realizacja projektu pilotażowego „hortiterapia metodą wspomagania

I Konferencja Ogólnopolska „Hortiterapia – stan obecny i perspektywy rozwoju terapii ogrodniczych”
15 marca 2012_______________________________________________________________________
REALIZACJA PROJEKTU PILOTAŻOWEGO „HORTITERAPIA
METODĄ WSPOMAGANIA REHABILITACJI DZIECI
Z ZABURZENIAMI NARZĄDU RUCHU-PACJENTÓW
SZPITALA ŚW. LUDWIKA W KRAKOWIE”
1
Monika Pawłowska, 1Anna Wilczyńska, 2Elżbieta Nowotarska, 3Hubert Lamański
1
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
3
Pracownia Florystyczna Flower Land, Kraków
2
1. Wprowadzenie
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie od ponad 130
lat walczy o życie, zdrowie i uśmiech chorych dzieci. To jeden z najstarszych szpitali
dziecięcych w Europie, założony przez profesora Macieja L. Jakubowskiego, twórcę polskiej
pediatrii. Szpital przeżywa obecnie okres intensywnego rozwoju, czego przykładem jest
sięganie po niestandardowe formy terapii pacjentów. Podjęte działania mają na celu wsparcie
i uzupełnienie zasadniczego nurtu terapii i rehabilitacji innowacyjnymi formami oddziaływań,
takimi jak: hortiterapia, dogoterapia i muzykoterapia.
2. Program „Ogród Zdrowia”
Hortiterapia stanowi główny element Programu „Ogród Zdrowia” realizowanego przez
Szpital św. Ludwika w partnerstwie z Ogrodem Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Katedrą Roślin Ozdobnych Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie i Pracownią Florystyczną
Flower Land. Program „Ogród Zdrowia” wykorzystuje terapeutyczne, rehabilitacyjne i
rekreacyjne walory pracy ogrodniczej, roślin i przestrzeni ogrodu w procesie leczenia i
usprawniania dzieci. Terapeutyczną funkcję przyrody docenił już Hipokrates z Kos, ojciec
medycyny, uważając że natura jest lekarzem wszelkich chorób.
3. Projekt pilotażowy w zakresie hortiterapii
W ramach Programu „Ogród Zdrowia”, w okresie od lipca do września 2011 roku,
zrealizowano projekt pilotażowy „Hortiterapia metodą wspomagania rehabilitacji dzieci z
zaburzeniami narządu ruchu-pacjentów Szpitala św. Ludwika w Krakowie”. Stanowił on
innowacyjne w skali całego kraju przedsięwzięcie wykorzystania przez szpital dziecięcy
ogrodoterapii jako formy usprawniania pacjentów, w partnerstwie strategicznym z dużymi
instytucjami uniwersyteckimi. Jako miejsce realizacji wybrano Ogród Botaniczny
Uniwersytetu Jagiellońskiego, sąsiadujący ze szpitalem. Celem projektu była optymalizacja
procesu usprawniania pacjentów Działu Rehabilitacji Wojewódzkiego Specjalistycznego
Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika z wykorzystaniem rehabilitacyjnych i rekreacyjnych
aspektów pracy ogrodniczej, roślin i przestrzeni ogrodu.
Beneficjentami projektu byli pacjenci uczestniczący w turnusach rehabilitacyjnych, w wieku
od 7 do 16 lat, głównie z problemami neurologicznymi (mózgowe porażenie dziecięce,
problemy pourazowe). Beneficjenci brali udział w sesjach hortiterapii na podstawie
1
I Konferencja Ogólnopolska „Hortiterapia – stan obecny i perspektywy rozwoju terapii ogrodniczych”
15 marca 2012_______________________________________________________________________
skierowania od lekarza prowadzącego. Nad przygotowaniem i prowadzeniem zajęć czuwał
zespół terapeutyczny w składzie: lekarz pediatra-specjalista rehabilitacji, rehabilitantterapeuta zajęciowy, psycholog, botanik, ogrodnik, florysta i wolontariusze. Wartością
dodaną projektu był udział rodziców dzieci w zajęciach wspierających prowadzonych przez
psychologa na terenie Ogrodu Botanicznego.
Projekt polegał na prowadzeniu zajęć hortiterapii jako formy oddziaływań wspierających
proces rehabilitacji pacjentów. W przypadku każdego dziecka realizowany był indywidualny
program terapii. Zajęcia koncentrowały się w następujących obszarach: 1. Uprawa i
pielęgnacja roślin 2. Ścieżka sensoryczna 3. Ścieżka rehabilitacyjna 4. Warsztaty
florystyczne.
Zajęcia z sadzenia i pielęgnacji roślin rozwijały zdolności manualne dzieci, np. aktywizując
mniej sprawną rękę, poprawiając chwyt. Już same czynności przygotowawcze, jak zakładanie
fartucha i rękawiczek, przynoszenie materiałów i narzędzi, były doskonałym sposobem
rozwijania zdolności manualnych i okazją do doskonalenia chodu. Podlewanie roślin
konewką w szklarni i wężem w plenerze, wytwarzało u dzieci poczucie odpowiedzialności za
ogród i podnosiło ich poczucie wartości. Podlewanie było również bardzo dobrym
ćwiczeniem równowagi, np. przy zmianie pozycji ze stojącej na kucającą, czy też rotacji
tułowia. Podczas zajęć pacjenci komponowali ogródki ziołowe (mięta, melisa, oregano,
szałwia), a jesienią wrzosowe, sadzili również własne drzewka szczęścia (Crassula ovata).
Ścieżka sensoryczna pełna kwiatów, krzewów i drzew, zbiorników wodnych oraz odgłosów
natury, obok wyostrzania zmysłów, motywowała ciężko zaburzone dzieci poruszające się na
wózku do zmiany pozycji ciała – chęć zobaczenia i dotknięcia liścia, poczucia zapachu
kwiatu była tak silna, że kierowała głowę, tułów i rękę dziecka w upragnioną stronę.
Niezwykłym motywatorem okazała się roślina czułek wstydliwy (Mimosa pudica), której
cechą charakterystyczną jest zamykanie i opuszczanie liści pod wpływem dotyku. Dziecko
chcąc „zamknąć” roślinę, musiało najpierw wyprostować rękę, a następnie delikatnie i z
wyczuciem ją dotknąć tylko jednym palcem – efekt był natychmiastowy. Kontakt z mimozą
dawał dzieciom bardzo dużo radości oraz wzmacniał ich poczucie sprawczości, podnosząc
samoocenę.
Ścieżka wokół stawu ze względu na zróżnicowanie terenu – zmienne podłoże (piasek, ziemia,
schody), teren pochyły (łukowaty mostek), naturalne przeszkody (kamienie, korzenie),
towarzyszące elementy natury (wiatr, słońce, przelatujące owady) oraz piękne otoczenie,
została wykorzystana jako ścieżka rehabilitacyjna. Cieszyła się bardzo dużym
zainteresowaniem dzieci i stanowiła duże wyzwanie, silnie motywując do jak najlepszego i
najszybszego chodu. Stworzono przy tej okazji kilka miejsc przystankowych: punkt
obserwacji owadów (np. ważek), punkt akustyczny (szum sitowia, plusk wody) oraz punkt
widokowy na małą wyspę pośrodku stawu z rosnącym na niej cypryśnikiem błotnym
(Taxodium distichum). Fontanna stojąca pośrodku ogrodu okazała się doskonałym miejscem
do ćwiczenia pionizacji ciała i wykonywania ruchów rąk w „poszukiwaniu” rozpryskujących
się kropel wody.
Na zakończenie turnusów rehabilitacyjnych odbywały się warsztaty florystyczne, doskonalące
zdolności manualne czy ćwiczące precyzyjny chwyt. Podczas warsztatów, prowadzonych pod
2
I Konferencja Ogólnopolska „Hortiterapia – stan obecny i perspektywy rozwoju terapii ogrodniczych”
15 marca 2012_______________________________________________________________________
kierunkiem florysty, dzieci wykonywały sezonowe kompozycje, kolaże i bukiety,
wykorzystując przy tym bogaty materiał rośliny (m.in. kwiaty, liście, gałązki, owoce, płatki).
Udział dzieci w zajęciach bez udziału rodziców, dawał im możliwość bycia niezależnymi i
samodzielnymi, co z kolei podnosiło ich samoocenę i motywowało do dalszej pracy.
Uczestnictwo w grupie w przyjaznej i bezpiecznej atmosferze pozwalało na rozwój
umiejętności komunikacyjnych i społecznych.
4. Podsumowanie
Podjęte w ramach projektu pilotażowego działania przyniosły wiele pozytywnych efektów.
Często uzyskanie pewnych ruchów lub postaw okazało się dużo łatwiejsze na zajęciach w
ogrodzie niż na sali gimnastycznej. Temat ogrodu przez cały czas był obecny w rozmowach z
pacjentami podczas zajęć gimnastycznych – co z kolei wpływało na fakt, że dzieci chętniej i
efektywniej ćwiczyły. W przypadku kilkorga dzieci udało się przełamać bariery mentalne,
które wcześniej nie pozwalały im przebywać dłuższych dystansów bez pomocy wózka.
Chłopiec cierpiący z powodu mózgowego porażenia dziecięcego (MPD), podczas warsztatów
florystycznych po raz pierwszy w życiu nie zniszczył materiałów plastycznych, z których
wykonywał pracę. Inny chłopiec pierwszy raz podczas pionizacji nie protestował i nie
krzyczał, ale stał uśmiechnięty, opierając się o murek fontanny (czas utrzymywania się w
pozycji pionowej był dłuższy niż dotychczas). To tylko niektóre przykłady ukazujące
celowość i efektywność naturalnej metody usprawniania dzieci z zaburzeniami narządu ruchu,
jaką jest terapia ogrodnicza.
Piękno Ogrodu Botanicznego, różnorodność roślin, bogactwo kolorów, kształtów i zapachów,
obecność owadów i ptaków, to wszystko przyciągało uwagę dzieci, pozwalając im zapomnieć
o własnej niepełnosprawności – pozwalało zbliżyć się do życia i poczuć je całym sobą.
Pacjenci kończyli turnusy wzbogaceni o nową wiedzę na temat roślin, ogrodu i prac
ogrodniczych, a do swoich domów zabierali posadzone przez siebie rośliny, które uprawiają i
pielęgnują do dnia dzisiejszego.
W nowym sezonie ogrodniczym 2012 roku hortiterapia zostanie włączona do programów
usprawniania dzieci z zaburzeniami narządu ruchu-pacjentów Działu Rehabilitacji
Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie.
Powtórzmy raz jeszcze za ojcem medycyny, Hipokratesem: Natura sanat – Natura uzdrawia.
1
mgr Monika Pawłowska, 1mgr Anna Wilczyńska
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie
ul. Strzelecka 2, 31-503 Kraków
2
mgr Elżbieta Nowotarska
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego
ul. Kopernika 27, 31-501 Kraków
3
mgr Hubert Lamański
Pracownia Florystyczna Flower Land
3