Prawo - odpowiedzi

II LO w Nowym Targu Matura 2015
Prawo
1) Definicja prawa w sensie przedmiotowym - zbiór norm postępowania, których naruszenie grozi
sankcjami.
2) Definicja prawa w sensie podmiotowym - uprawnienia przyznawane jednostce przez obowiązujące akty
prawne.
3) Funkcje prawa:
a) Stabilizacyjna - Prawo utrwala funkcjonujący w społeczeństwie ład polityczny, gospodarczy i
społeczny.
b) Dynamizująca - Dzięki odpowiednim zapisom prawnym można zmieniać różne obszary życia
społecznego.
c) Ochronna - Prawo chroni wartości istotne ze społecznego punktu widzenia.
d) Organizacyjna - Prawo tworzy ramy działania organów władzy publicznej oraz organizacji
społecznych.
e) Represyjna - Prawo wymierza kary za popełnianie przestępstw. Kara powinna działać odstraszająco.
f) Wychowawcza - Prawo wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione (negatywne),
kształtuje w ten sposób społecznie pożądane modele zachowań.
g) Kontrolna - Prawo poddaje ludzkie zachowania społecznej kontroli. Określa, jakie postępowanie jest
zabronione, a jakie dozwolone.
h) Dystrybutywna - Prawo rozdziela w społeczeństwie dobra i obciążenia, które wynikają z
funkcjonowania państwa, np. przez odpowiednie ustawodawstwo finansowe, podatkowe.
i) Regulator konfliktów - Prawo umożliwia rozstrzyganie sporów, określa sposoby rozwiązywania
konfliktów, łagodzi sprzeczne interesy społeczne.
j) Kulturotwórcza - Prawo integruje ludność danego państwa. Jego rozwiązania są zdobyczami
cywilizacyjnymi.
4) Prawo naturalne to - zbiór norm, które obowiązują niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i
uznane przez władzę państwową.
5) Prawo pozytywne to - zbiór norm ustanowionych przez władzę publiczną, obowiązujących w danym
państwie.
Prawo naturalne a prawo pozytywne
6) Według przedstawicieli szkoty naturalnej prawo jest - określoną wartością. Wyraża odwieczne dążenie
człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna. Moc wiążącą może mieć tylko norma zgodna z naturą
ludzką i wartościami moralnymi społeczeństwa. Zasady moralne powinny mieć pierwszeństwo przed
literą prawa.
7) Do twórców i zwolenników koncepcji prawa naturalnego zaliczają się m.in.: św. Augustyn, św. Tomasz z
Akwinu, Hugo Grotius (Grocjusz (1583-1645), holenderski uczony, prawnik i filozof, dyplomata. W 1602
urzędowy historiograf Niderlandów), Lon Luvois Fuller (amerykański teoretyk prawa, autor książki
„Moralność prawa”)
Pozytywizm prawniczy
8) Według przedstawicieli pozytywizmu prawniczego prawo jest- ściśle określone, sprowadza się do treści
leksykalnej. Zdecydowana większość pozytywistów sprzeciwia się ocenianiu prawa z punktu widzenia
moralnego. Prawo nie przestaje obowiązywać, gdy jest uznawane za niesprawiedliwe lub niemoralne.
Norma prawna traci swą moc dopiero wtedy, gdy uchyli ją kompetentny organ legislacyjny. Uznaje się
jej ważność, nawet jeśli jest ona sprzeczna z moralnością społeczeństwa - liczy się tylko zapis prawny.
Pozytywiści odrzucają zarzuty, że podobne pojmowanie prawa może doprowadzić do uchwalenia prawa
zbrodniczego. W demokratycznym państwie podobne niebezpieczeństwo prawie nie istnieje.
9) Do reprezentantów pozytywizmu prawniczego zalicza się A. Comte'a, J. Austina oraz H. Kelsena.
Prawo a moralność
Stanowisko pierwsze
1
II LO w Nowym Targu Matura 2015
10) Istnieją zachowania regulowane tylko przez normy moralne, np. zakaz donosicielstwa.
11) Niektóre zachowania są regulowane tylko przez normy prawne, np. zasady podejmowania czynności
prawnych.
12) Do zachowań regulowanych zarówno przez prawo, jak i moralność należy np. zakaz zabijania.
Stanowisko drugie
13) Każde zachowanie regulowane przez prawo jest także regulowane przez moralność.
14) Zakres czynności regulowanych przez prawo jest węższy niż regulowanych przez moralność.
Formuła Radbrucha
Gustaw Radbruch (1878-1949)
15) Pojęcie pochodzi od nazwiska niemieckiego filozofa i teoretyka prawa Gustawa Radbrucha. Przed II
wojną światową był on zwolennikiem pozytywizmu prawniczego. Jednak doświadczenia wojny
(zwłaszcza sprzeczność niemieckiego prawa stanowionego przez nazistowskie władze z elementarnymi
zasadami moralnymi) spowodowały, że zmienił stanowisko. Sformułował wówczas tezę, że w sytuacji,
gdy prawo pozytywne narusza elementarne normy moralne, organy państwa nie muszą go stosować, a
obywatele nie są zobowiązani do jego przestrzegania. Ten pogląd, nazwany formułą Radbrucha, stał się
podstawą orzecznictwa m.in. trybunału norymberskiego, a także niemieckich sądów ścigających
zbrodniarzy hitlerowskich.
16) Norma prawna to wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej, aby w określonej sytuacji adresat
podjął wyznaczone w niej działanie. Jest to zatem norma postępowania, która została ustanowiona przez
kompetentne organy władzy publicznej.
17) Przepis prawny to jednostka redakcyjna aktu prawnego wyraźnie wyodrębniona w formie artykułu lub
paragrafu. W sensie gramatycznym stanowi on zdanie.
Trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej
W strukturze normy prawnej wyróżnia się trzy elementy:
a) hipoteza określa warunki zastosowania normy prawnej oraz jej adresata;
b) dyspozycja określa właściwy sposób zachowania się adresata w okolicznościach wskazanych w
hipotezie (wskazuje, co należy zrobić, by uniknąć sankcji);
c) sankcja określa negatywne następstwa, jakie spotkają adresata, jeśli zachowa się w sposób
niezgodny z zasadą wyrażoną w dyspozycji.
Podział norm prawnych ze względu na:
sposób wysłowienia
a) Nakazujące - w dyspozycji jest sformułowany nakaz.
b) Zakazujące - w dyspozycji jest sformułowany zakaz (np. zakaz zabijania).
c) Uprawniające - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania.
zakres zastosowania
a) Bezwzględnie obowiązujące - podmioty prawa nie mogą decydować, czy należy się zastosować do
tych norm.
b) Względnie obowiązujące - są stosowane tylko wtedy, gdy podmioty prawa nie przyjęły innych reguł
niż wyrażone w dyspozycji.
zakres obowiązywania
a) obowiązujące na obszarze całego państwa
b) obowiązujące na części terytorium państwa
Rodzaje sankcji
2
II LO w Nowym Targu Matura 2015
a) Karne
Mają charakter represyjny i polegają na odebraniu lub ograniczeniu dostępu do dóbr uznawanych za
cenne i pożądane, np. życia, majątku, wolności. W polskim prawie kary dzieli się na zasadnicze i
dodatkowe.
b) Egzekucji
Polegają na zmuszeniu adresata nieprzestrzegającego normy prawnej do zrealizowania takiego stanu
rzeczy, który istniałby, gdyby norma była przestrzegana.
Sankcje egzekucji mogą mieć postać:
- egzekucji sądowej (stosowanej przez sądy i komorników);
- egzekucji administracyjnej (stosowanej przez urzędy skarbowe, ZUS).
c) Nieważności - Polegają na tym, że jeżeli czynność prawna została wadliwie dokonana, to nie
wywołuje skutków prawnych. Działania objęte sankcją nieważności są traktowane jako nieważne.
18) Wykładnią prawa nazywa się czynność intelektualną, na podstawie której z treści przepisów prawnych
są formułowane normy. Interpretacja (wykładnia) prawa poprzedza zastosowanie normy prawnej.
Wykładnia odbywa się według przyjętych zasad, zwanych regułami egzegezy prawniczej. Podstawowymi
sposobami wykładni prawa są wykładnie: językowa, systemowa i funkcjonalna.
19) Gałąź prawa to ukształtowany w toku historycznego rozwoju zbiór norm prawnych, które regulują daną
dziedzinę stosunków społecznych. Zasadniczym kryterium podziału norm prawnych jest rodzaj
stosunków społecznych, które prawo reguluje. Gałęzie prawa powstają przede wszystkim na skutek
specjalizacji życia, np. prawo pracy ukształtowało się dopiero w XIX w.
20) Prawo prywatne
a) Chroni interesy jednostek,
b) reguluje stosunki majątkowe i osobiste.
c) Stronami stosunku prawnego są jednostki.
d) Opiera się na zasadzie równorzędności podmiotów.
21) Prawo publiczne
a) Służy ochronie interesów państwa, zbiorowości, dobra wspólnego.
b) Reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem a jednostką.
c) Opiera się na zasadzie podporządkowania jednych podmiotów drugim.
22) Prawo międzynarodowe publiczne
a) Reguluje stosunki między państwami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych (np.
organizacjami międzynarodowymi). Wywiera także wpływ na prawo wewnętrzne państw.
b) Podstawowymi źródłami międzynarodowego prawa publicznego są umowy międzynarodowe,
zwyczaj międzynarodowy, a także orzecznictwo sądów międzynarodowych.
23) Prawo konstytucyjne
a) Jest prawem publicznym. Obejmuje normy dotyczące ustroju państwowego, kompetencji organów
oraz praw obywateli.
b) Normy konstytucyjne mają znaczenie szczególne, są bowiem zasadami całego prawa w państwie, w
którym obowiązują.
c) Podstawowym źródłem jest konstytucja.
24) Prawo administracyjne
a) Prawo administracyjne jest prawem publicznym.
3
II LO w Nowym Targu Matura 2015
b) Reguluje organizację i funkcjonowanie organów administracji rządowej i samorządowej, a także ich
relacje z obywatelami.
c) Podstawowymi źródłami prawa administracyjnego są kodeks postępowania administracyjnego oraz
akty wydawane przez różne organy administracji.
25) Prawo karne
a) Prawo karne jest prawem publicznym.
b) Określa reguły odpowiedzialności oraz sankcje za czyny zabronione.
c) Prawo to dzieli się na materialne, procesowe i wykonawcze.
d) Podstawowymi źródłami prawa karnego są kodeks karny, kodeks karny wykonawczy oraz kodeks
postępowania karnego.
26) Prawo cywilne
a) Prawo cywilne stanowi fundament prawa prywatnego.
b) Normuje stosunki majątkowe i niektóre niemajątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi oraz
tzw. ułomnymi osobami prawnymi.
c) Podstawowymi źródłami prawa cywilnego są kodeks cywilny oraz ustawy.
27) Prawo pracy
a) Prawo pracy ma charakter mieszany- zawiera elementy prawa publicznego oraz prywatnego.
Reguluje stosunki między pracownikami a pracodawcami, określa ich prawa i obowiązki, a także
zasady zawierania umów o pracę.
b) Podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy.
28) System prawa
System prawa to ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w danym czasie.
Powinien on spełniać kilka warunków, m.in. powinien być:
a) niesprzeczny - normy nie powinny zawierać różnych wzorów postępowania w określonej sytuacji
oraz nakazywać dwóch różnych sposobów postępowania;
b) zupełny - nie powinny w nim występować żadne luki (tak określa się brak norm regulujących pewne
zachowania czy sytuacje, które powinny być uregulowane).
29) Hierarchia aktów prawnych w Polsce
a) Konstytucja
b) Ratyfikowane umowy międzynarodowe
c) Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje UE
d) Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy
e) Akty prawa miejscowego
Akty prawne
30) Akty powszechnie obowiązujące
a) Wiążą nieograniczony podmiotowo krąg adresatów.
b) Należą do nich takie akty, jak konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy,
rozporządzenia, rozporządzenia z mocą ustawy oraz akty prawa miejscowego.
c) Akty prawa miejscowego wiążą się ze ściśle określonym terytorium, jednak nie ma to wpływu na ich
charakter.
31) Akty prawa wewnętrznie obowiązującego
a) Dotyczą ograniczonego podmiotowo kręgu adresatów.
b) Obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej (służbowej)
adresata i normodawcy, (np. stosunek pracodawca -pracownik).
4
II LO w Nowym Targu Matura 2015
32) Zależności między aktami prawnymi różnego rzędu
a) Akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu. Moc prawna aktów wydawanych
przez różne organy państwa i organy samorządu jest zróżnicowana.
b) Akty wyższego rzędu regulują sprawy najistotniejsze i są bardziej ogólne. Ich uszczegółowienie
stanowią akty niższego rzędu.
c) Aby wydanie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego było możliwe, musi na to zezwalać
ustawa w tzw. upoważnieniu ustawowym. Mówi ona dokładnie, w jakim zakresie można dany akt
wydać.
d) Akty równorzędne mogą się wzajemnie uchylać. Akt wyższej rangi uchyla moc obowiązującą aktów
niższej rangi.
33) Konstytucja
a) Konstytucja to najważniejszy akt prawny w państwie. Określa jego ustrój, kompetencje organów
państwowych i relacje między nimi, a także prawa, wolności i obowiązki obywateli. Zgodne z
konstytucją muszą być wszystkie umowy międzynarodowe zawierane przez Radę Ministrów
34) Ustawa
a) Ustawa to akt prawny o charakterze ogólnym, uchwalany przez parlament w określonym trybie.
b) Ustawa może regulować każdą sprawę z wyjątkiem sytuacji wprost zakazanych w konstytucji.
Formę ustawy muszą mieć takie zagadnienia, jak określenie uprawnień i składu organów państwa,
prawa i obowiązki obywateli, budżet państwa i podatki.
35) Umowa międzynarodowa
a) Umowa międzynarodowa to pisemne porozumienie regulowane prawem międzynarodowym, którego
stronami mogą być państwa lub inne podmioty prawa międzynarodowego (np. organizacje
międzynarodowe).
b) Umowy międzynarodowe najczęściej mają formę układu, konwencji, paktu, porozumienia, protokołu
lub deklaracji.
36) Ratyfikowane umowy międzynarodowe
a) Ratyfikacja to wyrażenie zgody na związanie się przez państwo treścią umowy przez głowę państwa
(w nielicznych państwach przez parlament).
37) Umowy ratyfikowane można podzielić na dwie grupy.
a) Pierwsza obejmuje te umowy, które nie wymagają zgody sejmu.
b) Druga grupa dotyczy zaś umów, których ratyfikacja wymaga zgody sejmu wyrażonej w formie
ustaw. Obejmują one zagadnienia związane:
i) z zawieraniem pokojów, sojuszy oraz układów politycznych i wojskowych;
ii) z członkostwem Polski w organizacjach międzynarodowych;
iii) z wolnościami, prawami i obowiązkami obywatelskimi, które zostały określone w konstytucji;
iv) ze znacznym obciążeniem państwa pod względem finansowym;
v) ze sprawami uregulowanymi w ustawie oraz takimi, co do których konstytucja wymaga ustawy.
38) Rozporządzenie
a) Rozporządzenie to akt normatywny, który jest wydawany na podstawie ustawy, aby mogła ona być
wykonana przez odpowiednią instytucję wykonawczą. W Polsce prawo do wydawania rozporządzeń
ma:
i) prezydent,
ii) Rada Ministrów,
iii) prezes Rady Ministrów,
iv) minister kierujący działem administracji rządowej,
v) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
39) Akty prawa miejscowego
5
II LO w Nowym Targu Matura 2015
a) Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organu, który go wydał. Pochodzą one
od organów państwa (wojewodów) lub organów samorządów.
b) Akty prawa miejscowego to uchwały wydawane przez sejmik wojewódzki, radę powiatu i gminy
oraz zarządzenia wydawane przez wojewodę, zarząd województwa, powiatu i wójta (burmistrza,
prezydenta), a także organy administracji niezespolonej.
40) Rozporządzenie z mocą ustawy
a) To akt normatywny o mocy równej ustawie - może on zmienić inną ustawę lub ją uchylić.
Wydawany jest wyłącznie w czasie stanu wojennego.
b) Rozporządzenie może się odnosić do zasad działania organów państwowych lub praw i wolności
człowieka.
c) Rozporządzenie wydaje prezydent na wniosek Rady Ministrów w czasie, gdy nie może się zebrać
sejm. Musi ono jednak zostać zatwierdzone przez sejm na najbliższym posiedzeniu.
„Im bardziej chore państwo, tym więcej jest w nim ustaw”. Tacyt
Budowa aktu prawnego
41) Część nieartykułowana
1. Określenie rodzajowe aktu.
2. Data uchwalenia.
3. Nazwa, tytuł.
4. W wypadku ustawy zasadniczej - preambuła.
42) Część artykułowana
a) Przepisy ogólne - określają zakres stosunków społecznych normowanych przez dany akt.
b) Przepisy szczegółowe - zawierają konkretne normy regulujące stosunki społeczne.
c) Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulują wpływ nowego prawa na stosunki powstałe w
wyniku działania starego prawa.
d) Przepisy końcowe - m.in. przepisy dotyczące wejścia aktu w życie i wygaśnięcia mocy prawnej.
Publikacja aktów prawnych
Regulacje prawne dotyczące publikacji
Artykuł 88. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zawiera zasadę jawności i powszechności dostępu do
prawa. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń czy aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.
O publikacji aktów prawnych mówi ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i
niektórych innych aktów prawnych. Ustawa mówi, że ogłaszanie aktów normatywnych jest
obowiązkowe. Akty ogłasza się w dziennikach urzędowych. Są nimi:
o Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej;
o Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski";
o Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B";
o dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej;
o dzienniki urzędowe urzędów centralnych; wojewódzkie dzienniki urzędowe.
18) Vacatio legis to okres pomiędzy ogłoszeniem aktu normatywnego a jego wejściem w życie.
W Polsce akt wchodzi w życie 14 dni po jego ogłoszeniu (chyba że sam akt stanowi inaczej). Jest to czas na
zaznajomienie się obywateli z tekstem aktu i przygotowaniem odpowiednich organów do jego realizacji.
Dziennik Ustaw RP
Dziennik Ustaw jest wydawany przez Prezesa Rady Ministrów. Ogłasza się w nim m.in.:
a) konstytucję;
b) ustawy;
c) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP;
6
II LO w Nowym Targu Matura 2015
d) rozporządzenia wydane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, premiera, ministrów kierujących
działami administracji rządowej, członków Rady Ministrów, którzy są przedstawicielami komitetów
określonych w ustawach, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji;
e) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych publikowanych w Dzienniku Ustaw;
f) akty dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju;
g) akty dotyczące referendum zatwierdzającego zmianę konstytucji, referendum ogólnokrajowego
wyborów do sejmu i senatu oraz prezydenta;
h) akty dotyczące stanu wojennego, wyjątkowego oraz stanu klęski żywiołowej.
Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski"
„Monitor Polski" jest publikowany przez Prezesa Rady Ministrów. Ogłasza się w nim m.in.:
a) zarządzenia Prezydenta RP wydawane na podstawie ustawy;
b) uchwały Rady Ministrów i zarządzenia premiera wydawane na podstawie ustawy;
c) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aktów normatywnych z „Monitora Polskiego";
d) uchwały Zgromadzenia Narodowego;
e) niektóre uchwały Sejmu i Senatu (dotyczące m.in. wotum zaufania lub wotum nieufności dla rządu);
f) akty prezydenta dotyczące m.in. powołania premiera, dymisji rządu, powołania na wyższe
stanowiska państwowe.
Dzienniki urzędowe ministrów
Są publikowane przez poszczególnych ministrów. Ogłasza się w nich m.in.:
a) akty wydawane przez danego ministra;
b) uchwały rządu uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik;
19) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wyżej wymienionych aktów prawnych.
Wojewódzki dziennik urzędowy
Jest publikowany przez wojewodę. Ogłasza się w nim m.in.:
a) akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę, organy administracji niezespolonej, sejmik
województwa, radę powiatu i gminy;
b) akty premiera uchylające akty prawa miejscowego.
Elementy prawo cywilnego
Podmioty prawa cywilnego
a) Osoba fizyczna to w języku prawa określenie człowieka: od momentu jego narodzin do śmierci.
Cechą osoby fizycznej jest zdolność prawna, czyli możliwość bycia podmiotem prawa cywilnego.
Zdolność prawną ma każdy człowiek przez całe życie. Wyjątkowym wypadkiem jest dziecko
poczęte, ale jeszcze nienarodzone (tac. nasciturus „mający się urodzić"), któremu przysługuje m.in.
prawo do dziedziczenia.
b) Osoba prawna to jednostka organizacyjna, która może występować jako samodzielny podmiot
prawa. Osobami prawnymi są m.in. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, jednostki
samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo), skarb państwa oraz związki religijne.
Rodzaje norm prawa cywilnego
19) Normy prawa cywilnego dzielą się na:
a) Bezwzględnie wiążące (imperatywne, kategoryczne, ius cogens) - strony stosunku prawnego muszą
się zastosować do ich brzmienia, nie mogą samodzielnie kształtować swojego zachowania. Normy te
są charakterystyczne dla prawa publicznego.
b) Względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające) - ich zastosowanie zależy od woli stron, gdy nie
ustalą one inaczej konsekwencji prawnych. Normy te są charakterystyczne dla prawa prywatnego.
Najczęściej w tego rodzaju normach występują zwroty: „z braku odmiennej umowy”, „chyba że
strony postanowiły inaczej”.
7
II LO w Nowym Targu Matura 2015
c) Semiimperatywne (semidyspozytywne) - strony mogą zmienić stosunek prawny, ale tylko na korzyść
określonej w normie strony, nie mogą zaś pogorszyć jej sytuacji. Częściowo norma ma więc
charakter bezwzględnie wiążący, a częściowo względnie wiążący. Mówi się, że jest to kategoria
pośrednia. Normy te mają funkcję ochronną dla podmiotów, które z reguły są stroną słabszą, np.
konsumentów.
Działy prawa cywilnego
1. Część ogólna.
2. Prawo rzeczowe.
3. Prawo zobowiązań.
4. Prawo spadkowe.
5. Prawo rodzinne.
6. Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej).
Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków w wyniku własnego działania
(zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej). Mają ją zarówno osoby fizyczne, jak i
prawne. W wypadku osób fizycznych występują 3 zakresy zdolności do czynności prawnych.
Pełna zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły l 8 lat (oraz kobiety od l 6 roku życia,
jeśli zawarły małżeństwo) i nie są ubezwłasnowolnione.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły l 3 lat, a także
osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Mogą one samodzielnie wykonywać niektóre czynności z zakresu
prawa cywilnego, np. wydawać zarobione pieniądze. Jednak na wykonywanie niektórych czynności muszą
mieć zgodę przedstawicieli ustawowych, którymi w wypadku nieletnich są rodzice, a w wypadku osób
częściowo ubezwłasnowolnionych - kuratorzy.
Brak zdolności do czynności prawnych charakteryzuje osoby poniżej 13 roku życia oraz osoby całkowicie
ubezwłasnowolnione. Większość czynności cywilnoprawnych mogą one dokonywać tylko za zgodą
przedstawicieli ustawowych. W wypadku dzieci są to ich rodzice lub opiekunowie, a w wypadku osób ubezwłasnowolnionych - opiekunowie.
Ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolnieniem określa się częściowe lub całkowite pozbawienie zdolności do czynności prawnych.
O ubezwłasnowolnieniu może orzekać tylko sąd na podstawie opinii biegłych.
Wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:
a) całkowite - orzekane w sytuacji, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, np. z
powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, alkoholizmu, narkomanii;
b) częściowe - orzekane w sytuacji, gdy osoba potrzebuje pomocy w prowadzeniu spraw życiowych,
czego przyczyną może być choroba psychiczna, lżejsze upośledzenie umysłowe oraz zaburzenia
natury psychicznej.
Prawo rzeczowe
Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego, który reguluje wszystkie sprawy związane z prawem do rzeczy.
Rzecz to przedmiot materialny mający charakter samoistny (jest na tyle wyodrębniony, że może się stać
przedmiotem obrotu). Rzeczami nie są np. energia, złoża minerałów, dobra niematerialne oraz przedsiębiorstwa.
Rzeczy dzielą się na:
19) nieruchomości - grunty, budynki, części budynków, lokale;
20) ruchomości - pozostałe rzeczy.
Rodzaje praw rzeczowych
Własność
a) Daje największe możliwości korzystania z rzeczy.
b) Jest to wyłączne prawo do posiadania rzeczy, korzystania z niej (np. pobierania dochodów) oraz
rozporządzania nią (np. przeniesienie prawa własności na inną osobę).
8
II LO w Nowym Targu Matura 2015
c) Wyłączne prawo do korzystania z rzeczy może być ograniczone w wyjątkowych sytuacjach, np. dla
ratowania życia. Granice prawa własności określają ustawy i zasady współżycia społecznego.
Użytkowanie wieczyste
a) Dotyczy gruntów będących własnością skarbu państwa lub gminy. Trwa minimum 40 lat, a zwykle
jest to umowa na 99 lat.
b) W sytuacji gdy państwo sprzedaje swoje grunty, użytkownicy mają prawo pierwokupu.
Ograniczone prawa rzeczowe
W prawie cywilnym są definiowane jako prawa zapewniające tylko ściśle określony zakres uprawnień
względem rzeczy. Występują w kilku postaciach:
a) Hipoteka to zabezpieczenie roszczeń pieniężnych na nieruchomości. Pozwala wierzycielowi
dochodzić swoich roszczeń z nieruchomości.
b) Zastaw to zabezpieczenie roszczeń częścią majątku dłużnika, na wypadek gdyby nie wywiązał się ze
swoich zobowiązań wobec wierzyciela.
c) Służebność to obciążenie nieruchomości prawem do korzystania z niej przez inne osoby (np.
korzystanie z drogi biegnącej przez posiadłość innej osoby).
d) Użytkowanie to uprawnienie do korzystania z rzeczy oraz czerpania z niej korzyści.
e) Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego występuje wtedy, gdy właścicielem
lokalu jest spółdzielnia, a osoba, której to prawo przysługuje, może dysponować lokalem.
Prawo spadkowe
Prawo spadkowe to dział prawa cywilnego regulujący zasady dziedziczenia, czyli przechodzenia praw i
obowiązków majątkowych (spadku) z osoby zmarłej na jej spadkobierców. Prawo to przewiduje dwie formy
dziedziczenia - dziedziczenie testamentowe i ustawowe.
a) Testament stanowi jednostronne oświadczenie woli, w którym osoba dysponuje swoim majątkiem na
wypadek śmierci. Warunkiem ważności testamentu jest posiadanie przez osobę go sporządzającą
pełnej zdolności do czynności prawnych.
b) Dziedziczenie ustawowe zachodzi wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu. Prawo dokładnie
reguluje kolejność dziedziczenia. W pierwszej kolejności prawo do spadku mają dzieci i
współmałżonek. W sytuacji, gdy zmarły nie miał żadnej bliższej ani dalszej rodziny, majątek staje się
własnością Skarbu Państwa.
Elementy prawa karnego
Przestępstwo
Przestępstwo to dokonany przez człowieka zawiniony i społecznie niebezpieczny czyn, który jest zabroniony
pod groźbą kary. W przestępstwie występują cztery elementy:
a) podmiot przestępstwa
b) sprawca;
c) przedmiot przestępstwa
d) dobro, przeciwko któremu przestępstwo było skierowane (np. życie, mienie);
strona przedmiotowa - sposób i okoliczności popełnienia czynu (m.in. czas, narzędzie, miejsce);
strona podmiotowa - subiektywne okoliczności sprawy (m.in. związane z psychiką sprawcy).
Sposoby popełniania przestępstw
a) Sprawstwo - sprawcą jest osoba, która sama lub wspólnie z inną osobą dopuszcza się przestępstwa,
a także osoba kierująca popełnieniem przestępstwa przez inną osobę lub zlecająca popełnienie
przestępstwa.
b) Podżeganie - nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa. Podżegacz jest traktowany jak
sprawca - osoba, która chce popełnić przestępstwo, wyręczając się inną osobą.
9
II LO w Nowym Targu Matura 2015
c) Pomocnictwo - umożliwienie lub ułatwienie popełnienia przestępstwa (np. przez dostarczenie
narzędzi, udzielenie informacji).
d) Usiłowanie - sprawca podejmuje działania zmierzające do popełnienia przestępstwa, jednak nie
następuje skutek w postaci przestępstwa (np. nieudana próba zastrzelenia człowieka).
e) Przygotowanie - podjęcie czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu
zabronionego.
Rodzaje przestępstw ze względu na:
Ze względu na wysokość kary
a) Zbrodnie - czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności.
b) Występki - czyny zagrożone karą pozbawienia wolności trwającą dłużej niż miesiąc, grzywną
powyżej 30 dziennych stawek wynagrodzenia sprawcy lub karą ograniczenia wolności.
Ze względu na sposób ścigania
a) Ścigane z urzędu - ścigane przez organy państwa niezależnie od woli pokrzywdzonego (wszystkie
poważne przestępstwa).
b) Ścigane na wniosek - ścigane na wniosek osoby pokrzywdzonej (przestępstwa o niewielkiej
szkodliwości społecznej, np. naruszenie nietykalności cielesnej).
Ze względu na rodzaj winy
a) Umyślne - przestępca działał z zamiarem popełnienia przestępstwa.
b) Nieumyślne - popełnione w wyniku niedbalstwa lub lekkomyślności.
KONTRATYPY - Niektóre okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną
a) Niepoczytalność to sytuacja, w której człowiek nie rozumie znaczenia swoich czynów lub nie jest w
stanie kierować swoim postępowaniem. Przyczyną może być niedorozwój umysłowy lub choroba psychiczna.
b) Obrona konieczna to działanie, które zmierza do odparcia zamachu na dobro społeczne lub dobro
jednostki (np. życie, mienie). W obronie koniecznej człowiek podejmuje takie działania, które w
innych okolicznościach byłyby karane.
c) Stan wyższej konieczności to poświęcenie cudzego dobra, aby zapobiec zagrożeniu dobra
społecznego lub dobra jednostki. Poświęcenie cudzego dobra jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy
niebezpieczeństwa nie można uniknąć w inny sposób, a dobro chronione ma większą wartość niż
dobro poświęcone.
d) Rozkaz jest wyłączony z odpowiedzialności karnej tylko w sytuacji, gdy wykonujący go żołnierz lub
policjant nie zdaje sobie sprawy, że popełnia czyn zabroniony. Odpowiedzialność ponosi osoba,
która wydała rozkaz.
e) Działanie w granicach uprawnienia dotyczy postępowania osób, które wykonują swoje obowiązki
służbowe i działają w granicach swoich uprawnień (np. policjant stosujący siłę).
f) Eksperyment medyczny - osoba przeprowadzająca eksperyment nie ponosi odpowiedzialności, jeśli
może on przynieść duże korzyści medyczne, gospodarcze itp., a uczestnik robi to dobrowolnie i jest
poinformowany o wszelkich niebezpieczeństwach z tym związanych.
Kara
Kara to środek przymusu stosowany przez państwo wobec osoby uznanej za winną popełnienia przestępstwa.
Kara spełnia kilka funkcji:
a) odstraszającą - zapobiega popełnianiu podobnych czynów przez inne podmioty;
b) represyjną - zaspokaja społeczne poczucie sprawiedliwości;
c) resocjalizacyjną - umożliwia przestępcy powrót do uczciwego życia;
d) izolacyjną - oddziela przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnienie kolejnych przestępstw.
Rodzaje kar
10
II LO w Nowym Targu Matura 2015
a) Pozbawienie wolności - polski kodeks karny przewiduje trzy rodzaje tej kary: od miesiąca do 15 lat
pozbawienia wolności, 25 lat oraz dożywotnie pozbawienie wolności. Kary te są odbywane w
zakładach karnych (więzieniach).
b) Ograniczenie wolności - może trwać od miesiąca do l 2 miesięcy i polega na wykonywaniu pracy
nakazanej przez sąd. W takiej sytuacji skazany nie może zmieniać bez zgody sądu swojego miejsca
pobytu.
c) Grzywna - kara o charakterze majątkowym polegająca na pomniejszeniu majątku skazanego. Jest
wymierzana w wysokości od l0 do 360 stawek dziennych. Stawkę dzienną ustala się, biorąc pod
uwagę m.in. dochody sprawcy, warunki majątkowe i rodzinne. Kara grzywny może występować
samoistnie lub w połączeniu z karą pozbawienia wolności w zawieszeniu.
Środki karne to dodatkowe dolegliwości przewidziane przez prawo za dokonanie określonych przestępstw.
Najważniejsze środki karne:
a) Pozbawienie praw publicznych - obejmuje utratę praw wyborczych, zakaz pełnienia funkcji
publicznych, utratę odznaczeń i stopni wojskowych.
b) Zakaz prowadzenia pojazdów - stosowany wobec sprawców wypadków drogowych. Polega na
odebraniu prawa jazdy od roku do 10 lat.
c) Zakaz wykonywania zawodu, zajmowania stanowiska lub prowadzenia określonej działalności
gospodarczej - stosowany wobec osób, które przy popełnieniu przestępstwa nadużyły uprawnień
wynikających z pełnionego stanowiska, wykonywanego zawodu lub w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą. Zakaz może trwać od roku do 10 lat.
d) Nawiązka - świadczenie pieniężne orzekane przez sąd na określony cel. Jej wysokość zależy od
rodzaju przestępstwa i nie może przekraczać 20-krotnego najniższego wynagrodzenia miesięcznego.
e) Przepadek przedmiotów - polega na konfiskacie przedmiotów, które służyły do popełnienia
przestępstwa, zostały nabyte w wyniku przestępstwa lub których wytwarzanie jest zabronione.
f) Publiczne ogłoszenie wyroku - jego celem jest napiętnowanie sprawcy i wychowawcze oddziaływanie na społeczeństwo.
Działy prawa karnego
1. Prawo karne wykonawcze.
2. Prawo karne procesowe.
3. Prawo karne materialne.
4. Prawo karne skarbowe.
5. Prawo karne wojskowe.
6. Prawo o postępowaniu w sprawach nieletnich.
7. Prawo wykroczeń.
Zakłady karne w Polsce
Obecnie w Polsce istnieje 86 zakładów karnych i 71 aresztów śledczych, w których na początku 2006 r.
przebywało ponad 88 tys. osadzonych.
Wśród zakładów karnych można wyodrębnić zakłady dla młodocianych kobiet, odbywających karę
pierwszy raz, recydywistów i odbywających karę aresztu wojskowego.
Ze względu na stopień izolacji skazanych i zakres ich praw i obowiązków zakłady można podzielić na
otwarte, półotwarte i zamknięte.
Kara śmierci
Argumenty zwolenników
1) Zdaniem zwolenników, kara śmierci ma działanie odstraszające.
2) Wyklucza poczucie bezkarności morderców skazanych na dożywocie, a tym samym zapobiega
popełnianiu przez nich dalszych przestępstw w więzieniu.
3) Zapobiega możliwości szantażu ze strony przebywających na wolności wspólników skazanego.
11
II LO w Nowym Targu Matura 2015
4) Zdaniem wielu ludzi, jest to jedyna sprawiedliwa forma odpłaty za morderstwo i jako taka była
stosowana we wszystkich epokach i kręgach kulturowych.
5) Państwo nie musi płacić za utrzymanie skazanego.
6) Jej stosowanie dopuszczają największe religie świata.
7) Zakaz jej stosowania w państwach, w których większość obywateli ją popiera, jest sprzeczny z demokracją.
Argumenty przeciwników
1) Zawsze istnieje prawdopodobieństwo pomyłki sądowej. Wykonanie kary śmierci uniemożliwia jej
naprawienie.
2) Nie ma przekonujących argumentów za tym, że stosowanie kary śmierci odstrasza przestępców
(działanie odstraszające ma nie wysokość kary, lecz jej nieuchronność).
3) Duża część ludności uznaje ją za niehumanitarną.
4) Kara śmierci odbiera skazanemu możliwość poprawy w przyszłości.
5) Może być zastąpiona przez bezwzględne dożywocie, które izoluje mordercę od społeczeństwa.
Kara śmierci w Polsce
Kara śmierci była w Polsce wykonywana do l 988 r., wtedy też wykonano ostatni wyrok. Prawo
przewidywało dwie formy jej wykonania: przez powieszenie w wypadku cywilów i rozstrzelanie w
wypadku wojskowych.
Kodeks karny z 1997 r. zniósł karę śmierci i zastąpił ją dożywotnim pozbawieniem wolności.
Postępowanie karne
Naczelne zasady procesu
1) Zasada prawdy materialnej - spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości,
w którym doszło do przestępstwa.
2) Zasada obiektywizmu - konieczność bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu.
3) Zasada domniemania niewinności - oskarżonego należy traktować tak, jakby był niewinny, dopóki nie
udowodni mu się winy.
4) In dubio (pro reo) - w razie wątpliwości rozstrzygać na korzyść oskarżonego.
5) Zasada prawa do obrony - oskarżony w trakcie procesu ma prawo korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli
oskarżonego nie stać na obrońcę, może zażądać obrońcy z urzędu.
6) Zasada publiczności - zasada jawności procesu. Pełni ona funkcję edukacyjną i daje społeczeństwu
możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. W niektórych sytuacjach (m.in. ze względu na
moralność, bezpieczeństwo państwa) może zostać ograniczona.
7) Zasada równouprawnienia stron - oznacza, że strony procesu mają podobne uprawnienia i prawo do
stosowania podobnych środków, np. przesłuchiwania świadków, stosowania środków odwoławczych.
8) Zasada inkwizycyjności - polega na tym, że niezależnie od stron sąd sam zbiera dowody i sam ustala
okoliczności sprawy.
Etapy procesu karnego
1. Postępowanie przygotowawcze jest to etap rozpoczynający proces karny. Może mieć postać śledztwa
lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu
wyjaśnienie sprawy, m.in. przesłuchania świadków, zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w
sprawach lżejszych i prowadzi je zwykle policja. W wypadku przestępstw cięższych jest przeprowadzane
śledztwo, nad którym nadzór sprawuje prokurator.
2. Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez oskarżyciela do właściwego
sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z nich jest rozprawa przed sądem l instancji. W zależności
od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie odbywa się przed sądem rejonowym lub okręgowym. W czasie procesu sąd zapoznaje się z dowodami, m.in. zeznaniami świadków, opiniami biegłych, dowodami
rzeczowymi. Rozprawa kończy się wydaniem wyroku, czyli orzeczenia skazującego lub uniewinniającego.
Sąd może także wydać postanowienie o zawieszeniu lub umorzeniu postępowania.
12
II LO w Nowym Targu Matura 2015
3. Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych
postępowania przed sądem II instancji. Odbywa się na podobnych zasadach jak postępowanie główne,
jednak miejsce ławników zajmują zawodowi sędziowie.
4. Postępowanie wykonawcze rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia wyroku na wniosek sądu, który
przesyła odpowiedniemu organowi (np. policji) wniosek o wykonanie wyroku.
Środki odwoławcze od wyroku
Apelacja to odwołanie od nieprawomocnego wyroku sądu l instancji do sądu II instancji. Apelację można
wnieść w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja może dotyczyć sytuacji
naruszenia prawa w czasie postępowania, nieuzasadnionego wymiaru kary oraz ustalenia stanu faktycznego.
Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone przez strony w terminie 7
dni od daty wydania postanowienia.
Kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy od wyroku sądu II instancji z powodu naruszenia prawa i
procedur w czasie procesu. Prawo jej wniesienia mają strony procesu i inne podmioty (m.in. Rzecznik Praw
Obywatelskich, Prokurator Generalny). Termin jej wniesienia to 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz
z uzasadnieniem. Funkcję sądu kasacyjnego w sprawach karnych i cywilnych sprawuje Sąd Najwyższy.
Postępowanie cywilne Rodzaje postępowania cywilnego
Nieprocesowe
Nie ma dwóch przeciwstawnych stron, są tylko uczestnicy.
Może być wszczęte z urzędu lub na wniosek.
Procesowe
Wszczynane przez osobę, która dochodzi swoich praw.
Występują w nim dwie strony, które mają sprzeczne interesy.
Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym
W postępowaniu cywilnym wyróżnia się sprawy:
a) z zakresu prawa cywilnego (m.in. sprawy o ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe);
b) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (m.in. sprawy o unieważnienie małżeństwa, separację,
uznanie dziecka, przysposobienie);
c) wskazane przez ustawy oraz sprawy gospodarcze (np. z zakresu ochrony konkurencji, uznania
umowy za nieprawidłową);
d) z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (np. przyznanie zasiłku, odszkodowania).
Postępowanie nieprocesowe
a) W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak uznanie za zmarłego, stwierdzenie
zgonu, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu, przyjęcie
spadku, dokonywanie wpisów do rejestrów i inne sprawy, które nie mają charakteru sporu między
stronami.
b) Większość spraw odbywa się przed sądem rejonowym, wyjątek stanowią sprawy o separację i
ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd okręgowy.
c) W większości spraw orzeka jeden sędzia bez udziału ławników. Wyjątkiem są niektóre sprawy z
zakresu prawa rodzinnego, m.in. o przysposobienie. Większość czynności w postępowaniu
rejestrowym może wykonać referendarz sądowy (urzędnik sądowy posiadający w pewnych sprawach
uprawnienia sądu).
d) Podobnie jak w wypadku postępowania procesowego, sąd może przesłuchiwać świadków, biegłych,
a także żądać od uczestników pisemnych wyjaśnień.
e) Orzeczenia sądu mają charakter postanowień.
13
II LO w Nowym Targu Matura 2015
f) Od postanowień sądu l instancji dotyczących istoty sprawy przysługuje apelacja. W pozostałych
sytuacjach przysługuje zażalenie. Orzeczenie referendarza można zaskarżyć do sądu rejonowego.
Przebieg procesu cywilnego
a) Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na żądanie udzielenia ochrony
prawnej.
b) Strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone, wnosi do sądu pismo procesowe.
c) Pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się do sądu okręgowego lub rejonowego.
d) Głównym etapem procesu jest rozprawa przed sądem. Sąd może orzekać w składzie jednoosobowym
lub trzyosobowym (sędzia zawodowy i dwóch ławników), w zależności od rodzaju sprawy.
Dowodami w procesie cywilnym są m.in. zeznania świadków, dokumenty, oględziny, opinie
biegłych. Stronami w czasie rozprawy są powód (strona, która kieruje do sądu pozew) i pozwany
(strona, przeciw której wytacza się powództwo).
e) W przeciwieństwie do procesu karnego materiał procesowy przygotowują tylko strony procesu.
f) Postępowanie kończy się orzeczeniem sądu, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub
zarządzenia.
g) Istnieje możliwość odwołania się od wyroku sądu l instancji do sądu II instancji. Sąd II instancji
obraduje w składzie trzech sędziów zawodowych.
h) Środkami odwoławczymi są apelacja, kasacja (funkcję sądu kasacyjnego w sprawach cywilnych
pełni Sąd Najwyższy) oraz zażalenie.
Postępowanie administracyjne
Akty organów administracyjnych
1) Decyzja to akt organu administracyjnego skierowany do konkretnego adresata, zawierający
rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie, np. nakaz, zakaz, licencja.
2) Postanowienie to akt organu administracyjnego dotyczący kwestii proceduralnych w toku
postępowania, nierozstrzygający istoty sprawy, np. odrzucenie dowodu.
Organy odwoławcze
a) W wypadku decyzji organów samorządu terytorialnego organem odwoławczym jest Samorządowe
Kolegium Odwoławcze. W wypadku wojewody zaś - właściwy w sprawie minister.
b) W wypadku organów administracji rządowej właściwymi organami odwoławczymi są odpowiednie
organy nadrzędne lub minister.
c) W wypadku organizacji społecznych właściwymi organami odwoławczymi są właściwe organy
wyższe tych organizacji lub organ państwowy sprawujący nadzór nad ich działalnością.
Środki odwoławcze od decyzji organów administracyjnych
1. Odwołanie składa się w terminie 14 dni od otrzymania decyzji organu
administracyjnego. Kieruje się je do odpowiedniego organu odwoławczego za
pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Organ odwoławczy jest wskazany w
decyzji. Może on decyzję uchylić w całości lub częściowo, utrzymać lub umorzyć
postępowanie.
2. Zażalenie wnosi się na postanowienie w ciągu 7 dni od jego doręczenia.
3. Wznowienie postanowienia dotyczy tylko spraw, w których zapadła decyzja
ostateczna, i polega na ich ponownym rozpatrzeniu. Wznowienie może nastąpić
wtedy, gdy są poważne przypuszczenia, że w trakcie postępowania nastąpiły
nieprawidłowości, które miały duży wpływ na ostateczną decyzję, np. dowody były
fałszywe, pojawiły się nowe, istotne dla sprawy dowody, decyzję podjęto w wyniku
przestępstwa.
4. Stwierdzenie nieważności decyzji stosuje się w wypadku decyzji ostatecznych.
Nieważność może zostać stwierdzona wtedy, gdy została wydana przez organ do
14
II LO w Nowym Targu Matura 2015
tego nieupoważniony, jej wydanie nie miało żadnych podstaw prawnych, a
wykonanie oznaczałoby naruszenie prawa.
Skarga do sądu administracyjnego
1) Skarga może dotyczyć takich zagadnień, jak zgodność z prawem decyzji lub postanowień organu
administracji lub bezczynność organów administracji.
2) Skargę wnosi się w terminie 30 dni od otrzymania ostatecznej decyzji organu administracyjnego. Skargę
może wnieść strona, prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.
3) Sądy administracyjne nie zmieniają zaskarżonych rozstrzygnięć organów administracyjnych. Sąd
administracyjny może uchylić lub unieważnić decyzję w całości lub w części, a w wypadku skargi na
bezczynność zobowiązuje organ do wydania właściwego aktu.
4) Od decyzji wojewódzkiego sądu administracyjnego można wnieść skargę kasacyjną do Naczelnego
Sądu Administracyjnego, który rozpatruje
5) Posiedzenie Naczelnego Sądu Administracyjnego
6) ją na rozprawie w składzie trzech sędziów. Jeśli uzna on skargę za zasadną, uchyla zaskarżone
orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi, który wydał zaskarżoną decyzję.
Państwo prawa
Definicja państwa prawa
Państwem prawa, zwanym również państwem praworządnym, określa się takie państwo, w którym stabilne
prawo określa kompetencje, organizację organów władzy oraz ich stosunki z obywatelami i innymi
podmiotami prawa. Przedstawiciele takiego państwa działają w granicach prawa, a także realizują zasadę
równości obywateli wobec prawa. Obywatele mogą zaś czynić wszystko, czego prawo im nie zabrania.
Geneza pojęcia
1) Idea rządów prawa w państwie pojawiła się już w starożytności, w myśli Arystotelesa i Platona.
2) Idea państwa prawa narodziła się pod koniec XVIII w. w odpowiedzi na panujące w wielu krajach Europy rządy absolutne. Znaczny wkład w jej powstanie wnieśli myśliciele oświeceniowi John Locke i
Monteskiusz.
3) Jako pojęcie pojawiło się w niemieckiej nauce prawa na przełomie XVIII i XIX w. i w kolejnym stuleciu
było rozwijane. W tym czasie ukształtowało się podwójne rozumienie pojęcia: materialne, dotyczące
treści samego prawa i jego związku z systemem wartości, oraz formalne, czyli instytucjonalne gwarancje
rządów prawa. To rozróżnienie obowiązuje do dziś.
Cechy państwa prawa
1) W państwie prawa są zagwarantowane i przestrzegane prawa i wolności jednostki. Ich ograniczenie jest
możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach, w sposób ściśle uregulowany przez prawo (przez ustawę).
Ponadto istnieją prawa, które pod żadnym pozorem nie mogą zostać ograniczone, np. prawo do życia,
wolność sumienia.
2) Prawo powinno spełniać specjalne wymogi, takie jak jawność norm i ich dostępność, niesprzeczność i
precyzyjność norm, zasada (ex retro non agit (prawo nie działa wstecz).
3) W państwie prawa istnieje hierarchia aktów prawnych, obowiązuje zasada prymatu konstytucji i nadrzędności ustaw.
4) Obowiązuje trójpodział władzy: władza ustawodawcza (legislatywa), władza wykonawcza (egzekutywa)
i władza sądownicza.
5) Organy państwa działają w granicach prawa: każde działanie powinno mieć uzasadnienie w odpowiedniej normie prawnej.
6) Kontrolę nad administracją państwową sprawuje sąd administracyjny. Jego zadaniem jest ochrona
obywatela przed nadużyciami ze strony administracji.
7) W państwie prawa obowiązuje powszechne i nieograniczone cenzusami prawo wyborcze.
8) Władzę sądowniczą sprawują niezawisłe sądy.
15
II LO w Nowym Targu Matura 2015
9) Obowiązuje też wieloinstancyjny tryb postępowania sądowego oraz zasada domniemania niewinności.
16