przeglad_seks_4/12 - Przegląd Seksuologiczny

PORNOGRAFIA DLA KOBIET
W PERSPEKTYWIE GUEER
dr n. hum. Alicja D∏ugo∏´cka
Streszczenie
Artyku∏ stanowi analiz´ wspó∏czesnego zjawiska kulturowego tzw. teorii gueer, która wp∏ywa na zmian´
podejÊcia do pornografii i stanowi inspiracj´ do tworzenia jej w nowych formach. Kobiety stajà si´ coraz
cz´Êciej odbiorcami i twórcami pornografii, ale ich oczekiwania zdecydowanie ró˝nià si´ od m´skich.
Produkcje awangardowych re˝yserek sà odpowiedzià na te potrzeby.
S∏owa kluczowe
pornografia dla kobiet, gueer
PORNOGRAPHY FOR WOMEN IN THE GUEER PERSPECTIVE
Summary
The article is an analysis of the gueer theory, the cultural phenomena which presently influences attitudes towards pornography and inspires its new forms. Women become the recipients and creators of pornography, however, feminine and masculine expectations are quite different. Productions of vanguard female film directors
seem to satisfy the needs.
Key words
Pornography for women, queer
PRACA RECENZOWANA
KOBIECA PERSPEKTYWA
„M´˝czyêni patrzà na kobiety. Kobiety patrzà
na siebie b´dàc przedmiotem oglàdu”
John Berger [1]
Wielu badaczy, a zw∏aszcza badaczek,
uznaje pornografi´ za póêny wytwór cywilizacji zachodniej, a dok∏adniej za rezultat pruderyjnej moralnoÊci klasy Êredniej XIX wieku.
Pierwsze pojawienie si´ s∏owa pornografia
w dzisiejszym znaczeniu, mia∏o zwiàzek z odkryciem malowide∏ Êciennych w Pompejach
i stworzeniem sekretnej kolekcji w Muzeum
Narodowym w Neapolu. Sekretnej, bo nie
mog∏y jej zwiedzaç dzieci, osoby z ni˝szych
sfer i... kobiety. W ten sposób pornografia zrodzi∏a si´ jako dziedzina dost´pna tylko dla
m´˝czyzn, którzy oficjalnie deklarowali zainteresowanie „wy∏àcznie poznawcze”.
Doskonalenie przekazu „czystego seksu”,
zwiàzane z rozwojem Êrodków masowego
dr n. hum. Ajicja
przekazu i dost´pnoÊcià, jest odwrotnie pro- D∏ugo∏´cka
porcjonalne do pomys∏ów na jego prezentacj´. Pornografia klasyczna, znana g∏ównie Zak∏ad Psychoterapii
i Rehabilitacji Seksualnej
pod postacià tekstów literackich markiza de Wydzia∏ Rehabilitacji
Sade, Bataille’a, czy Klosowskiego, charakte- Akademia Wychowania
ryzowa∏a si´ mo˝liwoÊcià wielu interpretacji, Fizycznego w Warszawie
przekraczaniem norm moralnych, spo∏ecz-
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
23
nych i religijnych. Bywa∏a bezpoÊrednio powiàzana z filozofià, sztukà i terapià – wyra˝a∏a
to, co by∏o st∏umione. W czasach wspó∏czesnych sta∏a si´ domenà komercji. Zjawisko to
ilustruje powsta∏y w latach 50-tych XX wieku
„Playboy” – magazyn, który w du˝ym stopniu
kszta∏towa∏ upodobania konsumentów nie tylko w zakresie ubraƒ, samochodów i innych
luksusowych przedmiotów, ale i kobiet.
Wspó∏czesna kultura medialna schlebia m´skiemu widzowi, poniewa˝ opiera si´
na bodêcach wzrokowych i przy ka˝dej okazji
wykorzystuje seksualne konteksty zwiàzane
z m´skà (a nie z kobiecà) wra˝liwoÊcià seksualnà. Pornograficzny nurt skierowany jest prawie wy∏àcznie do m´skiego, heteroseksualnego odbiorcy.
Dla wielu dzia∏aczek feministycznych, aktywnych w latach 80-tych pornografia stanowi∏a ekstremalny wyraz m´skiego pop´du p∏ciowego i symbol paternalizmu w czystej postaci.
Paradoksalnie, bo z gruntu stanowiàcego zaprzeczenie hiperkonserwatywnych za∏o˝eƒ
(z inicjatywy s∏ynnych feministek Andrei Dworkin i Catharine MacKinnn), zro- dzi∏a si´ propozycja cenzury pornografii. Wg A. Dworkin [2]
pornografia jest nieod∏àcznym dzieckiem patriarchatu, „odpowiada ÊciÊle podstawowemu
znaczeniu s∏owa1: jest przedstawieniem n´dznych prostytutek, albo mówiàc naszym j´zykiem – dziwek (...). Przyby∏o metod przedstawiania graficznego; treÊç jest ta sama, sens
jest ten sam, cel jest ten sam, status przedstawianych kobiet nie zmieni∏ si´, ich seksualnoÊç
pozosta∏a bez zmian, podobnie ich wartoÊç”.
Wi´kszoÊç teoretyczek feminizmu podkreÊla
fakt, ˝e w tradycyjnej pornografii kobiety sà
przedstawiane nie tylko jako przedmioty konsumpcji, ale sà wykorzystywane do kreowania
modelu opresyjnych zachowaƒ wobec nich
samych. Szczególnie sprzeciwiajà si´ obrazom, w których seks i przemoc sà nierozerwalnie wiàzane ze sobà, odgrywajàce swoje role
kobiety czerpià rozkosz z poni˝enia, a przemoc ma dla nich posmak erotyczny.
Pomimo ogólnej zgody co do wymienionych postulatów, inne grupy feministek
od razu wnios∏y protest, przypominajàc, ˝e
jakakolwiek cenzura zaprzecza podstawowym wartoÊciom ruchów wolnoÊciowych.
Kontrowersje wobec pornografii w Êrodo- wisku kobiecym pozostajà goràce do dziÊ.
Niemiecka re˝yserka Jutta Bruckner chocia˝ potwierdza, ˝e dominujàcy model seksu
24
w filmach pornograficznych to „praca m´˝czyzny nad kobiecym cia∏em, w której nagrodà dla
obojga jest rozpryskiwanie spermy”, to nie
dyskredytuje pornografii ca∏kowicie: „Jestem
kobietà – m´ska wersja pornografii nudzi
mnie. Kobiety nie wià˝à po˝àdania z tym, co
wizualne. Przychodzi im to tym ∏atwiej, poniewa˝ ich organów p∏ciowych te˝ nie widaç, zaÊ
ich przyjemnoÊç nie polega na byciu widzianymi. Wizualnym modelem, który potrafi∏by
odzwierciedliç seksualnà wra˝liwoÊç kobiety
jest sen (...) [3]. Opisuje sen jako bardziej archaicznà form´ percepcji, intuicyjnà, nie rozdzielajàcà wyraênie tego, co na zewnàtrz i wewnàtrz, otwartà na swobodnà gr´ wyobraêni
i uczuç, a nie oglàd, powtarzalnoÊç i logik´.
Kobiety z grupy zwolenniczek pornografii
cz´sto odrzucajà tradycyjne obrazy i poszukujà w∏asnego j´zyka „porno”, który lepiej by
przemawia∏ do ich wra˝liwoÊci. Okazuje si´,
˝e nie jest to proste zadanie. Warto pos∏u˝yç
si´ przyk∏adem „jednej trzeciej” (te˝ stworzonym przez kobiety). Carole Vance poddaje
nast´pujàcà myÊl: „Poka˝ swój ulubiony obraz
erotyczny grupie kobiet, a 1/3 uzna go
za obrzydliwy, 1/3 za Êmieszny, 1/3 za podniecajàcy” [4]. Do podobnych wniosków dosz∏y
artystki z grupy „Kiss&Tell”, które w 1990 r.
zorganizowa∏y w San Francisco wystaw´
na której umieÊci∏y swoje zdj´cia, przedstawiajàce je w ró˝nych sytuacjach od neutralnych po „obsceniczne”. Zadaniem widzów –
kobiet, by∏o zaznaczanie na Êcianie granicy
pomi´dzy pornografià i erotyk´ i wskazanie
zdj´ç, których nie sà w stanie zaakceptowaç.
Jak ∏atwo si´ domyÊliç, stworzenie jednoznacznej granicy by∏o ca∏kiem niemo˝liwe.
W latach 80-tych powsta∏a spó∏ka filmowa
Femme Films produkujàca filmy erotyczne
przeznaczone specjalnie dla kobiet i par ma∏˝eƒskich. Wi´kszoÊç filmów wyprodukowa∏a
i wyre˝yserowa∏a aktorka Candida Royalle.
W 1995 roku wyda∏a ksià˝k´ „XXX: A Woman’s
Right to Pornography” b´dàcà manifestem
pornografii „przyjaznej” dla kobiet. Jej filmy sà
wykorzystywane w poradnictwie i terapii seksuologicznej, poniewa˝ bardziej realistycznie
i emocjonalnie pokazujà seks i spe∏niajà warunki partnerstwa w relacjach seksualnych
[5].
Poszukiwania odpowiedniego j´zyka obrazów znalaz∏y swój realny wymiar w produkcjach spó∏ki Pussy Power stanowiàcej cz´Êç
firmy Zenkropa, która robi filmy m.in. dla Larsa
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
von Triera. Lene Boerglum, dyrektorka tej spó∏ki, jako g∏ównà ide´ dzia∏ania podaje wspieranie emancypacji kobiet, poniewa˝ „porno jest
jednym z ostatnich bastionów m´skiej supremacji” [6]. W „kobiecych produkcjach” obowiàzujà pewne niepodwa˝alne regu∏y:
● m´˝czyêni majà byç równorz´dnymi
partnerami kobiet, a nie wrogami,
● obrazy porno majà stymulowaç erotycznie kobiety, a nie wywo∏ywaç u
nich uczucie wstr´tu lub za˝enowania,
● wa˝ne jest by kreowaç takie postacie
kobiet w filmie, by ich osobowoÊç
wspó∏gra∏a z okazywanym po˝àdaniem i wynika∏a z kontekstu ich ˝ycia,
a napi´cie seksualne wynika∏o z relacji pomi´dzy p∏ciami, a nie wy∏àcznie z samego aktu seksualnego.
Aby tak by∏o Pussy Power (obecnie Innocent Films) opracowa∏o statut na wzór Dogmy Larsa von Triera [6]. Podstawowe zasady produkcji to:
1. Akcja – czyli musi byç zachowana jakaÊ ciàg∏oÊç narracji. Nie do przyj´cia jest
seks wyrwany z kontekstu, chyba ˝e jest to
jedna z fantazji bohaterki/tera filmu;
2. Erotyzm, zamiast czystej, „ginekologicznej pornografii” – oznacza to, ˝e przyjemnoÊç i pragnienia seksualne kobiety sà
punktem wyjÊcia, szczególny nacisk k∏adzie
si´ na relacj´: bliskoÊç, nami´tnoÊç i zmys∏owoÊç;
3. Pozytywny stosunek do cia∏a, przy czym
cia∏o m´˝czyzny te˝ ma byç równowartoÊciowym obiektem erotycznym;
4. Zakazane obrazy presji i przymusu,
szczególnie specyficznà zasadà jest unikanie scen z fellatio z ciàgni´ciem za w∏osy
i wytryskiem nasienia na twarz kobiety
(cum shot2).
Do tej pory zrealizowano trzy filmy: „Constance” (1998), „Pink Prison” (1999) i „All
about Anna” (2005), które sta∏y si´ hitami
w Skandynawii.
Kobiecy j´zyk filmów porno, podobnie jak
j´zyk opisywania kobiecej seksualnoÊci,
wcià˝ pozostaje w awangardzie. Wynika to zarówno ze specyfiki tematu, jak i samej istoty
pornografii, która od zawsze jest czu∏ym barometrem rodzàcych si´ zmian obyczajowych.
Nic dziwnego, ˝e pierwsze i najciekawsze projekty powstajà w∏aÊnie w niszowych Êrodowiskach kobiecych (feministycznych, lesbijskich
i gueerowych). A. Poll [7] podkreÊla, ˝e
„o pewne rzeczy nie trzeba si´ ju˝ k∏opotaç”.
O wrodzonà kobietom czu∏oÊç i ∏agodnoÊç –
albo z drugiej strony – o lekcewa˝enie wyuzdanej cz´Êci ich natury. W ostatnich latach nastàpi∏ „w tym obszarze” niewiarygodny post´p, a potentaci czujàc realne zagro˝enie ze
strony sieciowego dumpingu, ju˝ szykujà kolejnà ofensyw´”.
W czasach wspó∏czesnych, kiedy pornografia jest ∏atwo dost´pna i radykalnie precyzyjna w okreÊlaniu oferty, kobiety stajà si´
atrakcyjnà grupà jej odbiorców. O tym, ˝e taka potrzeba istnieje, Êwiadczy iloÊç stron internetowych przeznaczonych dla kobiet
oraz zdj´ç i filmów amatorskich tego typu.
Kobiety sà obecnie najszybciej rosnàcà grupà na rynku filmów pornograficznych.
GUEER – ODRZUCONE KATEGORIE
„Nauka (seksuologia) wiàza∏a si´ z natr´tnà
i wÊcibskà praktykà lekarskà, ch´tnie demonstrujàcà obrzydzenie, gotowà biec na ratunek prawu i opinii publicznej, bardziej s∏u˝alczà wobec re˝imu ni˝ pos∏usznà wymogom prawdy”
M. Focuault [8]
Tak jak feminizm i studia genderowe
na sta∏e wpisa∏y si´ ju˝ we wspó∏czesnà filozofi´, psychologi´ i pedagogik´, tak kolejnym
wa˝nym nurtem ostatniego dziesi´ciolecia
jest gueer3 jako wynik filozofii postmodernistycznej. Charakteryzuje go specyficzna optyka patrzenia i analiza rzeczywistoÊci przez
pryzmat mniejszoÊci. Jednà z najistotniejszych cech ruchu gueer jest zwrócenie si´
do wewnàtrz wykluczonych grup mniejszoÊciowych i analizowanie relacji, nie tylko pomi´dzy dominujàca wi´kszoÊcià a dyskryminowanà mniejszoÊcià, ale równie˝ w obr´bie
samej mniejszoÊci [11]. W latach 70-tych obowiàzywa∏ model, u podstaw którego le˝a∏o
przekonanie, ˝e to, co geje i lesbijki majà ze
sobà wspólnego, to ta sama „esencja”, czyli
po˝àdanie osoby tej samej p∏ci oraz doÊwiadczenie spo∏ecznej dyskryminacji z tym zwiàzanej. Aktywizm gueer by∏ rezultatem krytyki
ze strony osób nie uwzgl´dnionych w tym
modelu i odrzuci∏ poj´cie spójnej lesbijskiej
czy gejowskiej to˝samoÊci [12].
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
25
Model esencjalistyczny postulowa∏ istnienie rdzenia natury biologicznej lub/i psychologicznej, który jednoznacznie, bezspornie
okreÊla orientacj´ i automatycznie za tym
to˝samoÊç seksualnà cz∏owieka. Model konstrukcjonistyczny zak∏ada∏, ˝e „homoseksualizm” jest sztucznym tworem stworzonym
przez medycyn´ i kryminologi´ i ˝e kategoria to˝samoÊci jest w swojej istocie bardzo
prowizoryczna, a jej granice sà jedynie granicami reprezentacji spo∏ecznej [13].
Teoria gueer (w t∏umaczniu teoria odmiennoÊci lub teoria odmieƒców) koncentruje si´ przede wszystkim na krytyce binarnie pojmowanego Êwiata. We wspó∏czesnym Êwiecie nie ma takiej kategorii, jak
berdache u Indian [14], kobiecoÊç nadal
jest w opozycji do m´skoÊci, a heteroseksualnoÊç do homoseksualnoÊci i nie ma
miejsca na realne istnienie jednostek, albo
sytuacji, które by podkreÊla∏y niejednoznacznoÊç tych kategorii (transseksualiÊci,
transgenderowcy, poligamiÊci, sado/masochiÊci, biseksualiÊci lub sytuacje w których
wyst´pujà elementy takich zachowaƒ).
Za g∏ównà teoretyczk´ teorii gueer uwa˝a
si´ amerykaƒskà filozofk´ Judith Butler.
Czerpiàc ze êróde∏ M. Foucault’a i amerykaƒskich feministek, Butler dokona∏a krytyki wszystkich to˝samoÊci seksualnych. Porównuje ˝ycie spo∏eczne i seksualne do teatru, w którym wszyscy odgrywajà role, jednak te role sà okreÊlone, przyznane na zasadzie przymusu. Ciàg∏e powtarzanie gestów i zachowaƒ, nadanych odgórnie lub
cz´Êciowo dobrowolnie wybranych, Butler
nazywa preformatywnoÊcià. Pos∏uguje si´
przyk∏adem osób drag gueen i drag king,
które parodiujàc spo∏eczne normy seksualnoÊci ukazujà niedopasowanie pomi´dzy
sex i gender i ˝e, to co jest uznawane
za naturalne, jest jedynie konstruktem spo∏ecznym. W tej perspektywie p∏eç odbija si´
w p∏ciowoÊci, ale te˝ jà ogranicza. S∏owa
„m´skie” (cia∏o, zachowania, cechy osobowoÊci) mogà si´ odnosiç zarówno do kobiety jak i m´˝czyzny [15]. To˝samoÊç gueer jest przyjmowana przez tych, którym
nie wystarczajà wàskie ramy homo czy heteroseksualnoÊci. „Jako to˝samoÊç konstruowana, dyskursywna i niestabilna sta∏a
si´ to˝samoÊcià odmieƒców i co mo˝e si´
wydawaç paradoksalne istnieje ona poza normà, wi´c jako gueer mo˝e okreÊlaç
26
si´ ka˝dy, kto nie uznaje zasadnoÊci preferowania obowiàzujàcej normatywnej seksualnoÊci” podsumowuje Marzena Lizurej
[16].
Takie podejÊcie w teorii gueer zach´ca
do nowej analizy istoty po˝àdania i pornografii. M. Falkowski [17] w tekÊcie „Âwi´ta
pornografia” pisze nast´pujàco: „Czy jesteÊmy skazani na wybór pomi´dzy tymi trzema
pozycjami – Êwi´tà, Êwiat∏à i oÊlepiajàca?
Nie, o ile by∏oby mo˝liwe takie odst´pstwo,
tzn. taki gueer, który ró˝nicowa∏by samà rozkosz, pozbawi∏ jà jednego znaczenia, nie
ograniczajàc jej przy tym do jakiegoÊ jednego organicznego (np. genitalnego) albo instytucjonalnego obszaru, a do tego nie walczy∏ pod sztandarem to˝samoÊci (choçby
i najbardziej zamazanej), porzuci∏ w ogóle
to zagadnienie (zawsze zwiàzane z tym, co
natychmiastowe; dane lub zadane), i by∏
zdolny do tworzenia takich form i konfiguracji, w których rozkosz by∏aby zawsze jedynie elementem sk∏adowym, nigdy zaÊ oferowanym celem, realizowanym w trybie natychmiastowym”. Filozofia gueer krytykuje
tradycyjne klasyfikacje pop´du ze wzgl´du
na potrzeb´ roz∏adowania napi´cia, wybrania obiektu i reprodukcji. W tym uj´ciu
nie uzyskamy jednoznacznej odpowiedzi
na pytanie czym jest pop´d, jasne jest tylko to, ˝e cz∏owiek po˝àda. „Jak˝e ponurà
koncepcjà jest ta, którà tu odrzuciliÊmy: roz∏adowanie, przedmiot i potomstwo. To
prawda, ˝e pop´d mo˝e zostaç zamkni´ty
w tego typu inercyjnej strukturze. Jednak
nie zawsze si´ chce. Tako rzecze gueer”
[18]. Koncentruje si´ raczej na istocie jego
prze˝ywania przez cz∏owieka. „Albowiem
pop´d seksualny nie dà˝y do roz∏adowania
(które jest tu efektem poÊrednim lub przejÊciowym, a nie ostatecznym celem), ale
do eksperymentu na napi´ciach. Fluktuacja
napr´˝eƒ i rozluênieƒ, wzrostu i relaksu,
ruch, wahanie, oscylacja, – tego pragnie
pop´d. Jest on falowaniem, rytmem eksplozji i kulminacji, cyklem bumów i krachów....
Pop´d jest êród∏owo orgiastyczny, dynamiczny i wieloraki, a nie parzysty, statyczny
i jednolity. Po˝àda wieloÊci, stawia
na otwartoÊç i wzrost z∏o˝onoÊci swojej
konfiguracji. Pop´d dà˝y do rozmna˝ania
samego siebie – po˝àdanie jest po˝àdaniem po˝àdania. Spazm rozkoszy ukochanego cia∏a jest najwi´kszym obiektem po˝à-
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
dania a nie jego przedmiotowoÊç, wy∏àczna fizycznoÊç” [18].
Taki sposób myÊlenia o po˝àdaniu wp∏ywa na gueerowe obrazy pornograficzne. Typowe porno jest dostosowane do potrzeb
modelowego widza – najcz´Êciej heteroseksualnego m´˝czyzny si´gajàcego po ∏atwy
w odbiorze produkt. Dla nietypowego
(w tym kobiecego) widza, ta wersja pornografii pr´dzej czy póêniej prowadzi do poczucia nieadekwatnoÊci, negatywnego odbioru lub zwyk∏ego znu˝enia. Prezentowana w ten sposób seksualnoÊç okazuje si´
byç zbyt schematyczna, brak wàtku nudny,
a rzeczywistoÊç... zbyt nierzeczywista.
Kobiecy sprzeciw wobec typowej pornografii nie dotyczy jedynie bezpoÊrednioÊci
jej dzia∏ania czyniàcej z cz∏owieka odbiorc´
obrazów wywo∏ujàcych podniecenie. Negatywne odczucia wywo∏uje parcelacja cia∏a,
powi´kszanie i zniekszta∏canie dowolnych
jego fragmentów, swoista „ginekologia”,
a tak˝e pozbawione empatii traktowanie
twarzy, zw∏aszcza kobiecej. Powody tego
protestu sà przynajmniej dwa. Po pierwsze
kobiety nie sà podatne na obrazy genitaliów
i ekspozycj´ bezpoÊrednich objawów podniecenia – o tym decydujà uwarunkowania
biologiczne. Po drugie, obraz kobiety w typowych produkcjach pornograficznych zbyt
cz´sto zahacza, jeÊli nie jawnie prezentuje
uproszczony,
skrajnie
nierealistyczny
lub/i krzywdzàcy obraz kobiety i jej zachowaƒ seksualnych.
Wa˝nym kobiecym argumentem jest równie˝ mo˝liwoÊç zachowania dystansu
do przedstawianych obrazów. Wspó∏istnienie
rozkoszy i dystansu jest mo˝liwe jedynie
w wyobraêni. Dlatego F. Sikorski [19] nadmienia o potrzebie „ducha podniecenia”, a nie
„urzeczowionego mi´sa”, a wspomniana ju˝
re˝yserka J. Bruckner porównuje wra˝liwoÊç
kobiecà do snu, podkreÊlajàc ˝e ˝eƒska seksualnoÊç to zaprzeczenie powtarzalnoÊci; to
doznawanie ciàg∏oÊci, która za ka˝dym razem
mo˝e si´ odnowiç [3]. Wyobraênia, której bogactwo tak wyraênie ujawnia si´ w sferze seksualnych kobiecych fantazji, nie da si´ zdefiniowaç jako obszar prostych „przedstawieƒ”.
Kobiety przejawiajà o wiele mniejszà potrzeb´
wcielania tego co widzà, podniecajàce staje
si´ przede wszystkim wspomniane ju˝ „po˝àdanie po˝àdania” – „wcielanie to niewra˝liwoÊç na dystans i autonomi´ wyobraêni, jako
sfery, która realnie istnieje, choç wcale nie dlatego ˝e si´ realizuje”[18].
POSTMODERNISTYCZNE KOBIECE PORNO?
„Kobiece po˝àdanie nie mówi tym samy j´zykiem, co m´skie. Zosta∏o ono zakryte przez
logik´, która zdominowa∏a zachodnià cywilizacj´ od czasów Greków”
L. Irigaray [3]
10–13 maja 2007 r. w Warszawie, Krakowie i Poznaniu odby∏ si´ festiwal pornograficznych filmów kobiecych „FAG-fest festiwal” zorganizowany przez: Kolektyw Kvir
Svera, kino LAB, Stowarzyszenie Kobiet
Konsola, Fundacja Kultura dla Tolerancji.
Do udzia∏u w festiwalu zosta∏y zaproszone:
Chris Regn i Eva Kietzmann z Bildwechsel z fundacji ∏àczàcej kobiety dzia∏ajàce w mediach, kulturze i sztuce
www.bildwechsel.org;
Tatiana Bazzichelli i Gaia Novati organizatorki niezale˝nego konkursu przy I Berlin Porn Film Festival 2006 filmów pornograficznych – festiwal Cum2Cut
www.cum2cut.net;
Gilswholikeporno – grupa stworzona w 2002 r. w Barcelonie stawiajàca sobie
za cel ukazanie osobistych prze˝yç i oglàdu
pornografii i seksualnoÊci
www.gilswholikeporno.com;
Dayna McLeod – autorka filmu instrukta˝owego „Jak udawaç orgazm” (ang. How
to Fake an Orgasm? – Kanada 1999) oraz
relacji z seksualnego starcia w „Strefie Rozkoszy” (ang. Pleasure Zone” – Kanada 2005);
Emilie Jouvet – paryska fotograficzka
i twórczyni filmów. Pokazuje swoich przyjació∏ i kochanki w sytuacjach daleko odbiegajàcych od schematycznego obrazu lesbijek, jej modelki podró˝ujà pomi´dzy p∏ciami
i to˝samoÊciami, oprócz filmów krótkometra˝owych zrealizowa∏a s∏ynny film „Na jednà noc” (ang. One Night Stand);
Manuela Kay – pisarka i producentka filmowa z Berlina, redaktorka naczelna niemieckiego magazynu dla lesbijek „L-Mag”,
autorka podr´cznika dla lesbijek i wielu
filmów erotycznych.
Wszystkie informacje na temat festiwali
pochodzà ze strony htttp://fag-fest.pl
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
27
Pornografia gueerowa wyró˝nia si´ tym,
˝e nie tracàc jednoczeÊnie swojego podstawowego powo∏ania, ma coÊ wi´cej
do powiedzenia. Nie obce jej jest artystyczne lub intelektualne zaci´cie, wielopoziomowa narracja, przekonujàca realnoÊç, czy
wr´cz przeciwnie – satyryczna, przeÊmiewcza wizja obna˝ajàca schematyzm zachowaƒ seksualnych. Sikorski [19] pisze: „JeÊli cokolwiek mo˝e zapobiec znu˝eniu, to
jest przede wszystkim kreatywnoÊç. Nie ta,
która mno˝y substytuty w ustalonym modelu
(penis-dildo, bia∏y-czarnoskóry-azjata), lecz
ta, która w sposób nowatorski i i indywidualny organizuje przestrzeƒ po˝àdania”.
Brukner [3] podkreÊla, ˝e tradycyjne porno
nie uwzgl´dnia, ˝e to co poetyckie, artystyczne, erotyczne i pornograficzne tworzy
jednoÊç – ˝e wszystkie emocje mogà byç
seksualne.
W filmie, który zdoby∏ Grand Prix „Na jednà noc” kluczowym poj´ciem staje si´ w∏aÊnie pop´d, pragnienie, po˝àdanie. Chodzi
o wyjÊcie poza wàsko rozumianà seksualnoÊç w stron´ drugiej osoby, z którà odkrywa si´ jakàÊ cz´Êç samego siebie. Kontakt
dwóch cia∏, narastajàce po˝àdanie wyzwala
ró˝ne, indywidualne tajemnice bohaterek filmu, o których nie mia∏y poj´cia. Chocia˝ film
posi∏kuje si´ prawie wy∏àcznie obrazami zaawansowanych kontaktów seksualnych i reaktywnoÊci kobiecego cia∏a, re˝yserce uda∏o si´ uzyskaç efekt zaanga˝owania widzów
w wielowymiarowe odkrywanie kobiecej
seksualnoÊci.
Paradoksalnie niedopowiedzenie i dystans w geerowym kinie jest bardziej realistyczne i bli˝sze codziennym uczuciowych
i seksualnym uwik∏aniom, niejasnym konstrukcjom mi´dzyludzkich relacji. Ujawnia
t´sknot´ za erotycznà grà i intensywnym
podnieceniem, a tak˝e nie podajàcà si´
prostej analizie konstrukcjà uczuç sk∏adajàcà si´ na niepowtarzalnà relacj´ z drugà
osobà.
Do listy cech wyró˝niajàcych kobiece
porno mo˝na wi´c dodaç:
● „anatomi´ po˝àdania”,
● swobodnà gr´ wyobraêni,
● relacyjnoÊç,
● paradoksalny realizm.
28
Bruckner, zgodnie z myÊlà francuskiej
filozofki Luce Irigaray, zwraca uwag´ na
potrzeb´ nowej definicji podmiotu, bardziej
relacyjnej, aby mog∏a si´ zrodziç samoÊwiadomoÊç cia∏a kobiety: „Pornografia oferuje
nam mo˝liwoÊç samouÊwiadomienia o innym rodowodzie ni˝ mózgowa ÊwiadomoÊç
kartezjaƒska” [3]
Wiele re˝yserek rozprawia∏o si´ przy okazji z przes∏odzonà, biernà i stereotypowà
wersjà kobiecej seksualnoÊci, co w przypadku konkretnych produkcji okazywa∏o si´
Êwie˝e i odkrywcze. Mocny akcent stanowi∏y filmy satyryczne o wymowie feministycznej, obna˝ajàce boleÊnie i Êmiesznie zarazem, schematyzm myÊlenia o kobiecej seksualnoÊci.
Poza tym, ˝e coraz wi´cej kobiet korzysta z pornografii, ∏atwo daje si´ zauwa˝yç,
˝e zaczynajà one odgrywaç coraz powa˝niejszà rol´ jako producentki, re˝yserki
i aktorki w samym przemyÊle pornograficznym. Stanowià swoistà awangard´, poniewa˝ nie powielajà stereotypów – starajà si´
mówiç nowym j´zykiem. OryginalnoÊç ich
projektów nie dotyczy jedynie warstwy obrazu, ale innego sposobu traktowania samej pornografii i seksualnoÊci, i w koƒcu
odmiennej wizji kobiety.
W ten sposób kobiece porno, bardzo
Êwiadomie spe∏nia dwa zadania:
1. Pe∏ni rol´ kulturotwórczà poprzez
krytyk´ masowej pornografii;
2. Stanowi bogaty wachlarz projektów
ekspresji kobiecej seksualnoÊci prze∏amujàcych ró˝ne tabu i wyobra˝enia.
Kobiety b´dàce twórcami i odbiorcami
porno, które w wi´kszoÊci Êwietnie zdajà sobie spraw´ z mizoginicznego charakteru pornografii masowej i sà jej przeciwniczkami, nie
protestujà jednak przeciwko przedstawianiu
„seksu jako takiego”, ale przeciwko utrwalaniu przekonania, ˝e seks jest domenà m´skiej
dominacji, w imi´ której kobieta staje si´
przedmiotem lub/i ofiarà. Wiele kobiet jest
„za” i w pewnych ˝yciowych sytuacjach lubi
pornografi´, ale tà która spe∏nia swojà rol´,
czyli po prostu je podnieca. ◗
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
Przypisy
1 S∏owo pornografia wywodzi si´ z greckiego porne
i graphos i oznacza „pisanie o prostytutkach”, z tym
˝e porne oznacza∏o prostytutk´ najni˝szej klasy dost´pnà ka˝demu.
2 Cum shot – momenty kulminacji napi´cia w filmach porno przeznaczonych dla m´˝czyzn przedstawiajàce obrazy m´skiej ejakulacji na dowolne cz´Êci
kobiecego cia∏a, sà uznawane przez Êrodowiska feministyczne za objaw mizoginii, m´skiej dominacji
i przedmiotowego traktowania kobiet.
3 Gueer to wyraz pochodzenia germaƒskiego, ju˝
od XVI wieku u˝ywany w j´zyku angielskim z pejoratywnym zabarwieniem (w znaczeniu podejrzany,
dziwaczny) przyjà∏ si´ jako wulgarne okreÊlenie homoseksualisty. W koƒcówce XX wieku nastàpi∏a nobilitacja tego terminu, którym zacz´to okreÊlaç „teoretycznà refleksj´ nad konstruowaniem nienormatywnych orientacji seksualnych w kulturze” [9]. W tym
samym czasie rozpowszechni∏ si´ na Êwiecie ruch polityczny o tej samej nazwie (amerykaƒski Gueer Nation, angielski Out Rage!). Wspólnà wyk∏adnià jest
opór wobec tego, co Adrienne Rich nazywa∏a przymusowym heteroseksualizmem [10].
PiÊmiennictwo
1. Berger J. (1997) Sposoby widzenia. Poznaƒ. s. 55.
2. Dworkin A. (2000) Pornografia [w:]: OÊka 4/1, s. 28.
3. Bruckner J. (1997) Seks jako praca w filmie pornograficznym [w:] Film
na Êwiecie [1].
4. http://findarticles.com; National Forum 4/1/95
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Femme_Films
6. http://www.innocnetpictures.com
7. Poll A. (2006) O pornografii. http://www.orgia.mysli.pl
8. Focuault M. (1995) Historia seksualnoÊci. Czytelnik. Warszawa. s. 52.
9. Basiuk T., Ferens D., Sikora T. (2002) Odmiany odmieƒca. MniejszoÊciowe orientacje seksualne w perspektywie gender. Âlàsk. Katowice.
10. Rich A. (2000) Przymusowa heteroseksualnoÊç a egzystencja lesbijska
[w:] Furia pierwsza. nr 4/5, s. 103.
11. Kulpa R. (2005). To mia∏ byç tekst o teorii gueer (w:) Recykling idei
– pismo spo∏ecznie zaanga˝owane. www.recykling.uni.wroc.pl
12. Mizieliƒska J. (1999/2000) Poza kategoriami. Kilka uwag na temat gueer
theory [w:] Spotkania feministyczne [2]. Warszawa.
13. D∏ugo∏´cka A. (2005) Pokocha∏aÊ kobiet´. Elmabooks. Warszawa.
14. Benedict R. (1999) Wzory kultury. MUZA SA. Warszawa.
15. Balejko D.K. (2000) Gueer, czyli na przekór [w:] Furia pierwsza. nr 7 [1],
seria Zeszyty Gender Studies. OLA-Archiwum, Warszawa
16. Marzena Lizurej – wprowadzenie do terii gueer.
www.gender.lodz.pl/czyelnia/index.htm
17. Falkowski M. (2007) Âwi´ta pornografia. http://www.orgia.mysli.pl
18. Dobrowolski J. (2007) Pop´d i sens. http://www.orgia.mysli.pl
19. Sikorski F. (2007) Pizda i struktura. http://www.orgia.mysli.pl
Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2007, nr 12
29