wysoki dystans wobec władzy

Kulturowe zróżnicowanie
grzecznościowych aktów mowy
życzeń, powitań oraz skarg
w języku ukraińskim
oraz w amerykańskiej odmianie
języka angielskiego
mgr Iryna Prykarpatska
Instytut Filologii Angielskiej UJ
1
Cel badania
1. Wykazanie różnic kulturowych w
werbalnej realizacji grzecznościowych
aktów mowy: życzeń, powitań oraz
skarg w komunikacji bezpośredniej
Amerykanów i Ukraińców.
2. Wytłumaczenie zidentyfikowanych różnic
przez odwołanie sie do wartości kultury
amerykańskiej i ukraińskiej ujętych w
modelach kultury Halla i Hofstede.
2
Przesłanki do sformułowania hipotez
badawczych
Wynikają one z podstawowych założeń pragmatyki
międzykulturowej, w obszarze której mieści się niniejsze
badanie, a które zostały sformułowanych przez Annę
Wierzbicką (2003):
W różnych społeczeństwach oraz społecznościach ludzie
mówią inaczej; różnice w sposobach mówienia są
głębokie i systematyczne. Odzwierciedlają one różne
wartości kulturowe oraz wynikające z nich odmienne
hierarchie wartości; różne sposoby mówienia, różne style
komunikacyjne, które można wytłumaczyć i zrozumieć
przez odwołanie się do niezależnie ustalonych wartości
oraz priorytetów kulturowych. (Wierzbicka, 2003:69)
3
Założenia badawcze


Kultura jest kategorią nadrzędną, która
determinuje wszystkie działania człowieka,
w tym także komunikację werbalną (Hall).
Grzeczność jest uniwersalną nadrzędną
kategorią interakcji interpersonalnej
również zróżnicowaną kulturowo.
Hipotezy badawcze


Różnice w systemie wartości kultury
amerykańskiej i ukraińskiej skutkują odmiennymi
zachowaniami komunikacyjnymi Amerykanów i
Ukraińców.
Kulturowo motywowane różnice w komunikacji
werbalnej Amerykanów i Ukraińców będą
najbardziej widoczne w zrytualizowanych
grzecznościowych aktach mowy, które najpełniej
realizują normy społeczne.
Przedmiot badania
Badaniem objęto trzy różne grzecznościowe akty mowy (akty
illokucyjne):
• Życzenie, w którym nadawca przekazuje odbiorcy swoje przyjazne
uczucia i wyraża empatię (spełnia ono funkcję interpersonalną,
ekspresywną, poetycką). Realizuje ono grzeczność pozytywną.
• Powitanie, które umożliwia nawiązywanie oraz podtrzymywanie
kontaktu (spełnia ono funkcję fatyczną, personalną,
interpersonalną). Realizuje ono grzeczność pozytywną.
• Skarga, w której nadawca przekazuje odbiorcy swoją negatywną
opinię o popełnionej przez niego społecznie niedopuszczalnej
czynności (SNC) i zmusza go do naprawy zaistniałej sytuacji.
Zagrażając twarzy interlokutorów (FTA), realizuje ona grzeczność
negatywną. Spełnia funkcję interpersonalną.
6
Metody zbierania danych
empirycznych
•
obserwacja naturalna (etap wstępny)
•
obserwacja uczestnicząca
•
Skonstruowany przez autorkę badania
kwestionariusz
•
Próbka reprezentatywna - respondeńci – native speakers i rodzimi
użytkownicy swoich kultur - są zróżnicowani ze względu na wiek,
miejśce zamieszkania, wykonywany zawód
•
Całkowita ilość respondentów – 188; 90 Amerykanów oraz 98
Ukraińców,
•
w tym 96 kobiet i 98 mężczyzn
7
Baza danych empirycznych

2350 formuły językowe
1146 formuły językowe realizujące życzenia

376 formuły językowe realizujące powitania

828 formuły językowe realizujące skargi

8
Metoda analizy danych empirycznych
• Formuła jest strukturą leksykalno-syntaktyczną o pewnym znaczeniu
semantycznym
• Operatory wewnętrzne są to środki leksykalne o funkcji
modyfikującej
• Posunięcie (ang. move), które jest realizowane za pomocą formuł
językowych, stanowi strukturalną jednostkę dyskursu o określonej
funkcji
• Posunięcie podstawowe stanowi rdzeń aktu mowy
• Posunięcia dodatkowe towarzyszą posunięciom podstawowym i
modyfikują ich moc illokucyjną. Ze względu na ich zewnętrzną
pozycję wobec posunięć podstawowych nazywamy je
operatorami zewnętrznymi
• Wzorzec powstaje w konsekwencji łączenia się ze sobą różnych typów
posunięć, które są realizowane przez odmienne formuły językowe
9
Metoda analizy danych empirycznych
• Analiza ilościowa
• Analiza jaĸościowa
Definicja Kultury wg
Geerta Hofstede
Kultura jest kolektywnym zaprogramowaniem
umysłu, które warunkuje zachowania
członków danej grupy kulturowej i
odróżnia ich od członków innej grupy
(Hofstede et. al..2007:160)
11
Wymiary kultury wg modeli
G. Hofstede i E. Halla
•
Dystans wobec władzy (PD) - może być niski lub wysoki; wyznacza się w jaki
sposób mniej władni członkowie społeczeństwa odbierają fakt nierównomiernie
rozdzielonej władzy;
•
Kolektywizm vs indywidualizm (IDV) - mierzy stopień spokrewnienia jednostki z
grupą; W kulturach indywidualistycznych ludzie dbają o siebie samych i o swoją
najbliższą rodzinę; w kulturach kolektywistycznych jako członkowie grupy
wewnętrznej lub kolektywu dbają o nich w zamian za lojalność);
•
Męskość vs żeńskość (MAS) – w kulturach męskich dominującymi wartościami są
sukces, pieniądze i rzeczy, natomiast w żeńskich –troska o innych i jakość życia;
•
Unikanie niepewności (UA) - mierzy stopień zagrożenia przez dwuznaczność i
niepewność nowych sytuacji;
•
Kontekst (wysoki vs niski) – odnosi się do relacji pomiędzy ilością informacji
bezpośrednio zawartą w wypowiedzi i w kontekście komunikacyjnym, która jest
potrzebna dla prawidłowego odczytania przekazu);
•
Monochroniczność vs polichroniczność - dotyczy rozumienia czasu. W kulturach
monochronicznych czas jest towarem, obowiązują zasady przestrzegania ścisłego
harmonogramu i wykonywania jednej czynności w określonym czasie. W kulturach
polichronicznych czas jest raczej konceptem filozoficznym, zasady dokładnego 12
planowania oraz przestrzegania ścisłego harmonogramu nie obowiązują; ludzie
mogą wykonywać kilka czynności naraz.
Model kultury Ukraińskiej vs Amerykańskiej
Wymiary
Ukraina
USA
Indywidualizm
~ 38
91
Dystans wobec władzy
~ 94
40
Męskość
~ 40
62
Unikanie niepewności
~ 94
46
Czas
poli
mono
Kontekst
wysoki
niski
13
Kulturowo motywowane modele grzecznośći
amerykańskiej
ukraińskiej
•
Okazywanie szacunku
wszystkim osobom niezależnie
od ich wieku, płci oraz statusu
społecznego – niski dystans
wobec władzy
•
Okazywanie szacunku
uwarunkowane wiekiem i
statusem społecznym
rozmówców - wysoki dystans
wobec władzy
•
Niewielkie okazywanie emocji
bez względu na typ relacji
interpersonalnych - męskość
•
•
Wyolbrzymianie własnych
osiągnięć - niski dystans wobec
władzy, duży indywidualizm oraz
męskość
Duża emocjonalność widoczna
w okazywaniu zainteresowania
odbiorcą, w empatii oraz w
dążeniu do budowania
pozytywnych relacji
interpersonalnych - żeńskość
•
Bagatelizowanie własnych
osiągnięć, skromność,
nieśmiałość - kolektywizm oraz
żeńskość
14
Wyniki analizy życzeń
(formuły, wzorce)
ukraińskich
amerykańskich
•
Umiarkowane nasycenie emocjonalne •
- męskość oraz indywidualizm:
– Pełne ekspresji formuły językowe
wzbogacone o podwójne wyrażenia
hipokorystyczne
– Semantycznie neutralne formuły
– Wypowiedzi tentatywne
– Wypowiedzi performatywne
– Syntaktycznie nierozbudowane
wzorce życzeń
•
Brak wrażliwości na zróżnicowanie
społęczno-demograficzne - niski
dystans wobec władzy oraz
indywidualizm:
– Szablonowe, wytarte formuły
językowe niezróżnicowane ze
wzgłedu na stopień zażyłości
relacji interlokutorów oraz
posiadany przez nich status
społeczny
Spontaniczna emocjonalność –
żeńskość:
– Syntaktycznie rozbudowane oraz
stylizowane wzorce życzeń
•
Dopasowanie życzenia do
zróżnicowania społęcznodemograficznego - wysoki dystans
wobec władzy oraz kolektywizm:
– Nieszablonowe formuły językowe
zróżnicowane ze względu na
stopień relacji interlokutorów oraz
posiadany przez nich status
społeczny
Wyniki analizy powitań (formuły,wzorce, posunięcia)
amerykańskich
• Niski stopień unikania
niepewności, niski dystans wobec
władzy, męskość oraz
indywidualizm:
ukraińskich
• Wysoki stopień unikania
niepewności, wysoki dystans wobec
władzy, żeńskość oraz koletywizm:
– Zróżnicowane ze względu na
społeczno-demograficzne cechy
rozmówców formuły i wzorce
powitalne
– Nieformalne, szablonowe,
emocjonalnie neutralne,
niezróżnicowane ze względu na
społeczno-demograficzne cechy
rozmówców formuły i wzorce • Wysoki kontekst komunikowania
się:
powitalne
• Niski kontekst komunikowania się:
– Dodatkowe posunięcia
(przeproszenia itd.) w
powitaniach skierowanych w
pośpiechu do przyjaciół
– Nieszablonowe, eliptyczne
formuły powitalne bez żadnych
dodatkowych posunięć w
powitaniach skierowanych w
pośpiechu do przyjaciół
Metoda analizy skarg
Obejmuje ona cztery poziomy o różnym stopniu złożoności:
1.
2.
3.
4.
Strategie rozumiane jako posunięcia podstawowe, które
realizują moc illokucyjną skargi – jest ona mierzona na
skonstruowanej przez autorkę niniejszego badania skali
intensywności skarg;
Formuły leksykalno-syntaktyczne realizujące strategie
dodatkowo modyfikowane przez operatory wewnętrzne;
Operatory wewnętrzne tworzone przez środki leksykalne, które
albo wzmacniają skargę (wzmacniające środki leksykalne - ang.
upgraders) albo ją osłabiają (osłabiające środki leksykalne –
ang. downgraders).
Operatory zewnętrzne czyli towarzyszące strategiom posunięcia
dodatkowe, które modyfikują ich intensywność z zewnątrz.
Strategie łącznie z posunięciami dodatkowymi tworzą kulturowo
zróżnicowane wzorce skarg.
17
5-cio stopniowa
skala intensywności skarg
1.
Rezygnacja z wykonania skargi;
2.
Sugerowanie, że miała miejsce społecznie niedopuszczalna czynność (SNC)
3.
Żart
2.
Ironia
3.
Napomknienie
4.
Uwaga konwencjonalnie niebezpośrednia
5.
Niezadowolenie
Wyraźna skarga
4.
5.
1.
1.
Oświadczenie, że miała miejsce społecznie niedopuszczalna czynność
2.
Prośba zawierająca wybaczenie
3.
Złagodzona prośba o naprawę
4.
Niezłągodzona prośba o naprawę
Ostrzeżenie
1.
Złagodzone
2.
Niezłagodzone
Natychmiastowa groźba
18
Analiza skarg
(strategie, formuły, operatory wewnętrzne, operatory zewnętrzne i wzorce)
amerykańskich
•
Niski stopień niepewności oraz męskość:
ukraińskich
•
– Mniej intensywne strategie dodatkowo
osłabiane przez operatory wewnętrzne
•
– Bardziej intensywne strategie
dodatkowo wzmacniane przez operatory
wewnętrzne
Indywidualizm:
– Pytania o zdolność i chęć naprawy
sytuacji
•
– Szablonowe pytania ogólne
– Nieeliptyczne pytania ogólne
– Operatory wewnętrzne pozwalające
mówiącemu uniknąć odpowiedzialności
za domaganie się naprawy SNC
•
Indywidualizm, niski dystans wobec władzy •
oraz wysoki kontekst komunikowanie się:
– Bardziej złożone wzorce skarg,
zawierające większą ilość posunięć,
m.in. operatorów zewnętrznych
Wysoki stopień unikania niepewności oraz
żeńskość:
Kolektywizm:
– Zdania rozkazujące
– Pytania szczegółowe
– Eliptyczne formuły leksykalnosyntaktyczne
– Solidaryzująca forma 1 os. liczby mn.
Kolektywizm,wysoki dystans wobec władzy
oraz wysoki kontekst komunikowanie się:
– Mniej rozbudowane wzorce skarg z
mniejszą ilością posunięć
Wyniki analizy życzeń, powitań oraz skarg
amerykańskich
•
Indywidualizm oraz niski dystans
wobec władzy:
ukraińskich
•
– Bezpośredność w zachowaniu,
szczerość
– Nienarzucanie woli odbiorcy
– Niewrażliwość na społecznodemograficzne cechy mówiących
•
Męśkość oraz niski stopień unikania
niepewności:
– Wrażłiwość na społecznodemograficzne cechy mówiących
•
– Umiarkowana i kontrolowana
emocjonalność
•
Niski kontekst komunikowanie się:
– Precyzyjne i jednoznaczne
wyrażanie intencji
komunikacyjnych za pomocą
szablonowych i konwencjonalnych
zwrotów.
Kolektywizm oraz wysoki dystans
wobec władzy:
Żeńskość oraz wysoki stopień unikania
niepewności:
– Niekontrolowana emocjonalność
oraz językowa spontaniczność
•
Wysoki kontekst komunikowanie się:
– Unikanie szablonowych
konwencjonalnych zwrotów
językowych
Dziękuję!
21