Żywienie a miażdżyca naczyń mózgowych

Żywienie a miażdżyca naczyń
mózgowych
Dr inż. Anna Harton
Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak
Zakład Dietetyki
SGGW
Definicja
• Miażdżyca tętnic jest chorobą związaną ze zmianami w
wewnętrznej warstwie naczyń krwionośnych zwanej błoną
wewnętrzną. Zmiany polegają na stopniowym rozwoju
blaszki miażdżycowej, któremu towarzyszy utrata
elastyczności ściany naczyniowej.
• W efekcie dochodzi do zwężenia światła tętnicy,
usztywnienia ściany i utraty elastyczności, co powoduje
upośledzenie przepływu krwi przez tętnicę i następnie
niedokrwienie tkanek i narządów położonych dystalnie w
stosunku do zmian miażdżycowych.
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Powikłania
•
•
•
•
•
niewydolność naczyń wieńcowych
zawał mięśnia sercowego
udar mózgu
zgorzel części kończyn dolnych
otępienie starcze
• Miażdżyca rozwija się powoli, zaczyna się w dzieciństwie,
nasila w młodości, a w wieku średnim, podeszłym lub
starczym prowadzi do ww. powikłań narządowych
groźnych dla życia.
• Rozwój zmian miażdżycowych może być zahamowany lub
opóźniony poprzez czynniki profilaktyczne i lecznicze, z
których najważniejsze jest prawidłowe żywienie - 30%
zgonów z powodu miażdżycy wynika ze złej diety.
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Wybrane żywieniowe czynniki ryzyka kwasy tłuszczowe nasycone
•
dominują w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego, oleju kokosowym i
palmowym
• głównie wykorzystywane na cele energetyczne lub odkładane w
tkance tłuszczowej w postaci triglicerydów
Działanie aterogenne:
• mirystynowy, laurynowy – najsilniejsze hipercholesterolemiczne
• palmitynowy – hipercholesterolemiczne i prozakrzepowe –
warunkowo (gdy ilość energii z tłuszczu wynosi ~40%, zwłaszcza w
obecności cholesterolu)
• stearynowy – obojętne, szybko przekształcany w organizmie do
oleinowego
• arachinowy – prozakrzepowe
• ↑ stężenie LDL-chol (zmniejszenie wiązania przez receptory i
zmniejszenie ilości receptorów)
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Wybrane żywieniowe czynniki ryzyka – izomery
trans nienasyconych kwasów tłuszczowych
•
powstają w procesie uwodorniania oleju (margaryny, shorteningi) i
długotrwałego ogrzewania tłuszczu w wysokich temp. (frytury)
• główne źródło w diecie: margaryny twarde, pieczywo
cukiernicze, batony, chipsy itp.
•
wykorzystywane na cele energetyczne lub wbudowywane w lipidy
błonowe (zmieniają właściwości błon komórkowych)
•
•
•
•
•
•
•
bardziej aterogenne niż tłuszcze nasycone
działają prozakrzepowo
↑ poziom LDL-chol.
↓ HDL-chol.
zaburzają metabolizm i ↑ zapotrzebowanie na NNKT
↓ komórkowe utlenianie tłuszczu i syntezę ATP
zaburzają czynności układu odpornościowego
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Wybrane żywieniowe czynniki ryzyka cholesterol
• występuje tylko w organizmach zwierzęcych
• osoba dorosła - ok. 140 g (krew – 8%, układ nerwowy –
50%)
• syntetyzowany w organizmie (ok. 1g/d - 85%-wątroba,
10%-jelita, nadnercza, gonady)
• z pożywieniem dostarcza się do 40%
• ↑ spożycia hamuje endogenną syntezę (u hiporespondentów –
sprawne mechanizmy regulujące i wydalające)
• wysoki poziom we krwi – najważniejszy czynnik ryzyka
miażdżycy
Nadmierne spożycie (> 300 mg/dobę) powoduje
–
–
↑ poziomu cholesterolu we krwi
występowanie nieprawidłowych lipoprotein
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Alkohol
W dużych ilościach:
•
•
•
•
•
działa lipolitycznie
↑ poziom VLDL i TG we krwi
prowadzi do stłuszczenia i marskości wątroby
zaburza metabolizm lipidów
często powiązany z niedoborami pokarmowymi
(witaminy, skł. mineralne)
355 ml - piwo
Kobiety ≤ 1
Mężczyźni ≤ 2
porcji
148 ml – wino,
szampan
44 ml - wódka, rum,
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
whisky,
koniak
Profilaktyka miażdżycy ryby morskie
• zalecane spożycie:
• bogate w kwasy
tłuszczowe omega-3
min. 2 porcje tłustych ryb/tydzień*
Kwasy omega-3 :
np. jako zamiennik mięsa
9 ↓ stężenie TC i TG
(*zalecenia AHA, ww. spożycie
9 wpływ na hemostazę krwi
niezależnie od źródeł roślinnych)
działają m.in.:
9 antyarytmicznie,
antyagregacyjnie,
przeciwzapalnie ⇒
9 ↓ ryzyko zakrzepu
9 wpływ na zmiany
miażdżycowe
Tłuszcze
• zalecane są tłuszcze pochodzenia
roślinnego takie jak: oleje i oliwa z
oliwek
Oleje i oliwa z oliwek są bogate w
wielonienasycone kwasy tłuszczowe,
które m.in.:
↓ cholesterol całkowity
↓ frakcje LDL cholesterolu
↓ TG
Ponadto JKT (u pacjentów z cukrzycą 2) ⇒
↓ glukozę i ciśnienie tętnicze oraz działają
przeciwkrzepliwie (Kris-Etherton, 1999)
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Profilaktyka miażdżycy –
jaja a cholesterol
• u ludzi zdrowych nie stwierdzono zależności
między spożyciem jaj a ryzykiem CHUK
(Kritchevsky i Kritchevsky, 2000; Hu i wsp., 1999)
• w przypadku osób chorych na choroby układu
krążenia na tle miażdżycy zaleca się ograniczenie
spożycia jaj ≤ 2 żółtka / tydzień
Spożycie warzyw i owoców
a udar mózgu
• osoby, które jadły 3-5 porcji warzyw lub owoców
dziennie, miały ↓ ryzyko udaru o 11% vs inne
osoby
• 3-5 porcji warzyw i owoców ⇒↓ ryzyko udaru
mózgu o 26%
He Fj, Nowson CA, MacGregor GA: Fruit andvegetable consumptn
and stroke: meta-analysis of cohort studies. Lancet 2006 Jan 28;
367(9507): 320-6.
Orzechy
• bogate w wielonienasycone
kwasy tłuszczowe
• ponadto m.in. zawierają:
– żelazo, wapń, magnez,
witaminę E i witaminy z grupy B
oraz kwas foliowy i błonnik
spożycie orzechów włoskich redukuje
poziom LDL cholesterolu*
„
(*Journal of Nutrition, 2004,134, 2991-2997.
News release, Penn State. News release, FDA)
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Żywność funkcjonalna
Produkt /
składnik
Zalecane
spożycie na dzień
Efekt zdrowotny
Białko sojowe
25 g
↓ LDL
Czosnek
1 świeża cebula
↓ cholesterolu całkowitego
↓ ciśnienia krwi
Stanole, sterole
2g
↓ LDL
↓ cholesterolu całkowitego
Błonnik
rozpuszczalny
10-25 g
↓ cholesterolu całkowitego
↓ LDL
150 ml
↑ HDL
działanie antyagregacyjnie
wzmocnienie naczyń
krwionośne
(np. pektyny)
Czerwone wino
(flawonoidy)
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak
Wskazówki praktyczne w
profilaktyce miażdżycy
• spożywać mniej tłuszczów zwierzęcych widocznych
•
•
•
•
(eliminacja tłustego mięsa, skóry z drobiu, smalcu, słoniny,
ograniczenie masła)
unikać tłuszczów ukrytych (spożywać mleko i jego przetwory o
zredukowanej ilości tłuszczu; ograniczenie tanich, mielonych wędlin)
wyeliminować tłuszcze utwardzone (spożywać margaryny
miękkie i przeestryfikowane, unikać przemysłowego pieczywa
cukierniczego, batonów)
↑ spożycie olejów roślinnych i tłustych ryb morskich
↓ spożycie żółtek jaj i podrobów
• nie używać do smażenia olejów wielonienasyconych i
nie smażyć wielokrotnie na tym samym tłuszczu
• unikać przemysłowych frytek (gastronomia) i chipsów
A. Harton, J. Myszkowska-Ryciak