РОЗДІЛ I

Prof. zw. dr hab. Tadeusz ALEKSANDER
(Akademia Krakowska A.F. Modrzewskiego
m. Krakow, Polska)
KSZTAŁCENIE NA DYSTANS NASTĘPSTWEM ROZWOJU TECHNOLOGII
INFORMACYJNO -TELEKOMUNIKACYJNYCH
W polskiej teorii i praktyce oświatowej przez kształcenie na dystans zwykło się rozumieć
taką formę organizacyjną nauczania w której nauczający i uczący się są oddaleni od siebie. Nie
mają oni z sobą, podczas tego procesu, bezpośredniego kontaktu. Jest to wiec nauczanie bez
odwoływania się do tradycyjnych lekcji. Pomiędzy nimi jest natomiast określone urządzenie za
pośrednictwem którego uczący się zdobywa samodzielnie wiedzę, z reguły pod wpływem zaleceń
ze strony nauczyciela. Przez ten swój charakter staje się ono alternatywną propozycją dla tych
którzy nie mogą sobie pozwolić, z różnych powodów, na uczestnictwo w nauczaniu bezpośrednim
bo np. albo nie może ich przyjąć, np. z braku miejsca, dana instytucja oświatowa organizująca
kształcenie bezpośrednie albo nie mogą oni, też z różnych powodów (brak w danej chwili czasu na
naukę, daleki i utrudniony dojazd do instytucji bezpośredniego kształcenia oraz in.) podjąć
kształcenia w systemie nauczania bezpośredniego. Jest ono stosowane zarówno w kształceniu
młodzieży jak również – co dzieje się znacznie częściej – w kształceniu ludzi dorosłych.
Rozwój i dynamika a także ewolucja tego kształcenia (nazywanego zamiennie „kształceniem na
odległość”, Juszczyk, 2003) wyznaczana była przez postęp w rozwoju technicznym urządzeń, które mogły
zostać wykorzystane do nawiązania i utrzymywania kontaktu miedzy nauczycielem a uczącym się. Początek
dało mu kształcenie korespondencyjne rozwijane w Europie od połowy XIX w. Uczelnie korespondencyjne
kierowały „z dala” uczeniem się zainteresowanych osób przez dostarczanie im (na ogół drogą pocztową)
środków nauczania w postaci swoiście opracowanych podręczników oraz innych materiałów dydaktycznych
oraz przez indywidualne kontrolowanie postępów uczących się, dokonywane przez pisemne recenzowanie
nadsyłanych przez nich okresowo prac. Proces tego kształcenia składał się z czterech etapów. Pierwszy –
uczelnia przesyłała uczniowi – korespondentowi określoną ilość materiałów dydaktycznych. Etap drugi to
przesłanie zadania do uczelni wykonanego, w oparciu o otrzymane materiały i zalecenia z uczelni, przez
ucznia - korespondenta. Etap trzeci to przekazywanie porad i poleceń edukacyjnych (co do sposobu uczenia
się i utrwalania wiedzy) przez nauczyciela – konsultanta osobom uczącym się korespondencyjnie.
Przekazywane one są drogą korespondencyjną, telefonicznie lub też za pośrednictwem nagrań na taśmę.
Etap czwarty, ostatni to egzamin, najczęściej pisemny lub inna forma sprawdzenia wyników kształcenia.
Kształcenie to rozwijało się intensywnie w krajach rzadko zaludnionych, gdzie – ze względu na odległość utrudniony był bezpośredni dojazd uczących się do szkoły, Przykład: Kanada, kraje skandynawskie. Od lat
intensywnie rozwijało się ono w Polsce w postaci nieco zmodyfikowanej jako tzw. kształcenie zaoczne.
Dzisiaj do organizacji kształcenia korespondencyjnego wykorzystuje się także pocztę
elektroniczną. Za jej pośrednictwem uczelnia wysyła do uczących się rozmaite materiały i porady
odnośnie sposobu uczenia się oraz może też otrzymywać informacje od uczącego się. Poczta
elektroniczna bardzo ułatwiła przekazywanie informacji i całą interakcję pomiędzy uczelnią a
uczącym się oraz współpracę koleżeńską między nimi.
Już w latach 20 minionego wieku do organizowania kształcenia na dystans zaczęto wykorzystywać
radio. Wiemy dzisiaj, ze pierwsza audycja radiowa na świecie została nadana w Belgii w 1914 r. ale już w
1926 r. w Europie działały 123 radiostacje. Rozwój radia był również dynamiczny w Ameryce jak i w
niektórych krajach Azji (Japonia). Polska radiofonia publiczna rozpoczęła nadawanie programów zasadzie
już od 1924 r. ale pierwsze odczyty i wykłady naukowe przez radio zaczęto u nas emitować w 1925 r.
Cieszyły się one dużą popularnością odbiorców a to dzięki temu, że środki dźwiękowe zapewniały żywszy
kontakt wykładowcy ze słuchaczami. Wnet po tym wykreowały się w Polsce trzy kierunki działalności
edukacyjnej radia. Pierwszy to audycje dla nauczycieli szkół powszechnych, uzupełniające ich
wykształcenie ogólne i zawodowe. Drugi to wykłady naukowe dla wszystkich, nadawane w sezonach
zimowych. Trzeci to odczyty i felietony, poruszające aktualne zagadnienia z różnych dziedzin wiedzy a
przeznaczone dla najszerszych kręgów inteligencji. Audycje te cieszyły się sporą popularnością. Badania
publiczności radiowej z tamtych lat wykazały, że najczęściej (50 %) stanowiła ją inteligencja, w mniejszym
nieco stopniu (40%) ludność rzemieślnicza, robotnicza i drobni kupcy. Stosunkowo małą (zaledwie 5 %)
część publiczności radiowej stanowili wtedy rolnicy.
Пленарне засідання
37
Po II wojnie światowej w Polsce intensywnie rozwijano działalność edukacyjną przez radio.
Przykładem coraz lepsze audycje informacyjne i publicystyczne, umożliwiające słuchaczom poznanie
najważniejszych, w danej chwili, problemów politycznych, społecznych i gospodarczych kraju i całego
świata oraz liczne audycje literackie (słuchowiska, audycje poetyckie, lektura powieści w odcinkach)
wzbogacająca znajomość języka ojczystego kulturę wypowiedzi słuchaczy. W polskim radiu, w różnych
jego rozgłośniach tego okresu rozwinięto też nadawanie specjalnych serii audycji i programów
oświatowych. Przykładem imponujące swoim rozmachem serie wykładów radiowych zwane Wszechnicą
Radiową (od 1948 r.) i międzynarodowym Uniwersytetem Radiowym. Upowszechniano w ich toku
treści humanistyczne, przyrodnicze, techniczne i oczywiście filozoficzne. Wszystkie te programy służyły
uzupełnieniu wykształcenia ludzi dorosłych a także zaspokojeniu ich potrzeb intelektualnych oraz
zainteresowań nauką, techniką i kulturą. Wartość ich wyrażała się nie tylko w walorach poznawczych ale
także w tym, że dzięki falom radiowym ich treść docierała do najdalszych zakątków kraju a przez to
umożliwiała kontynuacje kształcenia tym, którzy nie mogli się uczyć, bądź ze względu na brak czasu bądź
ze względu na stan zdrowia w żadnej innej formie. Jedynym „niedomaganiem” radiowego nauczania były
(i są) ograniczenia w odbiorze spowodowane ściśle ustalonymi porami nadawania. Z powodu owej pory
nie mogli z nich korzystać potencjalni słuchacze zajęci wtedy pracą zawodową czy innymi zajęciami.
Trudności tych uniknął ten rodzaj kształcenia na dystans, który realizowany był przy pomocy
(audio) taśm magnetofonowych i płyt kompaktowych a także łącz telefonicznych. Przemysł
(edukacyjny i rozrywkowy) wielu krajów wyprodukował ogromne ilości (na szczęście według
ustalonych jednolitych norm) kaset magnetofonowych (początkowo kompaktowych a od 1991 r.
także cyfrowych kompaktowych). Ale tym razem brak kontaktu wizualnego uczestników kształcenia
z twórcami przekazywanych treści nie zawsze sprzyjał zainteresowaniu się słuchaczy poznawanymi
treściami i pogłębionemu poznawaniu treści przekazywanych przy pomocy tych mediów.
Znaczącym krokiem w rozwoju kształcenia na dystans stało się wynalezienie telewizji. W
warunkach polskich zwykło się telewizję dzielić na dwa rodzaje: bierną i interaktywną. Każda
stwarza możliwości zaaranżowania innego rodzaju uczenia się. Telewizja edukacyjna bierna to
rozpowszechnianie nagrań w postaci kaset video z programami edukacyjnymi lub zwykła emisja
telewizyjna. Kasety video (lub magnetowidowe) umożliwiają odtwarzanie obrazów telewizyjnych
oraz towarzyszącego im dźwięku przy pomocy magnetowidu lub kamwidu. Są one stale
udoskonalane (początkowo system VHS, następnie kasety cyfrowe z taśmą metalową).
Natomiast telewizja interaktywna to taka w której uczestnicy procesu edukacyjnego
(komunikacyjnego) mogą się nawzajem widzieć i słyszeć. Atrakcyjność edukacyjna telewizji
interaktywnej polega na tym, ze łącząc ruchomy obraz z dźwiękiem staje się ona multimedium
ukazującym określone treści w bogatszy sposób niż inne formy kształcenia na dystans a przez to
umożliwia jednocześnie poznanie wielu zmysłami, co korzystnie wpływa na efekty aktywności
poznawczej. Nic też dziwnego, że wyznaczono jej tak ważną rolę w kształceniu młodzieży i
dorosłych oraz upowszechnieniu kultury.
W polskiej praktyce edukacyjnej wypracowane zostały, już w latach 70. tych XX w., dwie
poważne agendy kształcenia na dystans z wykorzystaniem radia i telewizji. Pierwsza to Telewizyjne
Technikum Rolnicze (1973) oraz Radiowo -Telewizyjna Szkoła Średnia (1976). Druga to Nauczycielski
Uniwersytet Radiowo - Telewizyjny (1973). Obie te instytucje organizowały kształcenie przez wykłady
wygłaszane przez specjalistów w radio i telewizji. Uzupełnieniem wykładów były porady dla uczących
się udzielane w – powołanej tym celu – sieci punktów konsultacyjnych.
Znacznie lepszym, niż telewizja (w tym i interaktywna) medium wykorzystywanym do
kształcenia zdalnego jest komputer multimedialny. Zapewnia on odtworzenie treści edukacyjnych z
różnych nośników (pendriver, płyty CD - ROM) i to w dowolnej, dogodnej dla uczącego się,
chwili. Przez to zapewnia on daleko idącą indywidualizację procesu kształcenia. Cechuje go o wiele
lepsze – niż w przypadku telewizji interaktywnej – możliwości prezentacyjne treści i spora
interaktywność (dobieranie najkorzystniejszego tempa pracy, bezpośrednie lub pośrednie
sprawdzanie stopnia opanowania materiału i in.). Nauczanie za jego pośrednictwem ma jednak
wyraźny mankament. Jest nim, w przypadku autonomicznego stanowiska komputerowego tj. bez
połączenia z siecią Internet, bierny (bez interaktywności) odbiór przekazywanych treści. Owe cechy
biernego medium dydaktycznego niewątpliwie obniżają poziom oczekiwanych efektów kształcenia,
zarówno dzieci i młodzieży jak i dorosłych.
38
Збірник наукових праць третьої Міжнародної науково-практичної конференції
«Інформаційно-комунікаційні технології в сучасній освіті: досвід, проблеми, перспективи»
Prawdziwy przełom – jak pisze profesor Stanisław Juszczyk, polski ekspert tego rodzaju
edukacji – w kształceniu na dystans dokonał się w świecie po upowszechnieniu się Internetu. To
rozwijające się w zawrotnym tempie nowe medium umożliwiające globalną komunikację oraz
najwyższy poziom interakcji znalazło natychmiast zastosowanie w kształceniu na dystans. Umożliwia
ono maksymalną interakcję na linii nauczyciel - uczący się i na płaszczyźnie student - student. Przez
interakcję w tym zakresie Internet wniósł absolutnie nową jakość do procesu kształcenia. To ona
zaczęła znacznie wpływać na zasięg kształcenia na dystans i niewątpliwie na jego efektywność.
Materiały poznawane w tym rodzaju kształcenia pobiera się z serwerów WWW. Dostęp do Internetu
otwiera przed uczącymi się na dystans wprost nieprzebrane zasoby danych z których można korzystać
dowolnie dla wzbogacenia treści omawianych w czasie kształcenia. Można w tym celu użyć także list
dyskusyjnych, grup nowinek i innych usług komputerowo – sieciowych. Wiadomości w tym rodzaju
uczenia się można sobie przyswajać indywidualnie lub zbiorowo. Na ich podstawie uczący się odbiorcy
mogą wykonywać różnorodne ćwiczenia (indywidualnie lub w grupach).
Począwszy od 1986 r, na świecie rozwija się wyodrębniony organizacyjnie typ kształcenia na
dystans nazwany e-learningiem. Realizowany jest przez uczelnianą sieć komputerową i Internet. Oznacza
wspomaganie dydaktyki akademickiej za pomocą kom puterów osobistych i Internetu. Zamiast
tradycyjnych wykładów oferuje ono specjalnie – opracowane w celach edukacyjnych - programy do
nauczania poszczególnych przedmiotów. Uczący się otrzymuje przez Internet treść wykładów do
samodzielnego przestudiowania. Otrzymuje też polecenie wykonania określonej ilość ćwiczeń i zadań.
Nauczanie (jeśli prowadzi do uzyskania dyplomu) z reguły kończy się egzaminem organizowanym w
danej uczelni w ustalonej formie, miejscu i czasie. Jak widać, system organizacyjny tego kształcenia
wyraża się w specyfice przygotowywania ofert programowych, odmiennej od tradycyjnej metodyce
prowadzenia zajęć (np. wykładów), specyfice wykonywania prac laboratoryjnych, ćwiczeń a także
sposobu zaliczania zajęć i egzaminowania. System nauczania e - learningowego staje się coraz
popularniejszy i to nie tylko w uczelniach i ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego
techników i ekonomistów ale także i humanistów (w tym nauczycieli). Przyczyną tej sytuacji są
stosunkowo niskie koszty utrzymania instytucji edukacyjnej organizującej nauczanie e - learningowe. Nie
musi ona budować czy wynajmować i utrzymywać obszernej infrastruktury edukacyjnej w postaci sal
wykładowych, laboratoriów i pracowni. Słabą jednak stroną kształcenia w systemie e – learningu jest brak
możliwości przekazania umiejętności i nawyków zawodowych, kształtowanych prawie wyłącznie w toku
ćwiczeń w warsztatach szkoleniowych i w toku wykonywania zajęć praktycznych na stanowisku pracy.
Pedagogika medialna w Polsce wypracowała kilka modeli metodyczno -organizacyjnych
kształcenia na dystans. Modele te cechuje z jednej strony sensowne, zweryfikowane przez dotychczasową
praktykę kształcenia połączenie nauczania tradycyjnego z wykorzystaniem technicznych mediów
nauczania. Funkcjonowanie tych modeli przekonuje też, ze efektywne kształcenie na dystans, mimo, że
modne i atrakcyjne, nie morze się odciąć od podstawy i elementów nauczania tradycyjnego,
bezpośredniego. Istnieje kilka modeli tego nauczania. Do najbardziej rozpowszechnionych należą: model
konsultacyjny, model korespondencyjny i model wspierający samokształcenie.
Model konsultacyjny kształcenia na dystans polega na tym, że indywidualne korzystanie z
treści odbieranych za pośrednictwem mediów jest wspierane organizowanymi w stałych terminach
zjazdami w placówkach edukacyjnych (szkołach i uczelniach, centrach kształcenia, dokształcania i
doskonalenia, punktach konsultacyjnych przy uczelniach oraz in.). Przybywają do nich uczestnicy
edukacji na dystans po porady, wskazówki, wyjaśnienia i opinie zasięgane u fachowców i
specjalistów od organizacji i metodyki nauczania co do treści i metody dalszego kształcenia się. Takie
konsultacje są też formą monitoringu i względnie stałej kontroli procesu kształcenia się na dystans.
Dla odmiany w modelu korespondencyjnym kształcenia na dystans proces nauczania jest
wspierany przez wymianę, z reguły drogą korespondencyjną, materiałów edukacyjnych i prac
kontrolnych wykonanych przez uczących się. Elementem składowym tego modelu kształcenia jest
także konsultowanie się, różnymi możliwymi kanałami komunikacyjnymi (pośrednimi z
nauczycielami i konsultantami). Kanałami tymi są dzisiaj: faks, poczta elektroniczna i oczywiście
telefon (w tym także komórkowy). Za ich pośrednictwewm docierać mogą do uczących się nie
tylko informacje co do treści i metodyki oraz organizacji kształcenia na dystans ale także słowa
zachęty do dalszej nauki co niejednokrotnie wyraźnie wzmacnia motywację uczących się do
czynienia dalszych kroków na trudnej drodze edukacyjnej.
Пленарне засідання
39
Trzeci model kształcenia na dystans nazwiemy wspieranym przez samokształcenie (w polskiej
literaturze pedagogicznej omawiany on jest raczej jako „wspierający samokształcenie”). W tym modelu
proces ten jest mocno wspierany przez samokształcenie, realizowane przez jego uczestników w toku
nauki indywidualnej, realizowanej w różnych porach dnia, w rozmaitych miejscach i w odmiennym
tempie a także innymi metodami. W tym modelu uczący się nie tylko ubogacają i uzupełniają proces
uczenia się na dystans swoją inwencją i pomysłowością samokształceniową ale także dokonują kontroli
jego przebiegu i samooceny uzyskanych w jego toku wyników kształcenia.
Od dawna wykreowały się dwie odmiany kształcenia na dystans. Pierwsza odmiana to
kształcenie synchroniczne (jednoczesne). Ma ono miejsce wtedy kiedy nauczający i uczący się mają
ze sobą kontakt dzięki jednoczesnemu i w tym samym czasie dostępowi (oczywiście na dystans) do
takich samych treści i umożliwi jednoczesnego wykonania czynności edukacyjnych. Takie
dwustronne połączenie czynności nauczającego z uczącymi się dokonuje się za pomocą systemu
wideokonferencji. Jest to jednak rozwiązanie dość kosztowne, Wymaga bowiem posiadanie na ogół
drogiego i specjalistycznego sprzętu i to zarówno po stronie wykładowcy jak i uczącego się.
Drugie to nauczanie asynchroniczne (niejednoczesne). Nie wymaga ono od uczestników
procesu oświatowego, realizowanego na dystans, stałego połączenia w czasie edukacji, ponieważ
przekazywane materiały i informacje są niezależne od czasu i położenia. Przykładem tej odmiany
kształcenia na dystans jest przyjmowanie informacji przez Internet, a następnie komunikowanie
asynchroniczne z wykorzystaniem usługi a – mail lub in.
Jak już wspominano kształcenie na dystans ma duże tradycje. Ukształtowało je kształcenie
korespondencyjne, rozwijane od lat w wielu krajach świata. Jednak rozmachu nabierało w miarę rozwoju
technicznych a ostatnio także elektronicznych środków komunikacji. W jego rozpowszechnienie,
zwłaszcza na poziomie wyższym duży wkład wniosła Anglia, zwłaszcza uruchomiony w niej w 1969 r.
londyński Uniwersytet Otwarty, którego doświadczenia posłużyły jako wzór wielu innym uczelniom do
rozwinięcia idei nauczania otwartego. Ta największa instytucja pedagogiczna Zjednoczonego Królestwa
(aktualnie ponad 200 tyś. studentów) oferuje słuchaczom wirtualne wykłady, dyskusje w grupach oraz
analizę i poprawę prac pisemnych przekazywanych za pomocą sieci komputerowej. Te pionierski system
edukacyjny za podstawę procesu kształcenia przyjął następujące elementy dydaktyczne: przesyłanie
słuchaczom materiałów do studiowania, programy telewizyjne i radiowe (produkowane przez sieć BBC),
wykorzystanie komputerów, szkoły rezydencjalne w centrach konferencyjnych, nauczanie przez Internet i
wiele innych. Dzięki tym ofertom mimo, że Uniwersytet Otwarty kształci na dystans jest on jednym z
najlepszych uniwersytetów w Zjednoczonym Królestwie. W narodowym rankingu dokonanym w 98
uniwersytetach brytyjskich Uniwersytet Otwarty zajął 11 miejsce.
Londyński Uniwersytet otwarty stał się wzorem instytucji kształcenia na dystans w wielu innych
krajach. W Szwecji w jego ślady poszedł Otwarty Uniwersytet Bałtycki. Stosowane w nim, od wielu lat
metody i organizacja nauczania są wzorcowymi jeśli idzie o kształcenie na dystans. Nic też dziwnego że
uczy się w nim ponad 3 tys. słuchaczy i to nie tylko w krajów skandynawskich ale i Europy Środkowej.
W naszym kraju nauczanie na dystans organizuje i to z dużym powodzeniem Polski
Uniwersytet Wirtualny utworzony przez Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej i Wyższą Szkołę
Humanistyczno – Ekonomiczną w Łodzi. Połączono w nim zaplecze naukowe i dydaktyczne oraz
doświadczenie obu uczelni, wsparte infrastrukturą technologiczną. Dzięki temu Uniwersytet ten oferuje
nowoczesne, na miarę XXI wieku, studia przez Internet. W Uniwersytecie student otrzymuje dostęp do
materiałów (przygotowanych przez specjalistów) umieszczonych w sieci i na przesyłanych mu płytach
CD – ROM. W odróżnieniu od zajęć tradycyjnych studenci uczą się w grupach, komunikując się
wyłącznie przez Internet (grupa dyskusyjna, e - mail, forum, czat). Każda grupa ma opiekuna, który
pomaga uczącym się w studiowaniu. Studenci otrzymują od niego zadania, polecenia oraz projekty do
wykonania, Systematyczna indywidualna nauka wymaga od nich dużej samodyscypliny. Wskazana też
jest ich aktywność na forum dyskusyjnym. Zdawanie egzaminów i przygotowanie prac dyplomowych
odbywa się w sposób tradycyjny. Dyplom ukończenia studiów w Polskim Uniwersytecie Wirtualnym
jest taki sam jak w przypadku absolwentów studiów tradycyjnych, Zdobywa się go jednak, w głównej
części zajęć, inną drogą. Uniwersytet umożliwia uczenie się w dowolnym miejscu i dogodnym czasie i co też ważne - we własnym indywidualnym tempie. Dodatkową zaletą nauczania w Wirtualnym
Uniwersytecie jest niski koszt studiów. Nadto, przy kontynuowaniu kształcenia w tym systemie nie
trzeba płacić za dojazdy do uczelni, noclegi i wyżywienie w miejscu studiów.
40
Збірник наукових праць третьої Міжнародної науково-практичної конференції
«Інформаційно-комунікаційні технології в сучасній освіті: досвід, проблеми, перспективи»
Podobnego typu nauczanie organizują także inne polskie szkoły wyższe: Uniwersytet
Warszawski, Uniwersytet Łódzki, politechniki w; Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku. Oprócz prób
nauczania według modelu „otwartego” w wielu polskich uczelniach, zwłaszcza ekonomicznych i
politechnikach, spore postępy czyni nauczanie typu e-learning. Zachęty do jego upowszechniania
płyną z dorocznych konferencji na jego temat organizowanych w tych uczelniach.
Światowymi liderami w stosowaniu kształcenia na dystans są jednak Stany Zjednoczone i
Kanada, gdzie od wielu lat wdraża się zaawansowane technologie informatyczne na różnych
uczelniach i rozmaitych kierunkach kształcenia. Już u progu XXI w. 60 % ogółu amerykańskich
szkół wyższych proponowało studentom programy do nauki w sieci i na płytach CD - ROM a
przedmioty studiowane przez Internet były tam uzupełniane w toku tradycyjnych zajęć. Za
najlepszą uczelnię w realizacji kształcenia na dystans uznany został w USA Karnegie Mellon
University w Pitsburgu. Zamiast tradycyjnych wykładów tworzy się tam specjalne programy
edukacyjne emitowane przez sieć komputerową. Oprócz przyswajania ich treści studenci wykonują
sporo ćwiczeń, zalecanych im przez program. Uczą się także w zespole, wykonując wspólnie
określone zadania praktyczne.
Kształcenie na dystans zastosował też Uniwersytet Athabasca – największa uczelnia otwarta w
Kanadzie. Przekazuje ona słuchaczom większość treści w sieciach komputerowych. Już pod koniec XX
wieku wykształciło się na nim, w systemie kształcenia na dystans, ponad 20 tyś. specjalistów od
marketingu i zarządzania, informatyki oraz wybranych specjalności z nauk społecznych.
Za przykładem wymienionych krajów nowe technologie informacyjne trafiają do
szkolnictwa i oświaty krajów rozwijających się Azji i Afryki. One też stopniowo doceniają
znaczenie kształcenia na dystans. Widzą w nim nie tylko możliwość poprawy wskaźnika
scholaryzacji swego społeczeństwa ale także sposób na wdrożenie nowoczesnych technologii w
gospodarce i zarządzaniu nią.
Doświadczenia wielu szkół wyższych w organizowaniu kształcenia na dystans, zwłaszcza w
uniwersytecie wirtualnym, dowodzą, że kształcenie to przynosi znaczne oszczędności. Uczelnie
organizujące takie nauczanie nie muszą nie tylko rozbudowywać infrastruktury ale nawet zmniejszają
zagęszczenie swoich sal dydaktycznych. Niezłe też są wyniki kształcenia w tym systemie.
Przeprowadzone przed laty badanie w Califiornia State University (Juszczyk, 2003) wykazały, że
studenci tych studiów osiągnęli wyniki o około 20 % wyższe niż ich rówieśnicy studiujący
tradycyjnie. Fakt ten wskazuje, że obok możliwości przyspieszenia procesu wirtualizacji studiów i to
nie tylko dla młodzieży ale i dla dorosłych nie można przechodzić obojętnie.
Literatura:
1. Barcikowska Wanda: Radio i telewizja w szkolnym systemie kształcenia dorosłych.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980.
2. Bednarek Józef: Multimedia w kształceniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2008.
3. Bednarek Józef: Środki masowego przekazu. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI
wieku. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, t. VI, s. 397-405.
4. Górnikiewicz Jacek Zb.: Edukacja na dystans. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI
wieku. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, t. I, s. 942 - 946.
5. Juszczyk Stanisław: Kształcenie na odległość (online). W: Encyklopedia pedagogiczna
XXI wieku. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, s. 872-879.
Пленарне засідання
41