PREWENCYJNA STRATEGIA ZDROWIA PUBLICZNEGO

PREWENCYJNA STRATEGIA ZDROWIA PUBLICZNEGO

Prewencyjna strategia zdrowia publicznego – konceptualizacja nowego podejÊcia
PREWENCYJNA STRATEGIA ZDROWIA PUBLICZNEGO
– KONCEPTUALIZACJA NOWEGO PODEJÂCIA
(omówienie artyku∏u)*
Conceptual approaches to formation of new preventive strategy in public health
– discussion of the article*
Vitaly F. Moskalenko, National Academy of Medical Science and Bogomolets
National Medical University of Kiev (Ukraine)
ABSTRACT
Public health services systems in the global market have serious problems and difficulties
associated with stability of their functioning and resource, including financial security. Therefore,
efforts to shape perfection of systems of public health services, formation of bases of the future
adequate model are aimed at a number of strategic documents of World Health Organization
(WHO), resolutions of sessions of Executive Committee of the World Assembly of public health
services.
It is known that the theory of risk factors is the heart of prevention concepts formation. The
considerable attention paid to risk factors is connected with polyaetiological origin of many
diseases. There is a possibility of using risk factors knowledge in practice for prevention,
diseases prediction, diseases features and diagnostic process. The World Health Organization
defines the leading health risk factors. For developing countries they are poverty, low weight,
unsafe water, poor sanitary-and-hygienic conditions, unsafe sex, iron deficiency anaemia, smoke
from solid fuels burning in premises. For economically developed countries the risk factors are high
blood pressure, increased cholesterol content in blood, tobacco consumption, abuse of alcohol,
obesity and low physical activity.
WHO recommends governments, Ministries of Health to occupy the leading role in developing
of strategies of risk factors prevention to support scientific researches, to improve monitoring
systems and to expand access to the global information. It is necessary for public health
services systems to provide the holistic approach to service, including promotion to population
health improvement, prevention and integrated programs of illnesses struggle.
The most important aspect of the public health services policy is to concentrate on formation
and development of integral communities, systematic work with all sectors on purpose of health
risk factors negative influence decrease, development of the sanitary potential in certain living
conditions, establishments, institutions and organizations in the field of culture, education, industry,
etc., providing conditions for all community members to realize their potential.
Keywords: public health services, risk factors, preventive programs
S∏owa kluczowe: zdrowie publiczne, czynniki ryzyka, programy profilaktyczne
KONCEPCJE NOWYCH STRATEGII
W PUBLICZNYCH SYSTEMACH
Publiczne systemy ochrony zdrowia na ca∏ym Êwiecie sà nara˝one na trudnoÊci zwiàzane
ze stabilnoÊcià ich funkcjonowania, w tym przede
wszystkim z bezpieczeƒstwem finansowym.
Wysi∏ki majàce na celu popraw´ jakoÊci systemów publicznych powinny uwzgl´dniaç
*
wdra˝anie strategicznych dokumentów
Âwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz
uchwa∏ Komitetu Wykonawczego Âwiatowego
Zgromadzenia Zdrowia Publicznego (World
Assembly of Public Health Services).
Pe∏ny angielskoj´zyczny tekst artyku∏u w Journal of Health Policy, Insurance and Management, nr VIII/I, s. 121–134.
Polityka Zdrowotna
13
Vitaly F. Moskalenko
Profesor Vitaly F. Moskalenko zak∏ada,
i˝ teoria czynników ryzyka stanowi podstaw´
skutecznej profilaktyki i wià˝e si´ z etiologià
wielu schorzeƒ. JednoczeÊnie, zgodnie z zaleceniami World Health Organization (WHO),
autor klasyfikuje g∏ówne czynniki ryzyka,
którymi dla krajów rozwijajàcych si´ sà: ubóstwo, niska masa cia∏a, ska˝enie wody pitnej,
z∏e warunki sanitarno-higieniczne, seks z przypadkowymi partnerami, niedokrwistoÊç z niedoboru ˝elaza oraz dym z paliw sta∏ych stosowanych do ogrzewania pomieszczeƒ. W krajach
rozwini´tych czynniki te to: nadciÊnienie, podwy˝szony poziom cholesterolu we krwi, palenie
tytoniu, nadu˝ywanie alkoholu, oty∏oÊç oraz
ma∏à aktywnoÊç fizyczna.
WHO zaleca, by ministerstwa zdrowia ponosi∏y odpowiedzialnoÊç za opracowywanie strategii profilaktyki zdrowotnej, opartej na teorii
czynników ryzyka, gdy˝ stanowi to wsparcie dla
prowadzenia badaƒ naukowych oraz jest celem poprawy systemów monitorowania i upowszechniania informacji. G∏ównym celem publicznych systemów ochrony zdrowia powinno
byç ca∏oÊciowe (holistyczne) pojmowanie poszczególnych procedur w obr´bie promocji
zdrowia, zapobieganie oraz funkcjonowanie
zintegrowanych programów walki z chorobami
cywilizacyjnymi.
Profesor Vitaly F. Moskalenko apeluje,
i˝ najwa˝niejszym aspektem zdrowia publicznego jest skoncentrowanie si´ na tworzeniu
i integralnym rozwoju spo∏eczeƒstw, systematyczna praca na poziomie wszystkich sektorów w zakresie eliminacji czynników ryzyka,
poprawa warunków sanitarno-higienicznych
w zak∏adach, instytucjach i organizacjach
dzia∏ajàcych na rzecz kultury, edukacji, przemys∏u oraz zapewnienie równego dost´pu do
dóbr wszystkim cz∏onkom spo∏ecznoÊci.
Autor zaznacza, i˝ poziom rozwoju gospodarczego kraju, spo∏eczeƒstwa i ka˝dego
obywatela ma istotny wp∏yw na zdrowie.
Za g∏ówny kierunek polityki spo∏ecznej
uznaje popraw´ stanu zdrowia. Wnioskuje,
aby w dobie ogólnoÊwiatowego kryzysu gospodarczego przewidywaç skutki tego kryzysu,
w przeciwnym razie b´dà one wywiera∏y negatywny wp∏yw na funkcjonowanie publicznych
systemów ochrony zdrowia.
1
W oparciu o dokumentacj´ WHO 1 dotyczàcà koncepcji doskonalenia publicznych systemów ochrony zdrowia (karta Tallin, karta
Bangkok, uchwa∏y sesji Komitetu Wykonawczego Âwiatowego Zgromadzenia Zdrowia
Publicznego) zauwa˝a koniecznoÊç podnoszenia jakoÊci us∏ug w sektorze publicznym.
Wi´kszoÊç krajów przeprowadzi∏o wszechstronne reformy w poszukiwaniu nowych obszarów dzia∏ania polityki zdrowotnej, zdefiniowania zasad i standardów w celu polepszenia stanu zdrowia spo∏eczeƒstw. Jako przyk∏ad,
autor podaje reformy systemów: Wielkiej Brytanii (rozpocz´tà podczas kadencji Margaret
Thatcher, a kontynuowanà przez Tony’ego Blair’a), Niemiec i Stanów Zjednoczonych, które by∏y
przedmiotem obrad podczas pierwszego Âwiatowego Sympozjum w dziedzinie zdrowia publicznego w listopadzie 2010 roku w Montreux (Szwajcaria).
PodkreÊla te˝ rol´ profilaktyki jako najbardziej korzystnego ekonomicznie, lecz wcià˝
niedocenianego, rozwiàzania.
Dane historyczne pokazujà, i˝ wi´kszoÊç
osiàgni´ç w dziedzinie zdrowia publicznego
jest zwiàzana z eliminacjà lub redukcjà dzia∏ania czynników ryzyka. W artykule przytoczono szereg przyk∏adów, takich jak poprawa
jakoÊci wody pitnej i warunków sanitarnych,
które spowodowa∏y obni˝enie zapadalnoÊci
na choler´ oraz inne choroby biegunkowe.
Dzi´ki szczepieniom ochronnym uda∏o si´
wyeliminowaç osp´ oraz zminimalizowaç zachorowalnoÊç na poliomyelitis.
W XX wieku, wg WHO, przyczynà najwi´kszego obni˝enia skutecznoÊci funkcjonowania zdrowotnych systemów europejskich
by∏y choroby niezakaêne (77%), nast´pnie urazy
zewn´trzne i zatrucia (14%), a tak˝e choroby
zakaêne (9%). Zdaniem autora, analiza oddzia∏ywania poszczególnych czynników ryzyka
na powstawanie zagro˝eƒ, stanowi optymalnà
metod´ ujawnienia przyczyn i ogólnych cech
epidemiologicznych procesów, ich przewidywalnych kierunków rozwoju i mo˝liwoÊci im
zapobiegania.
W krajach rozwini´tych g∏ównym czynnikiem ryzyka jest, mi´dzy innymi, podwy˝szony
poziom ciÊnienia we krwi, który stanowi
2/3 wszystkich chorób uk∏adu krà˝enia (jest
przyczynà 7 mln zgonów rocznie na Êwiecie,
co stanowi 12,8% chorych w populacji europejskiej i USA).2
Health promotion in a globalized world. Report by the Secretariat, Fifty-ninth World Health Assembly,
A59/21, WHO, 2006: 4; The world health report 2007: a safer future: global public health security in the
21st century, WHO, 2007: 72.
2
Preventing Chronic Diseases a Vital Investment. Overview: WHO Report, 2005: 33.
14
Grudzieƒ 2011 • Nr IX
Prewencyjna strategia zdrowia publicznego – konceptualizacja nowego podejÊcia
SpoÊród wielu czynników ryzyka chorób
przewlek∏ych, palenie tytoniu to jeden z najwi´kszych problemów zdrowia publicznego.
Wed∏ug danych WHO, z powodu palenia tytoniu,
ka˝dego roku na Êwiecie umiera 5,4 mln ludzi
(1 osoba co 6 sekund).
JeÊli nie zostanà podj´te pilne dzia∏ania,
do roku 2030 liczba zgonów zwiàzanych z tym
czynnikiem ryzyka mo˝e przekroczyç 8 mln
osób rocznie, z czego 80% nastàpi w krajach
rozwijajàcych si´. Profesor Vitaly F. Moskalenko zwraca uwag´ na dane opublikowane
w raporcie WHO dotyczàce palenia tytoniu,
które stanowi przyczyn´ Êmierci 33% – 50%
palaczy, w 30% – 40% wywo∏uje choroby serca,
w 30% – raka, z czego w 90% – raka p∏uc.3
Istotnym czynnikiem ryzyka wielu chorób jest uzale˝nienie od alkoholu i dotyczy
140 milionów ludzi na Êwiecie. W Europie
stanowi przyczyn´ 6,3% wszystkich zgonów.
Rocznie 55 000 m∏odych Europejczyków
umiera z powodu tego uzale˝nienia. Alkohol
jest czynnikiem ryzyka 60% wszystkich chorób
i urazów, przyczynà 20% – 30% przypadków
raka prze∏yku, 40% – 60% Êmiertelnych przypadków z powodu urazów.
W artykule zosta∏y przywo∏ane przyk∏ady
wdra˝ania programów prozdrowotnych na
poziomie ogólnokrajowym. Opisano mi´dzy
innymi kampani´, którà przeprowadzono
w latach 70. ubieg∏ego wieku w USA, a jej
celem by∏a walka z nadciÊnieniem t´tniczym.
Kampania odnios∏a pozytywny efekt, gdy˝
po 20 latach od jej rozpocz´cia ÊmiertelnoÊç
z powodu udaru zmniejszy∏a si´ dwukrotnie,
a liczba epizodów ostrego niedotlenienia
mi´Ênia sercowego zmala∏a o 40%. Programy
zdrowotne realizowane w Japonii wp∏yn´∏y
na zmniejszenie ÊmiertelnoÊci z powodu udaru
czterokrotnie, a w Niemczech – dwukrotnie.
W podsumowaniu autor uzna∏, ˝e profilaktyka powinna stanowiç podstaw´ nowoczesnej polityki ochrony zdrowia we wszystkich
krajach.
LITERATURA
1. Health promotion in a globalized world.
Report by the Secretariat, Fifty-ninth World
Health Assembly, A59/21, WHO, 2006: 4.
2. The world health report 2007: a safer
future: global public health security in
the 21st century, WHO, 2007: 72.
3. Preventing Chronic Diseases a Vital
Investment. Overview: WHO Report,
2005: 33.
4. WHO Report on the Global Tobacco
Epidemic, The MPOWER package, WHO,
2008: 332.
Omówienie artyku∏u
Anna Staszewska
3
WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, The MPOWER package, WHO, 2008: 332.
Polityka Zdrowotna
15