Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Państwowa Służba Hydrogeologiczna
http://psh.gov.pl/leksykon/leksykon_przydatnych_terminow/i-l.h
tml
I-Ł
IAEA (International Agency for Atomic Energy) - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
IHO – Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna (International Hydrographic Organisation).
Infiltracja (infiltration) – proces przenikanie wód opadowych w głąb ośrodka skalnego z powierzchni
terenu lub powierzchniowych ze zbiorników wodnych poprzez dno rzeki, kanału lub zbiornika
wodnego.
Ingresja wód słonych (salt water intrusion) - proces wnikania wód morskich (słonych) do warstw
wodonośnych na wybrzeżach, powodowany, nadmierną eksploatacją wód podziemnych,
odwodnieniem nadmorskich nizin lub wzrostem poziomu morza (lub obniżeniem się wybrzeża). Klin
wód słonych, o większej gęstości penetruje w głąb warstwy wodonośnej przy jej spągu w przypadku
obniżenia poziomu wód gruntowych poniżej wysokości zapewniającej stan równowagi wód słodkich i
słonych. →prawo Ghybena-Herzberga. Proces i. jest często mylony z ascenzją solanek na
wybrzeżach. I. powoduje degradację zasobów wód podziemnych w strefie wybrzeży.
Iniekcyjna metoda (injection method) - metoda stabilizacji, wzmacniania podłoża budowlanego
przez wprowadzenie do ośrodka gruntowego zawiesin, np. mleczka cementowego, bentonitu lub
krzemionki koloidalnej a także środków żelotwórczych i emulsji bitumicznych. Powodują one
uszczelnienie i wzrost wytrzymałości gruntów.
IRMS (isotopic ratio mass spektrometry) - spektrometria masowa stosunków izotopowych
ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacji (International Organization for Standardizing).
Interakcyjny (interactive) – np. urządzenie lub oprogramowanie przygotowane do dialogu z osobą z
niego korzystającą.
Izotopy (Isotopes) - atomy pierwiastka różniące się liczbą masowa (neutronów)
Izobary (Isobares) – atomy różniące się liczba atomową i masową
Izotony (Isotones) atomy różniące się liczbą atomową (protonów) przy tej samej liczbie neutronów
Izotopomery (Isotopomers) – cząsteczki (izomery - jednakowa budowa cząsteczkowa, różna
strukturalna) różniące się składem izotopowym na różnych pozycjach strukturalnych
Izotopologi (Isotopologues) – cząsteczki różniące się masami cząsteczkowymi (składem
izotopowym)
Izotopy środowiskowe (environmental isotopes)- występujące w wodach podziemnych izotopy
środowiskowe mogą być pochodzenia naturalnego lub być wytwarzane przez człowieka. Izotopy
środowiskowe wykorzystywane w badaniach hydrogeologicznych dzielą się na dwie podstawowe
grupy:
promieniotwórcze np. 3H, 14C, 32Si, 36Cl, 39Ar, 85Kr, 234U, 238U i in. - w interpretacji
hydrogeologicznej wykorzystuje się głównie rozpad promieniotwórczy tych izotopów, którego
podstawowe prawo pozwala uzyskać informacje o czasie jaki upłynął od określonego
wydarzenia (np. infiltracji wody)
trwałe np. 2H, 7Li, 12C, 13C, 14N, 15N, 16O, 18O, 37Cl i in. (ich zawartości wyrażane są jako
odchyłki d od wzorców) - przedmiotem interpretacji są procesy fizyczno-chemiczne, których
Wydrukowano dnia 2017-03-03 18:56:23, strona: 1/6
tml
rezultatem są obserwowane wartości d. Zachodząc w określonych warunkach np. w danym
przedziale temperatury procesy te mogą również wskazywać czas w jakim miały miejsce (np.
epokę o klimacie różnym od współczesnego).
Java – język z dziedziny informatyki przeznaczony do pracy nad programowaniem przeglądarek. Jakość wód podziemnych (quality of groundwater) – właściwość wody opisana zespołem cech
stanowiących o przydatności wody do określonych celów (np. dla zaopatrzenia ludności w wodę
pitną). Określona jest z uwzględnieniem klasyfikacji w obowiązującym Rozporządzeniu Ministra
Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (obecnie - Dz. U. Nr
143/2008, poz. 896).
Jednolita część wód podziemnych JCWPd (groundwater body, GWB) - wydzielone zbiorowisko wód
podziemnych, występujących w warstwie lub warstwach wodonośnych o porowatości i
przepuszczalności umożliwiającej pobór wody do spożycia znaczący w zaopatrzeniu ludności lub
przepływ strumienia wód podziemnych o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu
wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. W praktyce oznacza określoną objętość wód
podziemnych występującą w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych.
Wydzielenie JCWPd zostało dokonane w 2004r. zgodnie z ustaleniami Ramowej Dyrektywy Wodnej
(Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku w
sprawie ustanowienia ram działalności Wspólnoty w zakresie polityki wodnej).
Wyznaczenie jednolitych części wód podziemnych ma zapewnić możliwość utrzymania lub
osiągnięcia – w określonym czasie i zakresie - dobrego stanu wód podziemnych jako warunku
niezbędnego dla:
kształtowania pożądanego stanu ekosystemów od nich zależnych,
zaopatrzenia ludności w dobrą wodę.
Wróć
Jednolita część wód powierzchniowych - (body of surface water) oznacza oddzielny i znaczący
element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro, zbiornik (w całości lub w wyodrębnionej części),
strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód
przybrzeżnych.
Jednostka bilansowa (unit of water balance) - rozumie się przez to część obszaru bilansowego
wydzieloną ze względu na podobieństwo parametrów hydrogeologicznych lub warunków
hydrodynamicznych. Vide: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 3.10.2005 r. w sprawie
szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…, (Dz.U. Nr 201, poz. 1673).
Jednostka hydrogeologiczna użytkowych poziomów wodonośnych (hydrogeological unit of
usable aquifer) – jest wydzielonym na Mapie hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000 obszarem
występowania głównego użytkowego piętra/poziomu wodonośnego, charakteryzującym się
zbliżonymi warunkami hydrogeologicznymi a w szczególności: tą samą stratygrafią (i litologią) oraz
izolacją GUPW, współwystępowaniem tych samych podrzędnych użytkowych pięter/poziomów
wodonośnych, tą samą klasą modułu zasobów dyspozycyjnych GUPW.
Jeżeli uzasadnia to stan rozpoznania terenowego i charakter budowy geologicznej oraz stan
tml
zagospodarowania powierzchni terenu, dodatkowymi kryteriami wydzielania jednostek
hydrogeologicznych MhP mogą być: wydajność potencjalna studni (miąższości i przewodności),
jakość wód podziemnych oraz stopień zagrożenia GUPW.
Jednostka hydrogeologiczna pierwszego poziomu wodonośnego (hydrogeological unit of first
aquifer) - obszar występowania pierwszego poziomu wodonośnego o zbliżonym wykształceniu
litologicznym i pozycji stratygraficznej, o jednorodnym charakterze jego zwierciadła wody
(swobodnym lub napiętym) i położeniu hydrodynamiczno-geomorfologicznym, podobnym stopniu
antropogenicznego przekształcenia powierzchni terenu i jednolitym stosunku do głównego
użytkowego poziomu wodonośnego (tożsamości lub rozdzielności: PPW=GUPW lub PPW¹GUPW). Jednostka hydrogeologiczna MhP (hydrogeological unit on HMP) - wydzielony obszar
występowania głównego użytkowego piętra/poziomu wodonośnego, charakteryzujący się zbliżonymi
warunkami hydrogeologicznymi a w szczególności: tym samym rodzajem GUPW (stratygrafia,
litologia), współwystępowaniem tych samych podrzędnych użytkowych pięter/poziomów
wodonośnych, tym samym stopniem izolacji GUPW oraz tą samą klasą modułu zasobów
dyspozycyjnych GUPW. Jeżeli uzasadnia to stan rozpoznania terenowego i charakter budowy
geologicznej oraz stan zagospodarowania powierzchni terenu, dodatkowymi kryteriami wydzielania
jednostek hydrogeologicznych MhP mogą być: wydajność potencjalna studni (miąższości i
przewodności), jakość wód podziemnych oraz stopień zagrożenia GUPW.
Jeziorność zlewni - iloraz sumarycznego pola powierzchni wszystkich jezior w danej zlewni rzeki do
pola powierzchni zlewni; Wj - podawana jest w % lub jako liczba niemianowana.
Język algorytmiczny (algorithmic language) – język programowania, w którym algorytm jest
stosowany do rozwiązywania problemów, np. Algol lub Basic.
Kapilarność bierna (passive capillarity) - zjawisko utrzymywania się wody w piaskach
drobnoziarnistych, piaskach gliniastych i pyłach na pewnej wysokości nad zwierciadłem wody
gruntowej, np. po jego obniżeniu się. →Wody kapilarnie zawieszone.
Wróć
Kataster wodny/gospodarki wodnej (water register) - system informacyjny gospodarki wodnej
służący do gromadzenia i aktualizacji danych w zakresie: sieci hydrograficznej, zasobów i jakości wód
powierzchniowych i podziemnych, użytkowników wody i pozwoleń wodnoprawnych, urządzeń
wodnych, energetyki wodnej, żeglugi i ochrony przeciwpowodziowej. Kataster wodny składa się z
katastru centralnego i regionalnych z uwzględnieniem podziału na dorzecza lub ich części. Kt.w.
służy do ewidencjonowania i bilansowania zasobów wód śródlądowych powierzchniowych i
podziemnych.
Kontakt hydrauliczny pierwszego poziomu wodonośnego z wodami powierzchniowymi związek hydrauliczny pomiędzy wodami podziemnymi a wodami powierzchniowymi, stojącymi lub
płynącymi. W analizie warunków występowania pierwszego poziomu wodonośnego są ustalane
następujące rodzaje stosunku wód podziemnych do powierzchniowych:
drenaż wód podziemnych przez wody powierzchniowe w warunkach bezpośredniego kontaktu
hydraulicznego,
infiltracja wód powierzchniowych do wód podziemnych w warunkach bezpośredniego kontaktu
hydraulicznego,
brak kontaktu hydraulicznego w warunkach wystarczającej izolacji utworów praktycznie
nieprzepuszczalnych lub sztucznie uszczelnionego koryta cieku lub zbiornika. Księgi wodne (water books) - księgi wodne służące do rejestru/wpisu; →pozwoleń wodnoprawnych,
tml
spółek wodnych i ich związków. K.w składa się z dwóch części oraz zbioru dokumentów. Część
pierwsza obejmuje pozwolenia wodnoprawne, część druga spółki wodne i ich związki. W zbiorze
dokumentów przechowywane są dokumenty dotyczące wpisów. K.w. prowadzą organy administracji
państwowej.
Kąt tarcia wewnętrznego (intrinsic friction angle - parametr gruntu, zależny od wielkości, kształtu
ziarn oraz od wilogotności, równy połowie kąta wierzchołkowego stożka tarcia. Kąt tarcia
wewnętrznegoΦu – w gruntach sypkich jest wyrazem oporu stawianego siłom ścinającym. W
gruntach spoistych Φ u maleje wraz ze stopniem plastyczności, wilgotnością. Wartość Φ u podawana
jest w stopniach.
Koagulacja (coagulation) - proces fizyczny łączenia się cząstek koloidalnych i wytrącanie się ich z
roztworu w postaci osadu lub galaretowatej substancji, →żelu.
Kohezja (cohesion) - inaczej spójność gruntu cu, wynikająca z działania sił między cząsteczkowych,
które powodują wzajemne przyciąganie się składników mineralnych w gruncie. Efekt działania tych
sił jest tym większy im mniejsze są cząstki, im mniejsze odległości między nimi i im w większej ilości
punktów stykają się cząstki gruntu ze sobą. Spójność właściwa zależy od zawartości w gruncie
cząstek koloidalnych, wilgotności i zagęszczenia gruntu pod wpływem sił zewnętrznych. S. właściwa
jest cechą →gruntów spoistych. Największą spójnością wyróżniają się iły.
Kohezja pozorna - spójność pozorną wykazują grunty sypkie, jest ona wynikiem działania sił
napięcia powierzchniowego w meniskach wody w przestrzeniach międzyziarnowych. S.p. nazywana
jest także spójnością kapilarną, w odróżnieniu do gruntów spoistych, w których występuje spójność
właściwa.
Wróć
Koło Mohra - graficzna interpretacja równania Coulomba pozwalająca na wyznaczenie spójności i
kata tarcia wewnętrznego gruntu na postawie kilku pomiarów ścięcia próbki w aparacie trójosiowego
ściskania. Pomiary w aparacie pozwalają wyznaczyć ciśnienie poziome σ3 oraz ciśnienie osiowe σ1
przy którym nastąpiło ścięcie próbki gruntu. Wykres prostokątny ma na osi rzędnych wytrzymałość
na ścinanie tf, natomiast na osi odciętych wielkości naprężenia s . Różnica naprężeń σ 1 -σ 3 daje
średnicę koła Mohra. Styczna do kilku kół Mohra odcina na osi rzędnych wartość spójności c,
natomiast jej nachylenie do osi odciętych jest kątem tarcia wewnętrznego Φ.
Komputer analogowy (analog komputer) →analogowy komputer.
Komputer cyfrowy (digital komputer) – komputer przyjmujący dane i wykonujący operacje na
danych dyskretnych, występujących w postaci kombinacji cyfr, liter i innych znaków. Są bardziej
powszechnie stosowane od komputerów analogowych.
Koncesja geologiczna - decyzja administracyjna, pozwolenie, zezwolenie na wyłączność
poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania oznaczonej kopaliny.
Koncesji wymaga:
1. poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin,
2. wydobywanie kopalin ze złóż,
3. bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotworze oraz składowanie odpadów w
podziemnych wyrobiskach górniczych,
4. poszukiwanie i wydobywanie surowców mineralnych znajdujących się w odpadach powstałych
po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin.
tml
Koncesji udziela się na wniosek o udzielenie k., który powinien zawierać: cel, zakres, rodzaj i
harmonogram planowanych prac oraz →ocenę oddziaływania na środowisko. Wniosek powinien
ponadto zawierać dane podmiotu ubiegającego się o k., opis przedmiotu projektowanej działalności,
określenie prawa wnioskodawcy do terenu, określenie czasu (terminu) na jaki ma być udzielona
koncesja opis środków jakimi dysponuje podmiot ubiegający się o koncesję. Koncesji udziela Minister
Środowiska. Koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych oraz na
działalność podaną w p. 4, udziela wojewoda, natomiast starosta na poszukiwanie, rozpoznawanie
wydobywanie kopalin pospolitych ze złóż, których powierzchnia nie przekracza 2 ha i przewidywane
roczne wydobycie jest mniejsze niż 10 000 m3. Udzielenie koncesji na poszukiwanie złóż wymaga
zasięgnięcia opinii u organu samorządu terytorialnego a udzielenie koncesji na eksploatację kopalin
wymaga uzgodnień z organem samorządu na podstawie miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego.
Konsolidacja - proces odkształcania gruntów spoistych wskutek mechanicznego przemieszczania
się cząstek mineralnych i powolnego wyciskania wody porowej. K. występuje nie tylko pod wpływem
obciążenia gruntu siłą zewnętrzną, lecz także w młodych osadach pod działaniem przyrostu
obciążenia wskutek gromadzenia osadów w zbiorniku wodnym.
Konsystencja gruntu - stan zwartości gruntu zależny od wilgotności. Różnie pod tym względem
zachowują się grunty sypkie w porównaniu ze spoistymi. Grunty spoiste suche są zwarte i twarde.
Zwartość gruntów sypkich jest największa w przypadku g. słabo wilgotnego. Grunt zupełnie suchy
jest g. luźnym. Konsystencję g. sypkich wygodniej jest określać na podstawie →stopnia wilgotności.
Konsystencję gruntów spoistych charakteryzuje →stopień plastyczności. Wyróżnia się k.: zwartą,
plastyczną i płynną.
Kopia zapasowa (backup) – plik lub system wykorzystywane to tworzenia kopii zapasowych pliku,
na wypadek zniszczenia oryginału lub jego utraty.
Wróć
Korzeniowa oczyszczalnia ścieków - konstrukcja o szczelnym dnie, przeznaczona do
doczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych. Substancje zanieczyszczające, głównie biogeniczne,
usuwane są przez resorpcję przez korzenie roślin, transpirowane do atmosfery a nadmiar ścieków
odprowadzony jest do odbiornika. Wersja urządzenia resorpcyjnego. K.o.ś. stosowana jest łącznie z
urządzeniami oczyszczalni biologicznych lub chemicznych. Jej skuteczność ograniczona jest do
okresu wegetacyjnego.
Kotwie gruntowe - konstrukcje zabezpieczające ścianki szczelne, ściany szczelinowe, skarpy lub
palościany, wykonywane w otworach wiertniczych poziomych lub usytuowanych pod kątem, w
których na końcu wytwarzana jest buława (głowica kotwy) od której na zewnątrz poprowadzona jest
lina stalowa lub pręt metalowy. Nośność kotwi wynosi od kilku do kilkudziesięciu ton. Stosowane są
także k. wkręcane, k. rozprężające lub pale wyciągane.
Krętość kanałów przestrzeni porowej - stosunek długości rzeczywistych kanalików porowych lub
szczelinowych Lk, mierzonych w kierunku przepływu cieczy do długości oznaczonej wzdłuż linii prądu
w kierunku gradientu ciśnienia Lp, co można zapisać: T = Lk,/Lp.
Kriosfera – część →hydrosfery, obejmująca wody w postaci stałej – lodowce lądowe i morskie,
zmarzlinę, pokrywy lodowe i śnieżne.
Kurzawka – drobnoziarniste lub pylaste grunty nawodnione, najczęściej piaski, zdolne do
„upłynnienia” pod wpływem wytworzonej różnicy ciśnień wód podziemnych. Kurzawki właściwe
tworzą mieszaniny gruntów y luźnych i spoistych o właściwościach tiksotropowych. Kurzawki pozorne
powstają w gruntach luźnych, nie wykazujące kohezji i o małej objętości sedymentacyjnej.
tml
Kwaśne wody kopalniane (acid mine water) – wody pochodzące z drenaży górniczych lub z
dopływów do wyrobisk górniczych, najczęściej zmineralizowane, zawierające jony siarczanowe,
pochodzące z utleniania pirytu. Odczyn tych wód jest obniżony nawet do pH = 2,0. Zawierają
ponadto w wysokich stężeniach związki: żelaza, cynku i glinu.
Lepkość cieczy (liquid viscosity)- zdolność cieczy do przenoszenia naprężeń stycznych. Zjawisko
lepkości cieczy wynika z sił tarcia wewnętrznego między jej warstewkami będącymi w ruchu o różnej
prędkości. Miarą lepkości jest współczynnik lepkości dynamicznej h, wyrażony w niutonosekundach
na m2 (1N.s/m2 = 10P. 1 P - puaz). Lepkość cieczy ma wpływ na natężenie przepływu, sedymentację
zawiesin i przepuszczalność ośrodka skalnego względem filtrującej cieczy. Jej wartość zależy od
temperatury wody (cieczy) i maleje z jej wzrostem. Woda w temperaturze 200C ma lepkość 1,005cP
(centypuaza).
Lewy (odwrotny) obieg płuczki - stosowany w wierceniach wielkośrednicowych sposób krążenia
→płuczki, w którym podawana jest ona przestrzenią między rurami okładzinowymi a przewodem
wiertniczym, natomiast zasysana przez przewód przez podnośniki powietrzne, pompy ssące lub
pompy strumienicowe. Ława fundamentowa - typowa konstrukcja fundamentu poprowadzona wzdłuż ścian budynku,
mająca formę płyty wspornikowej. Stosowane są ławy betonowe lub żelbetowe (zbrojone). Grubość
ław powinna przekraczać 30 cm.
Łyżka wiertniczka - urządzenie składające się ze stalowej rury zakończonej zaworem kulowym,
grzybkowym lub klapowym, stosowane w wierceniach udarowych do wynoszenia zwiercin po pracy
świdra. Zapuszczana jest na linie do otworu wiertniczego, natomiast zwierciny dostają się do środka
przez zawór podczas jej opadania na dno otworu. Do wynoszenia drobnych części, np. stalowych
okruchów, stosowane są łyżki z tłokiem, które umożliwiają zasysanie materiału skalnego. Wróć

Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Podobne dokumenty