Brain Gain - Fundacja im. Friedricha Eberta

BRAIN
www.feswar.org.pl
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
_______________________________________________________________________
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
03.03.2016 w Centrum Konferencyjnym Zielna w Warszawie, w ramach cyklu imprez „25
lat dobrego sąsiedztwa“, poświęconego rozwojowi stosunków polsko-niemieckich od czasu podpisania traktatu sąsiedzkiego w 1991 roku, odbyła się konferencja na temat wykwalifikowanych imigrantów. Organizacją zajęły się wspólnie Instytut Spraw Publicznych
(ISP), Ambasada Niemiec w Polsce oraz Fundacja im. Friedricha Eberta (FES), a do Warszawy zaproszono niemieckich i polskich ekspertów, którzy przyjrzeli się tej tematyce z
różnych perspektyw. Konferencja, która spotkała się z żywym zainteresowaniem ok. 100
uczestników, uzmysłowiła znaczenie planowego podejmowania zagadnienia imigracji wykwalifikowanych pracowników zarówno z polskiego, jak i niemieckiego punktu widzenia w
kontekście przemian demograficznych i związanych z nimi wyzwań.
Warszawa. Po powitaniu gości przez prowadzącą obrady Justynę Segeš Frelak (ISP)
wprowadzeniem w temat zajęli się kolejno Jacek Kucharczyk (ISP), Martin Koppernock (Ambasada Niemiec) i Roland Feicht (FES).
Jacek Kucharczyk podkreślił w swoim wystąpieniu, że konferencja daje możliwość
przyjrzenia się migracji z innej perspektywy. W
okresie, gdy z powodu kryzysu uchodźczego
dużo mówi się o tym, jak można ograniczyć imigrację, ważne jest, żeby rozmawiać także o jej
potencjałach i szansach. Z punktu widzenia Polski, która wskutek przemian demograficznych
będzie miała do czynienia ze znacznym spadkiem liczby ludności w wieku produkcyjnym,
wykwalifikowani imigranci mogą się okazać właściwym rozwiązaniem w kontekście konkurencyjności kraju i stabilności systemu ochrony
zdrowia.
Martin Koppernock wskazał w swoim wprowadzeniu na historyczną doniosłość migracji,
która od dawna jest następstwem mobilności pracowników. Jego zdaniem trwałym zjawiskiem będzie zapotrzebowanie na wykwalifikowanych
pracowników, którego nie da się na dłuższą metę zaspokoić
wyłącznie
przez
zatrudnianie
obywateli
państw członkowskich Unii Europejskiej.
Roland Feicht podkreślił w swojej wypowiedzi znaczenie wymiaru ludzkiego w odniesieniu do tematyki
wykwalifikowanych imigrantów. Zilustrował to słowa1
BRAIN
www.feswar.org.pl
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
_______________________________________________________________________
mi Maksa Frischa: „Wzywaliśmy pracowników, a przyjechali ludzie“. Nie chodzi zatem
tylko o skuteczne wprowadzanie tych ludzi na rynek pracy, lecz – co równie ważne – o
ich integrację językową i kulturową. Decydującą sprawą jest tu jego zdaniem stworzenie
„kultury gościnności“. Wszyscy trzej mówcy podkreślali pozytywne i szerokie partnerstwo
między Niemcami a Polską, które nieustannie i coraz głębiej rozwijało się w ciągu minionych 25 lat.
Po powitaniu ze strony gospodarzy nastąpiły dwa wstępne przemówienia sekretarzy
stanu w polskim Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Stanisława Szweda i
w niemieckim Federalnym Ministerstwie Pracy i Spraw Socjalnych, Thorbena Albrechta.
Stanisław Szwed uznał obecny polityczny sposób postrzegania imigracji za nazbyt jednostronny, pozytywnie oceniając z tego względu punkt wyjścia konferencji, który jego
zdaniem może otworzyć nową perspektywę. Z polskiego punktu widzenia temat jest według niego aktualny i ma szczególne znacznie zarówno w odniesieniu do imigracji, jak i
emigracji. Wskazał z jednej strony na dużą grupę imigrantów ukraińskich, których trzeba
zintegrować z rynkiem pracy, z drugiej zaś na wysoką liczbę wykwalifikowanych
emigrantów. Integracja imigrantów oraz przeciwdziałanie emigracji wykwalifikowanych
pracowników to jego zdaniem doniosłe projekty polityczne. Ponadto w Polsce nie jest
jeszcze rozpowszechnione korzystanie z unijnej niebieskiej karty, należy więc nadrobić
zaległości w tej dziedzinie.
Thorben Albrecht podkreślił w swoich słowach
podobieństwo sytuacji w Niemczech i Polsce o tyle,
że oba kraje są silnie dotknięte przemianami demograficznymi wskutek niskich wskaźników urodzeń i wydłużania się średniej długości życia. Z
tego względu zapewnienie wykwalifikowanych pracowników jest dla Niemiec doniosłym aspektem
politycznego działania. Aby to urzeczywistnić, trzeba zacząć od własnego kraju i lepiej wykorzystywać istniejące potencjały. Jako konkretne
przesłanki wymienił inwestycje w orientację zawodową oraz zagwarantowanie kobietom
prawa powrotu do pracy w pełnym wymiarze godzin po zakończeniu urlopu rodzicielskiego. W dziedzinie imigracji wykwalifikowanych pracowników Niemcy pragną kontynuować
pozytywny trend z minionych lat. Dla Badenii-Wirtembergii planowany jest trzyletni projekt pilotażowy, oparty na kanadyjskim systemie punktowym. Przewiduje on na przykład,
że za rozmaite poziomy wykształcenia i znajomości języków kandydatom będą przyznawane punkty, kwalifikujące ich następnie odpowiednio do rozmaitych zawodów. Po za2
BRAIN
www.feswar.org.pl
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
_______________________________________________________________________
kończeniu projektu ma on zostać poddany ewaluacji, a następnie ewentualnie zastosowany w całych Niemczech. Podstawowym warunkiem – a tu zdaniem Thorbena Albrechta
Niemcy są na dobrej drodze – jest otwartość społeczna i kulturowa.
Na pytanie jednego z uczestników, jakie grupy zawodowe w Polsce są szczególnie dotknięte problemem emigracji, Stanisław Szwed wymienił lekarzy i inżynierów.
Aby
przeciwdziałać
temu
trendowi, trzeba jego zdaniem tworzyć równie atrakcyjne warunki pracy jak w innych krajach. Wskazał w
tym zakresie na planowany program
rozwoju innowacji, firmowany przez
ministra Morawieckiego. Dla gospodarczej i społecznej przyszłości Polski fundamentalną sprawą jest według Stanisława Szweda wzrost płac oraz to, żeby Polska straciła opinię kraju, który jest atrakcyjny gospodarczo tylko z uwagi na niski poziom
wynagrodzeń.
Sprowadzanie niemieckich pracowników z zagranicy z powrotem do kraju nie jest według
Thorbena Albrechta w Niemczech tematem o pierwszorzędnym znaczeniu, ale na przykład na poziomie uniwersytetów pojawiają się tendencje, polegające na oferowaniu naukowcom lepszych warunków pracy w innych krajach.
Po wystąpieniach obu sekretarzy stanu Justyna Segeš Frelak postarała się o płynne
przejście do dyskusji panelowej, w której wzięli udział Vera Egenberger w imieniu Niemieckiej Federacji Związków Zawodowych (DGB), Uwe Hunger z
Uniwersytetu w Siegen, Robert Lisicki z Konfederacji Pracodawców Lewiatan oraz Rafał Janas jako przedstawiciel Komisji Europejskiej w Polsce. Na wstępie prowadząca wskazała, że obecnie
pracuje za granicą około 30.000 polskich lekarzy, a wysoki odsetek
wykwalifikowanych absolwentów uczelni podejmuje pracę za granicą.
Vera Egenberger wymieniła w swojej wypowiedzi długofalowość
działań oraz zasadę tego samego wynagrodzenia za tę samą pracę
jako ważne fundamenty pod ustawę imigracyjną w Niemczech. Bardzo pozytywnie oceniła
projekt pilotażowy rządu federalnego w Badenii-Wirtembergii i orędowała za tym, żeby w
3
BRAIN
www.feswar.org.pl
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
_______________________________________________________________________
percepcji społecznej wykwalifikowani imigranci nie byli postrzegani jako konkurencja, lecz
wzbogacenie.
Uwe Hunger nawiązał w swojej wypowiedzi do tytułu konferencji, eksponując Indie jako
przykład uwieńczonych powodzeniem działań na rzecz repatriacji wykwalifikowanych pracowników. Uzupełnił ponadto wcześniejsze wystąpienia
innych uczestników, wskazując na niedobór lekarzy w
Niemczech i podkreślając, że podejmuje się coraz więcej prób planowego werbunku lekarzy za granicą. Za
podstawowy warunek udanej rekrutacji i integracji wykwalifikowanych pracowników zagranicznych także on
uznał „kulturę gościnności“.
Rafał Janas argumentował, że Polska musi się profilować jako innowacyjna gospodarka,
nie zaś tylko jako miejsce, gdzie praca jest tania. Kapitał ludzki i nowy model konkurencji
to jego zdaniem niezbędne do tego podstawy. Poinformował również, że Komisja Europejska pracuje obecnie nad reformami dyrektyw w sprawie unijnej
niebieskiej karty i przedstawi stosowną modyfikację jesienią 2016
roku. Te zmiany są jego zdaniem niezbędne, bowiem Niemcy są na
razie jedynym krajem w UE, który z powodzeniem wdrożył normy z
2009 roku.
Robert Lisicki zwrócił uwagę, że według analiz w Polsce są niedobory pracowników zarówno w zakresie stosunkowo prostych rodzajów pracy, jak i tych, które wymagają wyższych kwalifikacji. Zwłaszcza jeśli chodzi o pracowników o wysokich kwalifikacjach należy jego zdaniem nadrobić zaległości
w celu wzmocnienia konkurencyjności Polski.
Przejawem dużego zainteresowania omawianą
tematyką były również liczne pytania ze strony
uczestników. Vera Egenberger, pytana o ścierające się w Niemczech opinie, określiła dyskusję z
krytykami kultury gościnności mianem społecznego wyzwania. Płacenie rekompensat krajom dostarczającym wykwalifikowanych pracowników nie prowadzi zdaniem Uwego Hungera do celu; wskazał on przy tym na doświadczenia Azerbejdżanu i podkreślił, że trzeba tworzyć inne zachęty. Zabierający głos
uczestnicy panelu uznali za mało prawdopodobne, że postępująca automatyzacja procesów pracy zniweluje skutki przemian demograficznych i sprawi, że imigracja stanie się
4
BRAIN
www.feswar.org.pl
BRAIN DRAIN – BRAIN GAIN – BRAIN EXCHANGE
WYKWALIFIKOWANI IMIGRANCI W POLSCE I NIEMCZECH
_______________________________________________________________________
zbędna. Zdaniem Rafała Janasa dojdzie do spadku
popytu tylko na pracowników o niskich kwalifikacjach,
natomiast popyt na pracowników o wysokich kwalifikacjach będzie dalej rósł.
Justyna Segeš Frelak porównała sytuację w Polsce z
sytuacją w USA, która charakteryzuje się według niej
tym, że imigranci sami są odpowiedzialni za swój dobrobyt. Spytała więc, na ile Polska mogłaby się uczyć
niemieckiej kultury gościnności. Vera Egenberger podkreśliła, że także Niemcy po zaniedbaniach z przeszłości znajdują się jeszcze w stadium nauki, a fundamenty sprawnej integracji to między innymi język i szybkie uznawanie osiągnięć zdobytych za granicą. Uwe
Hunger dodał, że skuteczna integracja może
udać się tylko pod warunkiem, że imigrantów
będzie się uważało za trwały element społeczeństwa, a nie tylko za zjawisko przejściowe.
Odnosząc się do przyszłości, Rafał Janas stwierdził, że nie ma idealnego, powszechnego modelu podejścia do przemian demograficznych i
zagadnień imigracji wykwalifikowanych pracowników, a zadanie polega na przyglądaniu się
różnym metodom i tworzeniu z tych pozytywnych satysfakcjonującego ogólnego modelu.
Na zakończenie spotkania prowadząca nawiązała jeszcze do pojęcia brain waste i zaapelowała o wykorzystywanie, nie zaś marnowanie istniejącego już potencjału.
5