Wstęp do ubezpieczeń

Obowiązkowe przepisy
•
•
•
•
•
USTAWA z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych. (Dz. U. z dnia 10 listopada 1998 r. Dz.U.98.137.887)
USTAWA z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.04.39.353)
USTAWA z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(Dz.U.05.31.267)
USTAWA z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych. (Dz. U. z dnia 28 listopada 2002 r.
Dz.U.02.199.1673)
USTAWA z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i
funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U.04.159.1667)
1
UBEZPIECZENIE
• to urządzenie gospodarcze
zapewniające pokrycie przyszłych
potrzeb majątkowych wywołanych u
poszczególnych jednostek przez
zdarzenia losowe odznaczające się
pewną prawidłowością w drodze
rozłożenia ciężaru pokrycia na wiele
jednostek, którym zagrażają te same
zdarzenia losowe.
•
J. Łazowski – Wstęp do nauki o ubezpieczeniach Warszawa 1968
2
• Potrzeby jednostki muszą być przyszłe
• Zdarzenie niezależne od jej woli
• Zdarzenia powinny wykazywać stałą
tendencję w pojawianiu się.
• Odpłatność pokrycie szkody wywołanej
przez ryzyko w zamian za składkę
• Zasada wzajemności – jeden za
wszystkich wszyscy za jednego (nie widać tego na co
dzień – brak świadomości)
• Wspólnoty ryzyka obejmują osoby
zagrożone tym samym zdarzeniem
3
Podstawowy podział ubezpieczeń
Ubezpieczenia
Społeczne
Osobowe
•
•
•
•
•
Gospodarcze
Osobowe
Majątkowe
Podstawowe różnice:
S: przymusowe - co do zasady G: dobrowolne
S: powszechne G: skierowane do określonych grup
Składka: S: pracodawca, ubezpieczony, państwo G: ubezpieczony
i/lub pracodawca
S: ex lege z ustawy G: umowa cywilnoprawna
4
• Regulacja; S: ścisła regulacja ustawowa, G: ramowa regulacja
w ustawie
• Cel; S: ochrona jednostki jak i szerszej grupy przed określonym
zdarzeniem, G: indywidualna ochrona interesu jednostki
• Rola państwa; S: gwarant, G: jedynie określa ramy
organizacyjne
• Podmioty:
• Ubezpieczony: osoba uprawniona do świadczeń w razie
realizacji ryzyka
• Ubezpieczający: podmiot opłacający składkę
• Ubezpieczyciel: zajmuje się administrowaniem
ubezpieczeniem (podmiot prywatny w gosp., publ. bądź
prywatny w społecznym
• Uposażony: może wyjątkowo skorzystać ze świadczenia
(spadkobierca)
5
Ubezpieczenie społeczne
• system zagwarantowanych ustawowo i
związanych z pracą świadczeń o
charakterze roszczeniowym,
pokrywających potrzeby wywołane
przez zdarzenia losowe lub inne
zdarzenia, które asekurowane są przez
zobowiązane do tego instytucje oraz
finansowanych na zasadzie
bezpośredniego rozłożenia ciężaru tych
świadczeń na zbiorowość osób do nich
uprawnionych.
6
Historia ubezpieczeń
• przezorność indywidualna
• ubezpieczenia gospodarcze:
ubezpieczenia ludowe, kasy brackie,
Stowarzyszenia Pomocy Wzajemnej.
• 1601 Prawo ubogich (Poor Law)
• ruch socjalistyczny związki zawodowe
7
• ubezpieczenia Bismarckowskie:
1883 – ustawa o ubezpieczeniu
chorobowym
1884 – ustawa o ubezpieczeniu
wypadkowym
1889 – ustawa emerytalno-rentowa
• 1942 – Raport Beveridge’a (ubezpieczenia
społeczne, powszechna służba zdrowia,
system świadczeń uzupełniających
dochody rodzin wielodzietnych).
• 1933 – ustawa scaleniowa
• 1999 – reforma ubezpieczeń w Polsce
8
Podstawowe pojęcia
1. ryzyko – rozumiemy je jako możliwość powstania
szkody w skutek zdarzenia losowego.
2. ryzyko powinno się charakteryzować następującymi
elementami (Jończyk PZS 2001)
1. Przyszłe;
2. Niepewne;
3. Niezależne od woli człowieka (zdarzenie losowe);
4. Niekorzystne dla człowieka.
3. Wyrównywanie ryzyka to z kolei pokrycie potrzeb
majątkowych przez rozłożenie tego ciężaru na wiele
jednostek.
9
• aktuariat ubezpieczeniowy – jego zadaniem
jest ustalenie rozmiaru ryzyka pojawienia się
przyszłej szkody i ustalenia stawki
ubezpieczenia adekwatnej do danego ryzyka.
• Zabezpieczenie społeczne – (brak jednolitej
definicji) – jest to system świadczeń o różnym
charakterze, które są realizowane za pomocą
trzech technik: ubezpieczeniowej,
zaopatrzeniowej, opiekuńczej
• Przezorność indywidualna i zbiorowa
10
Rodzaje ryzyk – klasyfikacja
prof. Jończyka
11
Dożycie wieku emerytalnego - człowiek czerpie środki
utrzymania z własnej pracy, dlatego przy
zaprzestaniu zatrudnienia z powodu wieku
emerytalnego pozostałby bez środków do życia.
Jedynymi jego środkami byłyby te odłożone przez
niego w okresie, gdy wykonywał czynności
zarobkowe. Dlatego traktujemy to dożycie wieku
emerytalnego jako ryzyko, które zostaje objęte
ubezpieczeniem. Jest to ryzyko podstawowe, dla
którego wytworzono ubezpieczenie społeczne.
Trwała lub okresowa niezdolność do pracy –
nazywane jest także ryzykiem inwalidztwa. Chodzi
tutaj o ryzyko utraty źródła utrzymania przed
osiągnięciem wieku emerytalnego. Należy je
odróżnić od ryzyka inwalidztwa przed ukończeniem
18 roku życia gdyż to 2 ryzyko traktuje się jako
trudną sytuację życiową.
12
Śmierć żywiciela – śmierć żywiciela to ryzyko
obumarcia żywicieli i pozostawienia bez środków
do życia osób w stosunku, do których ciąży na
żywicielu obowiązek alimentacyjny. Likwidacja
skutków wystąpienia takiego ryzyka polega na
zapewnieniu środków do życia dla osób będących
na utrzymaniu osoby zarobkującej i zapewnienia im
warunków podobnych do tych, które mieli przed
śmiercią żywiciela.
Wypadek przy pracy lub choroba zawodowa –
ryzyko związane z pracą. Cechą charakterystyczną
tego ryzyka jest to iż granica wypadku przy pracy
jest regulowana wykładnią. Jeżeli chodzi o choroby
zawodowe ryzyko to może być łagodzone za
pomocą 1 z 3 metod. Co powoduje szersze lub
węższe ujęcie tego ryzyka.
13
•
•
Niezdolność lub niemożność świadczenia pracy,
(prowadzenia działalności) – jest to ryzyko, które
spełnia się w przypadku choroby i macierzyństwa.
Ryzyko to ma charakter przejściowy i czasowy, co
odróżnia je od trwałej niezdolności do pracy, ryzyko
obejmuje także okres opieki nad dzieckiem lub
członkiem rodziny. Środki uzyskane mają zapewnić
w okresie niezdolności otrzymywane dochody i
umożliwić dzięki temu jak najszybszy powrót do
aktywności zawodowej.
Niezdrowie – to ryzyko różni się tym iż nie jest
ściśle związane Niedostatek pracą Niedostatek
utratą zarobku. Jest rodzajem socjalnego ryzyka
chronionego przede wszystkim za pomocą
powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. To
ryzyko jest brakującym ogniwem pomiędzy ryzykiem
Niezdolność lub niemożność świadczenia pracy
Niedostatek ryzykiem trudnych sytuacji życiowych.
14
•
•
Bezrobocie – specyfika tego ryzyka polega na tym
że nie można ubezpieczyć tego ryzyka ( występują
trudności w ustaleniu składki). W takim więc
przypadku należy stosować formy pomocowe w celu
łagodzenia jego skutków.
Niedostatek dochodu w rodzinie – to ryzyko jest
ryzykiem względnym. Przy jego kalkulacji należy
wziąć pod uwagę kilka czynników (łączny dochód,
ilość osób w rodzinie, ilość osób zarobkujących).
Poprzez to że jest to ryzyko subiektywne i niemal
niemożliwym byłoby stworzenie sztywnych ram dla
większości społeczeństwa. Dlatego też stosuje się
tutaj formy pomocowe mające za zadanie
łagodzenie jego skutków.
15
• Trudne sytuacje życiowe – istnieje spór,
co do uznania tego elementu za ryzyko,
bowiem występuje tutaj element zawiniony
( zawinione ubóstwo). Wyłącza to element
niezależności od naszej woli. Poza
ubóstwem ryzyko to obejmuje także min.
niesprawność i uzależnienia. Jego
łagodzenie pozostawione zostało pomocy
społecznej, czyli odbywa się przy uznaniu
administracyjnym.
16
Techniki w zabezpieczeniu
społecznym
Zabezpieczenie społeczne – system
świadczeń o różnym charakterze, które
realizowane są za pomocą 3 technik:
ubezpieczeniowej, zaopatrzeniowej i
opiekuńczej
• Technika ubezpieczeniowa
• Technika zaopatrzeniowa
• Technika opiekuńcza
17
Istota ubezpieczenia społecznego
• Jest nią solidarne łączenie się jednostek
zagrożonych tym samym ryzykiem.
• Zapobieganie zdarzeniom losowym oraz
łagodzenie następtw tych zdarzeń. (np. prewencja
i rehabilitacja)
• Ubezpieczenie społeczne ma pokrywać koszty
zdarzeń losowych a nie prowadzić do bogacenia
się.
• Oparte jest na solidarności społecznej –
wyrównywaniu ryzyka od silniejszych do
słabszych.
18
Działy ubezpieczenia społecznego
•
•
•
•
Ubezpieczenie emerytalne
Ubezpieczenie rentowe
Ubezpieczenie chorobowe i macierzyńskie
Ubezpieczenie wypadkowe
19
20
Ubezpieczenie chorobowe i
macierzyńskie
• USTAWA
• z dnia 25 czerwca 1999 r.
• o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa
21
Zakres podmiotowy
• Obowiązkowe:
•
pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów,
•
członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek
rolniczych,
•
osoby odbywające służbę zastępczą.
•
* art. 11 ust. 1 ust. o sus
22
• Dobrowolne:
•
•
•
osoby wykonujące pracę nakładczą,
osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia,
osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi
współpracującymi,
osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do
pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub
tymczasowego aresztowania,
duchowni.
•
* art. 11 ust. 2 ust. o sus
•
•
23
Składka
• wynosi 2,45 % podstawy wymiaru
•
przy ubezpieczeniu dobrowolnym składka nie może przekraczać
miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
poprzednim kwartale.
•
24
Finansowanie składki
Samodzielnie:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
pracownicy,
osoby wykonujące pracę nakładczą,
członkowie spółdzielni,
zleceniobiorcy,
osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do
pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub
tymczasowego aresztowania,
osoby współpracujące ze zleceniobiorcami
poborowi odbywający służbę zastępczą
osoby prowadzące pozarolniczą działalność,
duchowni.
25
Świadczenia z ubezpieczenia
chorobowego :
1.
2.
3.
4.
5.
zasiłek chorobowy;
świadczenie rehabilitacyjne;
zasiłek wyrównawczy;
zasiłek macierzyński;
zasiłek opiekuńczy.
26
Zasiłek chorobowy
•
1)
2)
Prawo do zasiłku (okresy karencji, wyczekiwania):
po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo temu
ubezpieczeniu;
po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
ale:
wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli
przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była
spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym
albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza
niezawodowego.
27
Zasiłek chorobowy cd.
• wyjątki – prawo przysługuje od 1 dnia ubezpieczenia:
• 1) absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy
zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub
przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90
dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu
ukończenia studiów wyższych;
•
2)
jeżeli niezdolność do pracy spowodowana
została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;
•
3)
ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają
wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego
ubezpieczenia chorobowego;
•
4)
posłom i senatorom, którzy przystąpili do
ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od
ukończenia kadencji.
28
Przesłanki nabycia prawa do
zasiłku chorobowego
1.
2.
niezdolność do pracy z powodu choroby w czasie trwania
ubezpieczenia chorobowego.
niemożność wykonywania pracy:
1) w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo
uprawniony podmiot na podstawie przepisów o chorobach
zakaźnych i zakażeniach;
2) z powodu przebywania w:
a) stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu
leczenia uzależnienia alkoholowego,
b) stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia
uzależnienia od środków odurzających lub substancji
psychotropowych;
3) wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim
przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i
narządów.
29
Okres zasiłkowy
• przysługuje przez okres trwania
niezdolności do pracy z powodu choroby
lub niemożności wykonywania pracy
• Max 182 dni (wynika z MOP 102 z 1952r) ,a jeżeli
niezdolność do pracy spowodowana
została gruźlicą - nie dłużej niż przez 270
dni
30
• Jeżeli niezdolność i niemożność występują
po sobie to oba okresy sumuje się! (tzw.
nieprzerwana niezdolność lub niemożność)
• Podobnie jest w przypadku gdy przerwa
pomiędzy ustaniem poprzedniej a
powstaniem ponownej niezdolności do
pracy nie przekraczała 60 dni.
•
Nie wlicza się natomiast okresów niezdolności lub niemożności
jeżeli przypadają one w okresie nabywania prawa 30 dni
obowiązkowe i 180 dobrowolne.
31
Wysokość zasiłku chorobowego
• 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego
• 70% podstawy wymiaru za okres pobytu w
szpitalu
• 100% podstawy wymiaru w okresie:
– ciąży
– wypadku w drodze do i z pracy
– poddania się niezbędnym badaniom lekarskim
przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek,
tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek,
tkanek i narządów
32
1.
Zasiłek przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy
wliczając w to dni wolne od pracy
2.
Nie przysługuje jeżeli na mocy przepisów szczególnych
ubezpieczonemu przysługuje prawo do wynagrodzenia.
1) urlopu bezpłatnego;
2) urlopu wychowawczego;
3) tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia
wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku
wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących
odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego
aresztowania.
(jednakże okres ten wlicza się do okresu zasiłkowego).
33
Wyłączenia prawa do zasiłku
•
•
•
Nie przysługuje jeżeli ubezpieczony nie podjął
proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy
niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego
kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać
po uprzednim przeszkoleniu.
jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku
umyślnego przestępstwa lub wykroczenia
popełnionego przez tego ubezpieczonego. (orzeczenie
sądu)
jeżeli niezdolność spowodowana została nadużyciem
alkoholu, zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres
pierwszych 5 dni tej niezdolności.
34
Podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego
• Pracownik: przeciętne miesięczne wynagrodzenie
wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych
poprzedzających miesiąc, w którym powstała
niezdolność do pracy.
• Przy krótszym stażu pracowniczym niż 12 miesięcy
przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące
kalendarzowe ubezpieczenia.
• Staż krótszy niż 1 miesiąc podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego stanowi wynagrodzenie, które
ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby
pracował pełny miesiąc kalendarzowy.
35
36