Sektor publiczny w wielu krajach przechodzi etap fundamentalnyc

prof. AE dr hab.Aldona Frączkiewicz-Wronka
[email protected]
dr Agata Austen
[email protected]
Katedra Zarządzania Publicznego
Akademia Ekonomiczna w Katowicach
Zarządzanie wiedzą w systemie ochrony zdrowia –
wykorzystanie technologii informacyjnych
1. Wprowadzenie
Znaczenie wykorzystywania nabytej wiedzy i uczenia się na
podstawie doświadczeń dla możliwości trwania, rozwoju oraz osiągnięcia
sukcesu przez organizacje działające w sektorze prywatnym nie budzi
najmniejszych wątpliwości1. Dzięki zarządzaniu wiedzą organizacje
wpływają pozytywnie na swoją efektywność i zdolność do utrzymania się
na rynku, stają się zatem konkurencyjne. Zmiana paradygmatu
zarządzania
organizacjami
publicznymi
i
społecznymi
nadaje
powyższemu stwierdzeniu nowy wymiar bowiem zauważamy, iż
świadomie bądź nieświadomie, inicjatywy zarządzania wiedzą są także
częścią zadań związanych z działaniami organizacji publicznych.
Swoista racjonalizacja (w konsekwencji wykorzystania wiedzy)
działań jest szczególnie ważna dla państwa, gdyż jak głosi teoria
ekonomii potrzeby społeczeństwa są zawsze nieograniczone a środki na
ich zaspokojenie ograniczone, stąd poziom dobrobytu społecznego w
dużej
mierze
jest
funkcją
poprawnego
wykorzystania
zasobów.
Niewłaściwa lub źle wykorzystana wiedza może doprowadzić do
1
T.J. Beckman, The current state of knowledge management. W: J. Liebowitz (Red.)
Knowledge Management Handbook. CRC Press, Boca Raton, FL,, 1999, s. 1-22.
1
dysfunkcji państwa jako podmiotu władzy i w konsekwencji doprowadzić
do spadku jakości życia społeczeństwa. Należy zatem dążyć do sytuacji w
której ograniczone zasoby będą wykorzystywane z jak największym
pożytkiem dla społeczeństwa2.
Koncepcja zarządzania wiedzą ma ogromne znaczenie i możliwość
zastosowania w systemie opieki zdrowotnej. Właściwa implementacja
zarządzania wiedzą jest w stanie doprowadzić do bardziej efektywnej
kosztowo i mniej obciążonej błędami alokacji zasobów w tym obszarze.
W ciągu ostatnich lat wiele organizacji sektora ochrony zdrowia, przyjęło
praktyki zarządzania wiedzą w celu tworzenia bardziej kompleksowych
systemów łączących ludzi z informacją i wiedzą. Jednym z działań
umożliwiających stosowanie procesów zarządzania wiedzą jest wdrożenie
odpowiednich rozwiązań technologicznych umożliwiających nie tylko
przetwarzanie danych wpływających do systemu i przechowywanie ich,
lecz także dzielenie się wiedzą przez członków organizacji.
2. Rola państwa w określeniu priorytetów ochrony
zdrowia
Konieczność reformowania polskiego systemu ochrony zdrowia jest
nie tylko efektem niedomagań tej sfery, ale także konsekwencją
wstąpienia Polski do UE, a głównie przyjęciem zachodniego modelu
demokracji i rynku, oraz swoistym imperatywem wynikającym ze
2
K.M. Wiig, Application of Knowledge Management in Public Administration. Paper
Prepared For Public Administrators of the City of Taipei, Taiwan, ROC, May, 2000.
2
stopniowego adoptowania rozwiązań w zakresie polityki społecznej
Polski do systemu Wspólnoty3.
Działania w zakresie szeroko pojętej polityki ochrony zdrowia,
które są częścią polityki społecznej, państwa Unii Europejskiej realizują
praktycznie od powstania w 1949 roku Rady Europy zgodnie z zasadami
poszanowania demokracji oraz praw człowieka które są wartościami
ogólnoludzkimi gdzie prawo do życia i ochrony zdrowia zajmują
poczesne miejsce4. Śledząc rozwój historyczny zasad ochrony zdrowia
tworzonych w poszczególnych państwach należy zwrócić szczególną
uwagę na rozwój podmiotów ponadnarodowych i ich rolę w tworzeniu
uniwersalnych unormowań prawnych, między innymi: definicję zdrowia
wypracowaną i przyjętą w 1946 roku przez WHO, Powszechną
Deklarację Praw Człowieka, Europejską Konwencję Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności, Pakty Praw Człowieka , Deklarację o Postępie
Społecznym i Rozwoju , Europejską Kartę Społeczną (Socjalną), Kartę
Socjalną Wspólnoty Europejskiej, Konwencję Prawa Dziecka5. Kolejną
istotną podstawą kształtowania krajowych systemów polityki społecznej,
a w niej
również polityki ochrony zdrowia w państwach Unii
Europejskiej są konwencje i zalecenia MOP6. W konstytucji MOP
3
4
5
6
A.Frączkiewicz-Wronka, Unia Europejska – szansa dla pozytywnego scenariusza
reformy ochrony zdrowia w Polsce. W: A.Frączkiewicz-Wronka, W.Koczur (Red.)
Reforma systemu ochrony zdrowia. Szanse i bariery. Katowice 1999. s. 25-27.
zob.szerzej: Prawo zabezpieczenia społecznego w Europie i w Polsce. Wybrane
zagadnienia. T.Bińczycka-Majewska, P.Kubalczak, H.Markowska, H.Szurgacz,
G.Uścińska (Red.) Warszawa 1997; Podstawowe dokumenty Rady Europy z dziedziny
polityki społecznej wybór i opracowanie R.Henczel, J.Majewska. Warszawa 1997;
M.Safjan: Prawo i medycyna. Warszawa 1998 s.9-33.
K.Głąbicka, Europejska przestrzeń socjalna. Zarys problematyki. Warszawa 2002, s.
210-232.
MOP została powołana do życia w 1919 roku. Po drugiej wojnie światowej MOP
stała się wyspecjalizowaną agendą ONZ zajmującą się problematyką szeroko
pojmowanego zabezpieczenia społecznego; zob. szerzej: E. Latoszek, M.Proczek,
Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele, działalność. Warszawa 2001;
M.Seweryński: Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez
3
odwołano się do zasad sprawiedliwości społecznej, gdzie w „Deklaracji
Filadelfijskiej” MOP potwierdziła swój obowiązek popierania wśród
różnych narodów świata programów zapewniających upowszechnienie
środków zabezpieczenia społecznego w celu zapewnienia minimum
dochodów tym wszystkim, którym to jest potrzebne, jak też pełnej opieki
lekarskiej7. Wskazane powyżej unormowania międzynarodowe ochrony
zdrowia obywateli jako obowiązku podmiotu państwowego (oczywiście
na zasadach i do wysokości przeznaczanych środków finansowych
wynikających zarówno z przyjętej doktryny polityczno-ekonomicznej jak
i stanu finansów publicznych) wyraźnie wskazują na konieczność
tworzenia efektywnych, racjonalnych i społecznie akceptowanych
systemów ochrony zdrowia.
W odniesieniu do kraju politykę ochrony zdrowia, która jest częścią
polityki społecznej państwo realizować można jako działanie makro,
mezo i mikroskali. Realizować ją może podmiot posiadający odpowiednie
uprawnienia do zarządzania określonym obszarem, a także dysponujący
pewnymi środkami finansowymi pochodzącymi z budżetu państwa oraz
źródeł
pozabudżetowych8.
Nowy
model
polityki
zdrowotnej,
wprowadzany w Polsce w konsekwencji transformacji społecznoustrojowej jest zorientowany na współdziałanie wszelkich podmiotów tej
polityki, a w szczególności państwa – jako podmiotu najważniejszego,
samorządów terytorialnych oraz organizacji pozarządowych. Współpraca
taka powinna odbywać się po dokładnym rozpoznaniu potrzeb
społecznych, szczególnie w ujęciu regionalnym, co dawało by szansę na
7
8
Polskę. Warszawa 1983; L.Florek: Zobowiązania międzynarodowe Polski wynikające
z ratyfikacji konwencji Międzynarowej Organizacji Pracy. Warszawa 1989.
W. Musialski, Wprowadzenie do nauki ubezpieczenia społecznego. Warszawa 1988.
A. Frączkiewicz-Wronka, B. Owcorz-Cydzik, Samorząd terytorialny jako podmiot
polityki ochrony zdrowia, W: A.Frączkiewicz-Wronka, J. Jasłowski, B. OwcorzCydzik, D.Sobusik (Red.) Samorządowa polityka zdrowotna. Katowice 2004. s.50-71
4
podejmowanie racjonalnych decyzji i skutecznych działań. Państwo
spełnia zatem rolę podmiotu, który odpowiada za ochronę zdrowia
obywateli,
dokonuje wyboru i trybu udzielania świadczeń mając na
uwadze sytuację polityczną, ekonomiczną, społeczną, rozwój prawa,
tradycję i uwarunkowania międzynarodowe. Władze publiczne realizując
swoje funkcje związane z zarządzaniem zasobami w systemie ochrony
zdrowia napotykają na wiele problemów i rozstrzygają wiele dylematów.
Podejmowanie decyzji co do zakresu i hierarchii celów społecznych oraz
wybranie
takich
metod
gospodarowania,
aby
realizacja
zadań
wyznaczonych przez państwo jako podmiot władzy odbywała się zgodnie
zasadami efektywności ekonomicznej, efektywności organizacyjnej i
sprawiedliwości społecznej9 - jawi się zatem jako jeden podstawowych
problemów w obszarze zarządzania publicznego a truizmem jest
stwierdzenie, iż do efektywnego zarządzania potrzebna jest wiedza o
wszystkich parametrach mających wpływ na efektywności systemu
ochrony zdrowia10.
3. Zarządzanie wiedzą w systemie ochrony zdrowia11
Nowe podejście do zarządzania w sektorze publicznym, w tym
także w obszarze ochrony zdrowia, stało się koniecznością, bowiem wraz
9
F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku. Dom
Wydawniczy REBIS. Poznań 2005, s.21
10
A. Frączkiewicz-Wronka, H. Saryusz-Wolska, Niepewność i decyzje strategiczne w
publicznym systemie ochrony zdrowia. W: R. Krupski (Red.) Planowanie strategiczne
w warunkach niepewności. Prace Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania
i Przedsiębiorczości. Wałbrzych 2007, s.219-230.
11
Tematyka zarządzania wiedzą w systemie ochrony zdrowia była poruszona przez
autorki w publikacji „Od zarządzania informacją do tworzenia wiedzy – zastosowanie
ICT w organizacjach sektora zdrowotnego” W: Z. Wróbel (Red.) Zarządzanie i
technologie informacyjne. Technologie informacyjne w medycynie. T.3. Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2006, s. 53-82.
5
z pojawieniem się globalnej gospodarki, postępu technicznego, rosnącej
presji na zaspokajanie potrzeb społecznych w ramach redystrybucyjnych
mechanizmów oraz zmiany w dynamice rynku, które doprowadziły do
powstania nowych wyzwań dla organizacji publicznych. Co więcej,
narastająca tendencja do analitycznego spojrzenia na organizacje i
rezultaty podejmowanych przez nie działań, wzmogła presję na kontrolę,
ułatwiła dostęp do informacji i zwiększyła krytyczne zainteresowanie
mediów problemami efektywności państwa jako podmiotu władzy w
realizowaniu potrzeb społeczeństwa. Zaproponowane w latach 90`
zmiany
co
do
sposobu
zarządzania
organizacjami
publicznymi
podkreślały nowe definiowanie zadań i funkcji sektora publicznego i
społecznego oraz implementowanie nowoczesnych narzędzi zarządczych
w działania organizacji publicznych12.
Zadaniem organizacji publicznych jest działalnie w obszarze
zaspokajania potrzeb społeczeństwa poprzez dostarczanie dóbr i usług,
które nie mogą być wyłącznym obszarem działania sektora prywatnego.
W odniesieniu do systemu ochrony zdrowia celem zarządzania wiedzą
jest umożliwienie: świadczenia usług zdrowotnych na efektywnym
ekonomicznie i satysfakcjonującym jakościowo poziomie. Dzięki
zarządzaniu wiedzą, w systemie ochrony zdrowia można poprawić proces
decyzyjny, angażować w niego społeczeństwo, i rozwijać zasoby kapitału
intelektualnego. Poprzez usprawnienie działania organizacji publicznych,
zarządzanie wiedzą przyczynia się do zwiększenia jakości życia
społeczeństwa13.
12
G.A. Boyne, ‘What is Public Service Improvement?’ ”Public Administration” 2003, nr
2, s. 211-28.
13
K. M. Wiig, Knowledge management in public administration, “Journal of
Knowledge Management” 2002, nr 6(3), s. 224-239.
6
Mimo obecności paradygmatu zarządzania wiedzą zarówno w
obszarze teorii jak i praktyki, brak jest konsensusu co do definicji
zarządzania wiedzą. Niektórzy twierdzą nawet, iż jest to oksymoron. T.D.
Wilson w artykule :”The nonsense of knowledge management” twierdzi,
że wiedza jest procesem, który powstaje w umyśle i kiedy ludzie
wyrażają to co wiedzą, czynią to za pomocą wiadomości, które stanowią
informacje i są asymilowane i wcielane w mentalne struktury wiedzy
jednostek.
Zbiory
takich
wiadomości
są
zasobami
informacji.
Informacjami można zarządzać, ale wiedzą nie - może nią zarządzać tylko
osoba która ją posiada, w dodatku w ograniczonym zakresie14
Dalkir odnosi się do co najmniej 100 definicji zarządzania wiedzą,
podkreślając multidyscyplinarną nature tego obszaru badawczego15. Jako
dwie główne dyscypliny przyczyniające się do dyskursu zarządzania
wiedzą, Hazlett, McAdam i Gallagher wskazują na systemy informacji
oraz zarządzanie16. Zarządzanie wiedzą jest kojarzone przede wszystkim z
takimi obszarami zarządzania jak zarządzanie strategiczne, teoria
organizacji, zarządzanie zasobami ludzkimi., total quality management.
Korzenie zarządzanie wiedzą sięgają daleko poza nauki o zarządzaniu.
Jest ono powiązane także z takimi dyscyplinami jak ekonomia,
socjologia, nauki poznawcze, językoznawstwo, informatyka, antropologia
i
socjologia,
nauka
o
komunikacji,
edukacja,
psychologia17.
14
T.D. Wilson, The nonsense of knowledge management, “Information Research” 2002,
nr 8(1), http://InformationR.net/ir/8-1/paper144.html]
15
K. Dalkir, Knowledge Management in Theory and Practice. Elsevier ButterworthHeinemann, Burlington, MA, 2005.
16
S. Hazlett, R. McAdam, S. Gallagher, Theory building in knowledge management: in
search of paradigms, “Journal of Management Inquiry”,2005, nr 14, s. 31-42.
17
B. Chae, J.M. Bloodgood, J.M. The paradoxes of knowledge management an eastern
philosophical perspective, “Information and Organization” 2006, nr 16, s. 1-26; M.
Grossman, The Emerging Academic Discipline of Knowledge Management, “Journal
of Information Systems Education” 2007, nr 18(1), s. 31-38. Prusak, L. Where did
7
Interdyscyplinarność jest zarówno zaletą jak i wadą zarządzania wiedzą.
Z jednej strony pluralizm metodologiczny będący rezultatem wielu
perspektyw jest szansą na bogatszą eksplorację zjawiska. Jednak
jednocześnie, mnogość perspektyw może doprowadzić do braku kierunku
i skutkować zamętem18.
Chociaż
zarządzanie
wiedzą
było
przedmiotem
wielu
dotychczasowych rozważań teoretycznych i badań empirycznych,
niewiele
wiadomo
odnośnie
tego
procesu
na
gruncie
sektora
publicznego19. Przykładem nielicznych studiów w tym obszarze może być
benchmarking zarządzania wiedzą, dzielenie się wiedzą, czy praktyki
zarządzania wiedzą, w obszarze podejmowania decyzji 20. W przypadku
instytucji publicznych, w tym także systemu opieki zdrowotnej, sytuacja
jest o tyle komfortowa, że można uczyć się z doświadczeń innych branż i
adaptować wypracowane przez nich zasady zarządzania wiedzą dla
poprawy wyników placówek służby zdrowia. Oczywiście ze względu na
różnice, jakie występują między organizacjami nastawionymi na zysk a
organizacjami publicznymi niemożliwy jest bezpośredni transfer filozofii
zarządzania wiedzą na obszar ochrony zdrowia. Stąd konieczność
zaprojektowania tego procesu z uwzględnieniem wymagań konkretnego
sektora.
knowledge management come from, “The IBM Systems Journal” 2001, nr 40, s. 10027;
18
S. Hazlett, R. McAdam, S. Gallagher, Theory building in knowledge management…
op.cit.
19
S.O.Dyed-Ikhsan, F. Rowland, Knowledge Management in a Public Organization: A
Study on the Relationship Between Organizational Elements and the Performance of
Knowledge Transfer. “Journal of Knowledge Management”, 2004, 8(2), s.95-11.
20
S.O.S. Syed-Ikhsan i F. Rowland, Benchmarking knowledge management in a public
organization in Malaysia, “Benchmarking – An International Journal” 2004, 8(2), s.
95-111.
8
Organizacje działające w sektorze ochrony zdrowia powinny być
postrzegane jako zbiór specjalistów z zakresu medycyny, którzy świadczą
opiekę zdrowotną. Specyfika tych organizacji rzutuje na rodzaj wiedzy,
jaki jest w nich tworzony. Mając na uwadze ową specyfikę, zarządzanie
wiedzą w ochronie zdrowia można określić jako połączenie ludzi,
procesów, danych i technologii w celu optymalizowania informacji,
współpracy, kompetencji i doświadczenia żeby wpływać na wyniki i
rozwój organizacji21.
Zarządzanie wiedzą jest niezmiernie ważne dla efektywności
jednostek ochrony zdrowia. Wiedza jest rezultatem zdolności do
gromadzenia, klasyfikowania, weryfikowania, organizowania, dzielenia
się i rozumienia informacji. Umiejętność wytworzenia wiedzy z
informacji może zwiększyć zdolność organizacji do osiągania jej celów.
Efektywność zależy bowiem od zdolności do oceny informacji,
przeprowadzenia właściwej analizy i reagowania tak szybko, jak wymaga
tego sytuacja. Celem zarządzania wiedzą jest zmiana podejścia z „nie
wiesz czego nie wiesz” na „wiesz co wiesz” i zastosowania tej wiedzy w
celu poprawy efektywności organizacji.
Zarządzanie wiedzą może przysparzać organizacjom ochrony
zdrowia oczywistych korzyści, jednak aby tak się stało muszą zostać
spełnione pewne warunki. Można wyróżnić cztery komponenty, jakie
wchodzą
w
skład
koncepcji
zarządzania
wiedzą:
(1)
kultura
organizacyjna, (2) ilość i jakość danych i informacji, (3) procesy,
standardy, wytyczne gromadzenia, zarządzania i rozpowszechniania
21
J. Guptill, Knowledge management in health care. “Journal of Health Care Finance”
2005, nr 31(3), s.10-14.
9
wiedzy, (4) technologia, która wpiera pozostałe elementy. Każdy z nich
stanowi obszar pełen wyzwań dla organizacji22.
4. Rozwój technologii ICT jako fundament dla
zarządzania wiedzą w sektorze opieki zdrowotnej
Zarządzanie wiedzą staje się nową dyscypliną akademicką. Mimo iż
krytycy zarządzania wiedzą uważają, że jest ono niczym więcej jak
przedstawieniem w innej postaci zarządzania informacją, zarządzanie
wiedzą
zawiera
jednak
więcej
niż
zarządzanie
systemami
informatycznymi. Warto dokonać rozróżnienia między systemem
informacyjnym organizacji a systemem zarządzania wiedzą. System
informacyjny odnosi się do zastosowania hardware i software, procesów
w jaki organizacje używają do usprawnienia komunikowania i
przetwarzania informacji. Bloodgood i Salisbury uważają, iż technologie
informatyczne mają zastosowanie do dwóch kluczowych zdolności
związanych z zarządzaniem wiedzą. Po pierwsze, wiedza może być
zakodowana w systemy eksperckie lub systemy wspomagania decyzji
czyniąc je otwartymi. Po drugie, technologie te pozwalają na
błyskawiczną
komunikację
między
członkami
organizacji23.
I
rzeczywiście, przeprowadzone badania wskazują, iż technologia ma
znaczący wpływ na proces zarządzania wiedzą24. Chociaż samo
22
Knowledge management for public health professionals. Raport Association of State
and Territorial Health Officials (ASTHO), 2005. http://www.astho.org/pubs/ASTHOKnowledge-Management.pdf
23
J.M. Bloodgood, W.D. Salisbury, Understanding the influence of organizational
change strategies on information technology and knowledge management strategies.
“Decision Support Systems” 2001, nr 31, s.55-69.
24
S.O.Dyed-Ikhsan, F. Rowland, Knowledge Management in a Public Organization…
op.cit.
10
stosowanie technologii nie gwarantuje sukcesu, infrastruktury ICT
pozwalają członkom organizacji na efektywne tworzenie i dzielenie się
wiedzą, a tym samym przyczynienie się do jej rozpowszechniania.
Technologia jest nieodłącznym aspektem wszystkich procesów
zarządzania wiedzą. Obok kultury i struktury organizacyjnej technologia
uważana jest za jeden z warunków kształtujących system zarządzania
wiedzą25. Oczywiście technologia jedynie ułatwia proces zarządzania
wiedzą,
jednak
przechowywania,
jest
konieczna
przekształcania
dla
i
efektywnego
zdobywania,
rozpowszechniania
informacji.
Wykorzystanie ICT na poziomie poszczególnych organizacji systemu
opieki zdrowotnej pozwala na zwiększenie wewnętrznej efektywności
funkcji menedżerskich oraz poprawę jakości usług świadczonych
społeczeństwu26. Zastosowanie ICT umożliwia polepszenie zdolności do
tworzenia zasad działania i kontrolowania decyzji, standaryzowania,
formalizowania i rutynizowania powtarzalnych decyzji, monitorowania i
porównywania wyników organizacji oraz komunikowania się z wszelkimi
grupami interesariuszy27. Tak więc infrastruktura ICT pozwala na
tworzenie, dzielenie i transfer wiedzy w organizacjach.
Informatyzacja podmiotów systemu ochrony zdrowia, rozumiana
jako „wprowadzenie zasad, procedur oraz narzędzi zarządzania zasobami
informacyjnymi”28
leży
u
podstaw
transformacji
tego
sektora.
25
B. Ghosh, J.E. Scott, Effective Knowledge Management for Hospital Nurses,
„Information Systems Management” 2007, nr 24, s.73–84.
26
W.H. Dutton, Society on the line: Politics in the digital age. Oxford: Oxford
University Press 1999.
27
I. Snellen, E-government. A challenge for Public Management. W: . E.Feilie,
L.E.Lynn, Ch.Politt (Red.) Public Management. Oxford: Oxford University Press
2005.
28
A.Pawłowska, Zasoby informacyjne w administracji publicznej w Polsce. Problemy
zarządzania. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002.
11
Technologie ICT są przydatne zarówno dla wykonywania funkcji
zarządzania ale też wspomagają świadczenie usług i realizowanie zasad
demokracji. Wiele z obszarów działalności podejmowanych przez
jednostki świadczące usługi zdrowotne ma wymiar informacyjny i
komunikacyjny, tak więc rozwój technologii ICT ma fundamentalny
wpływ na sposób funkcjonowania systemu ochrony zdrowia 29.Jednym z
rozwiązań leżących u podstaw zarządzania wiedzą w ochronie zdrowia
jest koncepcja e-Zdrowia, rozumiana jako zastosowanie technologii ICT
dla realizacji wszystkich funkcji mających wpływ na sektor zdrowia,
umożliwiając dostęp do informacji nie tylko dla pacjentów i lekarzy, lecz
także dla osób zarządzających placówkami ochrony zdrowia oraz
społeczeństwa30. Koncepcja e-Zdrowie jest priorytetowym zadaniem
Komisji Europejskiej. Zdaniem Komisji, rozwijające się technologie ICT
mogą pomóc stworzyć efektywny i dostosowany do potrzeb mieszkańców
Europy system zdrowia. W kwietniu 2004r. Komisja przyjęła Plan
Działań e-Zdrowie, który ma na celu doprowadzenie do stworzenia do
2010 r. ponadgranicznej przestrzeni informacyjnej o zdrowiu i
wygenerować nowe korzyści dla systemu ochrony zdrowia (tabela 1).
W skład szeroko pojmowanego e-Zdrowia wchodzą: witryny
internetowe dotyczące zdrowia, elektroniczne bazy danych pacjentów,
system elektronicznej rezerwacji procedur, wirtualne przekazywanie
medycznego rekordu zdrowia pacjenta, usługi telemedyczne, portale
zdrowotne i inne narzędzia oparte o ICT. Wszystkie te elementy składają
się na koncepcję platformy e-Zdrowia, która faktycznie oznacza produkty,
systemy i usługi wykraczające poza proste użycie Internetu, informacje
29
30
I. Snellen, E-government. A challenge for Public Management… op.cit.
P.Wilson (Red), Building on Strength to Provide Better Healthcare Anytime
Anywhere. Presented at the eHealth 2005 Conference, Tromsø, Norway 23-24 May
2005.
12
możliwe do wykorzystania przez władze lokalne i regionalne,
profesjonalistów medycznych oraz informacje i narzędzia, które
uwzględnione przez pacjentów i obywateli mogą przyczynić się do
poprawy ich stanu zdrowia.
Tabela 1: Korzyści usług e-Zdrowia
jakość opieki
-
koszty
-
efektywność
-
dostęp
-
Korzyśći
polepszenie gromadzenia i analizy danych klinicznych na
poziomie organizacji i państwa
możliwość przenoszenia danych medycznych pacjenta między
jednostkami ochrony zdrowia
zwiększona komunikacja na linii pacjent – dostawca usługi
dokładniejsze i łatwiej dostępne dane pacjenta
możliwość dostarczenia informacji we właściwym czasie
możliwość redukcji zbędnych wizyt w przychodni
lepsza domowa opieka zdrowotna
ograniczenie potrzeby stosowania kryzysowego zarządzania
wzrost produktywności lekarzy
optymalizacja wykorzystania zasobów
redukcja kosztów i zwiększenie możliwości realizacji planów
wynikających z budżetu
dostępność opieki zdrowotnej na tym samym poziomie dla
wszystkich użytkowników
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: K. Reijonsaari, D. McGeady, J. Kujala, N.
Ekroos, Effects of e-Health on health careservice production processes. Referat
przedstawiony na International Conference on the Management of Healthcare & Medical
Technology. 25-26 August 2005; Aalborg, Denmark; K. A. Stroetmann, T.Jones, A.
Dobrev, V. N. Stroetmann, eHealth is Worth it: The economic benefits of implemented
eHealth solutions at ten European sites.
http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/publications/ehealthimpact
sept2006.pdf
Koncepcja e-Zdrowia poza kwestiami technologicznymi porusza
także konieczność zwiększania dostępu do usług zdrowotnych i
polepszenia jakości ochrony zdrowia. Wynika to ze zwiększającej się
mobilności społeczeństw europejskich. Przykładem rozwiązania w
zakresie e-Zdrowia, dzięki któremu pacjenci są lepiej poinformowani i
13
lepiej mogą zarządzać swoją opieką medyczną jest francuski Plan
Ubezpieczeniowy dla samozatrudnionych. Umożliwia on kontrolę nad
wydatkami na leczenie i zwiększa dostępność dokumentacji medycznej
na linii lekarz-pacjent. Rozwój technologii na potrzeby e-Zdrowia
powinien podnieść efektywność już działających serwisów i usług oraz
ułatwić korzystanie z nich. Można wzorować się w tym zakresie na
irlandzkiej
Południowej
Platformie
Zdrowotnej,
która
umożliwia
pacjentom stały dostęp do informacji medycznych.
Stworzenie racjonalnego systemu zarządzania sektorem ochrony
zdrowia stawia przed decydentami i realizatorami idei szereg wyzwań,
wśród których jednym z głównych jest wprowadzenie drożnego systemu
uzyskiwania
świadczeń
medycznych.
Wymaga
to
wprowadzenia
jednolitych narzędzi potwierdzających dostęp do świadczeń i ich zakres w
obrębie
wszystkich
państw
Wspólnoty
jak
również
stworzenie
zintegrowanej elektronicznie bazy danych zawierającej informacje o
statusie medycznym pacjenta31. Oczywiście podstawowym wymogiem
formalnym jest ujednolicenie procedur tak aby istniała możliwość ich
porównywania
bez
względu
ma
obecne
i
poprzednie
miejsce
zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie oraz doprowadzenie do
sytuacji w której istnieje możliwość korzystania z informacji przez całą
dobę każdego dnia. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom Komisja
Europejska od 2003 roku podjęła prace związane ze stworzeniem
Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (European Health
Insurance Card). Wprowadzenie takiej karty jest jednoznaczne z
faktyczną realizacją swobody przemieszczania się osób i tworzenia
31
T.Garrido, L. Jamieson, Y. Zhou, A. Wiesenthal, L. Liang, Effect of electronic health
records in ambulatory care: retrospective, serial, cross sectional study. “British
Medical Journal” 2005, nr 330, s.581-584.
14
systemu ochrony zdrowia bez granic co jest celem nadrzędnym idei
budowy Społeczeństwa Informacyjnego
Doceniając wagę problemu racjonalnego zarządzania sektorem
ochrony zdrowia w ujęciu globalnym w ramach badań realizowanych
przez BISER analizowano problemy rozwoju sektora ochrony zdrowia w
kontekście wykorzystania e-Zdrowia. Podstawową konkluzją wynikającą
z podjętego procesu badawczego jest podkreślenie potrzeby dalszego
umacniania działań na rzecz budowy platformy e-Zdrowia jako narzędzia
niezbędnego dla wielu podmiotów wśród których znajdują się jednostki
rządowe, władze samorządowe, ponadnarodowe, krajowe i lokalne
władze zdrowotne, instytucje ubezpieczające, kompanie farmaceutyczne,
szpitale, placówki ochrony zdrowia, laboratoria, indywidualni lekarze w
placówkach ochrony zdrowia i w szpitalach, zarządzający w sektorze,
inni profesjonaliści medyczni oraz specjaliści medycyny alternatywnej
oraz pacjenci. Tworząc w oparciu o wykorzystanie nowoczesnych
technologii komunikacyjnych racjonalnie zarządzany system ochrony
zdrowia, którego częścią jest administracja systemu ochrony zdrowia
musimy mieć na uwadze zróżnicowane potrzeby poszczególnych
użytkowników i odbiorców jak również różną skalę ich działania32.
5. Podsumowanie
Sukces wdrożenia koncepcji zarządzania wiedzą wymusza potrzebę
wdrażania
nie
tylko
rozwoju
technologii
informacyjnych
i
telekomunikacyjnych ale, przede wszystkim zwiększenia świadomości
obywateli, którzy powinni mieć świadomość proponowanych im
32
Building Regional Health Care Networks in Europe (Red.) J.Oates, H.B.Jensen, IOS
Press Ohmsha. Amsterdam/Berlin/Oxford/Tokio, Washington DC. 2000.
15
udogodnień i możliwość oraz chęć korzystania z nich. Wśród wielu
programów użytkowych ICT wykorzystywanych w obszarze ochrony
zdrowia możemy wyróżnić proste rozwiązania, których celem jest
dostarczanie obywatelom informacji na temat zdrowia przy użyciu
Internetu, czy tez ułatwiające zarządzanie placówką, zbierające i
przesyłające
dane
do
ubezpieczyciela,
aż
do
skomplikowanych
programów nastawionych na stałe monitorowanie stanu zdrowia pacjenta
w jego środowisku zamieszkania poprzez stałą kontrolę urządzeń
medycznych wprowadzonych w jego ciało ( np. monitorowanie
pacjentów kardiologicznych). W obszarze ochrony zdrowia może być
zastosowanych
obecnie
wiele
technologii
informacyjnych
i
komunikacyjnych, włączając zarówno systemy czysto administracyjne jak
i te świadczące usługi.
Zdolność organizacji do efektywnego zastosowania technologii
zależy przede wszystkim od zrozumienia jak technologia może
przyczynić się do usprawnienia pracy w organizacji. Jednak wiele
organizacji reaguje na zmiany dopiero w momencie powstania konkretnej
potrzeby, tworząc w międzyczasie różne systemy informacji, które mają
służyć zaspokojeniu wyłącznie specyficznych potrzeb. Organizacje często
dokonują zakupu rozwiązań technologicznych bez rozważenia ich
dopasowania do procesów i struktury zarządzania. Decyzje podejmowane
są często w pośpiechu, w wyniku reaktywnej odpowiedzi na wyłaniające
się problemy i zagrożenia. To powoduje, że jednocześnie funkcjonują
różne systemy, które nie są ze sobą kompatybilne. W wielu jednostkach
ochrony zdrowia zastosowanie technologii informacyjnych jest na zbyt
niskim
poziomie,
co
z
kolei
znajduje
odzwierciedlenie
w
niewystarczającym poziomie zarządzania wiedzą. Wynika to z jednej
16
strony z braku funduszy na stworzenie niezbędnej infrastruktury
teleinformatycznej, a z drugiej z koniecznością zarządzania czynnikiem
ludzkim w tym procesie.
Wdrożenie systemu zarządzania wiedzą nie jest możliwe w krótkim
horyzoncie czasowym. W przypadku organizacji składających się na
system opieki zdrowotnej jest dodatkowo złożone ze względu na
powiązania, jakie występują między organizacjami tworzącymi układy
sieciowe. Przepływ wiedzy między różnymi członkami takiej sieci może
być utrudniony przez szereg barier społecznych i poznawczych.
Stymulowanie przepływu wiedzy wymaga nie tylko prostego połączenia
podmiotów w sieci. Konieczne są zmiany w kulturze organizacji, jej
strukturze a także procesach. Mimo, iż jak wskazują badania nie jest
prosto przekonać pracowników ochrony zdrowia do adoptowania
systemów zarządzania wiedzą33,
potencjalne korzyści, takie jak
zwiększona rotacja pacjentów, zredukowanie dni hospitalizacji, czy też
zmniejszenie kosztów dzięki wdrożeniu technologii ICT, redukcja błędów
medycznych wydają się przeważać nad kosztami wprowadzania zmian.
Optymistycznie nastraja coraz większe zaangażowanie decydentów w
proces zarządzania wiedzą. Coraz więcej funduszy przeznacza się na
komputeryzację. Dodatkowe coraz częściej tworzone są komórki
zajmujące się zarządzaniem wiedzą. Wszystko po to, aby móc w
systematyczny i systemowy sposób czerpać korzyści z informacji i
wiedzy jaka jest wytworem pracy ludzkiej.
33
B. Ghosh, J.E. Scott, Effective Knowledge Management for Hospital Nurses… op.cit.
17
Bibliografia
Beckman T.J., The current state of knowledge management. W: J.
Liebowitz (Red.) Knowledge Management Handbook. CRC Press,
Boca Raton, FL,, 1999, s. 1-22.
Bloodgood J.M., Salisbury W.D., Understanding the influence of
organizational change strategies on information technology and
knowledge management strategies. “Decision Support Systems” 2001,
nr 31, s.55-69.
Boyne G.A., ‘What is Public Service Improvement?’ ”Public
Administration” 2003, nr 2, s. 211-28.
Building Regional Health Care Networks in Europe (Red.) J.Oates,
H.B.Jensen, IOS Press Ohmsha. Amsterdam/Berlin/Oxford/Tokio,
Washington DC. 2000.
Chae B., Bloodgood J.M., The paradoxes of knowledge management an
eastern philosophical perspective, “Information and Organization”
2006, nr 16, s. 1-26; M. Grossman, The Emerging Academic
Discipline of Knowledge Management, “Journal of Information
Systems Education” 2007, nr 18(1), s. 31-38. Prusak, L. Where did
knowledge management come from, “The IBM Systems Journal”
2001, nr 40, s. 1002-7;
Dalkir K., Knowledge Management in Theory and Practice. Elsevier
Butterworth-Heinemann, Burlington, MA, 2005.
Dutton W.H., Society on the line: Politics in the digital age. Oxford:
Oxford University Press 1999.
Dyed-Ikhsan S.O., Rowland F., Knowledge Management in a Public
Organization: A Study on the Relationship Between Organizational
Elements and the Performance of Knowledge Transfer. “Journal of
Knowledge Management”, 2004, 8(2), s.95-11.
Florek. L. Zobowiązania międzynarodowe Polski wynikające z ratyfikacji
konwencji Międzynarowej Organizacji Pracy. Warszawa 1989.
Frączkiewicz-Wronka A., Owcorz-Cydzik B., Samorząd terytorialny jako
podmiot polityki ochrony zdrowia, W: A.Frączkiewicz-Wronka, J.
Jasłowski, B. Owcorz-Cydzik, D.Sobusik (Red.) Samorządowa
polityka zdrowotna. Katowice 2004. s.50-71
Frączkiewicz-Wronka A., Saryusz-Wolska H., Niepewność i decyzje
strategiczne w publicznym systemie ochrony zdrowia. W: R. Krupski
(Red.) Planowanie strategiczne w warunkach niepewności. Prace
Naukowe
Wałbrzyskiej
Wyższej
Szkoły
Zarządzania
i
Przedsiębiorczości. Wałbrzych 2007, s.219-230.
18
Frączkiewicz-Wronka A., Unia Europejska – szansa dla pozytywnego
scenariusza reformy ochrony zdrowia w Polsce. W: A.FrączkiewiczWronka, W.Koczur (Red.) Reforma systemu ochrony zdrowia. Szanse
i bariery. Katowice 1999. s. 25-27.
Fukuyama F., Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI
wieku. Dom Wydawniczy REBIS. Poznań 2005, s.21
Garrido T., Jamieson L., Zhou Y., Wiesenthal A., Liang L., Effect of
electronic health records in ambulatory care: retrospective, serial,
cross sectional study. “British Medical Journal” 2005, nr 330, s.581584.
Ghosh B., Scott J.E., Effective Knowledge Management for Hospital
Nurses, „Information Systems Management” 2007, nr 24, s.73–84.
Głąbicka K., Europejska przestrzeń socjalna. Zarys problematyki.
Warszawa 2002, s. 210-232.
Guptill J., Knowledge management in health care. “Journal of Health
Care Finance” 2005, nr 31(3), s.10-14.
Hazlett S., McAdam R., Gallagher S., Theory building in knowledge
management: in search of paradigms, “Journal of Management
Inquiry”,2005, nr 14, s. 31-42.
Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele,
działalność.
Warszawa
2001;
M.Seweryński:
Konwencje
Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę.
Warszawa 1983.
Musialski W., Wprowadzenie do nauki ubezpieczenia społecznego.
Warszawa 1988.
Pawłowska A., Zasoby informacyjne w administracji publicznej w
Polsce. Problemy zarządzania. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002.
Podstawowe dokumenty Rady Europy z dziedziny polityki społecznej
wybór i opracowanie Henczel R., Majewska J.. Warszawa 1997.
Prawo zabezpieczenia społecznego w Europie i w Polsce. Wybrane
zagadnienia. Bińczycka-Majewska T., Kubalczak P., Markowska H.,
Szurgacz H., Uścińska G. (Red.) Warszawa 1997.
Safjan M., Prawo i medycyna. Warszawa 1998.
Snellen I., E-government. A challenge for Public Management. W: .
E.Feilie, L.E.Lynn, Politt Ch. (Red.) Public Management. Oxford:
Oxford University Press 2005.
Syed-Ikhsan S.O.S. i F. Rowland, Benchmarking knowledge management
in a public organization in Malaysia, “Benchmarking – An
International Journal” 2004, 8(2), s. 95-111.
19
Wiig K.M., Application of Knowledge Management in Public
Administration. Paper Prepared For Public Administrators of the City
of Taipei, Taiwan, ROC, May, 2000.
Wiig, K. M. Knowledge management in public administration, “Journal
of Knowledge Management” 2002, nr 6(3), s. 224-239.
Wilson P. (Red), Building on Strength to Provide Better Healthcare
Anytime Anywhere. Presented at the eHealth 2005 Conference,
Tromsø, Norway 23-24 May 2005.
Źródła internetowe
Knowledge management for public health professionals. Raport
Association of State and Territorial Health Officials (ASTHO), 2005.
http://www.astho.org/pubs/ASTHO-Knowledge-Management.pdf
Wilson T.D., The nonsense of knowledge management, “Information
Research” 2002, nr 8(1), http://InformationR.net/ir/8-1/paper144.html]
20