CHEMIA

CHEMIA
UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW
źródło: Wikipedia.org
WAŻNE POJĘCIA
Rozpuszczanie – proces mieszania się dwóch substancji, prowadzący do otrzymania roztworu.
Roztwór nasycony – roztwór, którego stężenie nie ulega zmianie po wprowadzeniu kryształu substancji rozpuszczonej.
Roztwór nienasycony – roztwór, w którym można rozpuścić więcej substancji niż rozpuszczono.
Rozpuszczalność- masa substancji, jaka jest potrzebna do nasycenia 100g rozpuszczalnika w danej temperaturze.
Efekt ebulioskopowy – zjawisko polegające na tym, że roztwór ma wyższą temperaturę wrzenia niż czysty rozpuszczalnik.
Efekt krioskopowy – zjawisko polegające na tym, że roztwór ma niższą temperaturę krzepnięcia niż czysty rozpuszczalnik. Stężenie procentowe to zawartość gramów substancji rozpuszczonej w 100g roztworu.
VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA
strona z 3
Reguła mieszania – masa roztworu wyjściowego jest odwrotnie proporcjonalna do różnicy stężeń roztworu wyjściowego i końcowego.
Sączenie (filtracja) – oddzielenie osadu od roztworu metodą przepuszczenia roztworu z osadem przez porowatą
przegrodę, która zatrzymuje osad, a przepuszcza roztwór.
Dekantacja – metoda rozdzielenia osadu od roztworu polegająca na zlewaniu cieczy znad osadu.
Sedymentacja – powolne opadanie cząsteczek substancji stałej rozpuszczonej w cieczy, wywołane siłą ciężkości.
Destylacja – metoda rozdzielania ciekłych mieszanin polegająca na wykorzystaniu różnicy temperatur wrzenia poszczególnych składników. Podczas ogrzewania składniki zostają skroplone i zebrane do osobnych naczyń.
Krystalizacja – proces tworzenia się i wzrost kryształów w roztworach nasyconych podczas ich ochładzania lub odparowywania rozpuszczalnika.
Rozwarstwianie – wytworzenie dwóch niemieszających się ze sobą warstw cieczy.
Denaturacja – wydzielanie się gazu z roztworu nasyconego.
Mieszanina jednorodna – mieszanina, której składników nie można rozróżnić wzrokowo ani za pomocą przyrządów
optycznych.
Mieszanina niejednorodna – mieszanina, której składniki można rozróżnić wzrokowo.
Stężenie – zawartość substancji rozpuszczonej w umownej ilości roztworu.
SUBSTANCJE CHEMICZNE
Substancje chemiczne – są to wszystkie związki i pierwiastki chemiczne. Wyróżnia się około 10 mln związków. Charakteryzują się zespołem cech (właściwości), które pozwalają odróżnić jedne od drugich. Wyróżnia się właściwości
fizyczne i chemiczne.
Właściwości fizyczne:
• stan skupienia – stały, ciekły, gazowy; stan skupienia jest charakterystyczny dla danej substancji w określonych
warunkach otoczenia (ciśnienie, temperatura )
• temperatura wrzenia
• temperatura topnienia
• zabarwienie
• zapach
• gęstość
• masa
• objętość
Właściwości chemiczne:
• rozpuszczalność w rozpuszczalnikach (np. benzyna, woda)
• zdolność jednej substancji do reagowania z drugą substancją
• brak tej zdolności w stosunku do trzeciej substancji
Pierwiastki chemiczne – substancje proste, których nie da się podzielić na prostsze, mają charakterystyczne właściwości i mogą się łączyć w cząsteczkę. Pierwiastki mogą występować w stanie wolnym w przyrodzie, np. tlen, azot,
węgiel.
Związki chemiczne – substancje złożone z co najmniej z 2 pierwiastków. Związkami węgla zajmuje się chemia organiczna, związkami innych pierwiastków – chemia nieorganiczna. Aby powstał związek chemiczny, musi zajść
reakcja pomiędzy substratami, które ten związek tworzą.
SUROWCE MINERALNE
Pierwiastki lub związki chemiczne występujące w przyrodzie w sposób naturalny. Wnętrze skorupy ziemskiej skrywa
nieprzebrane bogactwo surowców mineralnych: węgiel, ropę naftową, gaz ziemny, rudy metali. Ich poznanie i wykorzystanie miało istotny wpływ na rozwój cywilizacji .
W epoce kamiennej z surowca mineralnego – kamienia – wytwarzano pierwsze prymitywne narzędzia , które wykorzystywano w życiu codziennym . Kiedy opanowano technikę wytopu metali z rud, powstały pierwsze narzędzia me-
VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA
strona z 3
talowe. Zastosowanie narzędzi doprowadziło do rozwoju prymitywnego rolnictwa, które zapoczątkowało przemiany
środowiska naturalnego.
Na przestrzeni wieków odkrywano coraz to nowe surowce mineralne i doskonalono sposoby ich przetwarzania.
Jednym z najważniejszych surowców jest węgiel. Złoża węgla niekrystalicznego powstały poprzez powolne zwęglanie szczątków organizmów żywych, roślinnych lub zwierzęcych, zamieszkujących świat przed milionami lat. Główne
wykorzystanie węgla to pozyskiwanie energii w procesie jego spalania.
Odmiany węgla krystalicznego to grafit i diament.
Grafit stosowany jest we wkładach do ołówków, elektrodach w suchych bateriach, jako poślizgowy środek smarujący,
do produkcji elementów grzejnych pieców oraz do budowy termoodpornych elementów pojazdów kosmicznych.
Diament ze względu na swoją twardość znalazł zastosowanie w narzędziach skrawających (wiertła diamentowe).
Oszlifowany diament to brylant, ceniony jako kamień jubilerski.
Innym surowcem mineralnym o szerokim zastosowaniu jest ropa naftowa. Powstała ze szczątków drobnych roślin
i zwierząt, zamieszkujących niegdyś ciepłe morza. Wydobywana ze złóż jest następnie poddawana procesowi rafinacji, której produktami są benzyna i olej napędowy, główne paliwa samochodowe.
Najstarszym znanym człowiekowi minerałem jest krzemionka – główny surowiec do produkcji wielu rodzajów
szkła.
Wykorzystanie niezwykłych własności kwarcu przy konstruowaniu pierwszego radia stworzyło podstawy rozwoju
radiotelekomunikacji, a później opracowanie układów scalonych spowodowało szybki rozwój przemysłu elektronicznego.
Wiele surowców mineralnych znajduje zastosowanie w budownictwie. Do budowy dróg wykorzystuje się m.in. żwiry
– luźne skały osadowe, wydobywane w kopalniach odkrywkowych. Cement powstały przez wypalanie zmielonego
wapienia i iłu służy jako spoiwo do zapraw budowlanych. Illit – minerał ilasty służy do produkcji cegieł. Innym surowcem mineralnym jest kaolinit, wykorzystywany w przemyśle ceramicznym.
Kolejnym minerałem, który ma zastosowanie w tej dziedzinie jest gips. Szczególnie cenioną jego odmianą jest alabaster, stosowany jako materiał do wyrobu przedmiotów ozdobnych.
Wśród surowców mineralnych bardzo ważnych dla człowieka należy wymienić chlorek sodu – sól kuchenną. Oprócz
jej wykorzystania bezpośrednio do spożycia sól jest doskonałym środkiem konserwującym; stosowana też w rolnictwie i hodowli zwierząt oraz w licznych procesach w przemyśle chemicznym.
Inne surowce mineralne pozyskiwane przez człowieka to rudy metali, z których w procesie hutniczym otrzymuje
się metale, charakteryzujące się specyficznymi właściwościami fizycznymi. Wykorzystanie metali: miedź stosowana
jest do wyrobu przewodów elektrycznych oraz blach miedzianych; cynk służy do produkcji farb cynkowych oraz do
impregnacji drewna; żelazo z węglem tworzy stal, która ma zastosowanie niemal we wszystkich dziedzinach gospodarki.
Większość metali występuje w postaci związków wchodzących w skład rud, tylko nieliczne, jak np. złoto, srebro
i platyna (tzw. metale szlachetne) występują w stanie wolnym.
VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA
strona z 3