Choroby uwarunkowane genetycznie i wady rozwojowe

Choroby uwarunkowane
genetycznie i wady
rozwojowe
dr n. med. Jolanta Meller
Ogólne zasady dziedziczenia
Dziedziczność – przekazywanie cech z pokolenia
na pokolenie
‹ Genotyp – zasób informacji genetycznej zawarty w
chromosomach jądra komórkowego w postaci
zestawu genów
‹
-struktury jądra komórkowego
- 46 chromosomów tworzących
22 pary ch. autosomalnych oraz 2
chromosomy płciowe (XX lub XY)
Gen – najmniejsza
jednostka dziedziczności
- wyróżniony
funkcjonalnie ciąg
nukleotydów w łańcuchu
DNA genomu
Ogólne zasady
dziedziczenia cd.
Zygota, która powstaje przy zapłodnieniu,
otrzymuje po 1 chromosomie z każdej pary od
matki i ojca
‹ Głównym składnikiem chromosomów jest
DNA. Spełnia ono 2 funkcje
‹
„
„
stale odtwarza się wg identycznego wzoru
stanowi informację dla syntezy białek
enzymatycznych, dzięki czemu kontroluje
wszystkie procesy przemian komórkowych
1
Klasyfikacja chorób
dziedzicznych
Choroby genetyczne można podzielić na 3 grupy:
‹ zaburzenia wywołane mutacją pojedynczego
genu
‹ choroby wywołane zmianami chromosomowymi
‹ choroby uwarunkowane wieloczynnikowo
mutacjami wielu genów i wpływami środowiska
Dziedziczenie cech
determinowanych przez jeden gen
‹ Homozygota
– osoba, u której dany gen
w jednym chromosomie jest identyczny
z homologicznym genem w drugim
chromosomie tej pary
‹ Heterozygota – posiada geny dla danej
cechy występujące w dwóch różnych
formach
Dziedziczenie cech
determinowanych przez
jeden gen cd.
‹ dziedziczenie
dominujące – dana cecha
ujawnia się u heterozygoty (jedna forma
genu wykazuje silniejsze działanie w
stosunku do drugiej)
‹ dziedziczenie recesywne – dana cecha
ujawnia się tylko u homozygot
2
Dziedziczenie cech
determinowanych przez
jeden gen cd.
‹ dziedziczenie
autosomalne –
przekazywanie genów autosomalnych
zawartych w 22 parach chromosomów
autosomalnych; dana cecha występuje z
jednakową częstością u obu płci
‹ dziedziczenie związane z płcią – cecha
przenoszona jest przez chromosom
płciowy X
Genetyczne podłoże
chorób
‹ mutacja
genowa – zaburzenie
prawidłowego układu zasad purynowych
i pirymidynowych w łańcuchu DNA
‹ aberracje chromosomowe – zmiana
liczby (od 45 do 49 chromosomów) oraz
zmiana struktury chromosomów
(delecja, duplikacja, chromosom
pierścieniowy)
Najczęstsze aberracje
chromosomowe
‹
Do najczęściej spotykanych aberracji należą
trisomie autosomalne: 21, 18 i 13 pary
chromosomów
„
„
„
‹
zespół Downa
zespół Pataua
zespół Edwardsa
aberracje chromosomów płciowych
„
„
zespół Klinefeltera
zespół Turnera
3
Zespół Downa
•niedorozwój umysłowy
•niskorosłość
•dysmorfia twarzy i czaszki
•zmiany dermatoglifów
•hipotonia mięśni
•wady serca
•wady przewodu pokarmowego
•zwiększone ryzyko białaczki
Zespół Pataua
częstość 1:25 000
kariotyp: trisomia 13 (80%)
niezrównoważona translokacja(20%)
‹ zgon do 6 miesiąca życia
‹ fenotyp
‹
‹
„
„
„
„
„
„
„
„
niedorozwój umysłowy
wady CUN
dystrofia wewnątrzmaciczna
wady twarzowej części czaszki
wady palców/kończyn
wady serca: ASD, VSD, dextrocardia
wady nerek/układu moczowego
wady macicy, wnętrostwo
Zespół Edwardsa
‹
‹
‹
‹
‹
‹
‹
niedorozwój umysłowy
dystrofia wewnątrzmaciczna
wady twarzy/czaszki
wady serca: PDA, VSD
krótki mostek
wady palców/kończyn
brak warg sromowych większych
4
Zespół Klinefeltera
•częstość 1:700 chłopców
•kariotyp: 47 XXY; 48 XXXY; mozaika
(46 XY/47XXY)
•fenotyp - wysoki wzrost
- ginekomastia
- małe jądra
- wzrost stężenia gonadotropin
- zmiany dermatoglifów
Zespól Turnera
‹
‹
‹
‹
‹
‹
‹
‹
‹
niskorosłość
dysgenezja gonad
twarz sfinksa, usta karpia
nisko schodzące włosy
na kark
płetwista szyja
wady serca: CoA
szerokie rozstawienie
brodawek sutkowych
puklerzowata klatka
piersiowa
obrzęki limfatyczne dłoni i
stóp
Choroby metaboliczne
choroby dziedziczne związane z niedoborem
enzymów (głównie efekt recesywnych mutacji
genowych)
‹ w większości przypadków dziedziczone są w
sposób autosomalny recesywny, czyli
kliniczne objawy ujawniają się w pełni u
homozygot
‹ błędy metabolizmu cechują się
heterogennością objawów klinicznych oraz
różnym okresem ujawniania
‹
5
Czynniki wyzwalające ujawnienie
niektórych chorób metabolicznych
Czynniki
Choroba/defekt metaboliczny
Laktoza
Galaktozemia
Białko
Cykl mocznikowy
Kwasice organiczne
Choroba syropu klonowego
Węglowodany
Niedobór dehydrogenazy pirogronowej
Defekt łańcucha oddechowego
Hiperinsulinizm
Infekcja/katabolizm/głodzenie
Aminoacydopatie
Kwasice organiczne
Cykl mocznikowy
Oksydacja kwasów tłuszczowych
Znieczulenie/zabieg chirurgiczny Homocystynuria – tromboembolizm
Wszystkie powyższe stany
Leki
Porfiria
Niedobór dehydrogenazy G-6-fosforanowej
Genetycznie
uwarunkowane zburzenia
metabolizmu
Mogą dotyczyć przemiany
‹ aminokwasów np. fenyloananiny
(fenyloketonuria)
‹ białek np. hemoglobiny (talasemia)
‹ barwników np. bilirubiny (wrodzone żółtaczki
niehemolityczne)
‹ węglowodanów np. galaktozy (galaktozemia)
‹ tłuszczowej np. lipidozy (choroba Gauchera)
‹ mineralnej np. krzywica witamino-D-oporna
Fenyloketonuria
dziedziczy się w sposób autosomalny
recesywny
‹ spowodowana jest całkowitym brakiem
aktywności hydrolazy fenyloalaniny
‹ przebieg choroby:
‹
„
„
‹
objawy
„
„
„
„
‹
początkowo bezobjawowy
pierwsze objawy pojawiają się ok. 3 m.ż.
zahamowanie rozwoju psychoruchowego
wymioty, wysypki skórne, „mysi” zapach
drgawki, nadpobudliwość, hipotonia, małogłowie
IQ poniżej 50
w Polsce obowiązuje test przesiewowy w
okresie noworodkowym
6
Galaktozemia
dziedziczenie – autosomalne recesywne
deficyt urydylilotransferazy galaktozo-1fosoranu
‹ w pierwszych dniach życia wymioty,
biegunka, hipoglikemia, kwasica mleczanowa,
żółtaczka, posocznica G(-)
‹ narażenie płodu na toksyczny wpływ
galaktozy z diety matki powodować może
wystąpienie zaćmy już przy urodzeniu
‹
‹
Wady rozwojowe
‹ Wada
(malformatio) – strukturalny
defekt będący następstwem
uszkodzenia zawiązka narządu i
nieprawidłowego rozwoju
‹ Zespół (syndroma) – zbiór różnorodnych
wad, które łączy wspólny czynnik
patogenetyczny, natomiast nie są
efektem pojedynczej sekwencji
Wybrane przykłady
strukturalnych anomalii
7
Wskaźniki ryzyka wystąpienia
niektórych postaci anomalii
rozwojowych
Profilaktyka wad
wrodzonych
‹ wywiad
‹ diagnostyka
prenatalna: USG (8-12
tydz., po 20 tyg., po 30 tyg. ciąży),
amniopunkcja (17-24 tydz.)
‹ poradnictwo genetyczne
‹ kwas foliowy
Wady rozwojowe
‹ embriopatie,
‹ czynniki
„
„
„
fetopatie
teratogenne
fizyczne
chemiczne
biologiczne
8
Rozszczep wargi i
podniebienia
‹ występuje
z częstością 0,1-0,18%
(kolejne dziecko 3,5 - 4,4%)
‹ występuje 1-2/1000 porodów
‹ dziedziczenie wieloczynnikowe
Rozszczep wargi i
podniebienia cd.
‹ powstaje
pomiędzy 5 a 6 tyg. życia
płodowego
‹ rozszczep może być jedno- lub
obustronny
‹ może dotyczyć
„
„
„
wargi
wargi i wyrostka zębodołowego
wargi, wyrostka i podniebienia
9