Opłacalność działalności turystycznej w gospodarstwach

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 98
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2013
dr hab. Gra yna Anna Ciepiela
dr in . Monika Kur-Kowalska
dr in . Jolanta Jankowska
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
Op!acalno"# dzia!alno"ci turystycznej
w gospodarstwach agroturystycznych
"rodkowo-wschodniej Polski
Profitability of tourism activities
in agrotouristic farms in central-eastern Poland
Streszczenie: Badania przeprowadzono w 2012 roku w 30 gospodarstwach agroturystycznych,
zlokalizowanych w 3 powiatach (ostrowskim, siemiatyckim i parczewskim). Analizowano wykorzystanie miejsc noclegowych w gospodarstwach oraz efekty ekonomiczne dzia alno!ci turystycznej w 2011 roku. Uzyskane wyniki wskazuj", #e baza noclegowa w badanych gospodarstwach by a niewielka. W #adnym gospodarstwie liczba pokoi go!cinnych nie przekracza a 5,
a liczba miejsc noclegowych zawiera a si$ w przedziale od 6 do 20. Wspó czynnik wykorzystania miejsc noclegowych wynosi !rednio 4,8%. Najwy#sz" jego warto!% zanotowano w powiecie
parczewskim (5,66%). Wska&nik „market penetration” kszta towa si$ w granicach od -9,6% do
+ 17,53%, przy czym w 17 gospodarstwach (56,7%) posiada warto!% ujemn". Roczny dochód
z turystyki w gospodarstwie wynosi !rednio 9524,92 z i by najwi$kszy w powiecie parczewskim (11344,52 z ). Dochód uzyskany z jednego sprzedanego miejsca (POR) waha si$ w granicach 29,78-65,74 z , a dochód przypadaj"cy na jedno dost$pne miejsce (PAR) – 0,49-5,63 z .
S!owa kluczowe: powiat ostrowski, siemiatycki, parczewski; wspó czynnik wykorzystania
miejsc noclegowych; potencjalny udzia w rynku; udzia w rynku; rzeczywisty udzia w rynku;
nadwy!ka bezpo"rednia; wska#nik dochodu na sprzedany pokój/ ó!ko; wska#nik dochodu na
dost$pny w danym przedziale czasowym pokój/ ó!ko
Abstract: The study was conducted in 2012 and included 30 farms located in three districts
(ostrowski, siemiatycki, parczewski). The analyses included the utilisation of agrotouristic accommodation facilities in 2011 and the economic effects of such tourism activities. The results
indicate that the volume of accommodation in the surveyed households was not large. In none
of the households the number of guest rooms has exceed 5 and the adequate accommodation
volume ranged from 6 to 20. The utilisation of accommodation averaged at 4.8%. Its highest value was recorded in the parczewski district (5.66%). The "market penetration" indicator was in
the range between -9.6% and 17.53%, and in 17 agrotouristic farms (56.7%) it had a negative
value. Average annual revenue from tourism was 9524.92 PLN and it was the highest in the
parczewski district (11,344.52 PLN). The value of POR indicator amounted between 29,78 to
65,74 PLN, and respectively the value of PAR indicator: 0,49-5,63 PLN.
Key words: Ostrowski, Siemiatycki, Parczewski districts; accommodation utilization indicator;
fair share; market share; market penetration; gross margin; revenue per occupied room (POR);
revenue per available room (PAR)
94
G.A. Ciepiela, M. Kur-Kowalska, J. Jankowska
Wst$p
Agroturystyka jest obecnie przedmiotem znacznego zainteresowania
polityki spo ecznej, gospodarczej i rolnej. Zyska a ona na popularno"ci na tyle znacz%co, !e staje si$ niew%tpliwie najbardziej realn% form% dzia alno"ci
pozarolniczej na terenach wiejskich. Agroturystyka w uj$ciu ekonomicznym
jest cz$"ci% agrobiznesu, która tak samo jak agrobiznes w gospodarstwie
rolnym obejmuje wytwarzanie "rodków produkcji i us ug, ich dystrybucj$
i konsumpcje1,2. Ponadto, agroturystyka traktowana jest jako kluczowy
sk adnik strategii rozwoju lokalnego oraz programów aktywizacji ekonomicznej i restrukturyzacji obszarów wiejskich. Jej rozwój jest jednocze"nie ko em
nap$dowym dla innych podmiotów gospodarczych na terenach wiejskich
przez tzw. efekt mno!nikowy rozwoju turystyki3.
Czynnikiem warunkuj%cym rozwój agroturystyki w Polsce s% nie tylko
potrzeby ekonomiczne mieszka&ców wsi, ale tak!e mieszka&ców miast, jako
g ównych odbiorców tych us ug4. Z bada& prowadzonych w województwie
lubelskim5 wynika, !e najwi$ksza grupa turystów wybieraj%ca wypoczynek
w gospodarstwie agroturystycznym ceni sobie niski koszt pobytu. Podobne
preferencje urlopowe prezentowali agrotury"ci w innych regionach Polski.
Badania przeprowadzone przez Ciepiel$ i Jasi&sk%6 w"ród turystów wypoczywaj%cych w województwie podkarpackim, podlaskim, "wi$tokrzyskim
i warmi&sko-mazurskim wykaza y, !e w wi$kszo"ci s% to osoby "rednio zamo!ne, a 73% z nich wskaza o, !e niska cena us ug jest g ównym motywem
wyboru wypoczynku w gospodarstwie agroturystycznym. Z tych samych powodów agroturystyk$ wybra o 66,7% badanych turystów w województwie
ma opolskim7.
Warunkiem rozwoju agroturystyki w regionie jest przede wszystkim
atrakcyjne "rodowisko przyrodnicze. Niektóre regiony Polski maj% szczególne warunki do uprawiania turystyki, natomiast znaczna cz$"' terytorium naszego kraju jest ma o atrakcyjna. Jednak!e warunkiem uznania danej gminy
za teren atrakcyjny dla agroturystyki jest zdaniem Drzewieckiego8 odpowiedni poziom cech, do których autor zalicza odpowiedni% powierzchni la1
Sikora J., 2008. Gospodarstwa agroturystyczne w !wietle sytuacji spo eczno-ekonomicznej
polskiej wsi, Pozna&: 25-33.
Knecht D., 2009. Agroturystyka w agrobiznesie, Wyd. C.H. Beck, Warszawa: 27-34.
3
Przezbórska L., 2001. Udzia agroturystyki w tworzeniu dochodów w agroturystycznych gospodarstwach rolnych Wielkopolski, Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu
Roczniki Naukowe, tom III, z. 6: 104-108.
4
Sznajder M., Przyzbórska L., 2006. Agroturystyka: 162-171.
5
Sawicki B., 2007. Perspektywy rozwoju us ug agroturystycznych w Polsce, [w:] Rozwój turystyki na obszarach wiejskich, M. Jalinik (red.), Wyd. PB, Bia ystok: 49-57.
6
Ciepiela G. A., Jasi&ska A., 2008. Rola i potrzeby wspó czesnego turysty w kreowaniu oferty
gospodarstw ekoagroturystycznych, [w:] Innowacje w rozwoju turystyki, M. Jalinik (red.), Wyd.
PB Bia ystok.
7
Kasperczyk M., Kacorzyk P., 2005. Preferencje go!ci odwiedzaj"cych gospodarstwa agroturystyczne, [w:] Wybrane zagadnienia z turystyki wiejskiej, J. Bergier, B. Sawicki (red.), Wyd.
PWSZ im. Papie!a Jana Paw a II w Bia ej Podlaskiej: 117-120.
8
Drzewiecki M., 1995. Agroturystyka. Za o#enia – uwarunkowania – dzia ania, Instytut Wydawniczy „(wiadectwo”, Bydgoszcz.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013
ZN nr 98
Op!acalno"# dzia!alno"ci turystycznej w gospodarstwach agroturystycznych…
95
sów, %k, wód powierzchniowych w ogólnej powierzchni gminy oraz g$sto"'
zaludnienia. Przyj$te w cytowanej pracy kryteria s% spe nione na znacznym
terytorium Polski. Nale!y do niego mi$dzy innymi "rodkowo-wschodnia
cz$"' Polski, obejmuj%ca Mazowsze, Podlasie i Lubelszczyzn$. Chocia! region ten nie mo!e konkurowa' z kurortami Wybrze!a, Mazur czy Pogórza
mo!na tu ciekawie sp$dzi' czas i odpocz%'.
Celem prowadzonych bada& by a ocena wykorzystania miejsc noclegowych i op acalno"ci dzia alno"ci turystycznej w gospodarstwach agroturystycznych zlokalizowanych w wybranych powiatach nale!%cych do trzech
województw: lubelskiego, mazowieckiego i podlaskiego.
Koncepcja badawcza zosta a oparta na za o!eniu, !e "wiadczenie
us ug agroturystycznych w gospodarstwach rolnych mo!e wp yn%' pozytywnie na ich sytuacj$ ekonomiczn%.
Metodyka
Badaniami obj$to 30 gospodarstw agroturystycznych dzia aj%cych
w trzech powiatach ostrowskim, parczewskim i siemiatyckim. Wybór terenu
bada& by celowy. Wszystkie analizowane gospodarstwa s% zlokalizowane
na terenie "rodkowo-wschodniej Polski, a jednocze"nie nale!% do ró!nych
powiatów i województw. W literaturze przedmiotu du!o uwagi po"wi$ca si$
roli w adz samorz%dowych, o"rodków doradztwa rolniczego i izb rolniczych
w stymulowaniu rozwoju turystyki wiejskie9, 10. Instytucjonalne wsparcie w a"cicielom gospodarstw agroturystycznych i innym przedsi$biorcom bran!y
turystycznej oraz dzia ania na rzecz zagospodarowania turystycznego
w gminie czy powiecie maja du!y wp yw na dochody generowane przez turystyk$. Dlatego za o!enia metodyczne prowadzonych bada& mia y na celu
wykazanie czy przynale!no"' administracyjna gospodarstw ró!nicuje efekty
ekonomiczne dzia alno"ci turystycznej.
Innym kryterium przy wyborze terenu bada& by y walory przyrodnicze,
a szczególnie wyst$powanie wód powierzchniowych, którym w ocenie atrakcyjno"ci wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej przypisuje si$ najwi$ksz% wag$11.
Pod tym wzgl$dem analizowane powiaty, zgodnie z koncepcj% bada& nie
ró!ni y si$ znacz%co. Spo"ród wybranych powiatów dwa z nich (ostrowski
i siemiatycki) s% po o!one nad rzek% Bug, natomiast powiat parczewski
znajduje si$ w obr$bie Pojezierza )$czy&sko-W odawskiego. W zwi%zku tym
potrzeby rekreacji, zwi%zane z wypoczynkiem nad wod%, mog y by' realizowane na ca ym badanym terenie.
W ka!dym powiecie w 2012 roku przeprowadzono badania w 10 gospodarstwach agroturystycznych, w których "wiadczone by y us ug nocle9
Sikora J., 2012. Agroturystyka. Przedsi$biorczo!% na obszarach wiejskich, Wyd. C.H. Beck,
Warszawa: 191-205.
10
Sikorska-Wolak I., 2007. Instytucjonalne czynniki rozwoju agroturystyki. Monografie nr 80 pod
red. G.A. Ciepieli i J. Sosnowskiego Agroturystyka - moda czy potrzeba?, Wyd. AP, Siedlce:
420-430.
11
Dubel K., 2002. Przyrodnicze i kulturowe uwarunkowania rozwoju agroturystyki, [w:] Agroturystyka w teorii i praktyce, K. M ynarczyk, M. Marks (red.), Wyd. UWM, Olsztyn: 139-146.
ZN nr 98
96
gowych i ca odziennego wy!ywienie, a ich w a"ciciele zgodzili si$ na udzielenie wywiadu. Uzyskane informacje dotyczy y 2011 roku. Materia #ród owy
zebrano metod% wywiadu bezpo"redniego. Narz$dziem badawczym by
kwestionariusz ankietowy skierowany do w a"cicieli gospodarstw. Badane
gospodarstwa posiada y ponad 1 hektar powierzchni u!ytków rolnych i prowadzi y dzia alno"' turystyczn% i produkcj$ rolnicz%.
Analizowano wielko"' i wykorzystanie bazy noclegowej w gospodarstwach agroturystycznych oraz efekty ekonomiczne dzia alno"ci turystycznej.
W pracy zamieszczono:
1. Wska#nik wykorzystania miejsc noclegowych - wyliczony jako procentowy stosunek sprzedanych miejsc noclegowych w gospodarstwie do zdolno"ci us ugowej gospodarstwa w roku (liczby miejsc
noclegowych w gminie x 365 dni).
2. Wska#niki udzia u poszczególnych gmin w badanym rynku (region
siedlecki) - wyliczony wed ug wzorów podanych w pracy Koniszyk12.
„fair share” – potencjalny udzia w rynku - procentowy stosunek
liczby miejsc noclegowych w danym gospodarstwie do liczby
tych miejsc we wszystkich badanych gospodarstwach w danym
powiecie,
„market share” – udzia w rynku – procentowy stosunek liczby
sprzedanych miejsc noclegowych w danym gospodarstwie do
liczby miejsc sprzedanych we wszystkich badanych gospodarstwach w danym powiecie,
„market penetration” – rzeczywisty udzia w rynku - ró!nica
pomi$dzy warto"ci% wska#nika “market share” a “fair share”
w danym gospodarstwie.
3. Roczny koszt bezpo"redni utrzymania turystów (bez produktów
!ywno"ciowych) wyliczono jako iloczyn dziennego kosztu utrzymania turysty i liczby sprzedanych us ug noclegowych. W dziennym
koszcie uwzgl$dniono koszt: wody odprowadzonej do kanalizacji
( %cznie ze "ciekami), energii elektrycznej, energii do ogrzewania
wody i gotowania, "rodków czysto"ci, wywozu nieczysto"ci,
ogrzewania powierzchni przeznaczonej dla turystów oraz reklamy.
Wyliczenie kosztów utrzymania turysty w gospodarstwie agroturystycznym jest bardzo utrudnione ze wzgl$du na brak mo!liwo"ci
ustalenia, jaka cz$"' wy!ej wymienionych kosztów (poza reklam%
i ogrzewaniem) ponoszona jest na dzia alno"' rolnicz% i utrzymanie rodziny rolnika, a jaka na utrzymanie turystów. W zwi%zku
z tym w kalkulacji kosztów zwi%zanych z utrzymaniem turysty oparto si$ na dokumentach ksi$gowych, prowadzonych dla obiektu turystycznego, po o!onego we wsi Zabu!e (gmina Sarnaki). Dzia alno"' tego obiektu nie jest zwi%zana z gospodarstwem rolnym,
a baza turystyczna jest wykorzystywana wy %cznie przez turystów.
Na podstawie faktur VAT z 2011 roku i liczby "wiadczonych oso12
Koniszyk M., 2007. Jak mierzy% udzia w rynku?, Hotelarz, 2: 5-9.
ZN nr 98
97
bodni (noclegu i wy!ywienia) wyliczono na jednego turyst$ dziennie: zu!ycie wody odprowadzonej do kanalizacji; ilo"' energii elektrycznej u!ytej do o"wietlenia, pracy urz%dze& gospodarstwa domowego i podgrzewania wody; ilo"' powsta ych odpadów ("mieci);
koszt gazu z butli do gotowania i koszt "rodków czysto"ci. Cen$
jednostkow% energii elektrycznej uzyskano z Ma ego Rocznika
Statystycznego Polski13, a cen$ wody ( %cznie ze "ciekami) i wywozu nieczysto"ci uzyskano w wywiadzie bezpo"rednim. Koszt
poniesiony na ogrzewanie powierzchni przeznaczonej dla turystów
w badanych gospodarstwach wyliczono uwzgl$dniaj%c rzeczywist%
powierzchni$, podan% przez w a"cicieli tych gospodarstw w wywiadzie. Roczne zu!ycie w$gla potrzebnego do ogrzania tej powierzchni wyliczono wed ug Gradziuka14, a cen$ tony w$gla
z transportem uzyskano w wywiadzie bezpo"rednim. Wyliczony
koszt podzielono przez liczb$ sprzedanych us ug w gospodarstwie
w ci%gu roku. Podobnie wyliczono koszt poniesiony na reklam$,
dziel%c roczne wydatki z tym zwi%zane przez liczb$ sprzedanych
us ug. W kosztach bezpo"rednich utrzymania turysty nie uwzgl$dniono: pracy w asnej, odsetek od kredytów, amortyzacji pomieszcze&, mebli, sprz$tu AGD, naczy& kuchennych, po"cieli, r$czników
i obrusów.
4. Roczny koszt wy!ywienia turystów wyliczono jako iloczyn dziennego kosztu wy!ywienia turysty i liczby sprzedanych us ug !ywieniowych. Przy wyliczaniu tych kosztów za o!ono, !e !ywienie turystów
w gospodarstwie agroturystycznym powinno by' oparte na surowcach produkowanych w gospodarstwie lub kupionych po cenie
skupu u pobliskich producentów rolnych. Dzienne zapotrzebowanie
turysty na surowce !ywno"ciowe w gospodarstwie agroturystycznym (mleko, ziarno zbó! konsumpcyjnych, jaja, mi$so z ko"ci%
wieprzowe i drobiowe, ziemniaki, warzywa i owoce) uzyskano
z pracy (wietlikowskiej15. W dziennym zapotrzebowaniu na mleko
uwzgl$dniono spo!ycie tego surowca w postaci p ynnej, twarogu,
"mietany i mas a. Podobnie okre"lono zapotrzebowanie na owoce
i warzywa (w postaci "wie!ej i przetworzonej). Zapotrzebowanie na
mi$so wieprzowe i drobiowe przeliczono na !ywiec wieprzowy
i drobiowy, uwzgl$dniaj%c warto"' rze#n% trzody chlewnej i drobiu16, 17. Dzienne spo!ycie artyku ów !ywno"ciowych na osob$,
13
Ma y rocznik statystyczny Polski, 2012. GUS, Warszawa.
Gradziuk P., 2001: Ekonomiczna analiza wykorzystania s omy na cele energetyczne,
[w:] S oma – energetyczne paliwo, A. Grzybek, P. Gradziuk, K. Kowalczyk (red.), Wyd. Wie"
Jutra: 54-61.
15
(wietlikowska U. (red.), 2000. Agroturystyka, Wyd. SGGW, Warszawa: 242-255.
16
Osek M., Milczarek A., 2005. Wynik tuczu, warto!% rze&na oraz jako!% mi$sa !wi' rasy puawskiej #ywionych mieszankami z udzia em nasion bobiku i rzepaku, Rocz. Nauk. Zoot., T. 32,
z. 2: 103-113.
14
ZN nr 98
98
5.
6.
7.
8.
nieprodukowanych w gospodarstwie (cukier, olej ro"linny, margaryna, ry!, ser !ó ty, ryby, kawa, herbata) i ich ceny jednostkowe
oraz cen$ przemia u ziarna zbó! uzyskano z Ma ego Rocznika Statystycznego Polski18. Ceny skupu surowców !ywno"ciowych uzyskano z publikacji Rynek Rolny19, a koszt przemia u ziarna zbó!,
uboju trzody chlewnej i bada& weterynaryjnych mi$sa wieprzowego uzyskano w wywiadzie bezpo"rednim i wyliczono "redni% dla
badanej populacji.
Przychód bezpo"redni wyliczono jako iloczyn liczby sprzedanych
us ug w roku (nocleg + wy!ywienie) i ceny jednostkowej tych us ug.
Nadwy!k$ bezpo"redni% wyliczono z ró!nicy przychodów bezpo"rednich i kosztów bezpo"rednich.
Wska#nik opisuj%cy dochód gospodarstwa na tle popytu us ug
– POR (revenne per occupied room – wska#nik dochodu na sprzedany pokój/ ó!ko). Warto"' wska#nika wyliczono jako iloraz rocznego dochodu w gospodarstwie agroturystycznym (mierzonego
nadwy!k% bezpo"redni%) i liczby sprzedanych miejsc noclegowych
w tym gospodarstwie w roku20.
Wska#nik opisuj%cy dochód gospodarstwa na tle poda!y us ug
– PAR (revenne per available room – wska#nik dochodu na dost$pny w danym przedziale czasowym pokój/ ó!ko). Warto"'
wska#nika wyliczono jako iloraz rocznego dochodu w gospodarstwie agroturystycznym i liczby dost$pnych miejsc noclegowych
w tym gospodarstwie w roku (roczna zdolno"' us ugowa gospodarstwa – liczba miejsc x 365 dni)21.
Wyniki i dyskusja
Baza noclegowa w badanych gospodarstwach by a niewielka. W !adnym gospodarstwie liczba pokoi nie przekracza a 5, a liczba miejsc noclegowych zawiera a si$ w przedziale od 6 do 20. Dominowa y pokoje 2i 3-osobowe. (rednia liczba miejsc noclegowych w pokoju kszta towa a si$
w granicach 1,8-4,0 (tab. 1). Analizowana baza noclegowa spe nia a za o!enia, dotycz%ce organizowania wypoczynku w gospodarstwach agroturystycznych. W literaturze przedmiotu zwraca si$ uwag$, !e noclegi w kwaterach agroturystycznych powinny by' oferowane w niewielkiej skali, bowiem
maj% one spe nia' wymogi przytulnego, kameralnego zakwaterowania oraz
17
Osek M., Janocha A., Milczarek A., Klocek B., 2005. Wyniki produkcyjne i poubojowe oraz
walory smakowe mi$sa kurcz"t brojlerów #ywionych mieszankami nat uszczanymi ró#nymi olejami ro!linnymi, Ro!liny Oleiste, XXVI, 2: 541-550.
18
Ma y rocznik statystyczny Polski, 2012, GUS, Warszawa.
19
Rynek Rolny, 2012, Nr 12(262)
20
Lubas B, 2008. Uk ad hotelowego rachunku zysków i strat wed ug Standardowego Systemu
Rachunkowo!ci Hotelowej (SSRH), Kwartalnik „e-Finanse”, 4. www.e-finanse.com.
21
Lubas B., 2008. Uk ad hotelowego rachunku zysków i strat wed ug Standardowego Systemu
Rachunkowo!ci Hotelowej (SSRH), Kwartalnik „e-Finanse”, 4. www.e-finanse.com.
ZN nr 98
99
Tabela 1. Wielko"' bazy noclegowej w gospodarstwach agroturystycznych
i jej wykorzystanie
Powiat
ostrowski
$rednia
siemiatycki
$rednia
parczewski
$rednia
Gospodarstwo
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
Liczba
pokoi
5
5
5
4
5
4
5
5
4
3
4,5
5
4
2
5
4
3
4
3
4
4
3,8
4
5
5
4
4
5
5
5
5
3
4,5
Liczba
miejsc
noclegowych
$rednia
liczba miejsc
noclegowych
w pokoju
Liczba
miejsc
sprzedanych
12
12
12
10
13
12
12
12
9
7
11,1
11
14
6
11
9
7
8
10
11
10
9,7
15
15
9
12
8
16
20
14
12
6
12,7
2,4
2,4
2,4
2,5
2,6
3,0
2,4
2,4
2,3
2,3
2,5
2,2
3,5
3,0
2,2
2,3
2,3
2,0
3,3
2,8
2,5
2,6
3,8
3,0
1,8
3,0
2,0
3,2
4,0
2,8
2,4
2,0
2,8
70
120
100
155
300
115
60
340
68
130
145,8
280
265
111
270
107
227
111
270
97
250
198,8
686
120
103
300
200
70
250
290
210
104
233,3
Wspó!czynnik
wykorzystania
miejsc
noclegowych
(%)
1,60
2,74
2,28
4,25
6,32
2,63
1,37
7,76
2,07
5,09
3,61
6,97
5,19
5,07
6,72
3,26
8,88
3,80
7,40
2,42
6,85
5,66
12,53
2,19
3,14
6,85
6,85
1,20
3,42
5,68
4,79
4,75
5,14
*ród o: badania w asne.
domowej atmosfery22. Ponadto ma ej skali dzia alno"ci agroturystycznej odpowiadaj% wymogi prawne, które nie obci%!aj% zbytnio w a"ciciela, natomiast jej rozszerzenie powoduje, !e obowi%zki podatkowe i administracyjne
staj% si$ bardziej z o!one23. Popyt na us ugi agroturystyczne jest mierzony
warto"ci% wspó czynnika wykorzystania miejsc noclegowych w gospodar-
22
Marks E., Pa ucha I., M ynarczyk K., 2002. Rodzaje wiejskiej bazy noclegowej i ich specyfika.
[w:] Agroturystyka, K. M ynarczyk (red.), Wyd. UWM, Olsztyn: 30-61.
23
Koby ecki J., Plichta M., 2006. Wybrane uwarunkowania organizowania agroturystyki, [w:]
Marketing w agroturystyce. Monografie nr 75, M. Plichta, J. Sosnowski (red.),. Wyd. AP: 29-40.
ZN nr 98
100
stwie agroturystycznym. Z bada& Wiatraka24 wynika, !e popyt w gospodarstwach agroturystycznych mimo dynamicznego ich rozwoju i prowadzonej
promocji nie cieszy si$ du!ym zainteresowaniem turystów. W badanych gospodarstwach roczne wykorzystanie miejsc noclegowych w 2011 roku wynosi o "rednio 4,8% i by o znacznie ni!sze w porównaniu z danymi otrzymanymi w województwie ma opolskim25 (15,5%) i warmi&sko-mazurskim26
(7,8%). Warto jednak zaznaczy', !e wspó czynnik wykorzystania miejsc noclegowych by zró!nicowany w zale!no"ci od powiatu i gospodarstwa. Najwy!sz% jego warto"' zanotowano w powiecie parczewskim (5,66%), a najni!sz% w ostrowskim (3,61%).
Analiza wska#nikowa, obrazuj%ca pozycjonowanie na rynku poszczególnych gospodarstw, pozwala zmierzy' dzia alno"' agroturystyczn% danego gospodarstwa w porównaniu do innych. Przedstawione w tabeli 2 dane
wskazuj%, !e liderem by o gospodarstwo G1 po o!one w powiecie parczewskim, które osi%gn$ o najwy!szy rzeczywisty udzia w rynku („market penetration”), równy 17,59% oraz gospodarstwo G8 w powiecie ostrowski, dla którego warto"' tego wska#nika wynosi a 12,53%.
Natomiast najs abszy wynik rzeczywistego udzia u odnotowano dla
gospodarstwa G6 z powiatu parczewskiego (-9,6%). Ponadto ujemn% warto"' wska#nika „market penetration” uzyska o tak!e 16 innych gospodarstw.
Mo!e to "wiadczy' o niew a"ciwie prowadzonych us ugach lub o niedostatecznej promocji gospodarstw i regionu jak równie! o przeszacowaniu wielko"ci bazy noclegowej w regionie w stosunku do zapotrzebowania na us ugi
agroturystyczne.
Nale!y jednak zaznaczy', !e gospodarstwa G10 i G9 zlokalizowane
w powiecie parczewskim, pomimo ujemnej warto"ci analizowanego wska#nika osi%gn$ y najbardziej zrównowa!ony udzia dost$pnych i sprzedanych
miejsc noclegowych w badanym rynku, bowiem „market penetration” dla tych
gospodarstw by bliski zera (odpowiednio -0,27% i -0,45%). Wska#nik poda!y us ug noclegowych na rynku („fair share”) dla wi$kszo"ci badanych gospodarstw (66,6%) mie"ci si$ w przedziale 9-13%, a jego warto"' poni!ej
9% zanotowano dla siedmiu gospodarstw (23,3%). Natomiast wska#nik popytu us ug („market share”) by bardziej zró!nicowany i kszta towa si$
w granicach od 3,0% do 29,4%. Jednak!e tylko trzy gospodarstwa osi%gn$ y
warto"' powy!ej 20%, a dla ponad po owy udzia w rynku kszta towa si$
poni!ej 10%.
24
Wiatrak A. P. 2003. Baza agroturystyczna w Polsce i na !wiecie, Zesz. Nauk. AR im. H. Ko %taja w Krakowie, 402: 9-18.
25
Urz%d Statystyczny w Krakowie 2012. Informacje i opracowania statystyczne. Turystyka
w województwie ma opolskim w 2011 r., www.stat.gov.pl/krak.
26
Urz%d Statystyczny w Olsztynie. Informacja sygnalna Olsztyn, 2012.05.31. Turystyka w województwie warmi'sko-mazurskim w 2011 r. Informacja sygnalna, Olsztyn, 2012.05.31
www.stat.gov.pl/olsz.
ZN nr 98
101
Tabela 2. Wska#niki potencjalnego i rzeczywistego udzia u poszczególnych
gospodarstw w powiecie
Powiat
Gospodarstwo
ostrowski
siemiatycki
parczewski
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
G1
G2
G\3
G4
G5
G6
G7
G8
G9
G10
Potencjalny
udzia! w rynku
(%)
(fair share)
10,81
10,81
10,81
9,01
11,71
10,81
10,81
10,81
8,11
6,31
11,34
14,43
6,19
11,34
9,28
7,22
8,25
10,31
11,34
10,31
11,81
11,81
7,09
9,45
6,30
12,60
15,75
11,02
9,45
4,72
Udzia! w rynku
(%)
(market share)
4,80
8,23
6,86
10,63
20,58
7,89
4,12
23,32
4,66
8,92
14,08
13,33
5,58
13,58
5,38
11,42
5,58
13,58
4,88
12,58
29,40
5,14
4,41
12,86
8,57
3,00
10,72
12,43
9,00
4,46
Rzeczywisty
udzia! w rynku
(%)
(market
penetraction)
-6,01
-2,58
-3,95
1,62
8,86
-2,92
-6,70
12,51
-3,44
2,61
2,74
-1,10
-0,60
2,24
-3,90
4,20
-2,66
3,27
-6,46
2,27
17,59
-6,67
-2,67
3,41
2,27
-9,60
-5,03
1,41
-0,45
-0,27
*ród o: badania w asne
Analiza finansowa dzia alno"ci turystycznej w gospodarstwach agroturystycznych obejmuje wiele zagadnie& i jest skomplikowanym narz$dziem,
wymagaj%cym zaawansowanej ksi$gowo"ci. Gospodarstwa agroturystyczne
zwykle takiej ksi$gowo"ci nie prowadz%, w zwi%zku z tym w badaniach w asnych ograniczono si$ do wyliczenia kosztów i przychodów bezpo"rednich
zwi%zanych z wy!ywieniem i utrzymaniem turystów przebywaj%cych w analizowanych gospodarstwach w 2011 roku. Z warto"ci przychodów i kosztów
wyliczono nadwy!k$ bezpo"redni%, która pozwala na ocen$ korzy"ci finansowych osi%ganych z turystyki w gospodarstwach agroturystycznych.
ZN nr 98
102
Uzyskane w pracy dane (tab. 3 i 4) wskazuj%, !e "rednia liczba sprzedanych us ug w gospodarstwach agroturystycznych waha a si$ w granicach
od 60 do 686, przy czy najwi$cej us ug sprzedano w powiecie parczewskim
("rednia dla gospodarstwa – 233,3). Dzienny koszt utrzymania turysty (bez
produktów !ywno"ciowych) wynosi od 11,47 z do 38,53 z (tab. 3). Jego
warto"' ró!nicowa y g ównie wydatki poniesione na reklam$ i ogrzewanie
pomieszcze& przeznaczonych na cele us ugowe. Z tego wzgl$du roczny
koszt utrzymania turystów w gospodarstwach "wiadcz%cych taka sam% lub
mniejsz% liczb$ us ug, ale jednocze"nie ponosz%cych wi$ksze wydatki na
ogrzewanie i reklam$ by wy!szy. Cena us ug w badanych gospodarstwach
kszta towa a si$ w przedziale 25,0-45,0 z – nocleg (tab. 3) i 30-60 z – ca odzienne wy!ywienie (tab. 4).
Analiza nadwy!ki bezpo"redniej wykaza a, !e na "wiadczeniu us ug
noclegowych gospodarstwo G1 w powiecie ostrowskim zarobi o 14,80 z ,
a gospodarstwo G1 w powiecie parczewskim – 12712,72 z (tab. 3). Ponadto,
gospodarstwo to (G1 - powiat parczewski) osi%gn$ o równie! najwy!szy dochód z us ug !ywieniowych, chocia! cena ca odziennego wy!ywienia by a
tutaj ni!sza ni! w wi$kszo"ci gospodarstw, jednak!e liczba sprzedanych
us ug by a najwi$ksza (tab. 4). Roczna nadwy!ka ogó em kszta towa a si$
w zale!no"ci od powiatu i gospodarstwa w granicach od 2137,6o z do
30823,12 z (tab. 5). Najwy!szy dochód ("rednio dla gospodarstwa) uzyskano w powiecie parczewskim (11344,52 z ).
Powszechnie u!ywanymi wska#nikami ekonomicznymi w hotelarstwie
jest POR, okre"laj%cy dochód uzyskany z jednego sprzedanego miejsca
oraz PAR opisuj%cy dochód przypadaj%cy na jedno dost$pne miejsce w danym przedziale czasowym (np. w ci%gu roku). W badanych gospodarstwach
agroturystycznych dochód (mierzony nadwy!k% bezpo"redni%) uzyskany
z jednego sprzedanego miejsca wynosi od 29,78 z do 65,74 z (tab. 6).
Najwy!sz% jego warto"' osi%gni$to w powiecie parczewskim w gospodarstwie G8 i w powiecie ostrowskim w gospodarstwie G2. By o to g ównie podyktowane wy!sz% w porównaniu z innymi gospodarstwami cen% us ug (odpowiednio 90 z i 100 z - nocleg i wy!ywienie) oraz wzgl$dnie niskim,
dziennym kosztem utrzymania turysty (16,66 z i 26,86 z ).
Z kolei pierwsze miejsce pod wzgl$dem wielko"ci dochodu przypadaj%cego na jedno dost$pne miejsce noclegowe (PAR) zaj$ o gospodarstwo G1
z powiatu parczewskiego (5,63 z ), w którym wspó czynnik wykorzystania
bazy noclegowej równie! by najwy!szy (tab. 1). Natomiast na ostatniej pozycji w tym rankingu znalaz o si$ gospodarstwo G7 po o!one w powiecie
ostrowskim, cechuj%ce si$ bardzo niskim wspó czynnikiem wykorzystania
miejsc noclegowych (1,37%).
ZN nr 98
103
Tabela 3. Roczny koszt, przychód i nadwy!ka z us ug noclegowych
w gospodarstwie agroturystycznym
Powiat
ostrowski
G1
70
* Dzienny
koszt
utrzymania
turysty
29,79
30,00
2100,00
14,80
G2
120
26,86
3223,60
40,00
4800,00
1576,40
G\3
100
27,44
2744,34
30,00
3000,00
255,66
G4
155
21,29
3299,50
25,00
3875,00
575,50
G5
300
18,65
5596,00
38,00
11400,00
5804,00
G6
115
23,77
2733,30
30,00
3450,00
716,70
G7
60
32,77
1966,40
40,00
2400,00
433,60
G8
340
17,88
6079,30
35,00
11900,00
5820,70
Gospodarstwo
Przychód
bezpo"redni
(z!)
Nadwy%ka
bezpo"rednia
(z!)
68
31,41
2135,94
35,00
2380,00
244,06
130
23,39
3040,10
35,00
4550,00
1509,90
1695,13
145,80
25,33
3290,37
33,80
4985,50
G1
280
18,87
5282,40
40,00
11200,00
5917,60
G2
265
17,81
4720,40
35,00
9275,00
4554,60
G\3
111
21,41
2376,18
30,00
3330,00
953,82
G4
270
16,41
4430,10
30,00
8100,00
3669,90
G5
107
23,20
2482,22
40,00
4280,00
1797,78
G6
227
16,05
3643,74
25,00
5675,00
2031,26
G7
111
24,15
2680,58
30,00
3330,00
649,42
G8
270
16,38
4422,00
30,00
8100,00
3678,00
G9
97
27,62
2679,46
30,00
2910,00
230,54
G10
250
19,02
4756,12
30,00
7500,00
2743,88
G1
198,80
20,09
3747,32
32,00
6370,00
2622,68
686
11,47
7867,28
30,00
20580,00
12712,72
G2
120
38,53
4623,60
45,00
5400,00
776,40
G\3
103
24,15
2487,04
35,00
3605,00
1117,96
G4
300
13,22
3967,20
30,00
9000,00
5032,80
G5
200
15,39
3077,50
35,00
7000,00
3922,50
G6
70
32,63
2284,10
35,00
2450,00
165,90
G7
250
19,57
4893,10
40,00
10000,00
5106,90
G8
290
16,66
4832,00
40,00
11600,00
6768,00
G9
210
24,50
5145,40
30,00
6300,00
1154,60
104
18,19
1891,82
30,00
3120,00
1228,18
233,30
21,43
4106,90
35,00
7905,50
3798,60
G10
$rednia
Cena
us!ugi
(z!)
G9
$rednia
parczewski
Koszt
bezpo"redni
(z!)
2085,20
G10
$rednia
siemiatycki
Liczba
sprzedanych us!ug
* bez produktów !ywno"ciowych
ZN nr 98
104
Tabela 4. Roczny koszt, przychód i nadwy!ka z us ug !ywieniowych turystów* w gospodarstwie agroturystycznym
Powiat
ostrowski
Gospodarstwo
Cena
us!ugi
(z!)
Przychód
bezpo"redni
(z!)
Nadwy%ka
bezpo"rednia
(z!)
70
532,00
50,00
3500,00
2968,00
G2
120
912,00
60,00
7200,00
6288,00
G\3
100
760,00
40,00
4000,00
3240,00
G4
155
1178,00
60,00
9300,00
8122,00
G5
300
2280,00
50,00
15000,00
12720,00
G6
115
874,00
50,00
5750,00
4876,00
G7
60
456,00
36,00
2160,00
1704,00
G8
340
2584,00
45,00
15300,00
12716,00
G9
68
516,80
50,00
3400,00
2883,20
G10
130
988,00
50,00
6500,00
5512,00
145,80
1108,08
49,00
7211,00
6102,92
G1
280
2128,00
45,00
12600,00
10472,00
G2
265
2014,00
40,00
10600,00
8586,00
G\3
111
843,60
50,00
5550,00
4706,40
G4
270
2052,00
35,00
9450,00
7398,00
G5
107
813,20
47,00
5029,00
4215,80
G6
227
1725,20
40,00
9080,00
7354,80
G7
111
843,60
50,00
5550,00
4706,40
G8
270
2052,00
35,00
9450,00
7398,00
G9
97
737,20
35,00
3395,00
2657,80
G10
250
1900,00
50,00
12500,00
10600,00
$rednia
parczewski
Koszt
bezpo"redni
(z!)
G1
$rednia
siemiatycki
Liczba
sprzedanych
us!ug
198,80
1510,88
42,70
8320,40
6809,52
G1
686
5213,60
34,00
23324,00
18110,40
G2
120
912,00
50,00
6000,00
5088,00
G\3
103
782,80
32,00
3296,00
2513,20
G4
300
2280,00
40,00
12000,00
9720,00
G5
200
1520,00
40,00
8000,00
6480,00
2968,00
G6
70
532,00
50,00
3500,00
G7
250
1900,00
40,00
10000,00
8100,00
G8
290
2204,00
50,00
14500,00
12296,00
G9
210
1596,00
45,00
9450,00
7854,00
G10
104
790,40
30,00
3120,00
2329,60
233,30
1773,08
42,33
9319,00
7545,92
* Dzienny koszt produktów !ywno"ciowych – 7,60 z
ZN nr 98
105
Tabela 5. Roczny koszt, przychód i nadwy!ka z us ug turystycznych
w gospodarstwie agroturystycznym
Powiat
Gospodarstwo
ostrowski
$rednia
Nadwy%ka
bezpo"rednia
(z!)
2617,20
5600,00
G2
4135,60
12000,00
7864,40
G\3
3504,34
7000,00
3495,66
G4
4477,50
13175,00
8697,50
G5
7876,00
26400,00
18524,00
G6
3607,30
9200,00
5592,70
G7
2422,40
4560,00
2137,60
G8
8663,30
27200,00
18536,70
2982,80
G9
2652,74
5780,00
3127,26
G10
4028,10
11050,00
7021,90
4398,45
12196,50
7798,05
G1
7410,40
23800,00
16389,60
13140,60
G2
6734,40
19875,00
G\3
3219,78
8880,00
5660,22
G4
6482,10
17550,00
11067,90
G5
3295,42
9309,00
6013,58
G6
5368,94
14755,00
9386,06
G7
3524,18
8880,00
5355,82
G8
6474,00
17550,00
11076,00
G9
3416,66
6305,00
2888,34
G10
6656,12
20000,00
13343,88
5258,20
14690,40
9432,20
G1
13080,88
43904,00
30823,12
$rednia
parczewski
Przychód
bezpo"redni
(z!)
G1
$rednia
siemiatycki
Koszt bezpo"redni
(z!)
G2
5535,60
11400,00
5864,40
G\3
3269,84
6901,00
3631,16
G4
6247,20
21000,00
14752,80
G5
4597,50
15000,00
10402,50
G6
2816,10
5950,00
3133,90
G7
6793,10
20000,00
13206,90
G8
7036,00
26100,00
19064,00
G9
6741,40
15750,00
9008,60
G10
2682,22
6240,00
3557,78
5879,98
17224,50
11344,52
ZN nr 98
106
Tabela 6. Dochód z dzia alno"ci turystycznej w gospodarstwie agroturystycznym na tle popytu (POR) i poda!y (PAR) us ug
Ranking
Powiat
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
parczewski
ostrowski
ostrowski
siemiatycki
siemiatycki
ostrowski
ostrowski
ostrowski
siemiatycki
parczewski
parczewski
siemiatycki
siemiatycki
parczewski
parczewski
ostrowski
siemiatycki
ostrowski
parczewski
parczewski
parczewski
ostrowski
siemiatycki
siemiatycki
siemiatycki
ostrowski
parczewski
ostrowski
parczewski
siemiatycki
Gospodarstwo
8
2
5
1
5
4
8
10
10
7
5
3
2
4
2
6
7
9
1
6
9
1
6
8
4
7
3
3
10
9
POR
(z!)
65,74
65,54
61,75
58,53
56,20
56,11
54,52
54,01
53,38
52,83
52,01
50,99
49,59
49,18
48,87
48,63
48,25
45,99
44,93
44,77
42,90
42,61
41,35
41,02
40,99
35,63
35,25
34,96
34,21
29,78
Ranking
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Powiat
parczewski
ostrowski
siemiatycki
ostrowski
parczewski
siemiatycki
siemiatycki
parczewski
parczewski
siemiatycki
siemiatycki
ostrowski
siemiatycki
siemiatycki
ostrowski
parczewski
siemiatycki
siemiatycki
parczewski
ostrowski
parczewski
ostrowski
parczewski
parczewski
ostrowski
ostrowski
siemiatycki
ostrowski
parczewski
ostrowski
Gospodarstwo
1
8
1
5
8
6
10
5
4
8
4
10
3
2
4
9
5
7
7
2
10
6
3
2
9
3
9
1
6
7
PAR
(z!)
5,63
4,23
4,08
3,90
3,73
3,67
3,66
3,56
3,37
3,03
2,76
2,75
2,58
2,57
2,38
2,06
1,83
1,83
1,81
1,80
1,62
1,28
1,11
1,07
0,95
0,80
0,72
0,68
0,54
0,49
Podsumowanie
Zainteresowanie turystów wypoczynkiem w analizowanych gospodarstwach agroturystycznych by o niewielkie. (wiadczy o tym wspó czynnik wykorzystania miejsc noclegowych w ci%gu roku, który wynosi "rednio 4,8%,
przy czym by najwy!szy w powiecie siemiatyckim (5,66%).
Procentowy udzia miejsc noclegowych (wska#nik „fair share”) i sprzedanych us ug (wska#nik „market share”) w gospodarstwie by zró!nicowany
we wszystkich powiatach, a rzeczywisty udzia w rynku („market penetration”) by ujemny w sze"ciu gospodarstwach nale!%cych do powiatu ostrowskiego i parczewskiego oraz w pi$ciu gospodarstwach z powiatu siemiatyckiego. Mo!e to "wiadczy' o niew a"ciwie prowadzonych us ugach lub
o niewystarczaj%cej promocji gospodarstw i powiatów, jak równie! o przeszacowaniu wielko"ci bazy noclegowej w regionie w stosunku do zapotrzebowania na us ugi agroturystyczne.
ZN nr 98
107
Badane gospodarstwa znacznie ró!ni y si$ w zakresie wyników finansowych mierzonych kategori% nadwy!ki bezpo"redniej uzyskanej w gospodarstwie z turystyki i warto"ci% wska#ników POP i PAR. Nale!y przy tym
podkre"li', !e roczny dochód uzyskany w gospodarstwie z turystyki wynosi
"rednio 9524,92 z , przy czym w 7 gospodarstwach (23,3%) nie przekracza
5000 z , natomiast w 9 (30%) zawiera si$ w przedziale 5355,82-9008,60 z ,
a w pozosta ych (14 gospodarstwach – 46,7%) wska#nik ten osi%gn% warto"' od 10402,5 z do 30823,12 z . Najwi$kszy przeci$tny dochód z agroturystyki uzyskano w powiecie parczewskim (11344,52 z ). Ponadto dochód
analizowany na tle popytu us ug (POR) wynosi "rednio dla gospodarstwa
48,02 z , jednak!e w 12 gospodarstwach (40%) przekracza 50 z , a w 13
(43,3%) zawiera si$ w przedziale 40-50 z . Dochód przypadaj%cy na jedno
dost$pne miejsce noclegowe (w ci%gu roku) w gospodarstwie agroturystycznym (PAR) w 20 gospodarstwach (66,7%) nie przekracza 3 z , przy czym
w 6 z nich kszta towa si$ poni!ej 1 z .
Bibliografia
Ciepiela G.A., Jasi&ska A., Rola i potrzeby wspó czesnego turysty w kreowaniu oferty gospodarstw ekoagroturystycznych, [w:] Innowacje
w rozwoju turystyki, M. Jalinik (red.), Wyd. PB Bia ystok 2008: 271-281.
Dubel K., Przyrodnicze i kulturowe uwarunkowania rozwoju agroturystyki.
[w:] Agroturystyka w teorii i praktyce, K. M ynarczyk, M. Marks (red.),
Wyd. UWM Olsztyn 2002: 139-146.
Drzewiecki M., Agroturystyka. Za o#enia – uwarunkowania – dzia ania. Instytut Wydawniczy „(wiadectwo”, Bydgoszcz 1995.
Gradziuk P., Ekonomiczna analiza wykorzystania s omy na cele energetyczne, [w:] S oma – energetyczne paliwo, A. Grzybek, P. Gradziuk,
K. Kowalczyk (red.), Wyd. Wie" Jutra 2001: 54-61.
Kasperczyk M., Kacorzyk P., Preferencje go!ci odwiedzaj"cych gospodarstwa agroturystyczne, [w:] Wybrane zagadnienia z turystyki wiejskiej,
J. Bergier, B. Sawicki (red.). Wyd. PWSZ im. Papie!a Jana Paw a II
w Bia ej Podlaskiej 2005: 117-120.
Knecht D., Agroturystyka w agrobiznesie, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009:
27-34.
Koby ecki J., Plichta M., Wybrane uwarunkowania organizowania agroturystyki, [w:] Marketing w agroturystyce. Monografie nr 75, M. Plichta,
J. Sosnowski (red.). Wyd. AP 2006: 29-40.
Koniszyk M., Jak mierzy% udzia w rynku? Hotelarz, 2, 2007: 5-9.
Lubas B., Uk ad hotelowego rachunku zysków i strat wed ug Standardowego
Systemu Rachunkowo!ci Hotelowej (SSRH). Kwartalnik „e-Finanse”,
4. www.e-finanse.com. 2008.
Ma y rocznik statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2012.
Marks E., Pa ucha I., M ynarczyk K., Rodzaje wiejskiej bazy noclegowej i ich
specyfika, [w:] Agroturystyka, K. M ynarczyk (red.), Wyd. UWM, Olsztyn 2002: 30-61.
ZN nr 98
108
Osek M., Janocha A., Milczarek A., Klocek B., Wyniki produkcyjne i poubojowe oraz walory smakowe mi$sa kurcz"t brojlerów #ywionych mieszankami nat uszczanymi ró#nymi olejami ro!linnymi. Ro"liny Oleiste,
XXVI, 2, 2005: 541-550.
Osek M., Milczarek A., Wynik tuczu, warto!% rze&na oraz jako!% mi$sa !wi'
rasy pu awskiej #ywionych mieszankami z udzia em nasion bobiku
i rzepaku. Rocz. Nauk. Zoot., T. 32, z. 2, 2005: 103-113.
Przezbórska L., Udzia agroturystyki w tworzeniu dochodów w agroturystycznych gospodarstwach rolnych Wielkopolski, Stowarzyszenie
Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu Roczniki Naukowe tom III, z. 6,
2001: 104-108.
Rynek Rolny, Nr 12(262), 2012.
Sawicki B., Perspektywy rozwoju us ug agroturystycznych w Polsce, [w:]
Rozwój turystyki na obszarach wiejskich, M. Jalinik (red.), Wyd. PB,
Bia ystok 2007: 49-57.
Sikora J., Gospodarstwa agroturystyczne w !wietle sytuacji spo eczno-ekonomicznej polskiej wsi, Pozna&: 25-33.
Sikora J., 2012. Agroturystyka. Przedsi$biorczo!% na obszarach wiejskich.
Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2008: 191-205.
Sikorska-Wolak I., Instytucjonalne czynniki rozwoju agroturystyki. Monografie nr 80 pod red. G.A. Ciepieli i J. Sosnowskiego Agroturystyka - moda czy potrzeba?, Wyd. AP, Siedlce 2007: 420-430.
Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka, 2006: 162-171.
(wietlikowska U. (red.), Agroturystyka, Wyd. SGGW, Warszawa 2000: 242-255.
Urz%d Statystyczny w Krakowie. Turystyka w województwie ma opolskim
w 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne 2012.
www.stat.gov.pl/krak
Urz%d Statystyczny w Olsztynie. Turystyk w województwie warmi'sko-mazurskim w 2011 r. Informacja sygnalna. Olsztyn, 05.31.2012.
www.stat.gov.pl/olsz
Wiatrak A.P., Baza agroturystyczna w Polsce i na !wiecie, Zesz. Nauk. AR
im. H. Ko %taja w Krakowie, 402, 2003: 9-18.
ZN nr 98

Opłacalność działalności turystycznej w gospodarstwach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Umowa abonamentowa Rating Monitoring Raport handlowy čród

Tomasz Ostrowski Adwokat. Ukończył studia prawnicze na

Akademia Ma³ego Sportowca

Oglądaj/Otwórz - Repozytorium UPH

KFM Karta zgłoszenia /muzyka rockowa

bezpłatne konsultacje prawne

Pobierz spis treści

10 lat Forum