Periodyzacja treningu oraz dobór obciążeń

Transkrypt

Zatoń K., Jaszczak M.: Science in swimming II. AWF, Wrocław 2008: 114-121.
Marcin Siewierski
Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Periodyzacja treningu oraz dobór obciążeń treningowych do imprezy wysokiej rangi
w grupie pływaków najwyższej klasy1
Słowa kluczowe: obciążenia treningowe, pływanie, periodyzacja, trening
Streszczenie
Celem pracy była analiza wielkości i struktury obciążeń treningowych w kolejnych
cyklach w sezonie szkoleniowym 2005/2006 zrealizowanych przez zawodników najwyższej
klasy w pływaniu.
Badaniami objęto 9 pływaków (dwie kobiety i siedmiu mężczyzn) prezentujących
wysoki międzynarodowy poziom sportowy. Wielkość i strukturę obciążeń analizowano
w oparciu o stworzony w tym celu arkusz, który podzielono na dwie części (strefy):
informacyjną i energetyczną.
Określono objętość pracy w poszczególnych okresach makrocyklu do ME
w
Budapeszcie
(2006).
Wskazano
istotne
różnice
w
objętości
pływania
[km]
z wykorzystaniem poszczególnych środków treningu oraz wyznaczono procentowy rozkład
objętości pływania w poszczególnych strefach energetycznych
Wprowadzenie
Planowanie rocznego cyklu szkolenia zawodników wysokiej klasy w pływaniu wymaga
uwzględnienia specyficznych aspektów przygotowania w tej dyscyplinie podporządkowanym
zasadom kształtowania głównych składowych mistrzostwa.
1
Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS. 102, finansowana
z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
1
Cele
główne
postawione
przed
rozpoczęciem
szkolenia
a
realizowane
w kolejnych cyklach o różnej długotrwałości nie tylko określają ich strukturę, ale również
odnoszą się do dynamiki obciążeń o różnym charakterze.
H. Sozański i D. Śledziewski zaproponowali klasyfikację obciążeń w ujęciu
systemowym – obecnie bardzo popularnym, – która zakłada, że w każdym organizmie
(można traktować go jako system) istnieją dwa obszary (podsystemy): informacyjny
i energetyczny. W obszarze informacyjnym (strefie informacyjnej) możemy wyróżnić trzy
rodzaje środków treningu, których zastosowanie kwalifikuje obciążenia jako wszechstronne,
ukierunkowane i specjalne. W obszarze energetycznym (strefie energetycznej) wyróżniono
pięć zakresów intensywności wysiłku (T1 –T5) posługując się kryteriami fizjologicznymi
(poziom HR przed i bezpośrednio po wysiłku), biochemicznymi (poziom mleczanu we krwi)
oraz określając czas trwania wysiłku o zadanej intensywności [4,5].
Dobór obciążeń treningowych w pływaniu z uwagi m.in. na specyfikę środowiska
wodnego - jest bardzo złożonym zagadnieniem i jest przez wielu teoretyków i praktyków
określanym jako zasadnicze dla teorii treningu. Zatem wysiłki podejmowane w celu ich
optymalizacji niewątpliwie poszerzają wiedzę w tej dziedzinie, a praktyka dowodzi o jej
użyteczności.
Planowanie rocznego cyklu szkolenia zawodników wysokiej klasy w pływaniu wymaga
uwzględnienia specyficznych aspektów przygotowania w tej dyscyplinie podporządkowanym
zasadom kształtowania głównych składowych mistrzostwa.
Według W. N. Płatonowa i H. Sozańskiego metodyka budowy makrocykli treningowych
na tym etapie posiada konkretny często indywidualny charakter i jest uwarunkowana wieloma
czynnikami. Wśród nich można wyróżnić m.in.: specyficzne właściwości danej dyscypliny,
przygotowanie zawodnika do udziału w zawodach, indywidualne możliwości adaptacyjne
zawodnika, poziom i strukturę jego wytrenowania [3].
2
Zdaniem T.O. Bompa [1] konstruowanie rocznego planu szkolenia pozwala
odpowiednio podzielić poszczególne zadania szkoleniowe i rozmieścić je w całym sezonie
szkoleniowym w taki sposób, aby rozwój umiejętności, cech motorycznych i psychicznych
przebiegał w logicznej i metodycznej kolejności. Zatem w metodyce treningu jednym
z podstawowych problemów jest takie rozłożenie metod, form i środków w czasie, aby
najwyższy poziom formy sportowej, rozumianej jako stan optymalnej gotowości do
uzyskiwania wysokich wyników sportowych przypadł na okres startów głównych [2, 8].
Mając to na uwadze, celem pracy uczyniono analizę wielkości i struktury obciążeń
treningowych w kolejnych cyklach w sezonie szkoleniowym 2005/2006 zrealizowanych przez
zawodników Kadry Olimpijskiej w pływaniu. Imprezą główną we wskazanym makrocyklu
były Mistrzostwa Europy w Budapeszcie.
Materiał badawczy i metody badań
Badaniami objęto 9 osób (2 kobiety i 7 mężczyzn), prezentujących wysoki poziom
sportowy. Badani od wielu lat przynależą do Kadry Olimpijskiej. Są rekordzistami kraju,
finalistami i medalistami mistrzostw Europy, mistrzostw świata, a część z nich również
Igrzysk Olimpijskich. Posiadają klasę mistrzowską międzynarodową (MM). Wiek badanych
zawierał się w przedziale od 21 do 24 lat, zaś staż treningowy od 10 do 16 lat.
Wielkość i strukturę obciążeń treningowych analizowano w oparciu o stworzony
w tym celu arkusz, który podzielono na dwie części (strefy). W pierwszej z nich w sposób
analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (np. pływanie na RR,
NN, z zatrzymanym oddechem, w łapkach płetwach w pełnej koordynacji stylowej). W
drugiej zaś – energetycznej - określono poziom intensywności realizowanych ćwiczeń
(wskazanych w części pierwszej) na podstawie stężenia kwasu mlekowego we krwi.
W tym celu przyporządkowano poszczególne zadania z każdej jednostki treningowej do
odpowiednich zakresów intensywności (tj. do 2; 2-3, 3-5; 5-… mmol/l), kierując się przy tym
3
m.in. prędkością pływania, charakterem zadania oraz aktualnym poziomem wytrenowania
zawodników.
Do porównania wyników użyto analizy wariancji ANOVA-MANOVA w układzie 3x5
dla objętości pływania między poszczególnymi strefami energetycznymi w kolejnych cyklach
oraz 3x10 dla objętości pływania z wykorzystaniem poszczególnych grup środków treningu w
kolejnych cyklach. Istotność różnic między średnimi oceniano post hoc – testem LSD (test
najmniej istotnych różnic; least significant difference test).
W przeprowadzonych analizach statystycznych poziom wartości p<0,05 przyjęto jako istotny.
Wszystkie obliczenia wykonano programem STATISTICA™ (v. 5.5, StatSoft, USA).
Wyniki
W omawianym sezonie szkoleniowym badani pływacy Kadry Olimpijskiej realizowali
szkolenie w oparciu o strukturę trójcyklową. Największą objętość pracy wszyscy zawodnicy
wykonali w drugim okresie przygotowawczym (6.02 – 17.05), co prezentuje tabela 1.
Głównym zadaniem tego okresu było uzyskanie optymalnej gotowości startowej podczas MP,
które były imprezą kwalifikacyjną do ME w Budapeszcie – długi basen.
Tab. 1. Objętość pracy w poszczególnych okresach makrocyklu
Okresy szkoleniowe
Badani
I
I
I
II
II
II
Przygot. Startowy Przejściowy Przygot. Startowy Przejściowy
BPS
III
III
Startowy Przejściowy
Objętość pracy [km]
O.J.
305,0
0,0
15,8
794,3
14,0
37,6
572,5
30,7
0,0
P.B
640,2
316,8
12,8
900,7
12,0
37,9
569,7
23,2
0,0
P.K.
551,2
274,9
18,0
878,9
16,0
6,0
609,5
30,7
0,0
Ł.D.
602,9
295,9
18,0
831,9
16,0
13,0
592,0
30,7
0,0
S.K.
768,2
76,7
15,8
851,7
16,0
39,6
593,4
26,7
0,0
Ł.G.
830,7
28,0
63,8
696,7
0,0 *
13,6
505,2
0,0 *
0,0
Ł.Gi.
886,7
91,2
29,5
901,8
16,0
26,4
506,3
30,7
0,0
M.R.
730,6
14,2
12,0
827,7
16,0
26,4
622,5
30,7
0,0
M.W.
621,4
90,1
75,7
746,7
8,0
13,6
473,4
14,0
0,0
* zawieszony w startach przez Polski Związek Pływacki
4
W pierwszym okresie przygotowawczym do Zimowych Mistrzostw Polski (ZMP) (5.09
– 24.11) przepłynęli średnio ok. 733 km. Ci którzy uzyskali kwalifikacje do ME (na krótkim
basenie) uczestniczyli w dalszych fazie przygotowania, trenując i startując.
Po ME pływacy trenowali i jednocześnie startowali w Pucharach Świata. Okres
przejściowy mieli między 27.01 a 5.02, po którym rozpoczęli przygotowania do MP (długi
basen) i ME (długi basen). Przed imprezą główną sezonu zaplanowano bezpośrednie
przygotowanie startowe (BPS) w terminie 29.05 – 30.07.
W tabelach 2-5 przedstawiono średnie wartości pływania [km] z udziałem
poszczególnych środków treningowych oraz w poszczególnych strefach energetycznych
(zakresach intensywności) w kolejnych cyklach. Ponadto określono odsetek ogólnej objętości
pracy w poszczególnych strefach (zakresach).
Zbadano różnice na poziomie istotności statystycznej (p<0,05) w wykonanej pracy
[km] w odniesieniu do strefy informacyjnej i energetycznej.
W
analizowanym
sezonie
istotnie
różniła
się
objętość
pływania
[km]
z wykorzystaniem poszczególnych środków w każdym z cykli (tab.2).
Różnice na poziomie istotności (p<0,05) wystąpiły także w ogólnej objętości
pływania w poszczególnych zakresach intensywności (tab.4, 5).
5
Tab.2. Różnice objętości pływania [km] (średnia±SD) z wykorzystaniem poszczególnych grup środków treningu w kolejnych cyklach
Objętość pływania z wykorzystaniem środków treningowych [km]
Pływanie
Cykle
rozwijające
Pływanie w
Pływanie
Pływanie
stylem
koordynacji
RR
NN
własnym
(2)
(3)
(4)
II cykl
a
68,0
500,8
± 25,1
± 124,4
84,7
519,4
± 9,1
± 41,2
a
a
75,9
379,9
± 7,3
± 35,6
% ogólnej
10,0
61,5
a
objętości pracy
± 0,7
± 0,9
III cykl
176,9
ab
± 46,7
189,3
ab
± 23,8
115,6
ab
± 12,4
21,11
ab
± 0,5
143, 0
(5)
ab
± 35,1
153,4
abc
± 16,8
100,4
abc
± 12,4
17,4
zatrzymanym
oddechem
(1)
I cykl
Pływanie z
abc
± 0,6
51,2
bcd
± 14,6
37,5
abcd
± 3,9
21,0
abcd
± 1,2
4,8
abcd
± 0,4
Rozwój
Pływanie w
Pływanie w
Pływanie z
Pływanie na
techniki
łapkach
płetwach
kubkami
uwięzi [min]
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
39,6
bcd
± 15,2
46,7
abcd
± 3,7
34,7
abcde
± 5,5
5,3
abcd
± 0,6
265,2
abcdef
± 73,0
302,5
abcdef
± 45,8
203,3
abcdef
± 19,5
33,9
abcdef
± 1,3
118,5
abcefg
± 36,7
143,5
abcefg
± 14,3
80,0
bcdefg
± 5,9
15,0
abcdefg
± 0,7
55,0
bedgh
± 20,0
52,4
abcdgh
± 7,0
22,0
abcdfgh
± 1,4
5,6
14,9
abcdeghi
± 7,1
42,2
abcdgh
± 14,1
23,8
abcdfgh
± 4,3
abcdegh
± 0,8
X
Średnie różnią się istotnie względem: (1) vs (2), (3), (4), (5), (6), (7), (8), (9), (10) – a- p<0,05; (2) vs (3), (4), (5), (6), (7), (8), (9), (10) – b- p<0,05;
(3) vs (4), (5), (6), (7), (8), (9), (10) – c- p<0,05; (4) vs (5), (6), (7), (8), (9), (10) – d- p<0,05; (5) vs (6), (7), (8), (9), (10) – e- p<0,05; (6) vs (7), (8), (9), (10) – f- p<0,05; (7) vs
(8), (9), (10) – g- p<0,05; (8) vs (9), (10) – h- p<0,05; (9) vs (10) – i- p<0,05
6
Tab.3.
Różnice objętości pływania [km] (średnia±SD) między kolejnymi
cyklami, wykorzystania poszczególnych grup środków treningu
II cykl
III cykl
a
75,9
84,7
Pływanie rozwijające stylem własnym
± 7,3
± 9,1
90,2
95,3
% planu
± 11,4
± 7,0
ab
519,4
379,9
Pływanie w koordynacji
± 41,2
± 35,6
a
86,7
95,9
% planu
± 4,7
± 2,1
ab
189,3
115,6
Pływanie RR
± 23,8
± 12,4
ab
84,9
98,8
% planu
± 7,8
± 8,1
ab
153,4
100,4
Pływanie NN
± 16,8
± 12,4
a
85,7
96,8
% planu
± 5,6
± 6,3
a
ab
37,5
21,0
Pływanie z zatrzymanym oddechem
± 3,9
± 1,2
a
84,7
97,9
% planu
± 8,7
± 3,1
b
46,7
34,7
Rozwój techniki
± 3,7
± 5,5
89,6
93,4
% planu
± 7,6
± 15,5
ab
302,5
203,3
Pływanie w łapkach
± 45,8
± 19,5
ab
84,8
98,9
% planu
± 10,6
± 3,8
a
ab
143,5
80,0
Pływanie w płetwach
± 14,3
± 5,9
a
86,0
100,0
% planu
± 6,7
± 4,5
ab
52,4
21,9
Pływanie z kubkami
± 7,0
± 1,4
a
84,4
99,6
% planu
± 10,2
± 7,0
a
b
42,2
23,8
Pływanie na uwięzi [min]
± 14,1
± 4,3
104,0
98,1
% planu
± 38,4
± 12,8
ab
862,0
595,8
Ogólna objętość pracy
± 79,3
± 59,5
a
85,3
94,9
% planu
± 6,2
± 7,6
a
b
Średnie różnią się istotnie względem: I cykl vs II cykl, III cykl – - p<0,05; II cykl vs III cykl– p<0,05.
Środki treningowe
I cykl
68,0
± 25,0
90,0
± 33,2
500,8
± 124,4
81,3
± 20,3
176,9
± 46,7
79,4
± 21,0
143,0
± 35,0
80,4
± 19,9
51,2
± 14,6
76,2
± 21,8
39,6
± 15,2
81,5
± 31,8
265,2
± 73,1
80,8
± 22,3
118,5
± 36,7
83,2
± 25,9
55,1
± 20,0
79,8
± 29,0
14,9
± 7,1
87,4
± 39,1
820,7
± 204,0
80,2
± 20,2
7
Tab.4.
Różnice objętości pływania [km] (średnia±SD) między poszczególnymi
strefami energetycznymi w kolejnych cyklach w sezonie 2005/2006
Objętość pracy wg poziomów intensywności [km]
Cykle
do 2
[mmol/l]
2-3
[mmol/l]
I
70,0
± 17,5
478,1
± 108,7
II
70,6
± 11,2
507,0
± 29,7
III
43,8
± 2,4
405,5
± 42,0
% ogólnej
objętości pracy
8,1
± 0,7
61,2
± 2,0
a
a
a
a
3-5
[mmol/l]
5-…
[mmol/l]
ab
Sprint
abc
239,0
± 78,6
abc
14,1
± 5,7
ab
19,5
± 5,9
abc
242,0
± 40,2
abc
24,7
± 8,0
ab
14,7
± 5,1
bc
112,9
± 16,9
abcd
29,7
± 3,2
ab
4,0
± 0,4
abc
25,9
± 2,0
abcd
3,1
± 0,4
1,7
± 0,5
Średnie różnią się istotnie względem: do 2 vs 2-3, 3-5, 5.., sprint
b
c
d
1-3 vs 3-5, 5.., sprint – - p<0,05; 3-5 vs 5.., sprint – - p<0,05; 5 vs sprint – - p<0,05;
a
–
-
p<0,05;
Tab.5. Różnice objętości pływania [km] (średnia±SD) między kolejnymi cyklami
w poszczególnych strefach energetycznych
Poziomy intensywności wg
stężenia mleczanu we
krwi[mmol/l]
I cykl
II cykl
III cykl
do2
70,0
± 17,5
70,6
± 11,2
43,8
± 2,4
2-3
478,1
± 108,7
507,0
± 29,7
405,5
± 42,0
3-5
239,0
± 78,7
242,0
± 40,2
112,9
± 17,0
5-…..
14,1
± 5,7
27,7
± 8,0
Sprint
19,5
± 5,9
14,7
± 5,1
4,0
± 0,4
Σ
820,7
± 204,3
862,0
± 79,2
595,8
± 59,5
a
a
a
ab
ab
ab
a
29,7
± 3,2
ab
ab
b
Średnie różnią się istotnie względem: I cykl vs II cykl, III cykl – - p<0,05; II cykl vs III cykl– - p<0,05.
8
Dyskusja i wnioski
Jak wynika z dokonanych analiz oraz prowadzonych badań w tym zakresie [6,7]
makrocykl szkolenia pływaków najwyższej klasy zazwyczaj posiada strukturę trójcyklową
z trzema (lub niekiedy z dwoma) okresami przejściowymi. Czas trwania każdego
z kolejnych okresów (lub cykli średnich) w obrębie analizowanego makrocyklu jest
zróżnicowany i uwarunkowany m.in. specyfiką przygotowania zawodników do udziału
w kolejnych zawodach wysokiej rangi (Zimowe Mistrzostwa Polski – 25 m, Mistrzostwa
Europy - 25m, Letnie Mistrzostwa Polski – 50m, Mistrzostwa Europy – 50m.).
Uzyskane wyniki badań oraz przeprowadzona analiza upoważniają do sformułowania
następujących wniosków:

Pomimo, iż wartości bezwzględne objętości pływania [km] zmieniały się
w kolejnych cyklach to procentowy rozkład ogólnej wielkości obciążeń w obrębie
poszczególnych grup środków nie różnił się istotnie statystycznie (p<0,05) co
prezentuje tab.3.

Badani pływacy przeważającą objętość pracy wykonali w zakresach tlenowych.
Równorzędnie jednak, lecz o mniejszej objętości, realizowali wysiłki o charakterze
mieszanym i beztlenowym (tab.4).

Procentowy rozkład ogólnej objętości pływania w poszczególnych strefach
energetycznych (zakresach intensywności) różnił się na poziomie istotności
statystycznej (p<0,05). Uwzględniając wartości średnie proporcje te rozkładają się
następująco 8,1 % – obciążenia tlenowe podtrzymujące, 61,2 % - tlenowe kształtujące,
25,9 % - tlenowo-beztlenowe, 3,1 % - beztlenowe kwasomlekowe, 1,7 % - beztlenowe
niekwasomlekowe (tab. 4).

Istotnie statystycznie różniła się także objętość pracy między cyklem I a II
w zakresach beztlenowych (kwaso i niekwasomlekowym) oraz między cyklami I a III i
9
II
a
III
we
wszystkich
strefa
energetycznych
oprócz
strefy
beztlenowej
kwasomlekowej. W tej strefie nie wystąpiły istotne różnice miedzy cyklem II a III.
Trenerzy i zawodnicy muszą być świadomi, że stoją przed nimi wciąż nowe
wymagania. Najważniejsze odnoszą się do podniesienia jakości treningu, a to oznacza
osiągnięcie jego wyższej efektywności i skuteczności. Zapewnić to może poprawa
programowania i planowania i szkolenia – szczególnie w zakresie doboru obciążeń
treningowych. Trafne rozłożenie pracy treningowej w poszczególnych cyklach
uwarunkowane kalendarzem startów jest podstawą powtarzalności wysokich sukcesów
sportowych na arenie krajowej i międzynarodowej.
Piśmiennictwo
1.
Bompa T.O.(1988) Teoria planowania treningu. RCMSzKFiS, Warszawa.
2.
Naglak Z. (1999) Metodyka trenowania sportowca. AWF, Wrocław.
3.
Płatonow W.N., Sozański H. (1991) Optymalizacja struktury treningu sportowego.
RCMSzKFiS, Warszawa.
4.
Sozański H.(1992) Kierunki optymalizacji obciążeń treningowych. AWF, Warszawa.
5.
Sozański H., Śledziewski D. (1995) Obciążenia treningowe. Dokumentowanie
i opracowywanie danych. RCMSzKFiS, Warszawa.
6.
Siewierski M. (2007) Skuteczność startowa pływaków najwyższej klasy a liczba
startów w makrocyklu rocznym. Sport Wyczynowy, 1-3, 26-37.
7.
Siewierski M., Słomiński P., Białecki R. (2007) Analiza obciążeń treningowych
i startowych w dwóch sezonach przygotowań do imprez najwyższej rangi
rekordzistki i mistrzyni świata w pływaniu. [In:] Kuder A., Perkowski K.,
Śledziewski D. (ed.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej –
Diagnostyka. T. 4. PTNKF, Warszawa, 43-48.
8.
Sozański H.(1999): Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa.
10