Wspólne lekcje - Vademecum dla koordynatorów polsko

Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
Wspólne lekcje
Wstęp
W każdym spotkaniu uczniów chodzi przede wszystkim o to, by wzajemnie się poznać, wymienić
doświadczeniami, a ponadto nauczyć się czegoś nowego – wspólnie i od siebie nawzajem. Poznać
się – nie oznacza tylko dowiedzieć się, jakie jest imię koleżanki czy kolegi z drugiego kraju, lecz
przede wszystkim poznać jej/jego sposób życia, dowiedzieć się, jak spędza czas wolny, jakiej
słucha muzyki, jakie ma problemy, jak postrzega współczesne wydarzenia i zjawiska, w jakim
otoczeniu żyje, co je, gdzie mieszka, jak się ubiera. Chyba najważniejszą kwestią, która budzi duże
zainteresowanie wśród uczniów, jest pytanie o szkołę, w której każdy młody człowiek spędza dużą
część swojego życia, z którą wiążą się przyjaźnie, praca, lecz także problemy. W przypadku
wspólnych projektów, realizowanych w ramach partnerstw szkolnych, szkoła i jej otoczenie, siłą
rzeczy, stoją w centrum uwagi. Stąd w około 90 procent programów wymian szkolnych odbywają
się różnego rodzaju zajęcia realizowane na terenie szkoły: od zwiedzania budynku i tradycyjnego
spotkania z dyrekcją szkoły, przez udział w uroczystościach szkolnych, rozgrywki sportowe, aż po
wspólne lekcje, które w różny sposób przez różne szkoły są rozumiane i realizowane.
Co to jest „wspólna lekcja"?
W niektórych przypadkach bywa tak, że podczas całego pobytu uczniowie–goście towarzyszą
swoim gospodarzom w ich zajęciach dydaktycznych, tzn. od rana do południa chodzą z nimi na
lekcje i obserwują. Zazwyczaj niewiele rozumieją, gdyż lekcja prowadzona jest w języku ojczystym
gospodarzy, którego uczniowie–goście albo w ogóle nie znają, albo znają w stopniu podstawowym,
co uniemożliwia ich aktywny udział w zajęciach. Pierwszy dzień jest ciekawy, choć najtrudniejszy,
bo wszystko jest nowe i nieznane. Od drugiego dnia zaczyna narastać znudzenie i poczucie
marnowania czasu, połączone z niecierpliwym oczekiwaniem dzwonka na przerwę i zakończenia
zajęć w szkole. Jedyne chwile przebudzenia stanowią lekcje języka angielskiego, sztuki,
wychowania fizycznego, rzadziej matematyki, podczas których uczniowie-goście mogą aktywnie
włączyć się w zajęcia, o ile nauczyciel uwzględni ich obecność prowadząc lekcje.
W innym modelu, stosowanym podczas wielu wymian szkolnych, uczęszczanie na lekcje
zredukowane jest do jednego lub dwóch dni, lecz przebiega zgodnie z zasadą opisaną powyżej.
Jednak w większości przypadków nauczyciele – w optymalnym wariancie razem z uczniami starają się tak dobrać temat realizowanego projektu, aby w jego realizację móc włączyć zajęcia
lekcyjne, zaplanowane dla obu grup, w których uczniowie z obu krajów mogą aktywnie
uczestniczyć, wspólnie pracować nad konkretnym zagadnieniem i wspólnie zdobywać nową
wiedzę, kompetencje i wzajemnie się poznawać.
Tak określoną formę zajęć można przyjąć za definicję wspólnej lekcji.
Aktorzy wspólnej lekcji
Nauczyciel-koordynator
Podczas tradycyjnych zajęć szkolnych nauczyciel występuje zazwyczaj w roli przygotowującego
i prowadzącego lekcję. Wspólna lekcja może być jednak przygotowana i prowadzona, pod okiem
nauczyciela, przez samych uczniów. W celu rozgraniczenia pojęć, przyjmijmy termin „koordynator"
dla określenia roli i funkcji nauczyciela w procesie przygotowania i realizacji wspólnej lekcji.
Koordynator jest inicjatorem wspólnej lekcji, może nim być nauczyciel polski lub niemiecki,
(w wariancie optymalnym – obaj), czy też zespół nauczycieli z obu krajów. Koordynatorem może
być także nauczyciel przedmiotu, który poza tym nie uczestniczy w programie wymiany.
Koordynator odpowiada za merytoryczne i pedagogiczne przygotowanie lekcji, odpowiedni dobór
materiału i metod pracy oraz za zabezpieczenie organizacyjne zajęć: dobór odpowiedniej
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
1 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
pracowni, pomocy dydaktycznych i spełnienie innych wymogów formalnych swojej szkoły.
Uczniowie
W lekcji uczestniczą uczniowie z dwóch krajów (inaczej będzie w przypadku programów
trójstronnych). Przygotowując wspólną lekcję, należy pamiętać o starannym rozpoznaniu obu grup
i dostosowaniu treści i metod pracy do możliwości wszystkich uczniów. Nie zawsze zdarza się tak,
że uczniowie z obu szkół są w tym samym wieku i na porównywalnym etapie procesu
edukacyjnego oraz nie zawsze uczęszczają do szkół o tym samym profilu, jak np. w przypadku
partnerstwa pomiędzy szkołą zawodową i liceum, co nie należy do wyjątków. Pomocne jest
zebranie informacji na temat poziomu znajomości języków obcych. Ułatwia to zaplanowanie pracy
podczas lekcji, a w szczególności pracy w grupach mieszanych.
Stąd bardzo ważna jest dobra komunikacja i współpraca pomiędzy polskim i niemieckim
koordynatorem, którzy zespołowo planują i przygotowują wspólną lekcję.
Czas
Wspólna lekcja nie musi, ale może być elementem projektu, który realizujemy podczas wymiany.
Określając czas jej trwania, posługujemy się jednostką lekcyjną (45 min.). Oczywiście może się
zdarzyć, że zaplanowany temat wymaga bardziej złożonego opracowania i praca nad nim zostaje
rozłożona na kilka jednostek lekcyjnych.
Miejsce
Większość lekcji polsko–niemieckich odbywa się na terenie szkoły. Wspólną lekcję, w zależności
od tematu i charakteru, przy zastosowaniu określonych metod i form pracy można także
przeprowadzić poza murami szkoły, np. na łonie natury, w muzeum, w schronisku młodzieżowym,
w młodzieżowym domu spotkań, u burmistrza (i z burmistrzem), na stadionie, i wielu innych
miejscach, które związane są bezpośrednio z tematem lekcji.
Doświadczenia praktyków
Poniższe wyniki i przykłady, dotyczące organizacji wspólnych lekcji, zaczerpnięte zostały
z wypowiedzi nauczycieli, którzy posiadają bogate doświadczenie w organizowaniu programów
polsko-niemieckiej wymiany szkolnej. Na ankietę, w której zapytaliśmy nauczycieli o ich
doświadczenia z realizacji wspólnych lekcji, odpowiedziało ponad 100 zapytanych nauczycieli ze
szkół w obu krajach.
Najchętniej wybierane przedmioty
Nauczyciele zadeklarowali, że spośród tradycyjnych przedmiotów, zawartych w programach
nauczania większości szkół, do przeprowadzenia wspólnej lekcji najchętniej wybierali następujące:
1. język,
2. sztuka i muzyka,
3. sport,
4. historia, wiedza o społeczeństwie,
5. przedmioty przyrodnicze,
6. przedmioty zawodowe.
Duża grupa nauczycieli przyznaje, że lekcja języka doskonale nadaje się do przeprowadzenia
z mieszaną grupą uczniów. Można wykorzystać lekcję języka angielskiego, francuskiego,
hiszpańskiego, które zarówno dla młodych Polaków, jak i Niemców są językami obcymi.
W zależności od poziomu zaawansowania obu grup, można poruszać różne tematy, które
interesują młodzież, dotyczą ich samych, czy wpisują się w główny temat projektu wymiany.
Obok języka obcego znakomicie sprawdzają się język polski i niemiecki. Dzięki zastosowaniu
różnych ćwiczeń z zakresu animacji językowej i innych zadań praktycznych, uczniowie chętnie
uczą się podstawowych zwrotów w języku partnera. Mają przy tym niecodzienną okazję nauczyć
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
2 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
się wymowy od osób, dla których jest to język ojczysty, oraz wyrażeń z gwary młodzieżowej.
Motywacja uczniów do aktywnego udziału w lekcji języka jest bardzo wysoka, ponieważ chcą
oporozumiewać się ze swoimi nowymi kolegami, by lepiej ich poznać lub nawiązać nowe
przyjaźnie. Przebywając ze sobą w czasie wolnym, uczniowie utrwalają wyuczone zwroty.
Kolejnymi przedmiotami, które nauczyciele chętnie wykorzystują podczas wspólnych lekcji, są
przedmioty artystyczne i sport. Są one zalecane przede wszystkim wówczas, gdy komunikacja
językowa między grupami jest szczególnie trudna. Wspólne prace plastyczne, muzykowanie, czy
rozgrywki sportowe, umożliwiają wzajemne poznanie się uczniów w działaniu i przyczyniają do
integracji grupy. Mowa ciała odgrywa tu zazwyczaj ważniejszą rolę niż komunikacja językowa.
Historia jest nieodłącznym elementem programów polsko–niemieckiej wymiany młodzieży. Jak
bowiem budować dobre relacje, nie poruszając tematów trudnych, które dzielą lub łączą oba
narody? Grupy decydują się często na wspólną wizytę w miejscach pamięci, zwiedzanie obozu
koncentracyjnego czy rozmowy ze świadkami historii. Nie jest to możliwe bez wspólnego
przygotowania, wprowadzenia w temat, ani też bez ewaluacji, wymiany refleksji, próby zrozumienia
problemu. Choć wielu nauczycieli stroni od poruszania drażliwych dla obu narodów zagadnień
historycznych, to mimo wszystko tematy te pojawiają się w nieformalnych rozmowach młodzieży.
Jeżeli nauczyciele–opiekunowie wymiany nie czują się na siłach przeprowadzić dyskusję
z młodzieżą na tematy historyczne, mogą poprosić o pomoc nauczyciela historii. Należy przy tym
zwrócić szczególną uwagę na solidne przygotowanie i omówienie lekcji w polsko-niemieckim
zespole koordynatorów.
Biologia, chemia, fizyka oraz przedmioty zawodowe – pojawiają się często w ankietach nauczycieli.
Decyduje o tym fakt, że formy pracy, charakterystyczne dla tych przedmiotów, umożliwiają łatwe
włączanie wszystkich uczniów do wykonywania zadań lekcyjnych. Podczas tych zajęć młodzież
zajmuje się najczęściej badaniami środowiska (woda, powietrze, etc), przeprowadza
doświadczenia chemiczne i fizyczne. W przypadku partnerstw między szkołami zawodowymi o tym
samym profilu, wspólne lekcje stanowią często najważniejszą część programu wymiany. Dla
przykładu - szkoły gastronomiczne wykorzystują wspólne lekcje na uczenie się od siebie
przyrządzania i sposobów podawania nowych potraw, uczniowie szkół hotelarskich uczą się
obsługi gości hotelowych w języku partnerów. Inni pracują razem nad oprogramowaniem, czy też
poznają rzemiosło wymierające w ich krajach itd.
Najczęściej podejmowane tematy
Pomysłowość i kreatywność nauczycieli i uczniów nie zna granic. Na pytanie o tematy najchętniej
podejmowane podczas wspólnych lekcji padło ponad sto odpowiedzi. Pomijając tematy, które
mieszczą się w kanonach programów nauczania poszczególnych przedmiotów, pozostałe można
podzielić na następujące grupy:
1. stereotypy,
2. tematy porównawcze: historia, kultura, obyczaje, oświata,
3. kulturoznawstwo,
4. ochrona środowiska,
5. perspektywy młodzieży we współczesnej Europie,
6. stosunki polsko-niemieckie,
7. współpraca między danymi szkołami.
Do najczęściej podejmowanych tematów należą zagadnienia z zakresu edukacji międzykulturowej:
praca ze stereotypami, wzajemne postrzeganie się Niemców i Polaków, podobieństwa i różnice
w stosunku do rodziców, nauczycieli, polityki, spędzanie wolnego czasu, wspólne zainteresowania
itp. Okazuje się, że najciekawsze dla młodzieży, ale i też dla nauczycieli, są te tematy, które
odwołują się bezpośrednio do porównań: jak Polacy i Niemcy postrzegają te same zjawiska
społeczne, wydarzenia historyczne, jak odnoszą się do religii itp. Uczniowie bardzo chętnie biorą
pod lupę szkołę i nauczycieli, dyskutują o podobieństwach i różnicach w zwyczajach i regulaminie
szkoły polskiej i niemieckiej, porównują relacje pomiędzy uczniami i nauczycielami, a także
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
3 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
perspektywy kształcenia w obu krajach. Próby wyjaśnienia partnerowi swojego stanowiska, jak
również zrozumienia jego argumentacji, pozytywnie wspierają proces wzajemnego poznawania się
i budowania więzi przyjacielskich.
Na trzecim miejscu nauczyciele wymieniają tematy z dziedziny kulturoznawstwa,
a w szczególności zagadnienia dotyczące „małych ojczyzn" – regionów, ich historii, kultury, tradycji
i zabytków. Wzajemne prezentacje regionów pochodzenia odgrywają istotną rolę w postrzeganiu
i rozumieniu partnerów, co powoduje, że są one nieodłącznym elementem większości programów
wymiany szkolnej.
Na nieco dalszym miejscu pojawiają się tematy związane z ochroną środowiska, zaraz za nimi –
wybrane zagadnienia ze stosunków polsko-niemieckich, zaś na końcu, choć niemniej ważny –
temat dotyczący współpracy między obiema szkołami. Wspólna lekcja poświęcona partnerstwu
szkół stwarza bowiem zarówno uczniom, jak i nauczycielom możliwość refleksji, podsumowania
i wyrażenia własnych oczekiwań wobec dalszej współpracy. Jest okazją do zebrania impulsów i
nowych pomysłów na przyszłość.
Metody i formy pracy
Spośród wymienionych metod realizacji wspólnej lekcji, na pierwszym miejscu znalazła się praca
w grupach, także w parach zwanych „tandemami", w których uczniowie z Polski i Niemiec,
rozmawiając ze sobą, uczą się zazwyczaj języka, wymieniają poglądy, czy też pozyskują
informację o kraju partnera.
Planując pracę w grupach, tandemach - dyskusję, wywiad i grę symulacyjną czy decyzyjną należy pamiętać o komunikacji, tzn. tak dobrać grupy, by wszyscy uczniowie mogli aktywnie
uczestniczyć w pracy. Jeżeli uczniowie nie posługują się językiem partnera ani innym wspólnym
językiem (np. angielskim), należy wówczas postarać się, by w każdej grupie była przynajmniej
jedna osoba, pełniąca funkcję pośrednika językowego.
Pozostałe metody to: doświadczenia, ćwiczenia laboratoryjne, kwizy. Wymagają one
przygotowania przed lekcją odpowiednich instrukcji i objaśnień w dwóch językach lub w ustalonym
wspólnym języku.
Wśród metod i form pracy, najczęściej stosowanych podczas wspólnych lekcji, zapytani
nauczyciele wymienili następujące:
1. praca w grupach, tandemach,
2. dyskusja,
3. plakat, wystawa,
4. doświadczenia, ćwiczenia laboratoryjne,
5. burza mózgów,
6. wywiad,
7. kwiz,
8. praca z komputerem,
9. gry symulacyjne i decyzyjne,
10. przedstawienie.
Efekty wspólnej lekcji
Mimo, że przygotowanie i przeprowadzenie wspólnej lekcji wymaga od koordynatora
zwiększonego nakładu pracy i czasu, to efekty są zazwyczaj bardzo pozytywne, a niekiedy
zaskakujące. Umiejętnie dobrany temat oraz obecność rówieśników z drugiego kraju mają
ogromny wpływ na motywację uczniów, mobilizują ich do wytężonego działania. Wymieniając się
doświadczeniem i informacjami, uczniowie nie tylko pozyskują nową wiedzę, lecz także nabywają
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
4 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
szereg nowych kompetencji: przełamują barierę językową, potrafią lepiej identyfikować stereotypy
i odpowiednio się z nimi obchodzić, wyzbywają się uprzedzeń i zahamowań w konfrontacji
z przedstawicielami odrębnej kultury.
„Za każdym razem jesteśmy pozytywnie zaskoczeni, jak nasze uczennice i uczniowie rozmawiają
bez barier w języku obcym i ze sobą radośnie komunikują." (1)
Uczniowie, wychodząc ze wspólnej lekcji przyznają, że są również pozytywnie zaskoczeni faktem,
że o wiele więcej ich łączy niż dzieli. Podkreślają, że przez poznanie i zrozumienie innego punktu
widzenia, innego spojrzenia na to samo zjawisko, nabierają pewnego dystansu do wydawania
ocen, że stają się bardziej obiektywni, wyrozumiali: „Uczniowie z Polski i Niemiec byli zdumieni, jak
bardzo różni się to, co myśleli, co ich koledzy sądzą o nich od rzeczywistości. Nie potwierdziły się
przypuszczenia obu stron." (2)
Ważnym aspektem wspólnej lekcji jest wspieranie procesu wzajemnego poznawania się uczniów
w działaniu. Podczas wykonywania wspólnych zadań, rozwiązywania problemów, uczniowie
o wiele szybciej przełamują lody, wykazują coraz większe zainteresowanie poznaniem partnera,
jego sposobu myślenia, stylu życia. Radość ze wspólnych osiągnięć wnosi do grupy wiele
pozytywnych emocji. Rodzi się chęć budowania dialogu i współpracy bez kompleksów, co
w rezultacie prowadzi do budowania przyjacielskich relacji i jednocześnie do integracji grupy.
Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele przyznają, że wspólna lekcja, sama w sobie, jest dla nich
nową, ciekawą i niecodzienną formą nauki. Wszyscy aktorzy wspólnej lekcji z zainteresowaniem
przyglądają się sobie, porównują zachowania i sposoby pracy partnerów. W ten sposób nabywają
nowe kompetencje, takie jak sztuka dyskutowania, słuchania, argumentowania, prezentacji
wyników itp. Jest to nowe i cenne doświadczenie dla wszystkich.
Najczęściej napotykane problemy
Komunikacja
Pośród najczęściej napotykanych problemów podczas realizacji wspólnej lekcji na pierwszym
miejscu wymienia się komunikację. Niebywale trudne jest znalezienie dla wszystkich wspólnego
języka, a ramy finansowe projektu zazwyczaj uniemożliwiają zatrudnienie tłumacza.
Niejednokrotnie bywa tak, że nauczyciele–koordynatorzy porozumiewają się nie bezpośrednio,
lecz za pośrednictwem pośrednika językowego. W takim przypadku przeprowadzenie wspólnej
lekcji nie jest niemożliwe, lecz wymaga starannego przygotowania.
Trudno także wymagać od szóstoklasisty znajomości języka obcego na poziomie
komunikatywnym. Bariera językowa nie powinna jednak wykluczać wspólnych zajęć. Należy
jedynie dokonać odpowiedniego wyboru tematu, który będzie dostosowany do możliwości uczniów,
właściwych metod pracy i zatroszczyć się o jasne i zrozumiałe dla każdego ucznia instrukcje. Mogą
być one wykonane w dwóch językach lub w umówionym kodzie (obrazki, gesty itp.).
Wsparcie ze strony innych nauczycieli
Nikt nie jest alfą i omegą i rzeczą oczywistą jest, że realizacja programu wymiany - w tym
przygotowanie kilku wspólnych lekcji - nie może spoczywać na barkach jednego nauczyciela–
koordynatora. Doświadczenia praktyków pokazują, że dużym problemem w tym zakresie jest
pozyskanie nauczycieli innych przedmiotów do współpracy. Przyczyn jest wiele, ale te najczęściej
wymieniane to:
1. bariera językowa,
2. nieznany obszar.
Nie należy się dziwić powyższej argumentacji. Obawy przed niezrozumieniem uczniów, czy też
w ogóle wystąpienie przed nową, wyjątkową grupą, są w pełni zrozumiałe i uzasadnione. Przecież
nie każdy nauczyciel jest specjalistą ds. wymiany młodzieży i nie każdy od wielu lat organizuje
spotkania polsko–niemieckie. Należałoby w takich przypadkach poświęcić trochę czasu
i przygotować nauczyciela do stawienia czoła nowemu wyzwaniu, np. włączając go do innych
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
5 Gdybym ja to wiedział!
Metodyka spotkań
punktów programu w roli gościa czy obserwatora. Takie działanie może zaowocować dłuższą
współpracą, która jest nieoceniona w organizowaniu wspólnych projektów.
Planowanie czasu i materiału
Przy planowaniu wspólnej lekcji należy, najlepiej z nauczycielem–partnerem, dobrze zastanowić
się nad doborem materiału do realizacji zaplanowanego tematu. Najważniejsza zasada mówi, żeby
nie planować zbyt dużo – lepiej mniej a dobrze. Zazwyczaj okazuje się, że nie wystarcza czasu na
wykonanie wszystkich zaplanowanych ćwiczeń, prezentację wyników czy podsumowanie lekcji.
Trzeba pamiętać, że ze względu na komunikację, wykonanie każdego zadania trwa przeciętnie
dwa razy dłużej niż podczas tradycyjnej lekcji. Także na pracę w grupach powinno się przeznaczyć
odpowiednio więcej czasu, by każdy uczeń mógł bez pośpiechu wyrazić swoją opinię i aktywnie
uczestniczyć w pracy zespołu.
Kolejnym warunkiem powodzenia lekcji jest dobór materiału, który będzie dostosowany do
możliwości wszystkich uczniów – lepiej łatwy niż zbyt ambitny. Wszelkie polecenia i instrukcje
pisemne powinny zostać opracowane w wybranym wspólnym języku lub w językach polskim
i niemieckim.
Zapewnienie właściwego pomieszczenia
Na szczególną uwagę zasługuje problem zgłaszany przez wielu praktyków, a mianowicie: często
zdarza się, że w zaplanowanym terminie realizacji wspólnej lekcji niedostępna jest żadna wolna
pracownia lub też, że akurat dostępna jest zbyt mała, by pomieścić całą grupę. Ten punkt należy
koniecznie uwzględnić w planowaniu i odpowiednio wcześnie zapewnić dostęp do pomieszczenia,
spełniającego wymogi realizacji wspólnych zajęć.
Wskazówki praktyczne
Podsumowując, przy planowaniu i przygotowywaniu wspólnej lekcji należy pamiętać o tym, że
ważną rolę w jej powodzeniu odgrywają następujące czynniki:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
wspólne przygotowanie lekcji przez polskiego i niemieckiego koordynatora,
zidentyfikowanie oczekiwań i możliwości uczniów (także językowych),
zaplanowanie języka lub wspólnego kodu komunikacji,
dokonanie dobrze przemyślanego wyboru tematu, zaplanowanie przebiegu lekcji (czas,
formy pracy, pomoce dydaktyczne),
zaplanowanie metod aktywizujących, zadań interaktywnych, ćwiczeń praktycznych,
zaplanowanie czasu na podsumowanie wspólnej lekcji,
zapewnienie odpowiedniej pracowni/sali lekcyjnej,
zorganizowanie prezentacji wyników wspólnej pracy na forum szkoły, co jest doskonałą
reklamą wymiany!
„Wspólne polsko-niemieckie zajęcia są godne polecenia. Nie zawsze wszystko wychodzi
perfekcyjnie, ale można przez to osiągnąć rzecz najważniejszą – współpracę polskich i niemieckich
uczniów, która sprawia im naprawdę dużo radości!" (3)
Jarosław Brodowski
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
6