Obraz Tatr i Podtatrza utrwalony na kartach pocztowych

Obraz Tatr i Podtatrza utrwalony na kartach
pocztowych
W 1869 roku poczta Austro-Węgier wprowadziła do sprzedaży karty pocztowe służące do otwartej
korespondencji. Nowa forma przekazywania informacji szybko zyskała dużą popularność i
rozpowszechniła się w wielu krajach. Niebawem na stronie przeznaczonej na korespondencję
nadawcy zaczęli umieszczać rozmaite ilustracje. Zwyczaj ten z czasem został usankcjonowany przez
pocztę, a nowy produkt określano mianem ilustrowanych kart pocztowych, a później widokówek lub
pocztówek.
Zwyczaj wysyłania ilustrowanych kart pocztowych osiągnął w latach 1896 – 1906 tak znaczące
rozmiary, że okres ten nazwano „złotym wiekiem” pocztówki. Produkowane rozmaitymi technikami
widokówki dzięki bogatej i różnorodnej tematyce i nierzadko o wysokich walorach estetycznych
stanowiły chętnie gromadzoną przez odbiorców pamiątkę, spośród których powstała pokaźną grupę
wyspecjalizowanych kolekcjonerów – filokartystów.
Najstarszą znaną kartę korespondencyjną ozdobioną motywem tatrzańskim wysłano ze
Szczyrbskiego Jeziora 18 VIII 1888 r. Z roku 1899 znana jest pocztówka, na której wydrukowano
drzeworytniczą reprodukcję fotografii Karola Divalda przedstawiającą wjazd do Starego Smokowca.
W latach 90. XIX wieku ukazywały się coraz liczniejsze pocztówki drukowane techniką litografii.
Ilustrację, często zajmującą znaczną część miejsca przeznaczonego na korespondencję stanowiły
widoki miejscowości i Tatr opatrzone tekstem zachęcającym do odwiedzania pokazywanych miejsc.
Do największych producentów litograficznych kart pocztowych z tematyką tatrzańską należały firmy
Lesk & Schwidernoch, K. Schwidernoch i Schneider & Lux z Wiednia, M. Kuschel ze Srebrnej Góry, J.
G. Pohley z Legnicy, A. J. Miziewicz z Kołomyi i M. Salb z Krakowa. Do znaczących wydawców tych
pocztówek należeli T. Kertesz z Budapesztu, J. Gréb z Spiskiej soboty, E. Benigny z Popradu, G.
Kuszmann z Kieżmarku oraz S. Krzyżanowski i J. Fischer z Krakowa.
W lipcu 1895 roku ukazała się pierwsza pocztówka o tematyce tatrzańskiej wydana na ziemiach
polskich. Na karcie drukowanej techniką światłodruku znalazły się reprodukcje pięciu fotografii
wykonanych w Tatrach przez Awita Szuberta. Jej wydawcą był Bazar Zakopiański z Zakopanego. Od
połowy lat 90. pocztówki z reprodukcjami zdjęć fotograficznych zaczęły stopniowo wypierać z rynku
inne rodzaje widokówek. Największymi producentami nowego typu kart pocztowych pod koniec XIX
w. byli: K. Ledermann z Wiednia, E. Schmidt z Drezna, później Budapesztu, A. Stengel z Drezna, K.
Divald jn. z Budapesztu, L. Divald z Preszowa, a także A. Fabian i C. Schröter ze Śląska. W
pierwszych latach XX w. piękne widokówki z Tatr i Podtatrza produkowały wyspecjalizowane
artystyczne zakłady graficzne, m. in. L. Glaser i Trenkler z Lipska, P. Bender z Zurychu, M.F.R.T. i L.
Weisz z Budapesztu, R. Mosinger z Zagrzebia. Do największych wydawców tego okresu należeli E.
Feitzinger z Cieszyna i F. Pietschmann z Kamiennej Góry, później Gorlic oraz A. Divald z Bardyjowa,
T. Kertész z Budapesztu, później Nowego Smokowca, G. Kuszmann z Kieżmarku, później
Tatrzańskiej Łomnicy, S. Cattarino z Preszowa, a także Salon Malarzy Polskich, Sztuka i Polonia z
Krakowa, Stella z Bochni i wydawcy z Zakopanego J. Ryś, S. Ciszewski i Bazar Zakopiański.
W 1903 r. ukazały się pierwsze fotopocztówki, które wydał G. Fuchs z Popradu. Kilka lat później w
Zakopanem produkowała je firma Tatry. Więksi producenci stosowali technikę bromograficzną były
to zaklady Foto Tatra (M. Holoubkowa z Trenczańskich Cieplic), Foto-Fon (V. Jindra z Pragi), Grafo
Čuda (K. Čuda z Holic, Lumen (F. Schiebl z Liptowskiego Mikulasza) i fototypia (F. Kusák z
Wyszkowa). W okresie międzywojennym fotopocztówki zdominowały rynek na Slowacji. W Polsce
większą serią produkowaną ta techniką wydał Salon Malarzy Polskich w Krakowie oraz Książnica
Atlas we Lwowie w latach 1938-1939.
Obraz Tatr i Podtatrza utrwalony na kartach pocztowych
1
Do innych znaczących wydawców okresu międzywojennego zaliczani są Unia z Pragi, IKO (I. Kramer
Oderburg z Nowego Bogumina), Krivaň z Bratysławy, Luna z Bańskiej Bystrzycy, S. Földes z
Preszowa, Turistik und Alpinizmus z Kieżmarku, a także A. Chytil, J. Ossko, G. Kuszmann, a z Polski
bracia T. i S. Zwolińscy oraz duże przedsiębiorstwa wymienione poprzednio.
Wydawcy kart pocztowych z reprodukcjami fotograficznymi korzystali początkowo bądź z własnych
zdjęć, bądź zatrudniali fotografów wykonujących ściśle określone ujęcia na Podtatrzu i w górach.
Korzystano również z twórczości innych fotografów zawodowych i amatorów. Wielu interesujących
ujęć z wnętrza Tatr dostarczali wydawcom taternicy specjalizujący się w dokumentowaniu
niezwykłych pejzaży wysokogórskich. Pocztówki z przełomu XIX i XX wieku (a także wykonywane
później) ukazują większość podtatrzańskich osad, a w nich znaczące, zwykle nowo wznoszone
obiekty użyteczności publicznej (hotele, pensjonaty, zakłady lecznicze, restauracje) i wille
znakomitszych osób. Z Tatr ukazywano przede wszystkim miejsca najczęściej odwiedzane przez
kuracjuszy i gości oraz coraz liczniej odwiedzających góry turystów. Widokówki o takiej tematyce
stały się obecnie często jedynym i niezastąpionym dokumentem ukazującym rozwój turystyki,
taternictwa, poznawania jaskiń i sportów zimowych, a także przemian jakie zachodziły w tej formie
poznawania Tatr. Najwięcej widokówek dotyczyło miejsc najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo i
najchętniej odwiedzanych - okolic Szczyrbskiego i Popradzkiego Stawu i Morskiego Oka, Doliny
Chochołowskiej, Kościeliskiej, Kieżmarskiej i Zimnej Wody oraz znajdujących się tam wodospadów.
Stawy, jeziora, wodospady i potoki należały do często fotografowanych obiektów po obu stronach
Tatr. Równie chętnie zdejmowano widoki najwyższych, bądź najczęściej odwiedzanych szczytów:
Łomnicy, Gerlachu, Wysokiej, Krywania, Rysów, Giewontu i Świnicy. Niezbyt często wydawano
pocztówki z tatrzańskimi roślinami i zwierzętami. Osobną i niezwykle cenną grupę pocztówek
stanowią reprodukcje zdjęć o treści etnograficznej. Portrety mieszkańców Podtatrza, ich ubiór, pracę
i domostwa - stanowiące bezcenne świadectwo minionych czasów.
Do lat międzywojennych pocztówki miały zazwyczaj format 13 x 9 cm. Niekiedy produkowana je w
formie panoram składających się z 2, 3 lub nawet 4 elementów. Niektórzy wydawcy wydawali
sporadycznie karty giganty, np. A. Divald wydał serię kilkunastu "pocztówek" wielkości 25 x 33 cm.
Pierwsze pocztówki o dziś powszechnie spotykanych wymiarach 10,5 x 14,5 cm wydała w 1938 r.
Książnica Atlas we Lwowie.
Wyboru ilustracji prezentowanych na wystawie dokonano ze zbioru pocztówek Ośrodka
Dokumentacji Tatrzańskiej TPN i zbiorów autora.
Wiesław
Siarzewski
Obraz Tatr i Podtatrza utrwalony na kartach pocztowych
2