Sprawozdanie z prac w okresie od 1 XI 2014 do 30 IV 2015 r

Kronika Projektu
495
ZESPÓŁ XI
Alina MĄDRY
Katedra Muzykologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Muzeum Instrumentów Muzycznych
oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu
Sprawozdanie z prac w okresie od 1 XI 2014 do 30 IV 2015 r.
Wstępne rezultaty prac nad opracowaniem kolekcji muzykaliów
z dawnego opactwa norbertanek w Strzelnie znajdującej się
w zbiorach Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu*
W bieżącym okresie sprawozdawczym rozpoczęto prace nad uporządkowaniem kolekcji muzykaliów strzeleńskich i jej inwentaryzację.
We wrześniu 1959 r. z kościoła poklasztornego w Strzelnie do Muzeum Instrumentów Muzycznych (obecnie oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) trafił zbiór rękopisów muzycznych
po działającej tam kapeli klasztornej. Prace nad ich wstępnym opracowaniem podjął w latach
70. XX w. Włodzimierz Kamiński, ówczesny kierownik muzeum, który jednak ich nie ukończył.
Strzelno, miasteczko położone w obecnym województwie kujawsko-pomorskim, stanowiło
w czasach nowożytnych istotny ośrodek kultury muzycznej, skupionej wokół istniejących tu
od przełomu XII i XIII w. opactwa norbertanek oraz prepozytury norbertanów wrocławskich,
którzy sprawowali w nim opiekę duszpasterską. Ośrodek ten jest znany głównie dzięki badaniom Pawła Podejki1, który jednak wiedział tylko o czterech ze wspomnianych rękopisów, a na
dodatek nie miał do nich bezpośredniego wglądu. Nowszy stan wiedzy, oparty na wstępnej
analizie zachowanych rękopisów, prezentuje syntetyczny zarys wyżej podpisanej. Z rękopisów
tych wynika, że w XVIII w. w skład działającej przy klasztorze kapeli wchodziło od siedmiu do
dziewięciu muzyków: cztery głosy wokalne, dwoje skrzypiec, dwa instrumenty dęte blaszane
(trąbki naturalne lub rogi) oraz organy w roli basso continuo2.
Prace nad opracowaniem tej kolekcji muzykaliów zostały podjęte w 2013 r. przez Patryka Frankowskiego i wyżej podpisaną. Ich celem jest ostateczne uporządkowanie, opisanie i skatalogowanie do bazy Projektu i bazy RISM całej kolekcji. W Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie
zachowała się znaczna część materiałów archiwalnych, na których podstawie można uzupełnić
historię strzeleńskiego ośrodka. Jako efekt końcowy planuję obszerniejszą publikację na temat
historii kapeli muzycznej w Strzelnie wraz z katalogiem zachowanych kompozycji. Prace zostaną ukończone w kwietniu 2016 r.
* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Research funded under the
Ministry of Science and Higher Education’s “National Programme for the Development of Humanities”
for 2012–2016.
1 P. PODEJKO, Życie muzyczne dawnego Gdańska, Pomorza i Kujaw (Kultura Muzyczna Północnych Ziem
Polski, 9), Gdańsk 2001, rozdz. Kapele instrumentalno-wokalne w Strzelnie w XVII i XVIII wieku, s. 104–113.
2 A. MĄDRY, Barok, cz. 2: 1697–1795. Muzyka religijna i jej barokowe modus operandi (Historia Muzyki Polskiej, 3), Warszawa 2013, s. 331–338.
496
Kronika Projektu
Większość rękopisów muzycznych ze Strzelna znajdujących się w Muzeum Instrumentów Muzycznych jest w złym stanie, a zawarte w nich utwory są w znacznej mierze wymieszane i niekompletne. Zachowało się wiele pojedynczych kart; ich uporządkowanie może doprowadzić
do skompletowania kolejnych dzieł.
Do tej pory udało się zidentyfikować i opisać w formie końcowej 18 rękopisów zawierających
tyleż utworów, których zawartość została wpisana do bazy Projektu. Ich spis znajduje się
w aneksie. Niestety większość z nich to kompozycje anonimowe i do tej pory na podstawie
bazy RISM udało się zidentyfikować tylko jednego kompozytora – Karla Friedricha Abla. Należy
domniemywać, że autorami większości utworów mogli być lokalni twórcy.
Poza tym w formie wstępnej opisano kolejne 15 rękopisów, zawierających 18 utworów. Jednak
ze względu na ich niepewną proweniencję oraz nadzieję na przyporządkowanie im kolejnych
luźnych kart postanowiliśmy jeszcze wstrzymać się z ich ostatecznym opisem i wpisaniem do
bazy Projektu.
Trzeba podkreślić, że oddzielnego rozpoznania wymagają archiwalia po opactwie norbertanek
strzeleńskich oraz funkcjonującym przy miejscowym kościele parafialnym bractwie św. Anny.
Wśród rozpoznanych do tej pory muzyków na szczególną uwagę zasługują kapelmistrzowie.
Znamy ich obecnie trzech, w tym dwóch z rękopisów, których byli skryptorami. Są to:
– Antonin Modrzejowski/Modrzejewski (1685–1740), którego nazwisko lub monogram pojawia się na 10 rękopisach, datowanych na podstawie znanych lat jego działalności w kapeli
strzeleńskiej na lata 1720–1728 i 1733–1740;
– Józef Fischer (zm. 1740), wybitny muzyk i kompozytor, który działał w kapeli w Strzelnie w latach 1728–1733, a następnie trafił do kapeli katedralnej we Włocławku3;
– Marcin Buczyński, następca Modrzejowskiego/Modrzejewskiego od 1740 r., którego nazwisko widnieje na jednym rękopisie.
Ponadto zidentyfikowano trzech innych skryptorów:
– organistę Jana Tretwicza (1739–1760), którego nazwisko widnieje na jednym rękopisie;
– Wojciecha Przeclewskiego, którego nazwisko jako skryptora widnieje na dwóch rękopisach
z lat 1747 i 1761;
– organistę Wacława Mielczeńskiego, którego nazwisko jako skryptora widnieje na dwóch rękopisach z lat 1770 i 1777.
Udało się też ustalić nazwiska dziewięciu kompozytorów (w nawiasie liczba utworów):
– Karl Friedrich Abel (1),
– Drosti (1),
– Elias de Monte Carmelo [Eliasz Karmelita] (1),
– Johannes Josephus Faulhaber (1),
– Johann Adolf Hasse (1),
– D. Jacobi (1),
– Jezierski (1),
3 S. CHODYŃSKI, Organy, śpiew i muzyka w kościele katedralnym włocławskim. Szkic historyczny. Zebrał z akt
Kapituły Włocławskiej..., Włocławek 1902, s. 192.
Kronika Projektu
497
– Herman Pliszek (1),
– Starek (1).
Karl Friedrich Abel (1723–1787) i Johann Adolf Hasse (1699–1783) to wybitni XVIII-wieczni
kompozytorzy niemieccy. Mniej znaną postacią jest także działający w Niemczech kompozytor Johannes Josephus Faulhaber. „Elias de Monte Carmelo” to Eliasz Karmelita, który działał
w klasztorze karmelitów przy kościele Bożego Ciała w Poznaniu. O „Drostim” i „D. Jacobim” nie
da się obecnie nic powiedzieć. Jezierski jest być może identyczny z XVIII-wiecznym (?) cystersem, którego kompozycje znajdują się m.in. w przechowywanym w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu zbiorze po kapeli parafialnej z Grodziska Wielkopolskiego4. Herman Pliszek
i Starek to najprawdopodobniej nieznani do tej pory kompozytorzy lokalni.
4 D. IDASZAK, Grodzisk Wielkopolski. Katalog tematyczny muzykaliów. Zarys dziejów kapeli parafialnej w Grodzisku Wielkopolskim, przygotował Władysław ZIENTARSKI (Studia et Dissertationes Instituti Musicologiae
Universitatis Varsoviensis, Seria A, 1), Kraków 1993, s. 115–116.
Kronika Projektu
498
Aneks
Zestawiono tu utwory, których opisy przygotowano do bazy Projektu. Jako pierwsze umieszczono kompozycje anonimowe, następnie o zidentyfikowanym autorstwie. Nazwisko Karla
Friedricha Abla podano w nawiasie kwadratowym, gdyż zostało ono ustalone na podstawie
bazy RISM – w zbiorze muzykaliów ze Strzelna jako autor na karcie tytułowej widnieje „Del
Abelli” i pod takim autorstwem do tej pory funkcjonował ten utwór. W drugiej kolumnie wpisano tytuł ujednolicony, a w cudzysłowie incipity tekstów. Datację (kolumna trzecia) ustalono na
podstawie cech papieru lub skryptora wpisanego na karcie tytułowej – wówczas podano lata
jego działalności w kapeli. Ostatnia kolumna zawiera sygnaturę obiektu, pod którą został on
wpisany do inwentarza muzykaliów Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu.
Lp.
Kompozytor
Tytuł
1
anonim
Heu mihi Domine quia
peccavi [Es]
2
anonim
Pulsate tympana sonate [D]
3
anonim
Passio Domini nostri [F?]
4
anonim
„Currite mortales” [C]
Datacja
Zachowane głosy kompozycji
Sygnatura
XVIII w.
dekomplet: zachowane C, A, vl 1,
vl 2, ob 1
MNP Im 19
1. poł. XVIII w.
dekomplet: zachowane C, C2, A, T,
B, vl 2, clno solo ex D, timp
MNP Im 20
1718–1740
dekomplet: zachowane C, A,
T, B, vl 1
MNP Im 22
XVIII w.
dekomplet: zachowane org
MNP Im 24
XVIII w.
dekomplet: zachowane B, vl 1,
vl 2, org niekompletne
MNP Im 25
dekomplet: zachowane C, A
[niekompletny?], vl 1, b; brak vl 2
MNP Im 26
dekomplet: zachowane T solo,
ob solo, org
MNP Im 27
XVIII w.
dekomplet: zachowane C, A, vl 2,
clno 2, org
MNP Im 28
C, A, T, B, vl 1, vl 2, clno 1, clno 2,
b generali
MNP Im 31
dekomplet: zachowane C, A, B
MNP Im 368
1738
dekomplet: zachowane głosy C, B,
vl 2, cor 1, 2
MNP Im 750
1771
vl 1, vl 2, basso
MNP Im 23
B solo, vl 1, vl 2, b pro org
MNP Im 30
XVIII w.
dekomplet: zachowane C, vl 1, b
MNP Im 359
XVIII w.
dekomplet: zachowane org
MNP Im 378
1718–1740
dekomplet: zachowane org
MNP Im 21
XVIII w.
dekomplet: zachowane clno 1,
org bc
MNP Im 29
1770–1777
dekomplet: zachowane C, A, T,
B, vl 1, vl 2, clno 1, clno 2, org;
brak timp
MNP Im 32
5
anonim
Concerto de Deo [A]
6
anonim
Ariae IIItio in Festo a Sanctissime
Corporis Christi [D, G, F]
7
anonim
Concerto de B. V. Maria
„Fulcite me Floribus” [F]
8
anonim
Dixit Dominus [D]
9
anonim
Motetto a 9 Benedicta
et venerabilis [D]
1739 – przed 1760
10
anonim
Litania lauretanae [D]
XVIII w.
11
anonim
Missa [Es]
12
[Abel Karl Friedrich]
Sonata ex B
1723–1787
13
Faulhaber Joannes
Josephus
14
Hasse Johann Adolf
Ariae II De Deo
1699–1783
15
16
17
18
Concerto de B.V.M.
Gaudeamus hodie
Jacobi D.
Psalmus „Confitebor a 7” [B]
Jezierski
Quem quaeritis, Motetto
de Resurrectione [D]
Pliszek Hermani [?] Missa [D]
Starek [?]
Missa [D]
1770–1777
1722
1747–1761