Boo Zawsze piekne - Kraków Miasto Literatury

Katherine Boo
ZAWSZE PIĘKNE
Życie, śmierć i nadzieja w slumsach Bombaju
tłumaczenie Adriana Sokołowska-Ostapko
Kraków 2013
2
Kraków jest prawdziwą potęgą wydawniczą. Działa tu ponad 100 wydawców
publikujących dosłownie wszystko: od literatury sensacyjnej po wiersze noblistó w, od
romansu po podręczniki akademickie, od biografii po fantastykę. Publikacje krakowskich
oficyn odnoszą sukcesy na krajowym rynku wydawniczym, otrzymują najważniejsze
nagrody literackie, ale przede wszystkim stanowią znakomitą ofertę dla czytelnika, który
w bogactwie tytułów i gatunków zawsze znajdzie coś dla siebie.
Dlatego wspólnie z krakowskimi wydawcami proponujemy Ci blisko 70 tekstów, jakie
warto przeczytać tego lata. Wśród nich z pewnością znajdziesz opowieść idealną dla
siebie. A jeśli po przeczytaniu darmowego fragmentu książki nie będziesz w stanie się już
od niej oderwać, z łatwością możesz nabyć e-booka klikając w link na końcu
zeskanowanego fragmentu. Możesz też udać się do jednej z poniższych krakowskich
księgarń, gdzie pokazując pobrany fragment e-booka skorzystasz z 10-procentowego
rabatu na zakup tradycyjnej wersji książki:
• Księgarnia Bona przy ulicy Kanoniczej 11
• Księgarnia Matras przy Rynku Głównym 23 i w Galerii Kazimierz
• Księgarnia Młoda w Kamienicy Szołayskich przy Placu Szczepańskim 9
• Księgarnia Muza przy ul. Królewskiej 47
• Księgarnia Pod Globusem przy ul. Długiej 1
Wirtualna Biblioteka Wydawców to część programu Kraków Miasto Literatury.
Akcję organizuje Krakowskie Biuro Festiwalowe. Partnerami akcji są: Instytut Książki
oraz wydawnictwa i oganizacje: a5, Austeria, Bona, Dodo Editor, Fundacja Przestrzeń
Kobiet, Insignis Media, Karakter, Koobe, Sine Qua Non, Skrzat, Stowarzyszenie Pisarzy
Polskich, WAM, Wydawnictwo Literackie, Wydawnictwo Otwarte, Znak, Znak
Literanova, Znak Emotikon.
Projekt dofinansowany jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego z programu Promocja Czytelnictwa.
Więcej informacji na stronie: www.miastoliteratury.pl
3
4
Między krzakami róż
17 lipca 2008, Bombaj
Zbliżała się północ, jednonoga kobieta doznała ciężkich poparzeń, a bombajska policja
szykowała się do aresztowania Abdula i jego ojca. Rodzice Abdula wyjątkowo szybko
i zgodnie podjęli decyzję. Schorowany ojciec pozostanie w zagraconej, krytej falistą
blachą chacie położonej w slumsach nieopodal międzynarodowego lotniska i bez słowa
odda się w ręce stróżów prawa, gdy po niego przyjdą. Uciekać musi Abdul, jedyny
żywiciel jedenastoosobowej rodziny.
Syna jak zwykle nie pytano o zdanie, zresztą chłopak i tak był ledwo żywy ze strachu.
Miał szesnaście, może dziewiętnaście lat – rodzice nigdy nie mieli głowy do dat – przy
czym Allach w swojej nieprzeniknionej mądrości obdarzył go nikłą posturą i nerwowym
usposobieniem. Sam Abdul nazywał siebie krótko tchórzem. Nie znał się na ucieczkach
i przechytrzaniu policji. Tak naprawdę znał się tylko na jednym: na śmieciach. Odkąd
sięgał pamięcią, zajmował się skupowaniem i sprzedawaniem firmom recyklingowym
odpadów wyrzucanych przez bogatszych ludzi.
Owszem, Abdul rozumiał, że musi jak najszybciej zniknąć, ale gdy tylko przekroczył
próg domu, wyobraźnia go zawiodła. Przez pewien czas biegł prosto przed siebie, jednak
już po chwili zatrzymał się i pędem ruszył z powrotem. Do głowy przychodziła mu tylko
jedna kryjówka – szopa, w której przechowywał śmieci.
Kiedy ponownie znalazł się w domu, zatrzasnął drzwi wejściowe i wyjrzał na
zewnątrz. Barak, w którym mieszkała jego rodzina, znajdował się pośrodku długiego
rzędu podobnych chat, naprędce skleconych z przypadkowych materiałów; składzik
z odpadami mieścił się tuż obok. Jeśli zakradłby się do niego niepostrzeżenie, udałoby
mu się pozbawić sąsiadów niewątpliwej przyjemności, jaką byłoby wydanie go w ręce
policji.
Abdul z niepokojem zerknął na księżyc, wyjątkowo pyzaty i beztrosko jasny. Srebrzysty
blask niebezpiecznie rozświetlał zakurzony plac i koślawiące się po jego drugiej stronie
chałupy, w których tłoczyło się ze dwadzieścia innych rodzin. Chłopak obawiał się, że tej
nocy nie tylko on przyczaił się za drzwiami ze sklejki, by z ukrycia obserwować okolicę.
Niektórzy sąsiedzi nie życzyli dobrze jego rodzinie z powodu historycznych zaszłości
między hinduistami a muzułmanami. Niechęć innych miała podłoże bardziej współczesne,
ekonomiczne. Handel śmieciami, uznawany przez wielu Hindusów za niegodne zajęcie,
sprawił, że poziom życia rodziny Abdula znacznie się poprawił.
Na placu przed domem panował nienaturalny spokój. Zwykle nabrzeże zbiornika
ze ściekami, stanowiącego wschodnią granicę dzielnicy biedy, tętniło życiem do późnej
nocy. Było to jedyne miejsce, w którym mogło znaleźć ujście napięcie narastające
w ciasnych chatach i wąskich uliczkach slumsów. Dlatego ludzie tak tłumnie wylegali na
5
majdan, by się kłócić, myć, gotować, romansować, doglądać kóz, grać w krykieta, stać
w kolejce do ogólnodostępnego kranu lub do miejscowego burdeliku albo najzwyczajniej
w świecie odsypiać efekty spożycia siarczystego samogonu pędzonego przez sąsiadów
Abdula. Teraz jednak, po awanturze i podpaleniu kobiety zwanej Kuternogą, wszyscy
pochowali się w swoich chatach.
Oprócz stadka zdziczałych świń, bawołu domowego i pojedynczych pijaczków, którzy
jak zwykle spali wprost na ziemi wtuleni twarzą w kurz, na dziedzińcu pozostała tylko
jedyna przytomna osoba, nieustraszony chłopiec z Nepalu. Siedział na samym brzegu
sadzawki, ramionami obejmował kolana, a cała jego postać spowita oparami ścieków
mieniła się na niebiesko za sprawą neonu reklamującego luksusowy hotel, który
znajdował się po drugiej stronie bajora. Obecność chłopca nie martwiła Abdula.
Wiedział, że ten mały, Adarsz, nie donosi policji, a przesiaduje na placu niemal do rana
tylko po to, by przeczekać nocne napady szału swojej matki.
Moment wydał się Abdulowi odpowiedni, wyśliznął się więc z domu, pędem rzucił
w stronę składziku i zamknął za sobą drzwi.
Ogarnęła go ciemność, w której słychać było jedynie gorączkowy chrobot szczurów,
ale mimo to chłopak odetchnął z ulgą. To było jego królestwo – jedenaście metrów
kwadratowych wypchanych po sam przeciekający w kliku miejscach dach przedmiotami,
z których tylko on potrafił zrobić użytek. Puste butelki po wodzie i whisky, spleśniałe
gazety, stare aplikatory do tamponów, pomięta folia aluminiowa, parasole, z których
zostały same druty, poprzecierane sznurówki, pożółkłe patyczki higieniczne, splątane
taśmy magnetofonowe, podarte pudełka, w których sprzedawano podróbki lalek Barbie.
Gdzieś w ciemnościach kryła się sama Berbee albo Barblie, okaleczona przez bogate
dzieci, które mając pełno zabawek, lubią eksperymentować na tych mniej lubianych.
Abdul zdążył się już nauczyć, w jaki sposób minimalizować ryzyko rozproszenia uwagi.
Wszystkie znalezione lalki układał na stosie szpargałów piersiami do dołu.
„Unikać kłopotów”. Tak brzmiała naczelna zasada Abdula Hakami Husaina; zasada tak
głęboko zakorzeniona w świadomości chłopaka, że znalazła odzwierciedlenie również
w jego wyglądzie. Głęboko osadzone oczy, zapadnięte policzki, przygarbione plecy
i żylasta postura – to wszystko sprawiało, że przeciskając się przez zatłoczone uliczki,
Abdul zdawał się zajmować jeszcze mniej przestrzeni niż inni wychudzeni mieszkańcy
slumsów. Prawie każda część jego ciała była skurczona, jeśli nie liczyć odstających uszu
i bujnych włosów, które za każdym razem, gdy ocierał pot, przylepiały się do czoła
i sterczały do góry niczym nakręcona na lokówkę grzywka dziewczynki.
W Annawadi, najbardziej rynsztokowej dzielnicy biedy, drobna, nierzucająca się
w oczy sylwetka to zaleta. Tutaj, na zachodnich obrzeżach finansowej stolicy Indii, trzy
tysiące osób żyło ściśniętych w trzystu trzydziestu pięciu chatach lub na ich dachach.
Niektórzy stąd uciekali, ale na ich miejsce zaraz przybywali następni. Zjeżdżali tu ludzie
z całego kraju, głównie Hindusi, reprezentanci wszystkich możliwych kast i odmian
6
hinduizmu. Sąsiedzi Abdula byli przedstawicielami tak wielu kultur i wyznań, że chłopak,
sam należący do kilkudziesięcioosobowej mniejszości muzułmańskiej, nawet nie
próbował ich zrozumieć. Annawadi jawiło mu się jako pole minowe naszpikowane
dawnymi i świeżymi urazami, dlatego już dawno postanowił koncentrować się jedynie na
tym, by uniknąć czyhających na każdym kroku pułapek. Ponieważ przede wszystkim
dzielnica ta, ulokowana na styku dwóch światów, stanowiła raj dla handlarza śmieciami
bogaczy.
Abdul i jego sąsiedzi koczowali na ziemi należącej do Krajowego Zarządu Lotnisk
w Indiach. Annawadi od terminalu międzynarodowego portu lotniczego oddzielała
jedynie obsadzona almami arteria, a nad dzielnicą biedy górowało pięć zbudowanych
wokół niej luksusowych hoteli obsługujących zamożnych pasażerów: cztery bogato
zdobione kamienne obeliski i jeden szklany, połyskujący na niebiesko hotel Hyatt.
Z najwyższych pięter tego ostatniego Annawadi i kilka przyległych zamieszkanych na
dziko terenów wyglądały niczym wioski przypadkowo rozsiane między eleganckimi
osiedlami.
– Wszystko dookoła to krzaki róż – mawiał młodszy brat Abdula, Mirczi. – A my
jesteśmy jak psie gówno między nimi.
W XXI wieku, gdy gospodarka Indii zaczęła się rozwijać szybciej niż jakakolwiek inna,
z wyjątkiem chińskiej, w najbliższym sąsiedztwie lotniska poczęły się mnożyć osiedla
mieszkaniowe i szklane biurowce. Jeden z wieżowców nazwano po prostu More –
więcej. Więcej dźwigów po to, by postawić więcej wysokich budynków, które będą
utrudniać lądowanie coraz większej liczbie samolotów: tam na górze, w spowitym
chmurą smogu „nadmieście”, odbywał się szaleńczy wyścig do dobrobytu, którego
okruchy trafiały do slumsów.
Każdego ranka tysiące zbieraczy śmieci wylegało z „podmiasta” na ulice w okolicach
lotniska, by w stosie odpadów, których Bombaj codziennie wydalał osiem tysięcy ton,
wynaleźć kilka kilogramów wypatrywali zmiętych paczek po papierosach, które
wyrzucano z pędzących głównymi arteriami samochodów, wyławiali ze ścieków
i wygrzebywali ze śmietników puste butelki po wodzie i piwie, po czym o zmierzchu
ciągnęli z powrotem w stronę slumsów. Zgięci pod ciężarem worków wyładowanych
odpadami przypominali korowód karykaturalnych mikołajów o poszczerbionych zębach
i oczach pałających żądzą zysku.
Czekał na nich Abdul ze swoją zardzewiałą wagą. W hierarchii śmieciowego biznesu
ten niepozorny nastolatek stał o szczebel wyżej od śmieciarzy: to on szacował wartość
znalezionych odpadów, skupował je, a następnie sprzedawał hurtowo niewielkim firmom
recyklingowym oddalonym o kilkanaście kilometrów od Annawadi.
Matka Abdula celowała w długich i owocnych targach ze śmieciarzami, których
potrafiła obrzucić najwymyślniejszymi obelgami, gdy żądali zbyt wiele za przyniesione
odpadki. Chłopak nie odziedziczył po niej talentu językowego, posiadał jednak niezwykle
7
cenną umiejętność segregowania śmieci i bezbłędnego rozróżniania sześćdziesięciu
rodzajów papieru, plastiku, metali i innych surowców wtórnych.
Musiał być szybki. Sortował śmieci od szóstego roku życia, kiedy to zastąpił ojca,
któremu gruźlica i harówka przy odpadach zrujnowały zdrowie. Zdolności motoryczne
chłopaka wykształciły się podczas pracy.
– I tak nie zaszedłbyś za daleko w szkole – zauważył ostatnio jego ojciec.
Abdulowi trudno było wyrobić sobie zdanie na ten temat, ponieważ nie miał zbyt wielu
okazji do nauki. Gdy był w wieku, w którym powinna się zacząć właściwa edukacja,
poszedł do pracy i od tamtej pory nie robił właściwie nic innego. Dzień w dzień
pracował w pyle i kurzu, od których smarki w nosie robiły się czarne. Dzień w dzień
wykonywał do znudzenia te same czynności i dzień w dzień świadomość, że będzie je
wykonywać do końca życia, wisiała nad nim niczym wyrok. Dlatego tego wieczoru, gdy
ukrywał się przed policją, po raz pierwszy pojawiło się w jego sercu coś na kształt
nadziei.
Swąd spalenizny był nieco słabszy w szopie, przygłuszał go smród śmieci i kwaśny fetor
strachu przepajający ubrania Abdula. Chłopak rozebrał się, po czym ukrył spodnie
i koszulę za stertą gazet niedbale ułożoną przy drzwiach.
Najlepszym pomysłem, jaki przyszedł mu do głowy, było ukrycie się za stosem śmieci
jak najdalej od wejścia. Żeby tego dokonać, musiał się wspiąć na dwuipółmetrowy
kopiec odpadów i zejść po jego drugiej stronie. Abdul był bardzo zwinny, więc za dnia
tego typu wyczyn nie przysporzyłby mu większych trudności, jednak ciemnościach jeden
fałszywy krok mógł wywołać osunięcie się butelek i puszek, które z jazgotem
zaalarmowałyby sąsiadów, gdzie ukrył się poszukiwany przez policję zbieg, ponieważ
ściany między barakami były pojedyncze i cienkie.
Z prawej strony dobiegało czyjeś niepokojąco głośne chrapanie: odgłosy
te prawdopodobnie wydawał małomówny kuzyn, który niedawno przybył do Bombaju
z prowincji i pewnie zdążył dojść do wniosku, że płonące kobiety to w dużym mieście
codzienność. Posuwając się w lewo wzdłuż ściany, Abdul wyczuł ręką kłębowisko
niebieskich torebek foliowych. Nie znosił ich segregować, zawsze aż lepiły się od brudu.
Chłopak przypomniał sobie jednak, że foliówki leżały na stercie rozmiękłej.
Odsunął torby na bok, ułożył kartony przy ścianie oddzielającej szopę od chaty
rodziców, postawił pierwszy krok i czekał. Tektura ścisnęła się nieco, szczury poruszyły
się niespokojnie, ale nic metalowego nie uderzyło o podłogę. Teraz Abdul mógł oprzeć
się o ścianę, by utrzymać równowagę, i zastanowić się nad kolejnym ruchem.
Po domu Abdula ktoś chodził, powłócząc nogami. Pewnie ojciec, który przebrał się
z pidżamy w poliestrową koszulę zwisającą luźno z jego chudych ramion
i prawdopodobnie wpatrywał się w garść tytoniu. Ojciec potrafił bawić się tytoniem
całymi wieczorami, rysował w nim koła, trójkąty, zygzaki. Robił to mimowolnie
w chwilach, gdy myśli miał zajęte czymś innym.
8
Jeszcze kilka kroków, parę niebezpiecznych brząknięć i Abdulowi udało się dotrzeć do
tylnej ściany. Gdy się przy niej położył, od razu pożałował, że zdjął spodnie. Moskity
zaczęły go kąsać już wcześniej, teraz doszły jeszcze ostre krawędzie puszek po małżach
wżynające się w nagie uda chłopca.
W gryzącym zapachu spalenizny, który unosił się w powietrzu, bardziej dawało się
wyczuć woń nafty i stopionej gumy z sandałów niż smród ludzkiego ciała. Gdyby
podobny fetor dobiegł Abdula w jednej z uliczek slumsów, chłopak ledwo zwróciłby na
niego uwagę. W porównaniu z odorem zepsutego jedzenia wyrzucanego co wieczór przez
pracowników hoteli na wysypisko w pobliżu Annawadi swąd rozchodzący się z placu we
wszystkich kierunkach był niczym zapach pomarańczowego gaju. Jeżeli więc Abdulowi
przewracało się od niego w żołądku, to dlatego, że wiedział, skąd ów swąd pochodził.
Chłopak poznał Kuternogę osiem lat temu, tego samego dnia, gdy przybył razem
z rodzicami do Annawadi. Nie mogło być inaczej, ponieważ chatę jego rodziny od chaty
jednonogiej kobiety oddzielała jedynie cienka płachta brezentu. Już wtedy zapach
Kuternogi stanowił pewien problem, ponieważ kobieta pomimo ubóstwa, w jakim żyła,
używała perfum. Nie podobało się to matce Abdula, która niezmiennie pachniała smażoną
cebulą i mlekiem z piersi.
Zarówno wtedy, jak i teraz Abdul uważał, że jego matka, Zehrunisa, zawsze miała rację
i zwykle postępowała słusznie. Dbała o swoje dzieci, cieszyła się nimi i jedyną wadą,
jaką najstarszy syn w niej dostrzegał, było słownictwo, którego używała, kiedy się
targowała. Mimo że wyzwiska i obelgi stanowiły normę w języku handlarzy śmieciami,
chłopak zauważył, iż jego matka czerpała przyjemność z bluzgania wulgarnymi słowami.
– Ty głupi alfonsie z mózgiem rozmiarów cytryny! – krzyczała, udając oburzenie. –
Myślisz, że bez twoich puszek moje dzieci będą głodować? Powinnam ci zdjąć spodnie
i obciąć małego, jeśli w ogóle jest tam co obcinać!
Mówiła to kobieta wychowana gdzieś w zapadłej wiosce na skromną i pobożną
muzułmankę.
Abdul uważał się za mężczyznę „w dziewięćdziesięciu procentach staroświeckiego”
i często upominał matkę.
– Co by powiedział twój ojciec, gdyby usłyszał, jak przeklinasz na ulicy?
– Nie powiedziałby nic dobrego – odparowała Zehrunisa pewnego razu – ale to on
kazał mi wyjść za mąż za chorego człowieka. Gdybym siedziała cicho w domu, tak jak
moja matka, pomarlibyśmy z głodu.
Ojca Abdul nigdy nie odważyłby się napominać, chociaż ten również miał jedną dużą
wadę: był zbyt chory, by pracować przy sortowaniu śmieci, ale dostatecznie zdrowy,
by zbliżać się do swojej żony. Wahhabizm, odłam islamu, który wyznawała rodzina
Abdula, nie uznawał antykoncepcji, zatem Zehrunisa wydała na świat dziesięcioro dzieci,
z czego przeżyło dziewięcioro.
Kobieta pocieszała się, mówiąc, że każde kolejne dziecko to siła robocza, która przyda
9
się w przyszłości, ale dla Abdula, harującego tu i teraz na utrzymanie rodziny, rosnąca
liczba rodzeństwa stanowiła powód do zmartwień. Gdy dowiadywał się o następnej
ciąży matki, robił się nieuważny, zaczynał popełniać błędy i płacił śmieciarzom
wygórowane ceny za worki bezużytecznych odpadów.
– Zwolnij – pouczał go ojciec łagodnie. – Używaj nosa, języka, uszu, nie tylko wagi.
Postukaj w kawałek metalu paznokciem, a po dźwięku, jaki się wydobędzie, poznasz, co
to za metal. Pożuj przez chwilę plastik, by upewnić się, jaki to gatunek. Jeśli plastik jest
twardy, przełam go na pół – poliuretan dobrej jakości będzie miał świeży zapach.
Abdul był pilnym uczniem. Pierwszego roku ledwo starczało im na jedzenie. Drugiego
roku brezentową plandekę, pod którą żyli, zastąpiła buda z aluminiowej blachy, a jeszcze
później – prawdziwe murowane ściany wzniesione z wybrakowanych cegieł, dzięki
czemu ich dom stał się najsolidniejszą budowlą w całym rzędzie baraków. Gdy Abdul po
raz pierwszy stanął przed świeżo wymurowaną chatą, owładnęły nim trzy dominujące
uczucia: duma; strach, że cegły okażą się kiepskiej jakości i wkrótce cały dom zawali im
się na głowę; oraz ulga na myśl, iż od tej pory ośmiocentymetrowy mur oddzielać go
będzie od domostwa Kuternogi, która w czasie gdy jej mąż segregował śmieci w innej
dzielnicy biedy, sprowadzała sobie kochanków.
W ostatnich miesiącach Abdul słyszał kobietę tylko wtedy, gdy ze stukotem kul
przechodziła obok ich domu, zmierzając na targ lub do publicznej toalety. Kule Kuternogi
były chyba za krótkie, ponieważ by się na nich oprzeć, musiała wypiąć pośladki, a żeby
zrobić krok – w zabawny sposób potrząsnąć biodrami. Szminka, którą nakładała na usta,
stanowiła kolejny powód do powszechnej wesołości. „Maluje się przed wyjściem do
kibla? A kto ją będzie tam oglądał? Muchy?” Czasami jej wargi przybierały kolor
pomarańczy, innymi razy błyszczały fioletowo, jak gdyby kobieta zjadła całą garść
owoców czapetki kuminowej rosnącej przy hotelu Leela.
Prawdziwe imię Kuternogi brzmiało Sita. Miała jasną karnację, co zwykle stanowi
spory atut, jednak chora noga sprawiła, że nie była postrzegana jako atrakcyjna
kandydatka na żonę. Jej rodzice, Hindusi, przyjęli więc jedyną propozycję małżeństwa,
jaką otrzymała ich córka. Pochodziła ona od pracowitego, ale biednego, mało
pociągającego i starego muzułmanina. „Był jedną nogą w grobie, ale i tak nikt inny by jej
nie zechciał” – stwierdziła później matka Sity. Podstarzały pan młody zmienił imię
swojej żony i nazwał ją Fatima, a z ich niedobranego związku urodziły się trzy
wymizerowane dziewczynki. Najbardziej chorowita z nich utopiła się w wiadrze,
w domu. Fatima nie opłakiwała przesadnie utraty dziecka, ludzie zaczęli więc gadać.
Kilka dni po tragicznym wypadku wyszła ze swojej chaty jakby nigdy nic, dalej kręcąc
biodrami i wlepiając złociste oczy w twarze mijanych mężczyzn.
Mieszkańcy Annawadi za dużo ostatnio chcieli, tak przynajmniej wydawało się
Abdulowi. Rozwój gospodarczy w Indiach spowodował, że stare przekonania na temat
systemu kastowego jako wyznacznika ludzkiego losu zaczęły ustępować miejsca nowym,
10
w których pojawiało się miejsce na awans społeczny. Ludzie ze slumsów rozmawiali
o lepszym życiu jak o czymś normalnym, jak gdyby bogactwo i szczęście były bliskimi
krewnymi, którzy w każdej chwili mogą wpaść w odwiedziny. Jak gdyby przyszłość
miała w niczym nie przypominać przeszłości.
Mirczi, brat Abdula, nie miał zamiaru segregować śmieci. Wyobrażał sobie, że kiedyś
będzie nosił wykrochmalony uniform i pracował w luksusowym hotelu. Słyszał
o kelnerach, którzy całymi dniami nabijali na wykałaczki kawałki sera albo układali na
stołach sztućce, i chciał wykonywać właśnie taką czystą pracę.
– Zobaczysz! – odgrażał się matce. – Będę miał łazienkę tak dużą jak ta buda!
Marzenia Radży Kamblego, chorego na serce sprzątacza toalet, który mieszkał ulicę od
Abdula, związane były z osiągnięciami współczesnej medycyny. Mężczyzna marzył
o nowej zastawce, która przedłużyłaby mu życie i umożliwiła wychowanie dzieci.
Mieszkająca za rogiem piętnastoletnia Mina tęskniła za przygodą i wolnością, które
widziała w serialach telewizyjnych, dlatego wcale nie kwapiła się do zaaranżowanego
małżeństwa i życia posłusznej, przykładnej żony. Sunil, niewyrośnięty dwunastoletni
śmieciarz, chciał wreszcie się najadać i zacząć rosnąć. Asza, zadziorna kobieta
zajmująca barak nieopodal publicznej toalety, miała inne ambicje. Pragnęła zostać
pierwszą kobietą zarządzającą slumsami, a następnie przenieść się do miasta
i awansować do klasy średniej. Jej nastoletnia córka Mandżu za bardziej szlachetne
uznawała własne aspiracje, ponieważ za cel postawiła sobie ukończenie studiów. Gdyby
się jej powiodło, byłaby pierwszą wywodzącą się z Annawadi absolwentką uczelni
wyższej.
Najbardziej niedorzeczne marzenie, przynajmniej w opinii ogółu, miała jednak
Kuternoga, którą interesowało tylko jedno: seks pozamałżeński. Jeżeli parałaby się tym
zajęciem głównie celach zarobkowych, ludzie zrozumieliby ją, ale kobiecie chodziło coś
innego. Pragnęła zdjąć z siebie odium, jakie nałożyła na nią niepełnosprawność, zyskać
szacunek i być postrzegana jako atrakcyjna partnerka. Sąsiedzi z Annawadi uważali
tymczasem, że mrzonki tego typu nie przystoją kalece.
Pragnienia Abdula sprowadzały się do dwóch rzeczy: żony, która nie zna słów takich
jak „alfons” czy „skurwiel” i która nie przywiązuje zbytniej wagi do tego, czym pachnie
jej mąż; oraz domu, który znajdowałby się w jakimkolwiek innym miejscu, byle nie
w Annawadi. Podobnie jak inni mieszkańcy slumsów, i na dobrą sprawę ludzie na całym
świecie, chłopak wierzył, że jego marzenia w pełni odzwierciedlają jego możliwości.
W dzielnicy biedy zjawili się policjanci i przemierzali plac, kierując się w stronę domu
Abdula. To na pewno byli oni, żaden z miejscowych nie ośmieliłby się mówić z taką
pewnością siebie.
Rodzina chłopaka znała wystarczająco wielu stróżów prawa pracujących w lokalnym
komisariacie, by bać się każdego noszącego policyjny mundur. Wystarczyło im
dowiedzieć się, że któraś rodzina ze slumsów zarabia pieniądze, by nachodzić
11
nieszczęśników co drugi dzień i wymuszać haracz. Najgorszy ze wszystkich był
posterunkowy Pawar, który z ogromną brutalnością traktował Dipę, bezdomną
dziewczynkę sprzedającą kwiaty przed hotelem Hyatt. Inni jednak wcale nie byli dużo
lepsi i żaden nie wahałby się odjąć biednemu od ust ostatni kawałek chleba.
Abdul przygotował się w duchu na to, co miało się wydarzyć, gdy policjanci
przekroczą próg jego domu. Spodziewał się płaczu najmłodszych dzieci i trzasku
blaszanych naczyń odwracanych do góry dnem, okazało się jednak, że funkcjonariusze
zachowywali się niezwykle spokojnie, a nawet życzliwie, i rzeczowo zrelacjonowali
najistotniejsze fakty. Kuternoga przeżyła i gdy tylko doszła do siebie w szpitalu,
oskarżyła Abdula, jego starszą siostrę oraz ich ojca o pobicie i podpalenie.
Słyszane przez ścianę słowa policjantów z wolna przedostawały się do świadomości
przyczajonego w składziku chłopca. Zatem jego siostra, Kehkaszan, również została
oskarżona. Gdy to zrozumiał, zaczął żałować, że Kuternoga nie umarła. Po chwili jednak
opamiętał się – gdyby kobieta faktycznie zmarła, jego rodzina nie miałaby już życia.
Ludzie z Annawadi, tak samo jak mieszkańcy pozostałych slumsów w Bombaju, zawsze
byli czemuś winni. Nieraz zdarzało się, że Abdul kupił złom, który pochodził z kradzieży.
Do tego prowadził swój interes bez żadnego zezwolenia, ale przecież cała dzielnica
istniała właściwie nielegalnie, ponieważ władze Krajowego Zarządu Lotnisk nigdy nie
pozwoliły zasiedlić tej ziemi i najchętniej pozbyłyby się koczujących na niej biedaków.
Jednak w sprawie Kuternogi Abdul i jego rodzina nie poczuwali się do winy, ponieważ
nie podpalili nieszczęsnej kobiety. Ona sama to zrobiła.
Policjanci wyprowadzili ojca z domu, ten zaś chropawym, zdyszanym głosem nie
przestawał zapewniać ich o niewinności swojej i swojej rodziny.
– A gdzie twój syn? – zapytał głośno jeden z funkcjonariuszy, gdy zatrzymali się przy
drzwiach szopy.
Policjant podniósł głos nie po to, by wystraszyć i tak już przerażonego ojca, ale po to,
by przekrzyczeć zawodzącą matkę Abdula.
Zehrunisa Husain potrafiła uderzyć w płacz z byle powodu i praktycznie każda
rozmowa zaczynała się u niej od łez. Teraz jednak szloch dzieci sprawił, że kobieta
zanosiła się wręcz histerycznym łkaniem. Młodsze rodzeństwo Abdula darzyło ojca
uczuciami mniej skomplikowanymi niż najstarszy syn, dlatego ta noc, gdy policja przyszła
po ukochanego tatę, wryje im się głęboko w pamięć.
Czas mijał, płacz i lamenty stopniowo cichły.
– Wróci za pół godziny – zapewniała matka nienaturalnie wysokim tonem, który
pobrzmiewał w jej głosie zawsze, gdy kłamała, ale i tak jej słowa dodały Abdulowi
otuchy.
Policjanci najwyraźniej zadowolili się aresztowaniem jednej osoby, ponieważ opuścili
teren slumsów.
Chociaż chłopak przypuszczał, że przyjdą go jeszcze szukać, nie podejrzewał, by znani
12
z opieszałości stróże prawa pofatygowali się do Annawadi tej samej nocy. Zostały mu
zatem trzy lub cztery godziny, podczas których mógł opracować plan ucieczki bardziej
sensowny niż ukrywanie się w szopie przy domu.
W głębi ducha czuł, że jest zdolny do niezwykłych czynów. Dużo przyjemności
sprawiała mu myśl, iż dzięki codziennemu segregowaniu odpadów ma siłę w rękach,
i lubił na ten temat fantazjować – często wyobrażał sobie, że potrafi jednym uderzeniem
dłoni rozłupać cegłówkę na pół, jak Bruce Lee.
– Znajdźmy jakąś cegłówkę – zaproponowała mu pewnego razu dziewczyna, z którą
nierozważnie podzielił się swym przekonaniem.
Abdul nie podjął wyzwania. Wolał nie konfrontować fantazji z rzeczywistością.
Mirczi, młodszy o dwa lata brat Abdula, był zdecydowanie odważniejszy i pewnie nie
ukrywałby się w szopie. Mirczi uwielbiał bollywoodzkie filmy, w których mężczyźni
o obnażonych torsach wyskakiwali z okien kilkupiętrowych budynków i biegali po
dachach pędzących pociągów, podczas gdy policjanci bezskutecznie usiłowali ich
dogonić i zastrzelić. Abdul z kolei wszystkie pokazane na ekranie zagrożenia traktował
bardzo poważnie. Cały czas miał w pamięci pewien wieczór, gdy razem z kolegą wybrał
się do oddalonego o półtora kilometra baraku, w którym wyświetlano pirackie filmy
wideo. Po obejrzeniu horroru o mieszkającym w piwnicy dużego domu i pożerającym
ludzi potworze zapłacił właścicielowi nielegalnego kina dwadzieścia rupii, by ten
pozwolił mu przenocować w baraku, ponieważ ze strachu nogi odmówiły Abdulowi
posłuszeństwa i chłopak czuł, że nie uda mu się dojść do domu.
Wstydził się przed rówieśnikami swojej bojaźliwości, ale z drugiej strony nie widział
powodu, dla którego powinien walczyć ze swoją naturą. Segregowanie odpadów to
zajęcie, które wymaga zdolności manualnych, ale nie jest zbyt absorbujące, dlatego dla
zabicia czasu Abdul często obserwował sąsiadów. W wyniku swych obserwacji doszedł
po pewnym czasie do wniosku, że sekret udanego życia w Annawadi to kwestia nie tego,
co się robi lub jak dobrze się to robi, ale przede wszystkim tego, jak skutecznie unika się
wypadków i niefortunnych zdarzeń. Za sukces można zatem było uznać, że nie wpadło się
pod pociąg, nie obraziło się zarządcy, nie złapało się malarii. Dlatego chociaż chłopak
żałował, że nie jest odważniejszy czy mądrzejszy, cieszył się z tego, iż posiada cechę
w jego mniemaniu równie cenną w warunkach, w jakich przyszło mu żyć. Był chaukanna,
czujny.
– Mam oczy naokoło głowy – mawiał o sobie.
Uważał, że potrafi przewidzieć nieszczęście i w porę go uniknąć. Tego wieczoru, gdy
podpaliła się Kuternoga, dał się zaskoczyć po raz pierwszy.
Która to mogła być godzina? Cynthia, jedna z sąsiadek, wyszła na podwórze i zaczęła
wołać:
-Dlaczego policja nie aresztowała ich wszystkich?
Cynthia przyjaźniła się z Fatimą Kuternogą i nienawidziła rodziny Abdula, ponieważ jej
13
rodzina również próbowała rozkręcić śmieciowy interes, ale nie udało im się przetrwać
na rynku.
– Chodźmy na posterunek, zmuśmy policję, żeby po nich przyszli! – nawoływała
wrzaskliwie.
W domu Abdula panowała absolutna cisza.
Po pewnym czasie Cynthia na szczęście się zamknęła. Jej pomysł nie spotkał się
z powszechnym poparciem, mieszkańcy Annawadi nie mieli ochoty wyruszać na marsz
protestacyjny, a jej krzyki zamiast oburzenia wywołały rozdrażnienie, ponieważ nie
dawały spać. Abdul poczuł, że napięcie, które narosło tej nocy, w końcu ustępuje,
a w następnej sekundzie usłyszał brzęk stalowych garnków. Zerwał się na równe nogi,
wystraszony i zdezorientowany.
Przez szczeliny w drzwiach przesączało się złociste światło, nie były to jednak drzwi
składziku. Chłopak musiał zebrać myśli, by ustalić, gdzie się znajduje. Dopiero po chwili
zorientował się, że kompletnie ubrany leży na podłodze w chacie młodego muzułmanina,
kucharza, który mieszkał po drugiej stronie placu. Był ranek, a hałas, który go dobiegał,
pochodził z sąsiednich chałup, w których mieszkańcy slumsów przygotowywali
śniadanie.
Kiedy i dlaczego przebiegł przez podwórze, by schronić się w tym baraku? Paniczny
strach zamroczył Abdula do tego stopnia, że chłopak już nigdy nie będzie w stanie
odtworzyć ostatnich godzin minionej nocy. Pewne było tylko jedno – w krytycznym
momencie, w chwili gdy należało się wykazać odwagą i pomysłowością, Abdul został
w Annawadi i najzwyczajniej w świecie zasnął.
Gdy to sobie uświadomił, zrozumiał, że musi natychmiast odnaleźć matkę. Okazał się
beznadziejnym uciekinierem, musiał więc wrócić do domu po instrukcje.
– Uciekaj stąd, szybko – wyszeptała Zehrunisa Husain, gdy skończyła udzielać synowi
wskazówek. – Najszybciej jak możesz!
Abdul złapał świeżą koszulę i wypadł z domu. Ruszył pędem przez plac, zagłębił się
w labiryncie poplątanych uliczek, by po chwili wybiec na utwardzoną tłuczniem drogę.
Po jednej stronie mijał góry odpadów i bawoły domowe, po drugiej – lśniący szkłem
hotel Hyatt. W biegu zapinał guziki od koszuli. Po dwustu metrach dotarł do szerokiej
alei obrzeżonej kwitnącymi ogrodami, najpiękniejszymi w całym mieście, którego
chłopak właściwie nie znał.
Nad kwiatami wisiały motyle, ale Abdul nawet ich nie zauważył. Pędził prosto
w stronę lotniska. Hala przylotów – w dół. Hala odlotów – w górę.
Chłopak wybrał trzecią drogę, ciągnącą się wzdłuż niebiesko-białego aluminiowego
ogrodzenia, za którym warczały wiertarki udarowe borujące otwory w fundamentach
nowego wspaniałego terminalu. Abdul znał to ogrodzenie, ponieważ zdarzało mu się nim
handlować. Dwa ukradzione przęsła to dla śmieciarza zarobek wystarczający, by przez
następny rok nie martwić się o pieniądze. Chłopak biegł dalej, skręcił ostro w prawo,
14
przy rzędzie czarno-żółtych taksówek błyszczących jaskrawo w świetle poranka, potem
znów w prawo, na zacieniony podjazd gęsto obsadzony drzewami. Jeszcze raz w prawo
i wreszcie znalazł się na komisariacie Sahar.
Zehrunisa wyczytała z twarzy syna lęk i zrozumiała, że nie da on rady długo ukrywać
się przed policją. Do tego dochodziła jeszcze obawa o życie męża. Kobieta drżała na
myśl, że nie znalazłszy Abdula, policjanci za karę zakatują jego ojca. W jej mniemaniu
najstarszy syn miał obowiązek temu zapobiec.
Chłopak wykona swój obowiązek niemalże ochoczo. Ukrywają się przecież tylko ci,
którzy są winni; on nie miał nic na sumieniu i chciał, by jego niewinność została
potwierdzona przez odpowiednie władze. Nie szkodzi, że w przeszłości owe władze
nieraz udowodniły, iż prawo i sprawiedliwość to pojęcia im obce. Abdul postanowił
zaryzykować i tym razem im zaufać.
Za szarym metalowym biurkiem siedział policjant ubrany w poplamiony mundur khaki
z pagonami. Gdy zobaczył Abdula, zdumiony dźwignął się z krzesła. Chłopak dobrze
zapamięta jego usta, częściowo przykryte wąsami, mięsiste i przypominające wargi ryby,
które rozchyliły się lekko, zanim wypełzł na nie uśmiech.
http://www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,3642,Zawsze-piekne »
15
Spis treści
Między krzakami róż
5
16