Podstawy typografii

Podstawy typografii
Seminarium
Maciej Gebala
˛
[email protected]
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Co to jest typografia
Zbiór zasad, które moga˛ pomóc wydawcy, redaktorowi
technicznemu, grafikowi czy operatorowi DTP w
stworzeniu ksiażki
˛ dobrej pod wzgledem
˛
formy, ze
szczególnym uwzglednieniem
˛
zasad jezyka
˛
[polskiego].
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Typograficzne jednostki miar
System Didota (Europa poza W. Brytania)
˛
punkt typograficzny: 1p. = 1/2660 metra = 0,3759 mm
System Pica (USA)
83 pica = 350 mm
1 pc = 4,2169 mm
punkt typograficzny: 1 pt = 1/12 pc = 0,3514 mm
Postscript
1 pc = 1/6 cala = 4,2333 mm
1 pt = 1/72 cala = 0,3528 mm
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Pismo jako zbiór znaków
krój pisma – ogólne cechy graficzne (rodzina);
odmiany kroju – grubość, szerokość, pochylenie;
cechy krojów (subiektywne) – jasność,
ekonomiczność;
stopień pisma – odległość miedzy
˛
najwyższym
a najniższym elementem znaków pisma;
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Tradycyjne nazwy dla stopni pisma
3 p.
4 p.
5 p.
6 p.
7 p.
8 p.
9 p.
10 p.
12 p.
brylant
diament
perl
nonparel
kolonel
petit
borgis
garamond
cycero
14 p.
16 p.
20 p.
24 p.
28 p.
32 p.
36 p.
48 p.
Maciej Gebala
˛
średnian
tercja
dwugaramond
półkwadrat
dwuśrednian
dwutercja
konkordans
kwadrat
Podstawy typografii
Grubość pisma
Grubość pierwszej pionowej kreski litery n (w jej połowie)
w stopniu 10 p.
bardzo cienkie (< 0,2 mm)
cienkie (0,2 – 0,3 mm)
zwykłe (0,3 – 0,4 mm)
półgrube (0,4 – 0,6 mm)
grube (0,6 – 0,85 mm)
bardzo grube (> 0,85 mm)
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Szerokość pisma
Długość słowa OHamburgefonsz w stopniu 10 p.
bardzo waskie
˛
(< 25 mm)
waskie
˛
(25 – 30 mm)
normalne (30 – 35 mm)
szerokie (35 – 40 mm)
bardzo szerokie (> 40 mm)
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Linie pisma
1
2
3
4
5
6
podstawowa (normalna)
środkowa
wersalików
wydłużeń dolnych
wydłużeń górnych
akcentów wersalikowych
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Elementy budowy liter
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Rodzaje szeryfów
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Znaki pisma - litery
podrz˛edne – tekstowe, minuskuły
wersalikowe – majuskuły
kapitalikowe – mediuskuły
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Znaki pisma - cyfry
zwykłe
mediewalowe
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Znaki pisma - inne
interpunkcyjne
matematyczne i logiczne
chemiczne
akcentowe (diaktryczne)
inne
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Poziome kreski
— pauza (myślnik) (1 firet)
– półpauza (1/2 firetu)
- dywiz (około 1/3 firetu)
firet – jednostka równa stopniowi pisma (również em)
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Użycie pauzy
W tekście ciagłym
˛
pauza powinna być oddzielona od
tekstu odstepami
˛
o szerokości 1/4 firetu.
W dialogach na poczatku
˛
wiersza pauza powinna być
oddzielona od tekstu odstepem
˛
o szerokości 1/2
firetu lub 1/5 firetu.
Należy unikać stosowania pauzy na poczatku
˛
wiersza wewnatrz
˛ akapitu.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Zastosowania pauzy
Pomiedzy
˛
liczbami oznaczajacymi
˛
wartość
przybliżona.
˛
W dialogach literackich na poczatku
˛
każdej kwestii
(wypowiedzi narratora wplecione do przytoczonej
mowy należy ujać
˛ w pauzy z obu stron).
Pomiedzy
˛
wyrazami przeciwstawnymi (dobry — zły).
W wyliczeniach wersowych.
Półpauza może być stosowana zamiast pauzy.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Użycie dywizu
W tekście ciagłym
˛
dywizu nie oddziela sie˛ odstepami.
˛
Połaczenie
˛
przedrostka z nazwa˛ własna˛ (eks-Polak).
W połaczeniu
˛
wyrazów pełniacych
˛
równorz˛edna˛ role˛
(K˛edzierzyn-Koźle, Rydz-Śmigły, biało-czerwone).
Z członami niby i quasi (niby-artysta).
W parach wyrazów wystepuj
˛ acych
˛
zawsze razem
(gadu-gadu).
W wyrazach złożonych z liczba˛ w pierwszej cz˛eści
(XX-lecie).
W odmianie skrótów miedzy nimi a końcówka.
˛
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Użycie dywizu
Jeżeli wyraz zawierajacy
˛ dywiz jest dzielony w miejscu
łacznika
˛
podczas przenoszenia do nastepnej
˛
linii, to
wskazane jest przenieść łacznik
˛
do nastepnego
˛
wiersza.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Nawiasy
Zastosowanie nawiasów okragłych
˛
Uzupełnienie lub objaśnienie tekstu głównego.
Alternatywne sformułowania tekstu głównego.
Oznaczanie przykładów odnoszacych
˛
sie˛ do tekstu
głównego.
Zastosowanie nawiasów kwadratowych
Edytorskie (nie pochodzace
˛ od autora) wstawki,
poprawki, wyjaśnienia, tłumaczenia, komentarze.
Skróty, objaśnienia i wstawki odautorskie w cytatach.
Do oznaczenia zapisu fonetycznego.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Cudzysłowy
„ala” – apostrofowy (cytaty, tytuły, przytaczane słowa,
nazwy własne).
,ala’ – przecinkowy (cudzysłowy wewnatrz
˛ tekstu
objetego
˛
cudzysłowami).
«ala» – ostrokatny
˛
francuski (utwory poetyckie)
»ala« – ostrokatny
˛
niemiecki (podobnie jak
przecinkowy)
Wyrazy nie bed
˛ ace
˛ cz˛eścia˛ składowa˛ cytatów
(komentarze autora, narratora) wydziela sie˛
myślnikami.
Cudzysłowy moga˛ być eliminowane przez
zastosowanie innych środków wyrazu (zmiana
rodzaju czcionki – najcz˛eściej pochylona).
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Akapit
Cz˛eść tekstu rozpoczynajaca
˛ sie˛ wierszem
akapitowym i kończaca
˛ sie˛ wierszem końcowym.
Wciecie
˛
akapitowe powinno mieć wielkość 1 firetu lub
1,5 firetu (dla dłuższych wierszy)
Wiersz końcowy powinien mieć długość co najmniej
podwójnego wciecia
˛
akapitowego.
W akapitach bez wcieć
˛ wiersz końcowy powinien być
krótszy od wiersza pełnego o co najmniej 1 firet.
Wielkość wcieć
˛ powinna być stała dla całego tekstu.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Odległości miedzywyrazowe
˛
Jednakowe dla tekstów nie justowanych (1/3
szerokości dwóch liter „a”, od 1/4 do 1/3 filetu).
Zmienne dla tekstów justowanych (minimalna 1/4
filetu, maksymalna 3/4 filetu, preferowana 1/3 filetu).
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Dzielenie wyrazów
Należy ograniczyć liczbe˛ kolejnych przeniesień (nie
wiecej
˛
jak 3 dla długich wierszy i 6 dla krótkich).
Nie należy dzielić wyrazów dwusylabowych.
Nie należy dokonywać podziału po pierwszej literze
i przed ostatnia˛ krótka˛ sylaba˛ (np. li).
Nie wolno dzielić liczb i skrótów.
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii
Pozostawianie wyrazów na końcu wiersza
Nie należy pozostawiać na końcu wiersza.
tytułów przed nazwiskami (mgr, dr, ...);
liczb przed skrótami nazw;
inicjały imion przed nazwiskiem;
wyrazy jednoliterowe (a, i, o, u, w, z);
wyrazy po których nastepuj
˛ a˛ skróty itp. i itd.;
Maciej Gebala
˛
Podstawy typografii