorskiego, jak i całego Pomorza, zawsze charakteryzował się
wielokulturowością i wieloetnicznością. Jest to ziemia pogranicza, gdzie przez wieki
sąsiadowały i ścierały się dwa światy kulturowe: niemiecki i słowiański. Dzisiejsze
dziedzictwo kulturowe Pomorza jest w dużej mierze świadectwem tego sąsiedztwa, a jego
dzisiejszy profil społeczno-etniczny stanowi przede wszystkim wynik zmian zaistniałych po
drugiej wojny światowej. W dużym stopniu w sposób wymuszony powstała tu nowa mieszanka
wielokulturowa mieszkańców. Zachodnie i wschodnie tereny dzisiejszego województwa
pomorskiego (oraz teren dawnego Wolnego Miasta) opuściła ludność niemiecka, a na jej
miejsce przybyli głównie mieszkańcy z innych regionów obecnej Polski - Polacy wysiedleni z
dawnych Kresów Wschodnich oraz przesiedlona tu ludność ukraińska i łemkowska.
Gwarantem ciągłości społeczno-kulturowej tej ziemi jest zamieszkała tu od wieków ludność
kaszubska, kociewska i borowiacka. Wszystkie te grupy narodowe, etniczne i regionalne, które
spotkały się tu w wyniku powojennych procesów migracyjnych, stanowią wraz z całym
dziedzictwem historycznym województwa pomorskiego o jego bogactwie kulturowym, o jego
specyficznej, wielokulturowej tożsamości. Zakorzeniona tu ludność pomorska wraz z
przybyszami (osiedlonymi tu z własnej woli czy z przymusu) stworzyła rzeczywistość
dynamiczną, będącą swoistą syntezą pozytywizmu i pracy organicznej miejscowych oraz
romantyzmu spontaniczności repatriantów i przybyszów. Z jednej strony poczucie trwania na
swoim Kaszubów czy Kociewiaków, z drugiej potrzeba odnalezienia dla siebie miejsca przez
przybyszów stworzyły sprzyjający – choć nie zawsze łatwy – klimat do wspólnego budowania
nowej wielokulturowości. Wielokulturowość oraz ochrona dziedzictwa kulturowego, zarówno
w postaci wielkich obiektów kultury materialnej, jak i drobnych śladów bardziej lub mniej
odległej przeszłości nie pozostaje (wbrew temu, co niektórzy sądzą) w żadnej sprzeczności z
realizacją potrzeby dotrzymania kroku wyzwaniom nowoczesności i postępu. Nowoczesna
wielokulturowość polega nie tylko na trosce o ochronę dziedzictwa kulturowego i zachowania
specyfiki regionu, ale także na angażowaniu się wszystkich środowisk i grup ludności na rzecz
unowocześnienia życia we wszystkich jego płaszczyznach. Najlepszym dowodem na to, że nie
ma sprzeczności pomiędzy troską o tradycję i spuściznę kulturową regionu a nowoczesnością
może być Bawaria, która z wielkim sukcesem przekształciła się z kraju typowo rolniczego w
centrum wysokich technologii, nie zatracając nic ze swojej kulturowo-regionalnej odrębności
(symbolicznym przejawem tej sytuacji jest połączenie tradycyjnych skórzanych spodenek
bawarskiego chłopa ze znakiem rozpoznawczym nowoczesności - laptopem). Chrońmy więc
dziedzictwo, otwierajmy się na nowoczesność!”. („Bogactwo kulturowe i przyrodnicze
pomorskiej wsi”, prof. Brunon Synak, Gdańsk 2007).
Rolnicy w woj. pomorskim podejmują dodatkową działalność w zakresie swoich
możliwości technicznych i finansowych. Największy procent przedsięwzięć stanowią usługi.
Jest to uwarunkowane przede wszystkim posiadaniem bazy mieszkaniowej, jak w przypadku
działalności agroturystycznej (rozwijającej się tradycyjnie przede wszystkim w podregionie
kaszubsko-kociewskim i nadmorskim, ale także w podregionie słupskim i coraz intensywniej
w podregionie Żuław i Powiśla), czy parku maszynowego wykorzystywanego w usługach
transportowych, agrotechnicznych i innych.
Eksponowanie wiejskich wartości kulturowych, tradycji, dziedzictwa kulturowego, ich
odnowa i utrzymanie, stanowią ważne priorytety obszarów zdecydowanych na rozwój
gospodarki turystycznej na wsi. Niezwykle trudnym elementem jest jednak zachowanie
harmonii między tradycyjnymi walorami obszarów wiejskich a rozwojem gospodarczym wsi,
decydującym o satysfakcji ekonomicznej mieszkańców. Koniunktura agroturystyki zależy w
dużym stopniu od stałego monitorowania potrzeb i preferencji turystów, które są zmienne i
bardzo niestabilne, a jednocześnie od nieustannego kreowania potrzeb wypoczynku na wsi.
Charakterystycznym elementem krajobrazu jest Półwysep Helski usypany z piasku
nanoszonego przez fale Bałtyku. Region nadmorski, to pas równin i wysoczyzn poprzecinany
głębokimi dolinami krótkich rzek, obfitujący w miejsca związane z ważnymi wydarzeniami
dziejowymi i licznymi zabytkami historycznymi. Wszystkie atrakcje tego regionu można
obejrzeć, wędrując pieszymi i kołowymi szlakami turystycznymi.
Widok na Zatok Pucką
W centrum województwa położone jest Pojezierze Kaszubskie, w którego skład
wchodzi najbardziej zróżnicowany pod względem rzeźby i krajobrazu teren „Szwajcarii
Kaszubskiej” ze Wzgórzami Szymbarskimi i najwyższym szczytem Wieżyca. Liczne szlaki
turystyczne umożliwiają poznanie nawet najbardziej niedostępnych zakątków tego regionu.
Teren bardzo malowniczy, charakteryzujący się dużymi skupiskami leśnymi i bogactwem
jezior, układających się w łańcuchy i wianki. Urozmaicone ukształtowanie terenu,
malowniczość wiosek, mnogość różnych zabytków i muzeów – to podstawowe walory,
stanowiące o atrakcyjności turystycznej tego regionu.
Nuty kaszubskie w Muzeum Kaszubskim
Region Borów Tucholskich i Kociewia położony jest w dorzeczu Wierzycy i Czarnej
Wody (Wdy). Podstawowym elementem krajobrazu kociewskiego są lasy, które darzą
turystów czystym i świeżym powietrzem oraz upragnioną ciszą i spokojem. Bory Tucholskie
o wysokich walorach rekreacyjnych stanowią jeden z największych w Polsce kompleksów
leśnych. Zlokalizowanych jest tu ponad 300 indywidualnych pomników przyrody,
stanowiących relikty dawnych pierwotnych krajobrazów. Znajdują się tu 400-letnie dęby i
300-letnie sosny. Kociewie obejmuje swym zasięgiem tereny nad dolną Wisłą do Żuław
Wiślanych. Znajdujące się tutaj jeziora stanowią dużą wartość dla turystyki i rekreacji. W
regionie zasmakować można w licznym bogactwie kulturowym.
Jarmark Cysterski w Pelplinie („podróż w przeszłość” w czasy cystersów)
Region Żuław i Powiśla charakteryzuje się urozmaiconym, pełnym kontrastów
krajobrazem i jednocześnie bogatym dziedzictwem kulturowym. Ten specyficzny, płaski
obszar, pocięty rowami i kanałami powstał w wyniku świadomej działalności człowieka.
Znajdują się tu zabytki kultury mennonickiej, liczne, ciekawe obiekty hydrotechniki (mosty,
śluzy, pompy itp.) i interesujące budownictwo. Mierzeja Wiślana stanowi wąski pas lądu
położony pomiędzy Zalewem Wiślanym a Zatoka Gdańską. Tutaj znajduje się szeroka
piaszczysta
plaża zachęcająca do kąpieli słonecznej i morskiej. Oprócz walorów
przyrodniczych, Żuławy i Powiśle obfitują również w interesujące zabytki architektoniczne.
Siedziba Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego w Malborku
O atrakcyjności wiejskiej przestrzeni agroturystycznej decyduje także miejscowa
ludność i gościnność. O opłacalności zaś decydują przede wszystkim długość i liczba
sezonów oraz stopień wykorzystania bazy noclegowej. Za niezbędne minimum uważa się
sezon obejmujący ok. 100 dni w roku. Mimo stosunkowo krótkiego sezonu obserwuje się
systematyczny wzrost liczby obiektów turystyki wiejskiej. Obiekty kultury materialnej wsi
pomorskiej, do niedawna tracone bezpowrotnie, dzisiaj odżywają na nowo. Starym domom,
karczmom, kuźniom, często będących przykładem unikatowej sztuki budowlanej,
przywracana jest ich dawna funkcja lub znajdują nowe przeznaczenie i służą turystom. Prawie
czwartą część rolników przedsiębiorców stanowią kobiety. Zdecydowana większość z nich
zajmuje się handlem, zwłaszcza detalicznym lub usługami, głównie agroturystyką i
gastronomią. Mężczyźni najczęściej świadczą usługi transportowe, agrotechniczne,
utrzymania dróg i prac leśnych. Rolnicy handlowcy zajmują się przeważnie sprzedażą
hurtową, głównie środków do produkcji rolnej oraz materiałów budowlanych. Rolnicy
prowadzący działalność gospodarczą to przede wszystkim ludzie młodzi. Ponad 60 % spośród
nich to osoby w wieku do 45 lat. Czynnikiem sprzyjającym podjęciu decyzji o rozpoczęciu
działalności gospodarczej jest także wykształcenie. Aż 43,6 % rolników, którzy prowadzą
własne przedsięwzięcia ma wykształcenie średnie lub wyższe, podczas gdy w całej populacji
rolników województwa takie wykształcenie posiada jedynie 18,4 %.
Województwo pomorskie przez długie lata kojarzyło się turystom niemal wyłącznie z
biernym wypoczynkiem, czyli z plażowaniem nad brzegiem Morza Bałtyckiego czy Zatoki
Puckiej, inne regiony pozostawały w cieniu. Ich zasobność przyrodnicza i kulturowa zaczęła
być dostrzegana i podziwiana przez turystów od rozwoju agroturystyki.
Pomysł na rozwój małego rodzinnego biznesu okazał się strzałem w przysłowiową
„dziesiątkę”. Agroturystyka jest wypoczynkiem u rolników w gospodarstwach rolnych,
chociaż często mylona z jej siostrzaną formą - turystyką wiejską, która oznacza świadczenie
usług turystycznych i rekreacyjnych na wsi w dowolnych formach i przez dowolne podmioty
gospodarcze. Korzyści ekonomiczne z turystyki wiejskiej w tym agroturystyki łączą się
przeważnie ze stymulacją rozwoju gospodarstw rolnych poprzez dostarczanie im
dodatkowych dochodów, przez co staje się ona pośrednim źródłem dochodów dla gmin, a to
oznacza rozwój regionu. Napływ turystów natomiast zależny jest m. in. od rozwoju
infrastruktury na danym terenie, a to z kolei staje się opłacalne dla obu zainteresowanych
stron.
W turystyce wiejskiej szczególne znaczenie mają usługi towarzyszące, które
nieustannie się rozwijają, ku zadowoleniu turystów. Należy podkreślić, że wypoczynek w
gospodarstwach rolnych jest zakupem usługi u rolnika, zaś jego rolą jest sprostanie tym
wymogom, w odniesieniu do innych usług typu: serwowanie posiłków domowych,
przejażdżki bryczką lub konne, wynajem sprzętu pływającego, rowerów, wspólne
biesiadowanie, itp. Atuty regionu doskonale wykorzystali w swojej ofercie rolnicy i
mieszkańcy wsi. W obecnej dobie agroturystyka jest już powszechnie znaną formą
wypoczynku, ze względu na promowanie zdrowego trybu życia, w rozumieniu
bezpośredniego obcowania człowieka z przyrodą i zwierzętami, posiłkami domowymi
opartymi
na bazie produktów z gospodarstwa rolnego i czynnym wypoczynkiem.
Wypoczynek w gospodarstwach agroturystycznych w naszym województwie dostosowany
jest do potrzeb szerokiego grona odbiorców – dla rodzin z dziećmi, seniorów, wędkarzy,
grzybiarzy, miłośników jazdy konnej i miłośników przyrody. Szkoda, że tylko nieliczni
właściciele
obiektów
architektonicznych.
skierowali
ofertę
do
osób
niepełnosprawnych,
bez
barier
Region pomorski jest wymarzonym miejscem do planowania wypoczynku,
niezależnie od pory roku. Uprawianiu turystyki sprzyja ukształtowanie powierzchni, wody
powierzchniowe, lasy, świat roślin i zwierząt. W zasięgu ręki dostępne są zatem różne formy
turystyki kwalifikowanej: piesza, rowerowa, narciarska, jeździecka, kajakowa itp. Turyści
mogą zapoznać się z ukształtowaną przez wieki tradycją, zażyć tabaki, posłuchać
gawędziarzy i rozsmakować się w potrawach regionalnej kuchni. Mocną stroną jest także
wysoki poziom infrastruktury wsi, plasujący się powyżej średniej krajowej.