Podyplomowe Studia Egzekucji Administracyjnej

Transkrypt

Lidia Klat-Wertelecka - UWr
Podyplomowe Studia Egzekucji Administracyjnej
POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE W ADMINISTRACJI
(opracowanie: prof. UWr dr hab. L. Klat-Wertelecka
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski)
1. Literatura zalecana:
- B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne,
Warszawa 2014, rozdz. XXXI, XXXII, XXXV.
- L. Klat-Wertelecka, Egzekucja administracyjna w praktyce, Gdańsk 2013.
- L. Klat-Wertelecka, Niedopuszczalność egzekucji administracyjnej, Wrocław 2009, rozdz. V,
www.wuwr.com.pl, teksty online.
2. Literatura uzupełniająca:
- T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne postępowanie egzekucyjne,
Toruń 2013;
- R. Hauser, A. Skoczylas (red.), Postępowanie egzekucyjne w administracji. Komentarz,
Warszawa 2012;
- P. Przybysz, Postępowanie egzekucyjne w administracji, Warszawa 2011;
- System egzekucji administracyjnej, pod red. S. Fundowicza, J. Niczyporuka, J. Radwanowicz,
Warszawa 2004.
...........................................................................................................................................
Akty prawne:
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst
jedn.: Dz.U. z 2014 r., poz. 1619.
Rozporządzenia wykonawcze do ustawy, m. in.:
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 maja 2014 r. w sprawie trybu postępowania wierzycieli
należności pieniężnych przy podejmowaniu czynności zmierzających do zastosowania środków
egzekucyjnych, Dz.U. z 2014 r., poz. 656.
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 maja 2014 r. w sprawie wzorów tytułów
wykonawczych stosowanych w egzekucji administracyjnej, Dz.U. z 2014 r., poz. 650.
- Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia16 maja 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów
stosowanych w egzekucji należności pieniężnych, Dz.U. z 2014 r., poz. 655.
I .POJĘCIE
ADMINISTRACYJNEGO POSTĘPOWANIA
EGZEKUCYJNEGO
Działania administracji publicznej powinny być skuteczne, w przeciwnym razie
administrowanie byłoby niemożliwe. Urzeczywistnieniu tych założeń służy
administracyjne postępowanie egzekucyjne, które składa się z zespołu czynności
organów administracji publicznej, mających na celu
zapewnienie wykonania
obowiązków administracyjnych, nawet wbrew woli zobowiązanego.
1
Obowiązek administracyjny to nakaz określonego zachowania, wynikający z
polecenia (aktu administracyjnego) podmiotu wykonującego administrację publiczną,
skierowany do obywatela i dotyczący sprawy regulowanej przepisami prawa
administracyjnego. Obowiązek administracyjny może mieć charakter pieniężny lub
niepieniężny. Obowiązek pieniężny to nakaz zapłaty jakiejś należności, a niepieniężny
to obowiązek dokonania lub zaniechania jakiejś czynności albo obowiązek znoszenia
(powstrzymywania się od działania) - np. nakaz rozbiórki budynku, obowiązek zaprzestania
prowadzenia działalności, obowiązek szkolny.
Obowiązki
o charakterze administracyjnym (np. zapłacenie podatku, nakaz
rozbiórki budynku, opuszczenie wywłaszczonej nieruchomości) obywatel może
wykonać dobrowolnie. Wówczas nie wszczyna się postępowania egzekucyjnego.
Natomiast jeżeli takiego obowiązku nie chce wykonać dobrowolnie, organy
administracji publicznej stosują wobec niego środki przymusu państwowego, czyli
wszczynają egzekucję administracyjną. Wszczęcie administracyjnego postępowania
egzekucyjnego
jest
zatem
konsekwencją
niewykonania
obowiązku
przez
zobowiązanego. Egzekucja zmierza do wykonania tego obowiązku posługując się
przymusem administracyjnym. Środki stosowane w postępowaniu egzekucyjnym nie są
skierowane na wyrządzenie zobowiązanemu dolegliwości, ale na osiągnięcie stanu
faktycznego zgodnego ze stanem określonym w decyzji administracyjnej lub w
przepisach prawa. Możliwość wykonania obowiązków przy pomocy przymusu
państwowego jest bardzo istotna z punktu widzenia praworządności i sprawności
działania administracji.
Doprowadzenie do przymusowego wykonania obowiązku administracyjnego jest
celem administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Postępowanie to może być:
1) fazą
wykonawczą
wobec
postępowania
administracyjnego jurysdykcyjnego
(orzekającego), jeżeli ktoś dobrowolnie nie wykonał decyzji administracyjnej (albo
ugody czy postanowienia) lub
2) może być prowadzone bezpośrednio na podstawie przepisów prawnych, gdy przed
egzekucją nie było prowadzone postępowanie orzekające (wtedy obowiązek wynika nie
z decyzji lub innego aktu administracyjnego, ale bezpośrednio z przepisów prawa).
Egzekucja administracyjna uregulowana została w ustawie z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jednolity: Dz.U. z 2014
r., poz. 1619 (zwana dalej p.e.a.).
Celem egzekucji administracyjnej jest wykonanie obowiązków wynikających z
decyzji lub postanowień właściwych organów lub bezpośrednio z przepisów prawa,
jeżeli należą do właściwości organów administracji rządowej lub jednostek samorządu
terytorialnego. Od tej zasady przepisy szczególne mogą przewidywać wyjątki,
przekazując wykonanie obowiązków administracyjnych na drogę egzekucji sądowej lub
poddając inne – niż administracyjne - obowiązki egzekucji administracyjnej (art. 3 i 4
ustawy o p.e.a.).
UWAGA! Od egzekucji administracyjnej należy odróżnić egzekucję sądową, która
jest uregulowana w kodeksie postępowania cywilnego i służy – co do zasady -
2
przymusowemu
notarialnych.
wykonywaniu
umów
cywilnoprawnych,
wyroków
sądów,
aktów
II. ZAKRES OBOWIĄZYWANIA USTAWY O POSTĘPOWANIU
EGZEKUCYJNYM
Zakres obowiązywania ustawy to jej zakres przedmiotowy (czego dotyczy) i
podmiotowy (kogo dotyczy). Zakres przedmiotowy ustawy określa art. 1 i 2 ustawy.
Zgodnie z art. 1: Ustawa określa:
1) sposób postępowania wierzycieli w przypadkach uchylania się zobowiązanych od
wykonania ciążących na nich obowiązków - pieniężnych lub niepieniężnych,
2) prowadzone przez organy egzekucyjne postępowanie i stosowane przez nie środki
przymusu służące doprowadzeniu do wykonania lub zabezpieczenia wykonania
obowiązków publicznych (o których mowa w art. 2 u.p.e.a.).
Przedmiotem postępowania egzekucyjnego jest obowiązek o charakterze pieniężnym lub
niepieniężnym. Artykuł 2 określa rodzaje obowiązków podlegających egzekucji
administracyjnej. Egzekucji administracyjnej podlegają m.in. następujące należności
pieniężne: podatki, opłaty i inne należności, do których stosuje się przepisy działu III ustawy
z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.),
niepodatkowe należności budżetowe, do których stosuje się przepisy ustawy o finansach
publicznych, grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy administracji publicznej,
inne należności pieniężne, jeżeli pozostają we właściwości rzeczowej organów administracji
publicznej, należności przypadające od jednostek budżetowych, wynikające z zastosowania
wzajemnego potrącenia zobowiązań podatkowych z zobowiązaniami tych jednostek,
należności pieniężne przekazane do egzekucji administracyjnej na podstawie innych ustaw,
należności pieniężne z tytułu udziału Polski w strukturach UE (zob. art. 2 pkt 8 p.e.a.).
Egzekucji podlegają także obowiązki o charakterze niepieniężnym pozostające we
właściwości organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego lub przekazane do
egzekucji administracyjnej na podstawie przepisu szczególnego, obowiązki z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także
innego świadczenia przysługującego pracownikowi, nakładane w drodze decyzji organów
Państwowej Inspekcji Pracy, obowiązki z zakresu ochrony danych osobowych.
Obowiązki pieniężne polegają na uiszczeniu określonej sumy pieniędzy.
Natomiast obowiązki niepieniężne mogą polegać na wykonaniu pewnych czynności,
wydaniu rzeczy ruchomej lub nieruchomości, zaniechaniu pewnych czynności lub
znoszeniu itp. Obowiązkami niepieniężnymi są m.in.:
- obowiązek szkolny,
- obowiązek szczepienia psa,
- obowiązek zwrotu unieważnionego paszportu,
- obowiązek utrzymania czystości i porządku na nieruchomości,
- obowiązek umożliwienia wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych,
- obowiązek wstrzymania prac budowlanych,
- rozbiórka budynku i inne.
3
p.e.a. obejmuje z jednej strony organy administracji
Zakres podmiotowy
publicznej, które stosują przepisy ustawy, wykonując funkcje organu egzekucyjnego i
wierzyciela, a z drugiej - obejmuje osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne
nieposiadające osobowości prawnej, które są zobowiązane do wykonania obowiązku.
Biorąc pod uwagę krąg podmiotów, wobec których organy egzekucyjne mogą
prowadzić egzekucję administracyjną, należy stwierdzić, iż zakres podmiotowy ustawy
Zgodnie z art.1a pkt 20 p.e.a.
w tym względzie został określony szeroko.
zobowiązanym może być osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowości prawnej albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie obowiązku o
charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym. W zależności od
rodzaju obowiązku, jaki zobowiązany ma wykonać, przewidziane w przepisach
egzekucyjnych środki przymusu kierowane są bądź przeciwko osobie zobowiązanego,
bądź przeciwko jego majątkowi. Środki przymusu przeciwko osobie zobowiązanego
stosowane są w nielicznych wypadkach przewidzianych w ustawie (np. przymus
bezpośredni). Nie nadaje to egzekucji charakteru egzekucji personalnej. Środki
przymusu osobistego nie są bowiem środkami zaspokojenia, lecz środkami stosowanymi
wobec zobowiązanego, który nie wykonuje poleceń organu egzekucyjnego (np. grzywna
w celu przymuszenia). W należności pieniężnych wierzyciel może uzyskać swoją
należność poprzez skierowanie środków przymusu w stosunku do majątku
zobowiązanego.
Wyłączenia podmiotowe z zakresu obowiązywania ustawy wynikają z art. 14
ustawy, określającego osoby, wobec których nie stosuje się egzekucji administracyjnej.
Egzekucja administracyjna nie może być prowadzona przeciwko osobom, które korzystają
z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i w zakresie przewidzianym przez ustawy,
umowy lub powszechnie ustalone zwyczaje międzynarodowe nie podlegają orzecznictwu
organów polskich, chyba że chodzi o sprawę, w której osoby te podlegają orzecznictwu
polskich organów administracyjnych. Przeciwko osobom wymienionym wyżej, które
podlegają orzecznictwu organów polskich w rezultacie zrzeczenia się ich przywileju lub
immunitetu przez państwo wysyłające lub odpowiednią organizację międzynarodową, może
być prowadzona egzekucja administracyjna tylko w przypadku wyraźnego zrzeczenia się
przywileju lub immunitetu także w odniesieniu do egzekucji administracyjnej. Jednakże gdy
w przypadkach określonych w § 2 prowadzenie egzekucji jest dozwolone, niedopuszczalna
jest egzekucja z mienia przeznaczonego do użytku służbowego ani też stosowanie środków
egzekucyjnych w stosunku do osoby zobowiązanego.
W przypadku wątpliwości co do stosowania tych przepisów organ egzekucyjny
zwraca się do ministra właściwego do spraw zagranicznych, który rozstrzyga w drodze
postanowienia, czy zobowiązany korzysta z immunitetów i przywilejów.
W postępowaniu egzekucyjnym stosuje się przepisy kodeksu postępowania
administracyjnego. Zgodnie z art. 18 p.e.a: „Jeżeli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią
inaczej, w postępowaniu egzekucyjnym mają odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego” (np. przepisy o wyłączeniu pracownika i organu, o
4
sporach o właściwość, o obliczaniu terminów, o postanowieniu, zażaleniu, weryfikacji
postanowień, rozpatrywaniu skarg i wniosków).
III. PODSTAWA PRAWNA EGZEKUCJI ADMINISTRACYJNEJ
Aby organ egzekucyjny mógł wszcząć egzekucję administracyjną, musi mieć
podstawę prawną do podjęcia tego rodzaju działań. Podstawą do prowadzenia egzekucji
administracyjnej mogą być akty: indywidualne i generalne (art. 3, 3a i 4 p.e.a.). Takie
akty są źródłem obowiązków o charakterze administracyjnym.
1.
2.
3.
4.
5.
• Akty indywidualne to:
decyzje administracyjne (wykonywane są decyzje ostateczne, a nieostateczne tylko
wtedy, gdy nadano decyzji rygor natychmiastowej wykonalności lub jest wykonalna z
mocy prawa),
postanowienia – postanowienia nieostateczne podlegają od razu wykonaniu, z
wyjątkiem przypadków, gdy organ, który wydał postanowienie, wstrzyma jego
wykonanie,
ugoda – staje się wykonalna, gdy postanowienie ją zatwierdzające stało się ostateczne,
orzeczenia sądowe lub orzeczenia innych organów – są wykonywane w trybie
egzekucji administracyjnej wtedy, przepis prawa tak stanowi,
orzeczenia lub inne akty prawne organów obcych państw.
Inne dokumenty: deklaracje podatkowe, zgłoszenia celne, deklaracje rozliczeniowe z
ubezpieczeń społecznych, informacja o opłacie paliwowej, informacje o dopłatach.
• Podstawą do prowadzenia egzekucji administracyjnej
mogą być także akty
generalne, takie jak: ustawy, rozporządzenia, przepisy prawa miejscowego. Z aktów
generalnych obowiązki wynikają bezpośrednio, wprost, zatem nie ma potrzeby
wydawania orzeczenia w takiej sytuacji (np. obowiązek szkolny).
IV. PRZEBIEG POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
Zasady ogólne postępowania egzekucyjnego
W całym postępowaniu administracyjnym (orzekającym, regulowanym przepisami
k.p.a. oraz w egzekucyjnym, regulowanym p.e.a.) stosowane są zasady ogólne. Są to
zasady, które mają obowiązywać we wszystkich stadiach postępowania, stanowiąc
wytyczną dla wszystkich przepisów ustawy.
Zasady ogólne postępowania egzekucyjnego mają na celu ochronę interesów
zobowiązanego. Mają one moc wiążących wytycznych dla organów administracyjnych.
W literaturze spotykamy różne klasyfikacje zasad ogólnych. Wynika to z faktu, iż
p.e.a. nie podaje nazw poszczególnych zasad, a jedynie określa ich treść.
5
W art. 18 p.e.a. sformułowano zasadę pomocniczego stosowania przepisów k.p.a.
w postępowaniu egzekucyjnym (odpowiednie zastosowanie przepisów k.p.a.). Zatem
niektóre zasady k.p.a. mają wprost zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym, np.
zasada szybkości postępowania, zasada prawdy obiektywnej, natomiast inne w węższym
zakresie .
W toku postępowania egzekucyjnego obowiązują następujące zasady ogólne:
• zasada prawnego obowiązku prowadzenia egzekucji, wyrażona w art. 6 p.e.a. W razie
uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku wierzyciel powinien podjąć
czynności zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych,
• Zasada stosowania środków przewidzianych w ustawie, określona w art. 7 § 1 p.e.a.
Organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne przewidziane w ustawie,
• Zasada celowości, wynikająca z art. 7 § 2 p.e.a. Organ egzekucyjny stosuje środki
egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku;
• Zasada prowadzenia egzekucji w sposób najmniej uciążliwy dla zobowiązanego,
sformułowana w art. 7 § 2 p.e.a. Spośród kilku środków egzekucyjnych organ wybiera
środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego,
• Zasada uprzedniego zagrożenia, ujęta w art. 15 p.e.a. Egzekucja administracyjna może
być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego
obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania
obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego,
chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Postępowanie egzekucyjne może być
wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia. Koszty
upomnienia obciążają zobowiązanego i są pobierane na rzecz wierzyciela. Obowiązek
uiszczenia kosztów upomnienia przez zobowiązanego powstaje z chwilą doręczenia
upomnienia. Koszty te podlegają ściągnięciu w trybie określonym dla kosztów
egzekucyjnych.
• Zasada niezbędności postępowania egzekucyjnego , zawarta w art. 7 § 3 p.e.a.
Zakazuje ona stosowania środka egzekucyjnego, gdy egzekwowany obowiązek o
charakterze pieniężnym lub niepieniężnym został wykonany albo stał się
bezprzedmiotowy.
• Zasada poszanowania minimum egzystencji, przewidziana w art. 8-10 p.e.a.
Głównym celem tej zasady jest zapewnienie zobowiązanemu, mimo prowadzonej
egzekucji, określonych środków do życia, nauki, wykonywania zawodu, praktyk
religijnych itd. W ustawie wymienia się szczegółowo przedmioty niepodlegające
egzekucji, do których należą m.in. przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i
ubranie niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, a
także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu, zapasy żywności i
opału, niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny na
okres 30 dni, narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej
osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, przedmioty niezbędne
do pełnienia służby przez zobowiązanego lub do wykonywania przez niego zawodu,
dokumenty osobiste, po jednej obrączce zobowiązanego i jego współmałżonka, ordery i
odznaczenia oraz przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny do
6
nauki lub wykonywania praktyk religijnych, a także przedmioty codziennego użytku,
które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a które dla zobowiązanego mają
znaczną wartość użytkową, kwoty otrzymane na pokrycie wydatków służbowych, w tym
kosztów podróży i wyjazdów, kwoty otrzymane jako stypendia, kwoty otrzymane z
tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych, rzeczy służące w kościołach i innych
domach modlitwy do odprawiania nabożeństwa lub do wykonywania innych praktyk
religijnych albo będące obiektami kultu religijnego, choćby były kosztownościami lub
dziełami sztuki.
Za przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny, nie uważa się w
szczególności: mebli stylowych i stylizowanych, telewizorów do odbioru programu w
kolorze, chyba że zobowiązany wykaże, że od roku produkcji telewizora upłynęło więcej niż
5 lat, stereofonicznych radioodbiorników, urządzeń służących do nagrywania lub odtwarzania
obrazu lub dźwięku, komputerów i urządzeń peryferyjnych, chyba że są one niezbędne
zobowiązanemu do pracy zarobkowej wykonywanej przez niego osobiście, futer ze skór
szlachetnych, dywanów wełnianych i ze skór naturalnych, porcelany, szkła ozdobnego i
kryształów, sztućców z metali szlachetnych, dzieł sztuki (8 § 2 p.e.a.).
Jeżeli zobowiązanym jest rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, egzekucji nie
podlegają również zwierzęta, narzędzia i maszyny rolnicze niezbędne do zapewnienia
ciągłości funkcjonowania gospodarstwa rolnego.
Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w
przepisach kodeksu pracy. Świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu
emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach. Nie podlegają
egzekucji świadczenia alimentacyjne, świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku
bezskuteczności egzekucji alimentów, zaliczki alimentacyjne, świadczenia rodzinne, dodatki
rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych oraz świadczenia z pomocy
społecznej.
•
Zasada zachowania pewnych względów wobec zobowiązanego. Zgodnie z tą zasadą
należy unikać sprawiania zobowiązanemu niepotrzebnych dolegliwości i
wyrządzania szkód. Art. 52 § 1 p.e.a stanowi, że: jeśli cel egzekucji tego wymaga,
organ egzekucyjny zezwoli pisemnie egzekutorowi na dokonanie czynności egzekucyjnej
w dni wolne od pracy lub w porze nocnej pomiędzy godziną 21 a godziną 7. Egzekutor
jest obowiązany okazać zezwolenie organu egzekucyjnego zobowiązanemu przed
przystąpieniem do czynności egzekucyjnych. Czynności egzekucyjne mogą być
dokonywane w porze nocnej tylko w obecności świadka.
•
Zasada niekonkurencyjności form przymusu państwowego, która znalazła odbicie w
art. 16 p.e.a. Zastosowanie środka egzekucyjnego w postępowaniu egzekucyjnym nie stoi
na przeszkodzie wymierzeniu kary w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia
lub dyscyplinarnym za niewykonanie obowiązku. Środki te mogą być stosowane
niezależnie od siebie.
7
Czynności procesowe postępowania egzekucyjnego
Wszczęcie
postępowania
egzekucyjnego.
Wszczęcie
postępowania
egzekucyjnego następuje na wniosek wierzyciela, a jeżeli wierzyciel jest jednocześnie
organem egzekucyjnym – z urzędu. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego powinno być
poprzedzone przesłaniem zobowiązanemu pisemnego upomnienia (art. 15 u.p.e.a.), chyba
że w myśl przepisu szczególnego upomnienie nie jest wymagane, oraz sporządzeniem
tytułu wykonawczego. Organ egzekucyjny wszczyna postępowanie egzekucyjne na wniosek
wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego. Datą wszczęcia
postępowania egzekucyjnego jest dzień doręczenia organowi egzekucyjnemu tych
dokumentów przez wierzyciela. Jeżeli wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym,
przystępuje z urzędu do egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego przez siebie
wystawionego (art. 26 § 4 p.e.a.).
Wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego powinien spełniać wymogi
przewidziane dla podania – zgodnie z art. 63 k.p.a. Elementy, które powinien zawierać tytuł
wykonawczy, zostały określone w art. 27 § 1 p.e.a. (elementy podmiotowe – oznaczenie
wierzyciela i zobowiązanego oraz przedmiotowe – dotyczące obowiązku oraz inne elementy).
We wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wierzyciel może wskazać środek
egzekucyjny. Wierzyciel powinien wskazać środek egzekucyjny, gdy wniosek dotyczy
egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym (28 p.e.a.). Jeżeli tytuł wykonawczy
dotyczy należności spółki nieposiadającej osobowości prawnej, w tytule wykonawczym
podaje się również imiona i nazwiska oraz adresy wspólników. W tytule wykonawczym
wierzyciel podaje datę doręczenia upomnienia, a jeżeli doręczenie upomnienia nie było
wymagane, podstawę prawną braku tego obowiązku (art. 27 § 1 pkt 12 p.e.a.).
Czynności wstępne organu egzekucyjnego. Organ egzekucyjny bada z urzędu trzy
kwestie:
1) Swoja właściwość w sprawie egzekucji danego obowiązku,
2) dopuszczalność egzekucji administracyjnej,
3) prawidłowość wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz poprawność
tytułu wykonawczego.
Organ ten nie jest natomiast uprawniony do badania zasadności (czy słusznie został nałożony)
i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym – art. 29 § 1 p.e.a.
Jeżeli organ stwierdzi, że nie jest właściwy w sprawie wykonania określonego
obowiązku, a właściwy jest inny organ administracyjny, przekazuje wniosek o
wszczęcie postępowania wraz z tytułem wykonawczym organowi właściwemu, w trybie
przewidzianym w art. 65 § 1 k.p.a.
Niedopuszczalność egzekucji administracyjnej może wynikać z przyczyn
podmiotowych (np. skierowanie egzekucji przeciwko osobie chronionej immunitetem
dyplomatycznym – art. 14 p.e.a.)
lub przedmiotowych (obowiązek powinien być
wykonany w drodze egzekucji sądowej albo wynika z decyzji nieostatecznej).
W razie niespełnienia przez wniosek lub tytuł wykonawczy wymogów
formalnych, organ egzekucyjny wzywa wierzyciela do usunięcia braków w terminie 7
8
dni (art. 64 § 2 k.p.a. w zw. z art. 18 p.e.a.). Jeżeli obowiązek, którego dotyczy tytuł
wykonawczy, nie podlega egzekucji administracyjnej lub tytuł wykonawczy nie spełnia
wymogów określonych w art. 27 p.e.a., organ egzekucyjny nie przystępuje do egzekucji i
wydaje w tej sprawie postanowienie. Na postanowienie organu egzekucyjnego o
nieprzystąpieniu do egzekucji przysługuje wierzycielowi, niebędącemu jednocześnie organem
egzekucyjnym, zażalenie.
Jeżeli spełnione zostały wszystkie wymogi formalne, organ egzekucyjny nadaje
tytułowi wykonawczemu klauzulę o skierowaniu go do egzekucji administracyjnej.
Kolejne czynności organu egzekucyjnego. Organ egzekucyjny podejmuje
działania mające na celu ustalenie sytuacji faktycznej i majątkowej zobowiązanego. W
tym celu może żądać od uczestników postępowania oraz organów administracji
publicznej i innych podmiotów udzielenia informacji i złożenia wyjaśnień (art. 36 p.e.a.).
Kolejną czynnością organu egzekucyjnego jest wybór środka egzekucyjnego lub
środków egzekucyjnych. Organ egzekucyjny w egzekucji obowiązku o charakterze
niepieniężnym może zastosować inny środek egzekucyjny niż wskazany przez wierzyciela
we wniosku, jeżeli jest mniej uciążliwy dla zobowiązanego, a prowadzi bezpośrednio do
wykonania obowiązku. O powyższym organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela
niebędącego jednocześnie organem egzekucyjnym.
Organ egzekucyjny może zlecić innemu organowi - tzw. organowi rekwizycyjnemu
wykonanie czynności egzekucyjnych w zakresie składników majątku zobowiązanego
znajdujących się na terenie działania tego organu. Organem rekwizycyjnym jest organ
egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej co organ egzekucyjny prowadzący egzekucję,
któremu organ egzekucyjny zlecił wykonanie czynności egzekucyjnych. Organ egzekucyjny
zlecający wykonanie czynności egzekucyjnych sporządza odpis tytułu wykonawczego
oznaczając cel, któremu ma służyć, i jego liczbę porządkową, a także określa kwotowo zakres
zlecenia. Organ rekwizycyjny wykonuje prawa i obowiązki organu egzekucyjnego w zakresie
zleconych czynności egzekucyjnych (art. 31 § 1 i § 1a ustawy).
Przystąpienie do czynności egzekucyjnych
wykonawczych (właściwa
egzekucja). Przystępując do czynności wykonawczych organ egzekucyjny lub egzekutor
ma obowiązek okazać zobowiązanemu bez wezwania dokument uprawniający do
prowadzenia egzekucji (art. 31 § 2 p.e.a.). Przed rozpoczęciem czynności egzekucyjnych
zobowiązanemu doręcza się odpis tytułu wykonawczego zaopatrzony w klauzulę
wykonalności oraz - przy egzekucji obowiązków niepieniężnych - postanowienie o
zastosowaniu środka egzekucyjnego (art. 32 p.e.a.). Gdy egzekucja dotyczy należności
pieniężnej, zobowiązanemu doręcza się zawiadomienie (o zajęciu wynagrodzenia, rachunku
bankowego itp.) lub odpis protokołu zajęcia ruchomości albo pokwitowanie odbioru
pieniędzy (przy egzekucji z pieniędzy). Zobowiązanego należy także pouczyć o
przysługującym mu prawie do wniesienia zarzutu oraz złożenia zażalenia na
postanowienie o zastosowaniu środka egzekucyjnego.
Inne czynności wykonawcze, prowadzone przez egzekutora lub poborcę skarbowego,
mogą się różnić przy poszczególnych środkach egzekucyjnych.
9
Przeszukanie rzeczy, środków transportu, pomieszczeń oraz schowków
Zgodnie z art. 47 p.e.a. jeżeli cel egzekucji tego wymaga, organ egzekucyjny zarządzi
otwarcie środków transportu zobowiązanego, lokali i innych pomieszczeń zajmowanych
przez zobowiązanego oraz schowków w tych środkach, lokalach i pomieszczeniach.
Przeszukania rzeczy, środków transportu, lokali i innych pomieszczeń oraz schowków
dokonuje komisja powołana przez organ egzekucyjny. Z dokonanych czynności spisuje się
protokół. Zakończeniem czynności jest zabezpieczenie przeszukiwanego środka transportu,
pomieszczenia lub lokalu. Protokół z dokonanych czynności przekazuje się niezwłocznie
zobowiązanemu.
Egzekutor może przeszukać odzież na osobie zobowiązanego oraz teczki, walizy i tym
podobne przedmioty, które zobowiązany ma przy sobie, jeżeli egzekucja dotyczy należności
pieniężnej lub wydania rzeczy. Przeszukanie odzieży na osobie zobowiązanego oraz jego
teczek, waliz i tym podobnych przedmiotów poza mieszkaniem, przedsiębiorstwem,
zakładem lub gospodarstwem zobowiązanego może nastąpić tylko na podstawie pisemnego
polecenia organu egzekucyjnego. Egzekutor obowiązany jest okazać polecenie organu
egzekucyjnego zobowiązanemu przed przystąpieniem do czynności egzekucyjnych. Jeżeli w
czasie dokonywania tych czynności egzekucyjnych egzekutor zauważy, że zobowiązany
oddał poszukiwane przedmioty swemu domownikowi lub innej osobie do ukrycia, egzekutor
może przeszukać odzież tej osoby oraz jej teczki, walizy i tym podobne przedmioty, jakie ona
ma przy sobie. Przeszukanie odzieży powinno być dokonane tylko przez osobę tej samej płci
co osoba przeszukiwana. Przeszukanie rzeczy dokonywane jest zgodnie z celem tej
czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność
dotyczy, oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości. Jeżeli podczas
przeszukania egzekutor natrafi na dokument opatrzony klauzulą tajności, egzekutor odstępuje
od jego egzekucji. Rzeczy, których posiadanie jest zabronione, przekazuje się właściwemu
urzędowi lub instytucji.
Obecność zobowiązanego przy przeszukaniu. Zobowiązany ma prawo być
obecny przy przeszukaniu, a jeżeli zachowuje się niewłaściwie lub przeszkadza w
dokonywaniu czynności egzekucyjnych, egzekutor może upomnieć, a po bezskutecznym
upomnieniu wydalić z miejsca dokonywania czynności egzekucyjnych tę osobę. Na wniosek
zobowiązanego, a także gdy egzekutor uzna to za konieczne, może być przywołany świadek
do obecności przy czynnościach egzekucyjnych. Egzekutor ma obowiązek przywołać co
najmniej dwóch świadków, jeżeli zobowiązany nie może być obecny przy czynnościach
egzekucyjnych na skutek wydalenia z miejsca dokonywania czynności egzekucyjnych lub z
innych przyczyn, chyba że zachodzi obawa, iż wskutek upływu czasu potrzebnego na
przywołanie świadków egzekucja będzie udaremniona. Świadkami mogą być także pełnoletni
członkowie rodziny i domownicy zobowiązanego. Świadkowie nie otrzymują wynagrodzenia.
Przy czynnościach egzekucyjnych mogą brać udział organy pomocnicze i
asystujące (art. 46 i 50 u.p.e.a.).
Po zakończeniu czynności egzekucyjnych egzekutor sporządza protokół, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej. Protokół powinien zawierać (art. 53 § 1 p.e.a.):
10
1) oznaczenie miejsca, czasu i rodzaju czynności,
2) imiona i nazwiska osób uczestniczących w czynności,
3) sprawozdanie z przebiegu czynności,
4) zgłoszone przez obecnych wnioski i oświadczenia,
5) podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisów,
6) podpis egzekutora.
Odpis protokołu doręcza się niezwłocznie zobowiązanemu.
V. PRZERWANIE TOKU POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO
W toku czynności egzekucyjnych mogą wystąpić okoliczności uzasadniające
zaniechanie prowadzenia postępowania egzekucyjnego (niedopuszczalność postępowania).
Przeszkody nietrwałe prowadzą do zawieszenia postępowania (czasowego przerwania
tego postępowania), a trwałe - do jego umorzenia (zakończenia postępowania bez
osiągnięcia jego celu).
• Zawieszenie postępowania
Przy zawieszeniu postępowania przeszkody mają charakter przejściowy, a więc
istnieje możliwość ich usunięcia. Postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu (art. 56
p.e.a.):
1) w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo
rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej,
2) w razie śmierci zobowiązanego, jeżeli obowiązek nie jest ściśle związany z osobą
zmarłego,
3) w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego
przedstawiciela ustawowego,
4) na żądanie wierzyciela,
5) w innych przypadkach przewidzianych w ustawach.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego, dotyczącego obowiązku o charakterze
niepieniężnym może nastąpić tylko w przypadkach, gdy nie zagraża to interesowi
społecznemu. W sprawie zawieszenia postępowania egzekucyjnego organ egzekucyjny
wydaje postanowienie. Sformułowanie „w sprawie” oznacza, że wszelkie kwestie związane z
zawieszeniem organ rozstrzyga postanowieniem (zawiesza i odwiesza/podejmuje
postępowanie). Na postanowienie organu egzekucyjnego o zawieszeniu postępowania lub o
odmowie zawieszenia tego postępowania służy zażalenie.
W przypadku zawieszenia postępowania egzekucyjnego pozostają w mocy dokonane
czynności egzekucyjne. Organ egzekucyjny może jednak uchylić dokonane czynności
egzekucyjne, jeżeli to jest uzasadnione ważnym interesem zobowiązanego, interes wierzyciela
nie stoi temu na przeszkodzie, a osoby trzecie na skutek tych czynności nie nabyły praw. Na
postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie uchylenia czynności egzekucyjnych
przysługuje zażalenie zobowiązanemu oraz wierzycielowi niebędącemu jednocześnie
organem egzekucyjnym.
11
Podjęcie zawieszonego postępowania. Po ustaniu przyczyn zawieszenia organ
egzekucyjny podejmuje zawieszone postępowanie egzekucyjne. W razie zawieszenia
postępowania z przyczyny określonej w art. 56 § 1 pkt 2 (śmierć zobowiązanego), organ
egzekucyjny podejmie zawieszone postępowanie, gdy organ ten zostanie zawiadomiony przez
wierzyciela o ustaleniu według przepisów prawa cywilnego spadkobierców zmarłego
zobowiązanego, na których przeszedł egzekwowany obowiązek, lub osób, na których rzecz
zostały uczynione zapisy windykacyjne. Wierzyciel może również, nie czekając na sądowe
stwierdzenie nabycia spadku, wskazać osobę, którą uważa za spadkobiercę zmarłego
zobowiązanego, odpowiedzialną za egzekwowany obowiązek. Jednakże organ egzekucyjny
obowiązany jest zastosować się do postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli
postanowienie to zostanie mu złożone przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego.
Jeżeli szczególne przepisy przewidują wydanie przez wierzyciela decyzji o odpowiedzialności
za zmarłego zobowiązanego innej osoby, jako spadkobiercy, organ egzekucyjny może podjąć
postępowanie egzekucyjne, zawieszone z przyczyny określonej w art. 56 § 1 pkt 2, po
wydaniu takiej decyzji.
Jeżeli zawieszenie nastąpiło na wniosek wierzyciela, powinien on złożyć
wniosek o podjęcie postępowania, gdy ustana przyczyny zawieszenia. W przeciwnym
wypadku po upływie 12 miesięcy od dnia złożenia żądania zawieszenia postępowania
zostanie ono umorzone.
•
Umorzenie postępowania egzekucyjnego1
A. Istota umorzenia postępowania
Postępowanie egzekucyjne wszczynane jest i prowadzone w celu przymusowego
doprowadzenia do wykonania obowiązku przez zobowiązanego. W toku postępowania
może powstać sytuacja, gdy osiągnięcie zasadniczego celu postępowania staje się
niemożliwe, wówczas postępowanie ulega umorzeniu. „Umorzenie postępowania” oznacza
w j. polskim „zaniechanie postępowania”2. To zaniechanie postępowania oznacza
przerwanie jego biegu na skutek wystąpienia trwałych przyczyn uniemożliwiających dalsze
prowadzenie tego postępowania. Trwałe przyczyny mogą mieć charakter pierwotny, tzn.
istniały jeszcze przed wszczęciem postępowania, ale je przeoczono lub nie były znane. W tej
sytuacji postępowanie w ogóle nie powinno być wszczęte. Natomiast, gdy przyczyny
umorzenia powstają dopiero w toku postępowania, mają charakter wtórny. W pierwszym
przypadku z powodu braku informacji rozpoczęto postępowanie, w którym nie można
zrealizować celu zasadniczego, a w przypadku drugim po wszczęciu postępowania nastąpiły
zdarzenia stanowiące przyczynę umorzenia postępowania.
1
Szerzej: L. Klat-Wertelecka, Umorzenie administracyjnego postępowania egzekucyjnego, [w:] System
egzekucji administracyjnej, pod red. S. Fundowicza, J. Niczyporuka, J. Radwanowicz Warszawa 2004, s. 275288.
2
Nowy Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2002, s.1081.
12
B. Przesłanki umorzenia administracyjnego postępowania egzekucyjnego
Postępowanie egzekucyjne w administracji podlega umorzeniu w przypadku
zaistnienia przesłanek z art. 59 § 1 p.e.a. Są to przesłanki, będące przeszkodami zarówno
natury prawnej, jak i faktycznej. Postępowanie egzekucyjne umarza się obligatoryjnie:
1)
jeżeli obowiązek został wykonany przed wszczęciem postępowania,
2)
jeżeli obowiązek nie jest wymagalny, został umorzony lub wygasł z innego
powodu albo jeżeli obowiązek nie istniał,
3)
jeżeli egzekwowany obowiązek został określony niezgodnie z treścią
obowiązku wynikającego z decyzji organu administracyjnego, orzeczenia sądowego albo
bezpośrednio z przepisu prawa,
4)
gdy zachodzi błąd co do osoby zobowiązanego lub gdy egzekucja nie może
być prowadzona ze względu na osobę zobowiązanego,
5)
jeżeli obowiązek o charakterze niepieniężnym okazał się niewykonalny,
6)
w przypadku śmierci zobowiązanego, gdy obowiązek jest ściśle związany z
osobą zmarłego,
7)
jeżeli egzekucja administracyjna lub zastosowany środek egzekucyjny są
niedopuszczalne albo zobowiązanemu nie doręczono upomnienia, mimo iż obowiązek taki
ciążył na wierzycielu,
8)
jeżeli postępowanie egzekucyjne zawieszone na żądanie wierzyciela nie
zostało podjęte przed upływem 12 miesięcy od dnia zgłoszenia tego żądania,
9)
na żądanie wierzyciela,
10)
w innych przypadkach przewidzianych w ustawach.
Fakultatywne umorzenie przewiduje art. 59 § 2, stanowiąc, iż: „Postępowanie
egzekucyjne może być umorzone w przypadku stwierdzenia, że w postępowaniu
egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnej nie uzyska się kwoty przewyższającej
wydatki egzekucyjne”.
W zakresie należności pieniężnych państwa członkowskiego oraz przekazanych na
podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych postępowanie umarza się w
przypadkach określonych w § 1 pkt 4, 6, 7, 9 i 10 oraz w § 2 ustawy.
Liczny katalog przesłanek umorzenia daje możliwość klasyfikowania ich w grupy na
podstawie różnych kryteriów. W literaturze przedstawiany jest podział przyczyn umorzenia
postępowania na :
- przyczyny o charakterze nieprzemijającym (wykonanie obowiązku, jego umorzenie,
nieistnienie obowiązku, niedopuszczalność egzekucji ze względu na osobę lub przedmiot)
oraz
- przyczyny przemijające, czyli takie, które mogą ustać (zobowiązany nie posiada majątku,
wierzyciel nie żąda podjęcia zawieszonego na jego wniosek postępowania).
Inna klasyfikacja przesłanek warunkujących umorzenie postępowania to podział na :
- przesłanki merytoryczne, czyli takie, które dotyczą egzekwowanego obowiązku (obowiązek
został wykonany lub wygasł np. na skutek śmierci zobowiązanego, jeśli był to obowiązek
natury osobistej) i
13
- przeszkody mające charakter formalny (niemożność stosowania egzekucji wobec danej
osoby, brak uprzedniego upomnienia).
Wśród podstaw umorzenia postępowania są takie, które dotyczą zarówno egzekucji
należności pieniężnych, jak i niepieniężnych oraz takie przesłanki, które powodują
umorzenie wyłącznie egzekucji należności pieniężnych (nieuzyskanie w postępowaniu
egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnej kwoty przewyższającej wydatki
egzekucyjne) lub dotyczą jedynie egzekucji prowadzonej w zakresie obowiązków
niepieniężnych (obowiązek o charakterze niepieniężnym okazał się niewykonalny).
Należy podkreślić, że „przypadki umorzenia postępowania [...] muszą być traktowane
jako wyjątki od zasady, co oznacza, że mogą podlegać wyłącznie wykładni dosłownej oraz
ścieśniającej, a w żadnym razie nie podlegają wykładni rozszerzającej”3 .
w znacznej części
przyczynami
Przyczyny umorzenia postępowania są
uzasadniającymi zgłoszenie zarzutów przez zobowiązanego (art. 33 p.e.a.).
Administracyjne postępowanie egzekucyjne powinno zostać umorzone, gdy wystąpi
chociaż jedna z omówionych niżej przesłanek.
3.1. wykonanie obowiązku przed wszczęciem postępowania
Jeżeli obowiązek został spełniony przed złożeniem wniosku przez wierzyciela o
wszczęcie postępowania lub przed wszczęciem postępowania z urzędu przez organ
egzekucyjny, a mimo to organ ten wszczął postępowanie egzekucyjne, to staje się ono
bezprzedmiotowe, ponieważ nie można już zmuszać zobowiązanego do wykonania
zrealizowanego przez niego obowiązku. Organ egzekucyjny może dowiedzieć się o tym po
wniesieniu przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania
egzekucyjnego (art. 33 § 1 pkt 1 p.e.a.).
Podobna sytuacja występuje w przypadkach określonych w pkt 2 (umorzenie,
wygaśnięcie, nieistnienie obowiązku). Różnica polega jednak na tym, że nie zawsze
okoliczności wymienione w tym punkcie istnieją przed wszczęciem postępowania. Zdarza się,
że umorzenie obowiązku następuje w czasie trwania postępowania egzekucyjnego albo, że
nieistnienie obowiązku zostanie stwierdzone dopiero po wszczęciu postępowania.
3.2.niewymagalność obowiązku, jego umorzenie lub wygaśnięcie z innego powodu albo
nieistnienie obowiązku
Niewymagalność obowiązku oznacza, że nie nadszedł jeszcze czas egzekwowania
obowiązku. Obowiązek nie jest wymagalny w sytuacji, gdy decyzja administracyjna
nakładająca obowiązek jest nieostateczna, a nie nadano jej rygoru natychmiastowej
wykonalności ani nie jest wykonalna z mocy prawa.
Okoliczności - umorzenie obowiązku lub wygaśnięcie z innego powodu stanowią
merytoryczne przesłanki niedopuszczalności egzekucji. Podstawowym sposobem realizacji
zobowiązaniowych stosunków prawnych, zarówno w prawie administracyjnym jak i w
prawie cywilnym, jest zaspokojenie wierzyciela prowadzące do ich wygaśnięcia. Wykonanie
3
J. Borkowski, [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, R. Mastalski, J. Zubrzycki, Ordynacja podatkowa. Komentarz,
Wrocław 2013, s. 910.
14
obowiązku przez zobowiązanego powoduje, że cel stosunku zobowiązaniowego zostaje
zrealizowany, a to prowadzi do zaniku więzi prawnej łączącej wierzyciela i zobowiązanego.
Wykonanie obowiązku jest zasadniczą, lecz nie jedyną przesłanką jego wygaśnięcia. Na
przykład wygaśnięcie zobowiązania podatkowego może nastąpić nie tylko przez zapłatę
podatku, lecz także przez jego przedawnienie i umorzenie. Pierwszy sposób wygaśnięcia
zobowiązania podatkowego jest wygaśnięciem efektywnym, natomiast przedawnienie i
umorzenie prowadzą do zakończenia stosunku prawnego i do jego wygaśnięcia, ale nie
realizują jego celu (jest to wygaśnięcie nieefektywne).
Wygaśnięcie obowiązku na skutek przedawnienia oznacza, że pomimo
niezrealizowania żądania wierzyciela stosunek zobowiązaniowy przestaje istnieć z mocy
prawa.
Instytucją o charakterze wyjątkowym jest umorzenie obowiązku, gdyż zasadą jest
wykonywanie obowiązków, a nie zwalnianie z nich. Umorzenie zaległości podatkowej
przewiduje np. Ordynacja podatkowa.
Przepis art. 59 § 1 pkt 2 p.e.a. stanowi, że postępowanie egzekucyjne podlega
umorzeniu między innymi w sytuacji, gdy egzekwowany obowiązek wygasł „z innego
powodu”. Sytuacja taka wystąpi w przypadku, gdy np. uchylona zostanie decyzja
administracyjna, która stanowiła podstawę wystawienia tytułu wykonawczego, a to
spowoduje, że przestanie istnieć podstawa prawna egzekwowanego obowiązku.
Nieistnienie obowiązku jako przesłanka umorzenia postępowania egzekucyjnego jest
następstwem okoliczności, które nastąpiły po wystawieniu tytułu wykonawczego (zakładając,
że wierzyciel wystawiając t.w. był pewien, że obowiązek istnieje). Obowiązek o charakterze
publicznoprawnym nie będzie istniał np. w przypadku, gdy został określony w decyzji
administracyjnej, a decyzja ta została wyeliminowana z obrotu prawnego po wystawieniu
tytułu wykonawczego. Wynika to z faktu, iż zgodnie z art. 29 § 1 p.e.a. organ egzekucyjny
nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem
wykonawczym. Jeżeli organ egzekucyjny, badając dopuszczalność egzekucji w trybie art. 29
p.e.a., stwierdziłby nieistnienie obowiązku, wówczas nie wszcząłby postępowania
egzekucyjnego.
3.3.określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z
decyzji organu administracyjnego, orzeczenia sądowego albo bezpośrednio z przepisu prawa
Organ egzekucyjny ma obowiązek doprowadzenia do wykonania przez
zobowiązanego obowiązku określonego w tytule wykonawczym, który jest dokumentem
urzędowym wystawionym przez wierzyciela, stwierdzającym istnienie i wymagalność
obowiązku. Tytuł wykonawczy może być wystawiony przez organ egzekucyjny, jeżeli jest on
jednocześnie wierzycielem i z urzędu przystępuje do egzekucji administracyjnej (art. 26 § 4
p.e.a.). Jednym z elementów prawidłowo wystawionego tytułu wykonawczego jest określenie
treści podlegającego egzekucji obowiązku, podstawy prawnej tego obowiązku oraz
stwierdzenie, że obowiązek jest wymagalny, a w przypadku egzekucji należności pieniężnej –
także określenie jej wysokości, terminu, od którego nalicza się odsetki z tytułu niezapłacenia
należności w terminie, oraz rodzaju i stawki tych odsetek.
15
Przyczyną umorzenia postępowania jest w tym przypadku błąd co do przedmiotu
postępowania egzekucyjnego, polegający na przymusowym wykonywaniu obowiązku innej
treści, niż obowiązek określony w akcie indywidualnym lub generalnym, stanowiącym
podstawę egzekucji administracyjnej4. Błąd ten może dotyczyć zarówno rodzaju
egzekwowanego obowiązku, jak i innych jego cech – np. wysokości należności pieniężnej,
stawki odsetek (np. z doręczonej decyzji wynika, że zaległość podatkowa dotyczy innego
okresu, niż zostało to określone w tytule wykonawczym lub tytuł wykonawczy wystawiono
na inną należność podatkową, niż określała to decyzja podatkowa).
3.4. błąd co do osoby zobowiązanego lub niemożność prowadzenia egzekucji ze względu na
osobę zobowiązanego
1.Istnienie zobowiązanego jest warunkiem prowadzenia egzekucji. Zgodnie z art.1a
pkt 20 p.e.a. zobowiązanym może być osoba prawna albo jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie
obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym. Do
określenia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych zobowiązanego stosuje się
art. 30 k.p.a. Stwierdzenie posiadania zdolności prawnej jest istotne, bo tylko jednostka, która
ma zdolność do tego, żeby być podmiotem praw i obowiązków, może być zobowiązanym.
Natomiast od posiadania zdolności do czynności prawnych zależy skuteczność prawna
czynności procesowych podejmowanych w postępowaniu egzekucyjnym przez
zobowiązanego (chociaż środki egzekucyjne mogą być stosowane również wobec osób
niemających tej zdolności)5. W tym zakresie należy stosować odpowiednio przepisy k.p.a.
dotyczące przedstawicieli ustawowych.
Artykuł 59 § 1 pkt 4 p.e.a. obejmuje dwie przyczyny umorzenia. Pierwsza z nich
zachodzi w sytuacji, gdy egzekucję skierowano przeciwko osobie, która nie jest
zobowiązanym. Zatem w istotny sposób naruszono przepisy procesowe, kierując egzekucję
przeciwko niewłaściwemu podmiotowi. Błąd co do osoby zobowiązanego oznacza błąd co do
tożsamości osoby, wobec której prowadzi się egzekucję. „Klasycznymi przykładami trafnego
zastosowania tego przepisu jest sytuacja prowadzenia egzekucji przeciwko osobie innej,
aniżeli zobowiązany, chociaż noszącej to samo imię i nazwisko lub też skierowanie egzekucji
do spółki o nazwie „X”, podczas gdy decyzja nakładająca obowiązek dotyczyła
przedsiębiorstwa państwowego nazywającego się również „X” (Wyrok NSA z dnia 29
grudnia 1998 r., IIISA 2801/97).
Przepis art. 59 §1 pkt 4 nie stanowi natomiast podstawy do umorzenia postępowania
ze względu na prowadzenie egzekucji administracyjnej z rzeczy lub praw majątkowych
należących do osoby trzeciej. Osoba ta może dochodzić swoich praw, występując do organu
egzekucyjnego z żądaniem wyłączenia tych rzeczy lub praw majątkowych spod egzekucji
(art. 38 p.e.a.). Na postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie odmowy wyłączenia spod
egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego, osobie trzeciej przysługuje zażalenie. Na
4
5
T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne postępowanie egzekucyjne, Toruń 2002, s.239-240.
B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2012, s. 533.
16
ostateczne postanowienie w sprawie odmowy wyłączenia osobie tej służy powództwo
przeciwegzekucyjne o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 k.p.c.).
Zwolnienie to polega na ustanowieniu przez sąd zakazu prowadzenia konkretnej egzekucji co
do przedmiotu, którego wyłączenie powód uzyskał oraz uchylenie skutków procesowych
zajęcia6.
2.Drugą przyczyną umorzenia postępowania wymienioną w punkcie 4 jest
niemożność prowadzenia egzekucji ze względu na osobę zobowiązanego. Jest to odmienna
przesłanka od pierwszej. W tym przypadku tożsamość zobowiązanego została określona
prawidłowo, zarówno w akcie stanowiącym podstawę wystawienia tytułu wykonawczego, jak
i w tytule wykonawczym, nie ma błędu co do tożsamości osoby lub błędu co do określenia
podmiotu, wobec którego prowadzona jest egzekucja administracyjna. Jednak nie jest
możliwe prowadzenie egzekucji ze względu na osobę zobowiązanego, ze względu na
wyłączenie zawarte w art. 14 p.e.a. (tzw. immunitet egzekucyjny).
Od zasady, że egzekucję administracyjną stosuje się wobec podmiotów wymienionych
w art. 1a pkt 20, ustawa wprowadza pewne wyjątki. Są to przesłanki uniemożliwiające
prowadzenie egzekucji administracyjnej ze względu na status podmiotów, do których
miałaby być skierowana egzekucja. Nie można prowadzić egzekucji administracyjnej
przeciwko osobom, które korzystają z przywilejów oraz immunitetów dyplomatycznych i w
zakresie przewidzianym przez ustawy, umowy lub powszechnie ustalone zwyczaje
międzynarodowe nie podlegają orzecznictwu organów polskich (art. 14 p.e.a.). Jeśli osoby te
podlegają
orzecznictwu organów polskich, lecz właściwe państwo lub organizacja
międzynarodowa nie zrzekły się przywileju lub immunitetu dyplomatycznego w zakresie
egzekucji administracyjnej, to egzekucja również nie może być prowadzona wobec tych osób.
Niemożność prowadzenia egzekucji wobec pewnych kategorii osób może wynikać
także z przepisów szczególnych (np. art. 153 § 1, 153a p.e.a.).
3.5.niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym
Obowiązek o charakterze niepieniężnym to obowiązek polegający na spełnieniu
świadczenia innego niż pieniężne lub na podjęciu określonej czynności bądź określonego
zachowania7. Przymusowemu wykonaniu w trybie egzekucji administracyjnej podlegają
obowiązki o charakterze niepieniężnym pozostające we właściwości organów administracji
rządowej i samorządu terytorialnego8 lub przekazane do egzekucji administracyjnej na
podstawie przepisu szczególnego (art. 2 § 1 pkt 3). Egzekucję stosuje się także do
obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
wypłaty należnego
wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
nakładanych w drodze decyzji organów Państwowej Inspekcji Pracy (art. 2 § 1 pkt 4).
6
J. Jankowski [w:] K. Piasecki (red.), K.p.c. Komentarz, t. II, Warszawa 2000, s. 1019.
E. Bojanowski, J. Lang, Postępowanie administracyjne. Zarys wykładu, Warszawa 1999, s. 139.
8
Przykłady: Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1205 ze zm.) określa obowiązek rekultywacji gruntu, ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1399 ze zm.) nakłada obowiązek utrzymania
czystości i porządku na nieruchomości (art. 5 ust. 1).
7
17
Obowiązek niewykonalny to taki obowiązek, którego adresat jest trwale pozbawiony
możliwości wykonania pewnych czynności, zaniechania określonych działań, wydania
rzeczy ruchomej lub wykonania innych obowiązków. Jeżeli obowiązek wynika z decyzji
administracyjnej, to jego niewykonalność może zaistnieć zarówno po wydaniu decyzji, jak i
przed jej wydaniem. Niewykonalność decyzji po jej wydaniu oznacza, iż decyzja jest
bezprzedmiotowa, co stanowi – zgodnie z art. 162 § 1 pkt 1 k.p.a. – przesłankę stwierdzenia
wygaśnięcia decyzji. Niewykonalność decyzji o charakterze trwałym, istniejąca w dniu jej
wydania, jest przesłanką stwierdzenia nieważności decyzji (art. 156 § 1 pkt 5 k.p.a.).
Niewykonalność decyzji może mieć charakter trwały lub czasowy. Czasowa niewykonalność
obowiązku prowadzi do odroczenia terminu wykonania obowiązku, natomiast trwała –
ujawniona w toku postępowania egzekucyjnego - do umorzenia tego postępowania.
Niewykonalność obowiązku wynikającego z decyzji może mieć charakter
niewykonalności prawnej oraz niewykonalności faktycznej9. Według orzeczenia NSA z 13
lutego 1986 r. (III SA 1146/85, ONSA 1986, nr 1, poz.12, s. 73-74): „trwała niewykonalność
decyzji w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 5 k.p.a. zachodzi wówczas, gdy czynności składające
się na treść obowiązków i uprawnień zawartych w decyzji są niewykonalne z przyczyn
technicznych lub prawnych tkwiących w ich naturze”.
Nie stanowią powodu niewykonalności obowiązku wynikającego z decyzji (a zatem
także obowiązków, wynikających z innych aktów: indywidualnych lub generalnych)
przeszkody ekonomiczne, finansowe, ani trudności techniczne. NSA w wyroku z dnia 20
grudnia 1984 r. (I SA 804/84, ONSA 1984, nr 2, poz. 123) zauważył, że: „Względy
ekonomiczne i finansowe, utrudniające wykonanie decyzji nakazującej doprowadzenie
natężenia hałasu na stanowiskach pracy do stanu zgodnego z prawem, nie mogą być uznane
za przesłankę niewykonalności decyzji.” NSA w wyroku z 15 czerwca 1999 r. (IV SA
505/96) stwierdził, że: wykonanie nałożonego decyzją obowiązku rozbiórki samowolnie
wzniesionych fundamentów punktowych pod budynek letniskowy w sytuacji, gdy przed
wydaniem decyzji nakazującej likwidację fundamentów - na fundamentach tych wzniesiony
został budynek, co do którego nie orzeczono dotychczas rozbiórki, jest niewykonalne. Bez
podjęcia przez organ działań w celu wszczęcia postępowania w sprawie nakazania rozbiórki
budynku wzniesionego na działce, niemożliwe będzie - w znaczeniu prawnym doprowadzenie do likwidacji samowolnie wzniesionego na działce obiektu budowlanego.
Jeżeli zatem obowiązek o charakterze niepieniężnym okazał się niewykonalny i jest to
niewykonalność trwała, organ egzekucyjny powinien umorzyć postępowanie egzekucyjne.
3.6.śmierć zobowiązanego, gdy obowiązek jest ściśle związany z osobą zmarłego
Artykuł 59 § 1 pkt 6 p.e.a. dotyczy sytuacji, gdy śmierć zobowiązanego nastąpiła po
wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Śmierć zobowiązanego w trakcie postępowania
egzekucyjnego spowoduje umorzenie tylko wtedy, gdy obowiązek ma charakter osobisty i nie
może go za zobowiązanego wykonać inna osoba (np. obowiązek poddania się szczepieniom
ochronnym). Jeżeli obowiązek nie jest ściśle związany z osobą zobowiązanego, tzn. może
być wykonany przez inny podmiot, śmierć zobowiązanego prowadzi do zawieszenia
9
B. Adamiak, Wadliwość decyzji administracyjnej, Wrocław 1986, s. 147.
18
postępowania (art. 56 § 1 pkt 2 p.e.a.). Podstawą umorzenia postępowania egzekucyjnego w
przypadku śmierci zobowiązanego jest niedopuszczalność prowadzenia postępowania,
bowiem nie może istnieć postępowanie, jeżeli zabraknie w nim chociażby jednego z
podmiotów.
3.7.niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanie niedopuszczalnego
środka egzekucyjnego albo niedoręczenie zobowiązanemu upomnienia, mimo iż obowiązek
taki ciążył na wierzycielu,
1. Punkt 7 obejmuje trzy różne przyczyny umorzenia. Pierwsza z nich zachodzi w
sytuacji, gdy egzekucja administracyjna jest niedopuszczalna. Niedopuszczalność egzekucji
może nastąpić z różnych przyczyn: mogą to być zarówno przyczyny przedmiotowe jak i
podmiotowe. Niedopuszczalność egzekucji ze względów przedmiotowych występuje wtedy,
gdy dany obowiązek jest wykonywany w trybie egzekucji sądowej, gdy obowiązek wynika z
decyzji nieistniejącej w obrocie prawnym lub gdy jego podstawą jest decyzja nieostateczna10.
Niedopuszczalność egzekucji administracyjnej zachodzi wówczas, gdy wykonanie tytułu
wykonawczego nie należy do administracyjnych organów egzekucyjnych, co nastąpi w
sytuacji, gdy tytuł wykonawczy został wydany w innym postępowaniu, a jego wykonanie, na
mocy przepisów szczególnych, nie zostało przekazane na drogę egzekucji administracyjnej.
Niedopuszczalna jest także egzekucja administracyjna w przypadku, gdy wierzycielowi
przysługuje prawo wyboru między trybem egzekucji administracyjnej a innym trybem
(egzekucji sądowej) i podmiot ten skorzystał z innego trybu11. Ograniczenia w
dopuszczalności egzekucji ze względu na jej przedmiot pojawią się także w sytuacji, gdy
egzekucja została skierowana do przedmiotu albo prawa, które nie podlegają egzekucji na
podstawie przepisów ustawy p.e.a. (art. 8, 8a, 9, 10) oraz na podstawie przepisów
szczególnych. Jeżeli organ egzekucyjny na podstawie art. 13 p.e.a. zwolni z egzekucji
określone składniki majątkowe zobowiązanego, to prowadzenie egzekucji z tych rzeczy jest
niedopuszczalne. Nie jest także dopuszczalna egzekucja administracyjna w przypadku, gdy
wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości zostanie zgłoszony przed upływem 12
miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu egzekucji z tej
nieruchomości (art. 111k p.e.a.).
Podmiotowe ograniczenia w dopuszczalności egzekucji oznaczają zakaz prowadzenia
egzekucji w stosunku do określonych osób. Niedopuszczalność egzekucji ze względu na
osobę zobowiązanego zachodzi w stosunku do osób korzystających z przywilejów i
immunitetów dyplomatycznych, które nie podlegają orzecznictwu polskich organów
administrujących (art. 14 p.e.a.). Z immunitetu dyplomatycznego korzystają szefowie
przedstawicielstw dyplomatycznych
w osobach ambasadorów, nuncjuszy, posłów,
ministrów, charges d`affaires, personel dyplomatyczny (radcowie ambasady, sekretarze),
inne osoby, których przywileje przewidują ustawy, umowy lub powszechnie ustalone
zwyczaje międzynarodowe – głowa państwa obcego, prezes rady ministrów, minister spraw
10
11
B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie…, s. 563.
J. Jagieła [w:] K. Piasecki (red.), op. cit., s. 951.
19
zagranicznych,
Europejskiej12.
członkowie
misji
dyplomatycznych,
przedstawiciele
ONZ,
Unii
2.Zastosowanie niedopuszczalnego środka egzekucyjnego jest kolejną przesłanką
umorzenia postępowania. W postępowaniu egzekucyjnym obowiązują zasady ogólne,
wyznaczające uprawnienia zobowiązanego a jednocześnie obowiązki organu egzekucyjnego.
Przy wyznaczaniu środka egzekucyjnego organ kieruje się kilkoma zasadami ogólnymi,
określonymi w art. 7 p.e.a. Artykuł 7 § 1 p.e.a. określa zasadę stosowania środków
egzekucyjnych przewidzianych w ustawie, natomiast art. 7 § 2p.e.a. – zasadę celowości,
zgodnie z którą
„organ egzekucyjny stosuje środki egzekucyjne, które prowadzą
bezpośrednio do wykonania obowiązku”. Zasada stosowania środka egzekucyjnego najmniej
uciążliwego dla zobowiązanego została sformułowana w art. 7 § 2 in fine p.e.a. i oznacza ona,
że nie należy sprawiać zobowiązanemu większych dolegliwości niż to konieczne. Ocena
stopnia dolegliwości środka egzekucyjnego należy do organu egzekucyjnego.
„Pojęcie niedopuszczalności zastosowanego środka egzekucyjnego jest szerokie.
Oznaczać może te wypadki, gdy w stosunku do określonych podmiotów nie można stosować
niektórych środków egzekucyjnych (np. grzywna w celu przymuszenia nie może być
stosowana w stosunku do zobowiązanego, którym jest osoba nieletnia), ale także stosowanie
środka egzekucyjnego nieprzewidzianego w ustawie lub przewidzianego dla egzekucji
obowiązków innego rodzaju niż egzekwowany”13.
Zastosowanie niedopuszczalnego środka egzekucyjnego oznacza zatem, iż w
postępowaniu egzekucyjnym zastosowano pozaprawny środek, czyli taki, którego nie
przewiduje ustawa o p.e.a. lub np. zastosowano środek egzekucyjny określony w ustawie o
p.e.a., ale w sytuacji, gdy nie było dopuszczalne jego zastosowanie (np. użycie przymusu
bezpośredniego wobec żołnierza przez inny organ niż Żandarmeria Wojskowa – art. 153
p.e.a.).
3.Brak uprzedniego upomnienia zobowiązanego jest przesłanką umorzenia
postępowania o charakterze procesowym. Zawarta w art. 15 p.e.a zasada zagrożenia stanowi,
że warunkiem wszczęcia postępowania jest uprzednie przesłanie zobowiązanemu upomnienia,
w którym wzywa się go, aby dobrowolnie wykonał obowiązek. W przeciwnym razie sprawa
zostanie skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego po upływie 7 dni od dnia
doręczenia tego upomnienia zobowiązanemu. Przepisy szczególne mogą przewidywać
wszczęcie postępowania egzekucyjnego bez wcześniejszego przesyłania upomnienia
zobowiązanemu (np. zastosowanie przymusu bezpośredniego bez uprzedniego upomnienia
zobowiązanego w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego lub pojawienia się
przesłanek, które mogłyby utrudnić lub udaremnić przeprowadzenie egzekucji – art. 150 § 3
p.e.a.).
Datę doręczenia upomnienia - w myśl art. 27 § 1 pkt 12 p.e.a.- wierzyciel podaje w
tytule wykonawczym, a jeżeli doręczenie upomnienia nie było wymagane, podaje podstawę
prawną braku tego obowiązku. Jeżeli organ egzekucyjny – pomimo obowiązku doręczenia
12
13
Ibidem, s. 1523.
R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Poznań 1988, s. 57.
20
upomnienia – wszczął postępowanie bez doręczenia upomnienia przez wierzyciela, to po
stwierdzeniu tego faktu powinien postępowanie umorzyć. Potwierdził to NSA w wyroku z
dnia 20 października1995 r. (SA/Lu 2265/94, Prawo Gospodarcze 1996, nr 2, s. 44),
stwierdzając, że: „wszczęcie postępowania egzekucyjnego bez uprzedniego doręczenia
zobowiązanemu upomnienia zawierającego wezwanie do wykonania obowiązku jest
sprzeczne z art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Równocześnie
prowadzenie egzekucji bez uprzedniego upomnienia, a następnie umorzenie postępowania z
przyczyn wskazanych w art. 59 § 1 pkt 9 (z powodu nieuzyskania kwoty przewyższającej
wydatki egzekucyjne), narusza ten przepis”.
3.8.niepodjęcie przed upływem 12 miesięcy postępowania egzekucyjnego zawieszonego na
żądanie wierzyciela
Przyczyną umorzenia postępowania egzekucyjnego w tym przypadku jest
niezgłoszenie przez wierzyciela w terminie 12 miesięcy wniosku o podjęcie zawieszonego
postępowania. Zgodnie z art. 56 § 1 pkt 4 p.e.a. postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu
na żądanie wierzyciela. Ponieważ wierzyciel ma prawny obowiązek prowadzenia egzekucji
(art. 6 p.e.a.), jego wniosek o zawieszenie postępowania musi być uzasadniony. Zawieszenie
postępowania trwające dłużej niż 12 miesięcy jest przesłanką obligatoryjnego umorzenia
postępowania. Bieg terminu rozpoczyna się od chwili zawieszenia.
Należy podkreślić, że „zawieszenie przez organ egzekucyjny – na wniosek wierzyciela
– postępowania egzekucyjnego, a następnie umorzenie tego postępowania nie świadczy o
tym, że wcześniejsze jego wszczęcie i prowadzenie było nieuzasadnione”14.
3.9.żądanie wierzyciela
Wierzyciel może w każdym stadium postępowania zgłosić wniosek o jego umorzenie.
Wniosek ten musi być jednak uzasadniony, bowiem zgodnie z art. 6 § 1 p.e.a wierzyciel ma
obowiązek podjąć czynności zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych w razie
uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku. Wierzyciel będzie żądał umorzenia
postępowania egzekucyjnego głównie wtedy, „gdy prowadzenie egzekucji okaże się
niecelowe (np. na skutek braku zobowiązanego nie można realizować obowiązku, który
powinien wykonać on osobiście) a przede wszystkim w sytuacjach, gdy brak lub opóźnienie
w zawiadomieniu organu egzekucyjnego o okolicznościach uzasadniających zaniechanie
prowadzenia egzekucji prowadziłoby do odpowiedzialności pracowników lub samego
wierzyciela”15. Zgodnie z art. 168b p.e.a. wierzyciel ponosi odpowiedzialność za szkody
wyrządzone wskutek niezgodnego z przepisami prawa wszczęcia egzekucji administracyjnej
lub postępowania zabezpieczającego. Jeżeli w toku postępowania wierzyciel stwierdzi, że
żądanie wszczęcia egzekucji było bezprawne, wówczas wystąpi do organu egzekucyjnego z
wnioskiem o umorzenie postępowania egzekucyjnego.
14
15
Wyrok NSA z 25 września 1997 r., I SA/Po 333/97, niepubl.
R. Hauser, Z. Leoński, op.cit., s. 95.
21
Żądanie wierzyciela jest przesłanką umorzenia postępowania egzekucyjnego tylko w
sytuacji, gdy nie jest on jednocześnie organem egzekucyjnym.
3.10. inne przypadki przewidziane w ustawach
Umorzenie postępowania egzekucyjnego może nastąpić także w innych przypadkach
przewidzianych w ustawach – zarówno w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji, jak i w przepisach odrębnych ustaw. Przepisy ustawy p.e.a. regulujące
zastosowanie poszczególnych środków egzekucyjnych zawierają dalsze przypadki umorzenia
postępowania przez organ egzekucyjny. Są to art.: 110 § 7, 111f § 5, 111g, 111k, 114d p.e.a.
Według art. 110 § 7 p.e.a. w przypadku niewpłacenia przez wierzyciela zaliczki na pokrycie
przewidywanych wydatków, organ egzekucyjny wzywa wierzyciela do jej wpłacenia w
terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania, a po bezskutecznym upływie tego terminu,
umarza postępowanie egzekucyjne.
C. Fakultatywne umorzenie postępowania egzekucyjnego
Jedyna przesłanka fakultatywnego umorzenia postępowania została wyznaczona przez
przepis art. 59 § 2 p.e.a., zgodnie z którym postępowanie egzekucyjne może być umorzone w
przypadku stwierdzenia, że w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnej
nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne. Ze wskazanego przepisu wynika,
że nie prowadzi się egzekucji należności pieniężnej, gdy z góry wiadomo, że uzyskana kwota
nie przewyższy kwoty wydatków egzekucyjnych, tzn. jeżeli w toku postępowania okaże się,
że zobowiązany nie posiada żadnego majątku ruchomego, wierzytelności pieniężnych czy też
praw majątkowych, w stosunku do których możliwa byłaby egzekucja przy zastosowaniu
środków egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Takie rozwiązanie chroni
wierzyciela przed ponoszeniem kosztów egzekucyjnych (wierzyciel pokrywa koszty
postępowania egzekucyjnego, jeżeli nie mogą być one ściągnięte od zobowiązanego - art. 64c
§ 4 p.e.a.) oraz chroni zobowiązanego przed zwiększeniem jego zobowiązań o koszty
bezskutecznej egzekucji. Przepis art. 59 § 2 p.e.a. ma zastosowanie tylko w egzekucji
należności pieniężnych, gdyż celem egzekucji obowiązków niepieniężnych nie jest uzyskanie
żadnej kwoty pieniężnej.
Umorzenie postępowania na tej podstawie nie stanowi przeszkody do wszczęcia
ponownej egzekucji. Według art. 61 p.e.a. wszczęcie ponownej egzekucji może nastąpić
wówczas, gdy zostanie ujawniony majątek lub źródła dochodu zobowiązanego
przewyższające kwotę wydatków egzekucyjnych (zob. wyrok NSA z dnia 10 czerwca 1997 r.,
I SA/Po 1625/96).
D. Tryb i forma umorzenia postępowania egzekucyjnego
Umorzenie postępowania egzekucyjnego może nastąpić na wniosek wierzyciela,
zobowiązanego lub z urzędu. Jako żądanie zobowiązanego umorzenia postępowania należy
traktować wniesienie zarzutów (art. 33 p.e.a.), złożenie powództwa przeciwegzekucyjnego
(art. 2 § 2), czy skargi na czynności egzekucyjne (art. 54), jeśli zostaną w nich
uprawdopodobnione okoliczności wymienione w art. 59 § 1 p.e.a., uzasadniające umorzenie
postępowania. Organ egzekucyjny umarza postępowanie z urzędu, gdy w jakikolwiek sposób
22
dowie się o przyczynach uzasadniających umorzenie. Może to nastąpić na skutek skargi
złożonej przez osobę trzecią, na skutek przeprowadzonej kontroli, czy informacji pochodzącej
od organu sprawującego nadzór nad postępowaniem egzekucyjnym (art. 23-25 p.e.a.). W
orzecznictwie sądowym podkreśla się, iż: wystąpienie przesłanek stanowiących podstawę
umorzenia postępowania obliguje zawsze do takiego zakończenia postępowania
egzekucyjnego, bez względu na to, czy zostaną one stwierdzone z urzędu, czy też wyjdą na
jaw w wyniku zgłoszonych zarzutów (Wyrok NSA z dnia 18 czerwca 1999 r., III SA
7105/98).
Postępowanie egzekucyjne w administracji kończy się przez wykonanie egzekucji.
Organ egzekucyjny nie wydaje w tym względzie żadnego rozstrzygnięcia.
Z chwilą
umorzenia postępowania egzekucyjnego także kończy się działanie organu egzekucji
administracyjnej, ale w tym przypadku formą prawną zakończenia postępowania jest
wydanie postanowienia. Zgodnie z art. 59 § 3 p.e.a. w sprawie umorzenia postępowania
egzekucyjnego organ egzekucyjny wydaje postanowienie. Sformułowanie: „w sprawie”
oznacza, że organ wydaje postanowienie o umorzeniu, jak i postanowieniem odmawia
umorzenia postępowania. Jeżeli jednak umorzenie postępowania egzekucyjnego następuje na
podstawie art. 34 § 4 p.e.a., tzn. na skutek wniesionych zarzutów, organ egzekucyjny po
otrzymaniu ostatecznego postanowienia w sprawie stanowiska wierzyciela, jeżeli wierzyciel
uznał zarzuty za uzasadnione, orzeka o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, wydając
postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów.
Postanowienie w sprawie umorzenia postępowania wydaje się na żądanie
zobowiązanego albo wierzyciela niebędącego jednocześnie organem egzekucyjnym, z tym że
w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku o charakterze
niepieniężnym - również z urzędu. Na postanowienie w sprawie umorzenia postępowania
egzekucyjnego przysługuje zażalenie. Postępowanie zażaleniowe może być wszczęte
wyłącznie na wniosek uprawnionego podmiotu. Legitymację do wniesienia zażalenia ma
zobowiązany oraz wierzyciel niebędący jednocześnie organem egzekucyjnym, jako podmioty
o przeciwstawnych interesach.
E. Skutki umorzenia postępowania egzekucyjnego
Skutki umorzenia postępowania reguluje art. 60 p.e.a. Umorzenie postępowania
egzekucyjnego z przyczyny, o której mowa w art. 59 § 1 pkt 1-8 i 10, powoduje uchylenie
dokonanych czynności egzekucyjnych, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
Umorzenie postępowania powoduje więc uchylenie takich czynności jak zajęcie,
ustanowienie dozoru nad zajętymi ruchomościami czy zarządu nad nieruchomością.
Od zasady, że umorzenie postępowania egzekucyjnego
powoduje uchylenie
dokonanych czynności egzekucyjnych, istnieją dwa wyjątki: 1) nie podlegają uchyleniu
dokonane czynności, gdy umorzenie nastąpiło na żądanie wierzyciela oraz: 2) gdy
postępowanie egzekucyjne dotyczące należności pieniężnej zostało umorzone z powodu
nieściągalności tej należności. Uchylenie dokonanych czynności może nastąpić z mocy prawa
lub w określonej formie, np. przez usunięcie znaku ujawniającego zajęcie ruchomości (art. 98
§ 3 p.e.a.) lub poprzez wydanie postanowienia. Postanowienie dotyczące uchylenia
dokonanych czynności egzekucyjnych wskutek umorzenia postępowania egzekucyjnego
organ egzekucyjny wydaje w razie potrzeby (art. 60 § 2 p.e.a.). Akt taki może zostać wydany
23
z urzędu, jak również na żądanie podmiotu lub uczestnika postępowania mającego interes
prawny w wydaniu postanowienia o uchyleniu dokonanych czynności lub pozostawieniu ich
w mocy (na wniosek wierzyciela, zobowiązanego, osoby trzeciej). Podmiotom tym służy
zażalenie na postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie uchylenia dokonanych
czynności egzekucyjnych lub odmowy uchylenia tych czynności.
Po umorzeniu postępowania egzekucyjnego pozostają jednak w mocy prawa osób
trzecich nabyte na skutek czynności egzekucyjnych. Oznacza to, że umorzenie nie może
naruszać praw osób trzecich nabytych w toku egzekucji, np. prawa biegłego do
wynagrodzenia za sporządzoną opinię, prawa własności nieruchomości nabytej w drodze
licytacji.
Dalsze skutki umorzenia przewidują przepisy szczególne, np. art. 110l § 2 p.e.a. (jeżeli
egzekucja z nieruchomości ulega umorzeniu, to nadwyżkę dochodów z nieruchomości
otrzymuje zobowiązany) oraz art.111n (organ egzekucyjny odmawia przybicia m.in. wtedy,
gdy postępowanie podlegało umorzeniu). Przepisy te mają charakter wyjątkowy, tzn.
następują tylko w sytuacjach w nich wskazanych.
Umorzenie postępowania egzekucyjnego nie wyłącza możliwości wszczęcia ponownego
postępowania, gdy stanie się ono dopuszczalne. Jeśli umorzono postępowanie z powodu
niedoręczenia zobowiązanemu upomnienia, to po spełnieniu tego warunku możliwe będzie
wszczęcie i prowadzenie egzekucji. Według art. 61p.e.a. wszczęcie ponownej egzekucji może
nastąpić wówczas, gdy zostanie ujawniony majątek lub źródła dochodu zobowiązanego
przewyższające kwotę wydatków egzekucyjnych. W razie ponownego wszczęcia
postępowania egzekucyjnego, egzekucja będzie prowadzona od początku, bez uwzględnienia
czynności dokonanych w umorzonym postępowaniu, z wyjątkiem sytuacji, gdy wniosek o
wszczęcie egzekucji z tej samej nieruchomości zostanie złożony przed upływem trzech lat
od trzeciej licytacji. Organ egzekucyjny nie dokonuje wówczas ponownego opisu i
oszacowania nieruchomości, przyjmując je z poprzedniego postępowania, chyba że wierzyciel
lub zobowiązany zażąda ponownego opisu i oszacowania (art. 111k § 2 p.e.a.).
----------------------------------------------------------------------------------------• Wstrzymanie czynności egzekucyjnych
Wstrzymanie czynności egzekucyjnych polega na wstrzymaniu wykonania
wszystkich lub części zastosowanych środków egzekucyjnych, które nie powoduje uchylenia
dokonanych wcześniej czynności egzekucyjnych (art. 1a pkt 15 p.e.a.).
Wstrzymanie postępowania egzekucyjnego oznacza przerwanie biegu postępowania
przez wstrzymanie wykonania zastosowanych środków egzekucyjnych, które nie powoduje
uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych, oraz niepodejmowanie nowych środków
egzekucyjnych (art. 1a pkt 16 p.e.a.).
Wstrzymać czynności egzekucyjne lub postępowanie egzekucyjne może,
na czas określony, organ sprawujący nadzór (art. 23 p.e.a.). Organy sprawujące nadzór są
jednocześnie, zgodnie z art. 23 § 4 p.e.a.:
1) organami odwoławczymi dla postanowień wydanych przez nadzorowane organy
egzekucyjne,
2) organami sprawującymi kontrolę przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych
przepisów ustawy przez wierzycieli i i nadzorowane organy egzekucyjne.
24
Wstrzymanie postępowania lub czynności egzekucyjnych może nastąpić także na
skutek wniesienia przez uprawnione podmioty środków zaskarżenia (np. art. 54 § 6
p.e.a.).
• Odstąpienie od czynności egzekucyjnych
Odstąpienie od czynności egzekucyjnych polega na zaniechaniu działań
zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych. Celem tej instytucji prawnej
jest zapobieżenie stosowaniu środków egzekucyjnych w sytuacji, gdy okoliczności
wskazują na niedopuszczalność egzekucji.
Zgodnie z art. 45 § 1 p.e.a.: organ egzekucyjny i egzekutor są obowiązani odstąpić od
czynności egzekucyjnych, jeśli zobowiązany okazał dowody stwierdzające wykonanie,
umorzenie, wygaśnięcie lub nieistnienie obowiązku, odroczenie terminu wykonania
obowiązku, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnych, albo gdy zachodzi błąd co do
osoby zobowiązanego. Organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela o odstąpieniu od
czynności egzekucyjnych. Organ egzekucyjny i egzekutor są obowiązani odstąpić od
egzekucji ze składnika majątkowego zobowiązanego, jeżeli okazał on dowody stwierdzające
częściowe wykonanie obowiązku lub umorzenie należności pieniężnej, a wartość zajętego
składnika majątkowego znacznie przekracza kwotę ostatecznie dochodzonej należności i
zobowiązany posiada inne składniki majątkowe, z których egzekucja może być prowadzona.
Organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela o odstąpieniu od czynności
egzekucyjnych i na jego żądanie wydaje postanowienie w sprawie odstąpienia od czynności
egzekucyjnych. Na postanowienie to przysługuje zażalenie wierzycielowi niebędącemu
jednocześnie organem egzekucyjnym.
Zbieg egzekucji
Zbieg egzekucji występuje wówczas, gdy do takiej samej rzeczy lub prawa
majątkowego egzekucję prowadzą równocześnie dwa podmioty. Może wystąpić zbieg
egzekucji administracyjnej i sądowej lub zbieg kilku egzekucji administracyjnych.
W przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej do tej samej
nieruchomości, rzeczy albo prawa majątkowego lub niemajątkowego, organ egzekucyjny
wstrzymuje czynności egzekucyjne na wniosek wierzyciela, zobowiązanego lub z urzędu i
przekazuje akta egzekucji administracyjnej sądowi rejonowemu zgodnie z przepisami
kodeksu postępowania cywilnego (art. 62 p.e.a.).
W przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa
majątkowego, prowadzonej przez organy egzekucyjne, łączne prowadzenie egzekucji
przejmuje naczelnik urzędu skarbowego, który pierwszy zastosował środek egzekucyjny, a
jeżeli naczelnik urzędu skarbowego nie dokonał takiej czynności lub nie dokonał jej jako
pierwszy - łączne prowadzenie egzekucji przejmuje naczelnik urzędu skarbowego właściwy
według siedziby lub miejsca zamieszkania zobowiązanego (art. 63 p.e.a.). Jeżeli środek
egzekucyjny zastosował naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca położenia
majątku zobowiązanego, łączne prowadzenie egzekucji przejmuje ten organ.
Artykuł 63 p.e.a. nie reguluje
zbiegu egzekucji w zakresie obowiązków
niepieniężnych.
25
VI. OPŁATY I KOSZTY POSTĘPOWANIA
Na koszty egzekucyjne składają się opłaty za czynności egzekucyjne oraz
wydatki egzekucyjne faktycznie poniesione przez organ egzekucyjny w związku z
prowadzeniem postępowania (np. koszty przejazdu egzekutora, koszty przechowywania
zajętych rzeczy).
Opłaty administracyjne są wnoszone w zasadzie w stałej wysokości lub według
stawek procentowych, co oznacza, że organy administracji publicznej nie mają wpływu
na ich wysokość.
Opłaty za czynności egzekucyjne przeważnie uregulowane są w ustawie w
sposób kwotowy. Niektóre opłaty związane z egzekucją należności pieniężnych
określone są procentowo.
Wysokość opłat za czynności egzekucyjne w egzekucji należności
pieniężnych. Organ egzekucyjny w egzekucji należności pieniężnych pobiera za dokonane
czynności egzekucyjne opłaty w wysokości określonej w art. 64 § 1 p.e.a.
Organ egzekucyjny pobiera opłatę manipulacyjną z tytułu zwrotu wydatków za
wszystkie czynności manipulacyjne związane ze stosowaniem środków egzekucyjnych.
Organ egzekucyjny w egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym pobiera
opłaty za dokonane czynności egzekucyjne w wysokości określonej w art. 64a p.e.a. – np. za
wydanie postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia.
Zgodnie z art. 64 b p.e.a. wydatkami egzekucyjnymi są koszty faktycznie poniesione
przez organ egzekucyjny w związku z prowadzeniem egzekucji, a w szczególności na
opłacenie:
1)
przejazdu i delegacji poborcy lub egzekutora,
2)
przewozu, załadowania, rozładowania, przechowania, utrzymania i dozoru
zwierząt oraz ruchomości odebranych albo usuniętych z opróżnionych budynków, lokali i
pomieszczeń,
3)
przymusowego otwarcia środków transportu, pomieszczeń i schowków,
4)
należności świadków, biegłych i rzeczoznawców,
5)
ogłoszenia w prasie,
6)
sporządzenia dokumentów,
7)
prowadzenia zarządu zajętej nieruchomości,
8)
prowizji i opłat pobieranych w związku z realizacją zajęcia przez dłużnika
zajętej wierzytelności lub przekazywaniem dochodzonych kwot do organu egzekucyjnego,
9)
kosztu uzyskania informacji o majątku dłużnika,
10)
wykonania zastępczego,
11)
zastosowania przymusu bezpośredniego.
Opłaty wraz z wydatkami poniesionymi przez organ egzekucyjny stanowią koszty
egzekucyjne. Koszty egzekucyjne obciążają zobowiązanego. Jeżeli po pobraniu od
zobowiązanego należności z tytułu kosztów egzekucyjnych okaże się, że wszczęcie i
prowadzenie egzekucji było niezgodne z prawem, należności te organ egzekucyjny zwraca
zobowiązanemu, a jeżeli niezgodne z przepisami ustawy wszczęcie i prowadzenie egzekucji
spowodował wierzyciel, obciąża nimi wierzyciela. Wierzyciel pokrywa koszty postępowania
26
egzekucyjnego, jeżeli nie mogą być one ściągnięte od zobowiązanego. Egzekucja kosztów
egzekucyjnych następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Przy egzekucji kosztów egzekucyjnych nie pobiera się opłat za czynności egzekucyjne. Organ
egzekucyjny wydaje postanowienie w sprawie kosztów egzekucyjnych na żądanie
zobowiązanego albo z urzędu, jeżeli koszty te obciążają wierzyciela. Na postanowienie to
przysługuje zażalenie.
W orzecznictwie podkreśla się, że nie ma przepisu prawa stanowiącego o
oprocentowaniu kosztów egzekucyjnych, a zatem brak jest przesłanek uzasadniających
obowiązek naliczenia takich odsetek (wyrok NSA z 16.10.2000 r., I SA/Kr 341/99, niepubl.).
Organ egzekucyjny może umorzyć w całości lub w części przypadające na jego rzecz
koszty egzekucyjne.
Koszty egzekucyjne mogą być umorzone, jeżeli (art. 64e):
1)
stwierdzono nieściągalność od zobowiązanego dochodzonego obowiązku lub
gdy zobowiązany wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów egzekucyjnych bez znacznego
uszczerbku dla swojej sytuacji finansowej,
2)
za umorzeniem przemawia ważny interes publiczny,
3)
ściągnięcie tylko kosztów egzekucyjnych spowodowałoby niewspółmierne
wydatki egzekucyjne.
W przypadku częściowego umorzenia kosztów egzekucyjnych umarza się przede
wszystkim opłaty za czynności egzekucyjne. Organ w sprawie umorzenia kosztów wydaje
postanowienie. Na postanowienie w sprawie umorzenia kosztów egzekucyjnych służy
zażalenie zobowiązanemu i wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem
egzekucyjnym.
Organ egzekucyjny, ze względu na ważny interes zobowiązanego, może rozłożyć na
raty zapłatę przypadających na jego rzecz kosztów egzekucyjnych. Na postanowienie w
sprawie rozłożenia na raty spłaty kosztów egzekucyjnych przysługuje zażalenie.
VII. Ograniczenia egzekucji administracyjnej
Egzekucja administracyjna podlega pewnym ograniczeniom. Zasadnicza część
przepisów o ograniczeniach egzekucji znajduje się w dziale I wśród przepisów ogólnych.
Ograniczenia egzekucji wynikają ponadto z innych aktów prawnych (np. z kodeksu
pracy).
Powszechnie ograniczenia egzekucji dzieli się na przedmiotowe i podmiotowe.
Wyłączenia spod egzekucji dotyczące określonych składników majątku zobowiązanego
nazywane są ograniczeniami przedmiotowymi. Ograniczenia przedmiotowe egzekucji
polegają na całkowitym lub częściowym wyłączeniu spod egzekucji określonych
przedmiotów, sum, wierzytelności, wynagrodzeń i innych dochodów oraz części
składowych mienia zobowiązanego. Wyróżnia się także ograniczenia podmiotowe, które
oznaczają zakaz prowadzenia egzekucji w stosunku do określonych osób.
I tak, do ograniczeń przedmiotowych należą ograniczenia ustanowione zasadą
poszanowania minimum egzystencji (art. 8, 8a, 9, 10 p.e.a.). Wyłączone spod egzekucji są
27
trzy rodzaje składników majątkowych: przedmioty, kwoty pieniędzy oraz wierzytelności
i prawa majątkowe. Szeroki zakres wyłączeń służy ochronie zobowiązanego i
pozostających na jego utrzymaniu członków rodziny a podyktowany jest w znacznym
stopniu względami humanitarno-społecznymi. Ograniczenia te mają na celu zapewnienie
zobowiązanemu i jego rodzinie minimum środków potrzebnych do egzystencji oraz
zapewnienie możliwości wykonywania zawodu, nauki a także pozostawienie
zobowiązanemu przedmiotów o szczególnej wartości osobistej. Przyjęte w art. 8 ustawy o
p.e.a. wyłączenie rzeczy ruchomych spod egzekucji zależy od ich niezbędności dla
zobowiązanego. Za podstawę uznania niezbędności pewnych przedmiotów należy
przyjąć aktualne warunki i przeciętny, w skali ogólnej, poziom życia społeczeństwa.
Decydujące znaczenie ma w tym względzie dokonana przez organ egzekucyjny
obiektywna ocena konkretnych okoliczności, a nie subiektywne odczucie zobowiązanego.
Ocena niezbędności pewnych przedmiotów musi być dokonywana indywidualnie w
związku z konkretną egzekucją.
Dodatkowe wyłączenia dotyczą rolników: narzędzia, urządzenia, zwierzęta
gospodarskie, wierzytelności i prawa majątkowe, które są niezbędne do prowadzenia
gospodarstwa rolnego. O ograniczeniach egzekucji wobec rolnika decyduje przede
wszystkim ochrona zdolności produkcyjnej gospodarstwa rolnego.
Przedmioty wymienione w art. 8 i 8a wyłączone są spod egzekucji tylko ze względu
na spełniane funkcje, a nie ich wartość majątkową. Przepisy o ograniczeniach egzekucji
dotyczą przede wszystkim egzekucji należności pieniężnych. Przedmioty wymienione w
tych
przepisach nie są wyłączone spod egzekucji obowiązków niepieniężnych,
polegającej na odebraniu tych przedmiotów.
W
kwestii wyłączeń
ustawa egzekucyjna odsyła także do przepisów
odrębnych. Zakres egzekucji z wynagrodzenia za pracę określają przepisy kodeksu
pracy, natomiast zakres egzekucji z rent i emerytur uregulowany został w przepisach o
zaopatrzeniu emerytalnym.
Ograniczenia podmiotowe egzekucji administracyjnej polegają na wyłączeniu
możliwości prowadzenia egzekucji administracyjnej lub stosowania środków
egzekucyjnych wobec niektórych osób. Takie ograniczenie przewiduje art. 14 § 1 ustawy
o p.e.a., który stanowi, iż nie może być prowadzona egzekucja administracyjna
przeciwko osobom korzystającym z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, które
w zakresie przewidzianym przez ustawy, umowy lub powszechnie ustalone zwyczaje
międzynarodowe nie podlegają orzecznictwu organów polskich. Ograniczenie to nie
dotyczy jednak spraw, w których osoby te podlegają orzecznictwu polskich organów
administracyjnych. Wobec tych osób może być prowadzona egzekucja tylko w
przypadku wyraźnego zrzeczenia się ich przywileju lub immunitetu w odniesieniu do
egzekucji administracyjnej przez państwo wysyłające lub odpowiednią organizację
międzynarodową. W tej sytuacji egzekucja jest jednak ograniczona, bowiem
niedopuszczalna jest egzekucja z mienia przeznaczonego do użytku służbowego ani też
stosowanie środków egzekucyjnych w stosunku do osoby zobowiązanego. Zatem
przepis art. 14 § 3 ustawy przewiduje przedmiotowe ograniczenia egzekucji. Egzekucja
może być skierowana tylko do mienia prywatnego, a nie służbowego.
28
Ustawa egzekucyjna przewiduje także inne ograniczenia podmiotowe, polegające
na niestosowaniu wobec niektórych osób określonych środków egzekucyjnych. Na
przykład nie można nałożyć grzywny w celu przymuszenia na osobę fizyczną
działającą przez przedstawiciela ustawowego. Wobec niektórych zobowiązanych
dopuszczalne jest zastosowanie określonego środka egzekucyjnego tylko przez
wskazany w ustawie organ (zob. art. 153 p.e.a.).
Przepisy ustawy o p.e.a. zawierają ponadto ograniczenia podmiotowe w zakresie
stosowania środków egzekucyjnych przez organy egzekucyjne. Zgodnie z przytoczonym
wyżej art. 19 organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków
egzekucyjnych w zakresie należności pieniężnych jest naczelnik urzędu skarbowego.
Inne wymienione w przepisie organy prowadzą egzekucję administracyjną w
ograniczonym zakresie, bowiem mogą stosować tylko niektóre środki egzekucyjne (np.
organ gminy o statusie miasta jako organ egzekucyjny nie może stosować egzekucji z
nieruchomości). Takie organy egzekucyjne jak: dyrektor ZUS należą do organów
egzekucyjnych o ograniczonym zakresie kompetencji.
Przedstawione ograniczenia egzekucji administracyjnej wynikają z mocy prawa.
Obok tego rodzaju wyłączeń obligatoryjnych (obowiązkowych), w przepisach ustawy o
postępowaniu egzekucyjnym przewidziano możliwość zwolnienia spod egzekucji
określonych składników majątkowych na wniosek
zobowiązanego (art. 13 p.e.a.).
Zgodnie z art. 1a pkt 21 ustawy o p.e.a. przez zwolnienie spod egzekucji rozumie się
niepodejmowanie lub odstąpienie od egzekucji z całości lub części składników
majątkowych zobowiązanego. W sprawie zwolnienia spod egzekucji organ egzekucyjny
wydaje postanowienie, na które zobowiązanemu służy zażalenie.
Przepisy o ograniczeniach egzekucji administracyjnej mają charakter bezwzględnie
obowiązujący, wobec czego zobowiązany nie może zrzec się wobec wierzyciela lub
organu egzekucyjnego uprawnień wynikających z tych przepisów. Nie jest także
dopuszczalne dobrowolne poddanie przez osobę zobowiązaną przedmiotu wyłączonego
ustawowo spod egzekucji. Określone przez przepisy ograniczenia egzekucji organ
egzekucyjny ma obowiązek brać pod uwagę z urzędu.
L. Klat-Wertelecka
WPAE, Uniwersytet Wrocławski
29

Podyplomowe Studia Egzekucji Administracyjnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Tytuł wykonawczy

jak skutecznie przeprowadzić egzekucję należności samorządowych

postępowanie egzekucyjne i windykacja należności – szczegółowe

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Sławnie Kancelaria

Wysokość opłat w postępowaniu egzekucyjnym

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Wodzisławiu Śląskim

Ogłoszenie F - ds. windykacji należności z tytułu opłat za

3. Wartość rynkowa nieruchomości wynosi: 24 000 zł słownie złotych