docLogika i teologia
download 
Reklamacja Transkrypt
Logika i teologia
Logika i teologia w teologii” prowadzony w ramach Centrum Kopernika Badań Logic in Theology, red. B. Brożek, Interdyscyplinarnych. Zaowoco- A. Olszewski, M. Hohol, wał on szeregiem spotkań, se- Copernicus Center Press, minariów i konferencji, których Kraków 2013, ss. 290. owocem jest recenzowana praca. Logic in Theology jest pracą zbiorową pod redakcją Bartosza logicznego z pewnością nie jest Brożka, Adama Olszewskiego najpopularniejszą spośród metod i Mateusza Hohola, wydaną badawczych teorii teologicznych, w 2013 roku nakładem wydaw- a prace jej poświęcone stanowią nictwa Copernicus Center Press. niewielki odsetek zarówno w lite- Zawiera ona trzynaście artyku- raturze z dziedziny logiki i filozo- łów, z których większość zo- fii języka, jak i teologii i metate- stała ologii. Jednakże charakter badań w grudniu 2011 roku jako refe- przedstawionych w recenzowa- raty podczas międzynarodowego nej pracy nie jest przedsięwzię- seminarium Language – Logic – ciem odosobnionym w historii Theology. Pięć zamieszczonych myśli. Logiką teologii w sposób w tomie artykułów ukazało się systematyczny zajmowali się już wcześniej w języku polskim1. w latach trzydziestych ubiegłego stulecia przedstawiciele tzw. pierwotnie wygłoszona Tom otwiera artykuł Jana Woleńskiego Theology and Lo- Koła Krakowskiego. Nurt zapoczątkowany przez nich powrócił w ostatnich latach do Krakowa jako program badawczy „Logika W pracy zbiorowej Logika i teologia, (red.) R. Piechowicz, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2011. 1 Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 Logiczna analiza dyskursu teo- 143 Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 RECENZJE 144 gic. Autor zadaje w nim dwa py- okazać się pytanie o to, czy w ob- tania – czy logika jest stosowalna rębie teorii teologicznych dopusz- w teologii oraz czy jest dla niej czamy możliwość pojawienia się istotna. Przyjmując odpowiednie zdań sprzecznych. To zagadnie- rozumienie obu zawartych w ty- nie porusza Jerzy Dadaczyński tule dyscyplin stwierdza, że sto- w tekście What Kind of Logic sowanie logiki do analizy zdań Does the Contemporary Theology teologii jest analogiczne do uży- Need? Artykuł dotyczy problemu wania logicznych narzędzi w fi- akceptacji sprzeczności na pozio- lozofii. Niektóre problemy teo- mie metateologicznym, które mo- logiczne są bardzo dogodne do głyby wygenerować całą gamę ujęcia ich w sposób formalny. różnych logik teologii. Problem Woleński podaje dwa przykłady ten przedstawiony jest w kontek- takich Wykorzystując ście sporu Karla Bartha z Hein- uogólniony kwadrat logiczny richem Scholzem. Autor argu- dla logiki modalnej (w tym wy- mentuje, że mimo istnienia logik padku epistemicznej) podaje kla- parakonsystentnych, które po- syfikację różnych możliwych sta- trafią radzić sobie z niespójnymi nowisk względem religii. Sporo teoriami, na gruncie teologii na- uwagi poświęca także tzw. dowo- leży odrzucić wszelkie sprzecz- dom na istnienie Boga, zwłaszcza ności w imię zachowania jej „na- dowodowi ontologicznemu. ukowego” charakteru. analiz. Ponieważ jednym z waż- W zwykłych zastosowa- nych kryteriów klasyfikacji róż- niach modalnych logik episte- nych typów logik jest ich toleran- micznych najczęściej próbuje cja na sprzeczności, w kontekście się uniknąć problemu wszech- logiki w teologii istotnym może wiedzy. Służą one bowiem z re- RECENZJE -Logical Approach – Kazimierz nabywanych i utrzymywanych Trzęsicki. Rozważa je jednak przez podmioty o ograniczonych w kontekście problemu wolnej możliwościach poznawczych – woli – czy możliwe jest istnienie ludzi lub systemy sztucznej inte- wolnej woli przy założeniu, że ligencji. Jednakże, jeśli chcemy Bóg jest wszechwiedzący i nie- zdefiniować w terminach logiki omylny. Stosując logiki tempo- formalnej wszechwiedzę boską, ralne buduje on model, który po- perspektywa ta powinna zostać zwala stwierdzić, że pozytywna odwrócona. Taki cel obierają au- odpowiedź na tak postawiony torzy trzeciego artykułu, God’s problem jest logicznie dopusz- Omniscience: A Formal Analysis czalna. Zastosowane narzędzie in Normal and Non-normal Epi- pozwoliło mu także wskazać stemic Logic– Antonino Rotolo pewne różnice znaczeniowe róż- i Erica Calardo. By uchwycić co- nych ujęć postawionego pro- raz silniejsze pojęcia wszechwie- blemu oraz ich logiczne konse- dzy wprowadzają coraz silniejsze kwencje. rachunki epistemiczne. Zaskaku- Artykuł Miracles: A Logi- jące jest, że formalizacja najsil- cal Perspective, autorstwa redak- niejszego z pojęć wszechwiedzy torów tomu – Bartosza Brożka prowadzi do kolapsu używanego i Adama Olszewskiego, traktuje przez nich narzędzia do zwykłego o logicznych mechanizmach, ja- rachunku klasycznego. kie mogą towarzyszyć wprowa- Podobne teologiczne zagad- dzaniu zdań o wydarzeniach cu- nienie porusza autor następnego downych do systemu przekonań. tekstu – Problem of Omniscience Przyjmując dwa rozumienia wy- and Infallibility. A Temporal- darzeń cudownych (epistemiczne Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 guły do modelowania przekonań 145 Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 RECENZJE i ontologiczne) oraz dwa ich ro- pierwszymi myślicielami, którzy dzaje (cuda powtarzalne i niepo- w sposób systematyczny próbo- wtarzalne), próbują oni przedsta- wali zrekonstruować teorie teo- wić formalną strukturę wiedzy logiczne przy użyciu współcze- teologicznej, która dopuszcza snych narzędzi logicznych. Jeden występowanie cudów. z nich – o. Józef Maria Bocheń- Damian Wąsek w artykule ski – już po rozpadzie Koła, pod The Role of Dialectics in Peter koniec swojego życia zapropono- Abelard’s Concept of Theology wał formalizację pięciu dróg św. przedstawia problem relacji logika- Tomasza z Akwinu. Przedmiotem -teologia w kontekście historycz- artykułu Marka Porwolika For- nym. Problem ten był szczególnie malizations of the Argument Ex istotny w czasach średniowiecz- Causa Efficientis by Fr. Bocheń- nego sporu tzw. dialektyków z an- ski jest krytyczna analiza forma- tydialektykami, którego uczest- lizacji drugiej drogi dokonanych nikiem był m.in. Piotr Abelard. przez filozofa z Fryburga. Autor U Abelarda pojęcie dialektyki nie dokładnie porównuje ich różne było jednoznaczne – Wąsek po- wersje, wskazuje nieścisłości daje cztery różne jego znaczenia. i błędy dotyczące głównie reguł Próbuje także odpowiedzieć na py- wnioskowania oraz przesłanek tanie o to, w jakich wymiarach i do w nich użytych, by w końcu po- jakiego stopnia dialektyka może – dać korektę pozwalającą, by ana- zdaniem średniowiecznego autora lizowane formalizacje zachowały – być przydatna w rozważaniach poprawność pod względem wyni- teologicznych. kania logicznego. Przedstawiciele Koła Krakowskiego byli prawdopodobnie 146 W celu wyeliminowania dwuznaczności języka naturalnego RECENZJE nalizować związki między mate- nie dość nietypowego narzędzia matyką a dyskursem religijnym. logicznego – TIL (Transparent Do tego celu posługuje się uwa- Intesional Logic). Głównym wąt- gami Simone Weil – francuskiej kiem rozważań przedstawionych filozof, siostry matematyka An- w tekście Ambiguities in Natural dré Weila, według której należy Language and Ontological Proofs odróżnić trzy rozumienia nauki: jest spór pomiędzy Russellem transcendentalne, zwykłe i ma- i Strawsonem dotyczący deskryp- giczne. Solin to rozróżnienie pró- cji określonych. Dzięki analizie buje zastosować do matematyki. przy użyciu TIL Duží wykazuje, Uważa on, że transcendentalne że teorie Russella i Strawsona ujęcie matematyki może pomóc wcale nie stoją w opozycji. Mają w zrozumieniu niektórych pojęć jednak odmienne zastosowanie stosowanych w obrębie dyskursu – teoria Strawsona świetnie spi- religijnego. suje się w sytuacjach, w których Według Carnapa problemy znaczenie występuje w pozycji filozofii są jedynie pseudopro- de re, deskrypcje Russella nadają blemami i wynikają z błędnego się natomiast do sytuacji, w któ- użycia języka. Pogląd ten jest rych znaczenie pojawia się w po- punktem wyjścia tekstu Science zycji de dicto. Według Duží brak – Logic – Philosophy. An Old tego rozróżnienia jest wspólnym Problem Resuscitated. Jego au- błędem większości dowodów on- tor – Pavel Materna – uważa, że tologicznych za istnieniem Boga. o ile diagnoza Carnapa jest in- W artykule Mathematics teresująca, o tyle rozwiązanie, and Religion: On a Remark by Si- które zaprezentował stanowi ra- mon Weil Kim Solin próbuje za- czej ucieczkę od problemu. We- Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 Marie Duží proponuje stosowa- 147 Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 RECENZJE 148 dług Materny filozofia jest pew- gii mogą być także: redukcja, in- nego rodzaju teorią pojęć, a jej dukcja i analogia – nie posiadają zadaniem jest eksplikacja – przej- one jednak tego samego stopnia ście od przedpojęciowych do- pewności, co dedukcja. W końcu, mniemań do pojęć. Oczywiście, teologia otwarta jest także na ta- może ona być bardziej lub mniej jemnicę, a jej głównym źródłem skuteczna, a jej fragmenty osta- jest wiara w objawienie. tecznie mogą okazać się bezsen- Mieszko Tałasiewicz w arty- sowne. Papierkiem lakmusowym kule Science as Theology przed- takich teorii ma być proceduralna stawia i broni kontrowersyjną teoria pojęć – narzędzie zbudo- tezę o tym, że nauka, także nauki wane na bazie TIL (Transparent przyrodnicze, są częścią teologii. Intesional Logic). Argumentuje to spostrzeżeniem, Celem tekstu Jana Szczurka, że z perspektywy człowieka wie- The Rationality of Theology, jest rzącego podział na porządek na- ukazanie, że teologia podlega re- turalny i ponadnaturalny ulega gułom racjonalności. Według au- zatarciu. Istnieje tylko jeden po- tora racjonalność teologii najpeł- rządek – obiektów stworzonych niej przejawia się w stosowaniu przez Boga i ustanowionych metody spekulatywnej, używa- przez niego praw. Objawienie nej często w teologii scholastycz- mówi tylko o tym, że świat jest nej. Jej głównym narzędziem jest stworzony, nie mówi jednak, jak wnioskowanie dedukcyjne, któ- został stworzony. Staramy się to rego najczęstszą – zdaniem au- odkryć przy pomocy nauk szcze- tora – postacią jest sylogizm ary- gółowych. Zdaniem Tałasiewi- stotelesowski. Innymi formami cza podejście to nie prowadzi do wnioskowań używanych w teolo- żadnych zmian w obrębie nauki, RECENZJE może jednak modyfikować nauki że nie można mówić o jednej teologiczne. teologii – tym bardziej o jednej logice w niej stosowanej. tytułowany Physics in the Service Z tego względu mnogość po- of Theology. A Methodologi- dejść w pracy o takiej tematyce cal Inquiry. Wojciech P. Grygiel jest rzeczą zupełnie naturalną. proponuje w nim nowe podej- W świetle powyższego spostrze- ście do metodologii teologii, za- żenia ciężko traktować to jako czerpnięte z nauk fizycznych. zarzut względem książki. Proble- Bazuje ono na spostrzeżeniu, że matyczne jest jednak umieszcze- współczesna teologia jest szeroką nie w niej artykułów, które na- i różnorodną dyscypliną. Do wy- wet przy dużej dozie dobrej woli jaśniania jakiegoś sądu teologicz- trudno zmieścić pod parasolem nego można wykorzystać wiele hasła „logika w teologii”. Dla rozmaitych schematów pojęcio- przykładu weźmy dwa ostatnie wych. Pomysł Grygiela polega na eseje tomu. O ile tekst Grygiela tym, by dogmat zdefiniować jako przy szerokim rozumieniu logiki niezmiennik względem owych obejmującym także metodologię stosowanych w teologii sche- nauk można uznać za wpisujący matów pojęciowych, analogicz- się w tematykę książki, o tyle ar- nie do niezmienników względem tykuł Tałasiewicza stanowi ra- pewnych przekształceń w fizyce. czej filozoficzny esej na temat Trudno oprzeć się wraże- relacji między nauką a teologią. niu, że recenzowana książka ma Pozwala to stwierdzić, że jego charakter hybrydowy. Oczywi- treść znajduje się poza obszarem ście będzie to zrozumiałe, gdy badań, któremu poświęcona zo- weźmie się pod uwagę fakt, stała recenzowana praca. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 Ostatni esej tomu został za- 149 Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 RECENZJE 150 Z drugiej strony, książka za- cie używanego rachunku, braku- wiera również teksty, w których jące operatory modalne, brak kon- kwestie teologiczne traktowane są sekwencji w stosowaniu notacji na tyle drugorzędnie, że można je logicznej, czy też literówki w fi- z powodzeniem pominąć zacho- lozoficznych terminach technicz- wując przy tym sens przedstawia- nych (Anleitung zamiast Ablei- nych rozważań. Mam tu na myśli tung), a także błąd, którego trudno zwłaszcza dwa artykuły autor- nie zauważyć nawet przy pobież- stwa czeskich logików – Materny nej lekturze artykułu – jego koń- i Duží. O ile Duží przynajmniej cowa część (s. 37–38) jest wła- część swojego eseju próbuje zilu- ściwe powtórzeniem in extenso strować przykładem analizy zdań obszernego fragmentu umiesz- z dziedziny teologii tudzież filozo- czonego dziesięć stron wcześniej fii Boga, o tyle Materna o teologii (s. 27–28). nie wspomina ani słowem. Mimo powyższych uwag nie Oprócz dość liberalnego po- można twierdzić, że tytuł tomu dejścia do tematu, nie sposób nie nie odpowiada zamieszczonym wymienić podstawo- w nim treściom. Książka zawiera wych uchybień redaktorskich, artykuły, które pozwalają sądzić, których, niestety, książka nie jest że ich autorzy cechują się głęboką pozbawiona. Poniższe uwagi do- znajomością zarówno współcze- tyczą zwłaszcza pierwszego tek- snej logiki, jak i teologii. Wśród stu tomu, który defektami tego nich znajdują się np. teksty Brożka typu obdarzony jest w nadmiarze. i Olszewskiego, Dadaczyńskiego, Do uchybień tych należą literówki czy też Rotolo i Calardo. Na szcze- w formalizmach prowadzące aż do gólną uwagę zasługuje zwłaszcza wyrażeń bezsensownych na grun- ostatni z tu wymienionych. W in- bardziej RECENZJE teresujący sposób, być może na- narzędzi formalnych. Z pewno- wet niezamierzony przez autorów, ścią powinna ona także wzbudzić odkrywa zależności między logiką zainteresowanie teologów. Pre- epistemiczną, jej motywacjami fi- zentowana w niej metoda bada- lozoficznymi oraz obszarem za- nia zdań teologicznych mogłaby stosowania. Zasadniczo więk- zostać włączona w grono metod szość zamieszczonych w tomie teologii uprawianej na poziomie tekstów wskazuje, że można z po- akademickim. Wydaje mi się jed- wodzeniem stosować narzędzia nak, że najbardziej zaangażowa- formalne w teologii, a rozważanie nych czytelników książka znaj- te mogą być dla niej znaczące. dzie wśród myślicieli z obszaru Jeśli miałbym polecić niniejszą książkę logikom, leżącego gdzieś pomiędzy jej tytułowymi dyscyplinami, mia- przede wszystkim tym o prak- nowicie wśród filozofów Boga tycznym uprawiających swoją dyscyplinę nastawieniu. Dzięki niej mogą rozpoznać w teologii w duchu analitycznym. nowy i ciekawy obszar aplikacji Piotr Urbańczyk Zagadnienia Filozoficzne w Nauce | LVII • 2014 to 151
