PDF Artykuł - Envirotech

16
Nauka i technika
Procesy membranowe
– wprowadzenie
Membrane processes – introduction
Piotr Ratajczak
Streszczenie
Artykuł stanowi ogólne wprowadzenie do technologii oczyszczania ścieków i uzdatniania wody z wykorzystaniem procesów membranowych. W oparciu o literaturę podjęto próbę przedstawienia podstaw procesów
membranowych, problemów technologicznych oraz praktycznych przykładów zastosowań.
Abstract
The article is a general introduction of sewage treatment and water treatment using membrane processes.
Based on literature, I would like to presents basis of membrane processes, technological problems and practical examples of applications.
Wymagania dotyczące jakości ścieków odprowadzanych do odbiorników wodnych są coraz bardziej
restrykcyjne. Wynika to z coraz większej świadomości ekologicznej i troski o środowisko naturalne, w którym
żyjemy. Dzisiaj korzystamy z technologii pomiarów jakości ścieków umożliwiającej szybkie i dokładne określenie charakterystyki zanieczyszczeń
(na przykład zawartości środków
farmaceutycznych i specyficznych
środków chemicznych). Prowadzone
powszechnie badania pokazują duży
wpływ zawartych w ściekach substancji chemicznych na ekosystem
biologiczny. Wymuszając stosowanie coraz bardziej zaawansowanych
technologii ograniczających ilość
substancji odprowadzanych do środowiska w ściekach oczyszczonych,
jak i wodach ujmowanych ze środowiska oraz uzdatnianych do spożycia
czy wykorzystania w procesach technologicznych.
W technologii oczyszczania ścieków wykorzystuje się przede wszystkim procesy mechaniczne (np. zatrzymywanie skratek i piasku) oraz
biologiczne wykorzystując organizmy
tworzące osad czynny do usuwania
ze ścieków związków biogennych
(węgla, azotu i fosforu). Procesy zachodzące w reaktorach biologicznych
mogą być wspomagane procesami chemicznymi przez
dodawanie koagulantów strącających fosfor lub dodawanie zewnętrznego źródła węgla. Szczególnie gdy ilość
węgla organicznego w ściekach dopływających do oczyszczalni nie gwarantuje odpowiednich jego ilości do przeprowadzenia procesów biologicznych. Podstawowymi
procesami wykorzystywanymi w procesach uzdatniania
wody są aeracja w celu usunięcia jonów żelaza, filtracja pospieszna, dzięki której zatrzymywane są zawiesiny
oraz dezynfekcja wody na przykład przez chlorowanie.
Zwiększające się ładunki zanieczyszczeń oraz zaostrzające się przepisy w zakresie jakości wody uzdatnionej oraz ścieków oczyszczonych powodują, że obecne
rozwiązania technologiczne wymagają unowocześniania
i rozbudowy o nowe instalacje. W przypadku uzdatniania wody stosowane dotychczas klasyczne procesy filtracyjne wymagają wspomagania alternatywnymi metodami, ze względu na zwiększające się zanieczyszczenia
ujęć powierzchniowych, jak i podziemnych. Na przykład
z powodu skażenia przemysłowego lub rolniczego (na
przykład pestycydami i nawozami), które poprzez spływy powierzchniowe oraz przesiąkanie zanieczyszczają
środowisko gruntowo-wodne.
Zapomina się o tym w prowadzonych dyskusjach
i badaniach dotyczących ścisłych powiązań pomiędzy
oczyszczalniami odprowadzającymi ścieki do środowiska
oraz wodami pobieranymi ze środowiska przez stacje
uzdatniania wody. Oczyszczalnie ścieków odprowadzają
wody oczyszczone do odbiorników wodnych, jakimi są
na przykład rzeki, z których to zakłady uzdatniania wody
poprzez np. studnie bądź stawy infiltracyjne czerpią wodę
na cele komunalne. Zapotrzebowanie na wodę wzrasta,
natomiast dostępność do jej źródeł maleje, a stan ujęć
pogarsza się i negatywnie wpływa na ekosystemy biolo-
giczne. Woda słodka na Ziemi stanowi zaledwie 1% pomimo tego, że ok.
70% jej powierzchni stanowią wody
w różnej postaci. Większość wód charakteryzuje się znacznym zasoleniem
lub jest związana w lodowcach. Nierównomierne rozłożenie wody pitnej
na ziemi powoduje, że wielu ludzi ma
utrudniony dostęp do tak ważnego
źródła życia [1].
Badania nad w ykorzystaniem
membran w procesie uzdatniania
wody oraz oczyszczania ścieków są
prowadzone już od wielu lat. Dążą
w kierunku budowy zawansowanych
układów technologicznych z maksymalnym uproszczeniem ich eksploatacji oraz konieczności budowy
dodatkowych pomieszczeń i zbiorników, włączając je wprost w funkcjonujące instalacje.
Na stacjach uzdatniania wody
w krajach ubogich w słodką wodę
coraz częściej w procesie odsalania
wykorzystuje się odwróconą osmozę, elektrolizę czy też makro i ultrafiltrację stanowiącą alternatywę dla
chlorowania. W przypadku oczyszczalni ścieków badania nad wykorzystaniem membran są skupione
na zwiększeniu efektywności pracy
eksploatowanych kubatur reaktorów
biologicznych, możliwości osiągnięcia wyższych stężeń osadu w reaktorze i obciążeń ładunkiem zanieczyszczeń. Rozwiązaniami spotykanymi
częściej w praktyce są m.in. kształtki zanurzone w reaktorach biologicznych z osadem czynnym, wieże
odgazowujące, mikrosita (nazywane często sitami tercjalnymi) oraz
membrany filtracyjne. W przemyśle
wykorzystuje się membrany wspomagane dodatkowo elektrolizą lub
ultradźwiękami.
W zależności od rodzaju zanieczyszczeń, które mają być zatrzymywane w procesie uzdatniania wody
i oczyszczania ścieków, stosuje się
membrany wykonane z odpowiedniego materiału i o odpowiedniej
wielkości porów. Różnorodny jest
mechanizm separacji zanieczyszczeń
rozpoczynając od cedzenia w przypadku mikrofiltracji, ultrafiltracji
oraz nanofiltracji, poprzez dyfuzję
(ultrafiltracja), kończąc na rozpusz-
17
Procesy membranowe – wprowadzenie
czaniu w procesie odwróconej osmozy. Na rysunku (rys.1) przedstawiono powiązania pomiędzy rodzajem
membrany – wykonaniem materiałowym, wielkością porów, rodzajem
procesu a zatrzymywanymi zanieczyszczeniami. Ważną rolę odgrywają tutaj konfiguracje membran
w zestawach, np. czy poszczególne elementy stanowiące kompletny
układ składają się z elementów płaskich, rurowych, wielokanalikowych
czy kapilar. Wybór właściwego rozwiązania układu membranowego zależy nie tylko od wymaganego efektu
oczyszczenia, lecz także w znacznym
stopniu od charakterystyki czynnika
(najczęściej wody, ścieku) na dopływie do membrany w układzie technologicznym. Przykładowo skład
wód powierzchniowych w porównaniu z wodami czerpanymi z ujęć
podziemnych, charakteryzuje się
znacznie większą zawartością bakterii, wirusów, związków organicznych, podwyższoną mętnością oraz
przede wszystkim zanieczyszczeniami chemicznymi [2]. W przypadku
ścieków dochodzi jeszcze zawiesina
w postaci osadu czynnego, której stężenie w reaktorze przy wykorzystaniu membran jest bardzo wpływając
na powstawanie placka filtracyjnego
w postaci błony biologicznej na powierzchni membrany, obniżając jej
efektywność. W aplikacjach przemysłowych, wymagane jest nie tylko obniżenie zawiesiny lub podwyższonej
mętności wody, ale niejednokrotnie
o wiele istotniejsza jest wymiana
jonowa. Wówczas stosuje się membrany nanofiltracyjne jonowymienne
o budowie asymetrycznej, na których
zachodzą procesy cedzenia oraz wymiany chemicznej. Praca takiej instalacji jest zbliżona do dotychczas
stosowanych jonitów kationowych
i anionowych, ale w układach modułowych zajmuje znacznie mniejszą
powierzchnię zabudowy. Elektroliza
oraz ultradźwięki mogą wspomagać
procesy membranowe w przemyśle.
Upraszczając można powiedzieć,
że procesy membranowe to rodzaj
separacji cząstek odbywający się na
ceramicznych lub polimerowych filtrach (membranach). W przemyśle
stosuje się również membrany, których pory hydrofobowe są wypełnione powietrzem. Takie specyficzne
rozwiązanie zwane destylacją membranową stosuje się przy odparowaniu lotnych składników oraz zatężaniu kwasów i soli. Separacja cząstek
Nazwa procesu
Mikrofiltracja
Ultrafltracja
Nanofiltracja
Odwrócona
osmoza
0,1-0,3
symetryczna,
porowata
ceramiczna,
polimerowa
0,3-1,0
asymetryczna,
porowata
ceramiczna,
polimerowa
0,001-0,05
µm
0,5-3,0
asymetryczna,
kompozytowa
2,0-5,0
asymetryczna,
kompozytowa
polimerowa
polimerowa
1-8 nm
lita
0,1 µm
2-20 nm
0,001 µm
0,0001 µm
sitowy
sitowy
sitowy,
dyfuzja
dyfuzja i
rozpuszczanie
Emulsje
Koloidy
Bakterie
Proteiny
Wirusy
Barwnik
Jony poliwalentne
Jony monowalentne
Cukry proste
Zakres ciśnień [MPa]
Konstrukcja
membrany
Materiał membrany
Wielkość porów
Orientacyjna wielkość separowanych
cząstek
Mechanizm
separacji
0,05-10 µm
Rys. 1. Podział membran wraz z charakterystyką
18
Nauka i technika
następuje przy pod wpływem siły
wywołanej różnicą prężności pary po
obu stronach membrany [3]. W celu
usuwania olejów z powodzeniem
używa się membrany wykonanych
z octanu celulozy.
Membrany w procesach oczyszczania ścieków wykorzystuje się nie
tylko do usunięcia zawiesiny, ale
przede wszystkim związków biogennych, wirusów i bakterii. Wielkość
zatrzymywanych cząstek na membranach mieści się w przedziale od
0,002 µm do 0,1 µm. W praktyce stosuje się proces mikrofiltacji lub ultrafiltracji wykorzystując membrany polimerowe lub ceramiczne. Wielkość
porów zatrzymujących zanieczyszczenia wynosi od 0,001 µm do 10 µm.
Proces separacji cząstek jest podobny do zachodzących klasycznie na
sitach lub filtrach z tą tylko różnicą,
że proces ciśnieniowy lub podciśnieniowy odbywa się na porowatych, symetrycznych bądź asymetrycznych
materiałach. Najczęściej spotykanym
rozwiązaniem, zarówno na oczyszczalniach, jak i stacjach uzdatniania
wody, jest montaż pakietów nazywanych również modułami (rys. 2),
składających się z membran o dużej
powierzchni czynnej gęsto upakowanych w stosunkowo małej objętości.
Moduły membranowe z wykorzystaniem tworzyw sztucznych mają zazwyczaj postać plastrów, natomiast
w przypadku membran ceramicznych składają się z gęsto upakowanych walców.
Kompletne elementy technologiczne mogą być montowane na
przykład bezpośrednio w reaktorze
biologicznym (przed odpływem ścieków do osadników wtórnych). Rozwiązanie to pozwala na pominięcie
w procesie eksploatacyjnym oczyszczalni ścieków osadników wtórnych,
a więc i procesu sedymentacji, czyli
oddzielenia oczyszczonych ścieków
od osadu czynnego, a tym samym eliminuje konieczność stosowania pompowni od recyrkulacji osadu z powrotem do reaktora biologicznego.
Osad nadmierny (przy stosowaniu
układu membranowego w reaktorze biologicznym) jest wówczas odprowadzany z układu bezpośrednio
z komór nitryfikacji (do zbiorników
osadu lub zagęszczaczy grawitacyjnych). W reaktorze biologicznym
z zamontowanym układem membranowym zwiększa się równocześnie
stężenie osadu czynnego z zakresu
3,5‑5,0 kg/m3 do nawet 20–25 kg/ m3
[4], przy zachowaniu właściwego
obciążenia komory osadu na poziomie 0,07 kg BZT5/ k g s.m. osadu/d.
W praktyce przy wykorzystaniu tylko
osadników wtórnych po układzie biologicznym tak wysokie wartości stężenia nie są utrzymane ze względu na
konieczność zwiększenia powierzchni sedymentacji i objętości osadnika
w celu zachowania właściwych obciążeń. Ponieważ każde ponadnormatywne obciążenie osadnika wtórnego
powoduje przedostawanie się osadu
przelewami pilastymi do odpływu,
pogarszając jakość ścieków odprowadzanych do środowiska. Upraszczając można stwierdzić, że dzięki
pakietom membranowym cały osad
czynny pozostaje w reaktorze, a jego
zwiększona ilość umożliwia nawet
Rys. 2. Przykład modułów membranowych z elementami; a) płaskimi, b) cylindrycznymi
[rysunki zaczerpnięte ze strony GE Power&Water – www.gewarter.com, aktualne
na 02.2013 r.]
4-krotnie większą redukcję ładunku zanieczyszczeń [4]. Zastosowanie
układu membran rozwiązuje jeszcze
jeden problem, który pojawia się na
wielu obiektach technologicznych,
czyli utrzymanie w optymalnych
granicach wartości obciążenia hydraulicznego, czasu przetrzymania
i obciążenia ładunkiem osadu czynnego. Na wielu obiektach funkcjonują płytkie osadniki wtórne o dużej
powierzchni co powoduje, że przy
zwiększonym przepływie hydraulicznym czas przetrzymania jest znacząco przekroczony, natomiast wartość
obciążenia powierzchni zawiesiną
jest optymalna. Zastosowanie membran umożliwia całkowite wyeliminowanie osadników wtórnych. Opisany układ z membranami wewnątrz
reaktora biologicznego nazywa się
filtracją typu dead-end – „końcową” (rys. 3a). Praca membrany wykorzystuje ciśnienie transmembranowe (TMP – w języku angielskim),
stanowiące różnicę pomiędzy średnim ciśnieniem wody oczyszczonej
a przefiltrowanej [5]. Zastosowanie tego rozwiązania jest znacznie
prostsze w obsłudze i czyszczeniu,
jak również mniej energochłonne
(ok. 0,8 kWh/ m 3) w porównaniu
z układem cross-flow – „przepływowym” (rys. 3b) [6].
Wykorzystując układ cross-flow
ścieki przepływają przez specjalny
moduł, ale tylko niewielka części
przechodzi przez membranę, reszta jest zawracana do reaktora biologicznego. Proces wymaga znacznie większego zapotrzebowania na
energię i nie jest tak efektywny, jak
w przypadku filtracji końcowej [6].
Niewątpliwym atutem tej metody jest
znacznie mniejsza podatność na zapychanie się porów i wystąpienie tzw.
zjawiska foulingu, czyli zmniejszenia efektywności filtracji membrany
przez jej obrastanie błoną biologiczną oraz mineralną. Rozwiązaniem,
które umożliwia zmniejszenie wystąpienie tego efektu jest stosowanie
modułów najpierw z mikrofitracją
w celu zatrzymania koloidów i bakterii, a następnie ultrafiltracją [7].
W instalacjach, w których montuje
się membrany poza reaktorem bio-
Procesy membranowe – wprowadzenie
Rys. 3.Schemat układu. a) dead-flow z wyłączonym osadnikiem wtórnym; b) cross-flow
z pracującym osadnikiem wtórnym
logicznym, pozostawia się pracujące
osadniki wtórne. Wówczas membranę montuje się po osadniku wtórnym
co powoduje, że tylko niewielka ilość
osadu dostaje się na membranę, a to
znacznie zmniejsza szybkość powstawania wcześniej wspomnianego zjawiska foulingu.
Korzystnym aspektem stosowania mikro- i ultrafiltracji jest niewielkie wymagane ciśnienie w zakresie
od 0,3 do 1,0 MPa, przy czym w układach dead-f low w odróżnieniu od
układów przepływowych stosuje się
pompy próżniowe. W przerwie pracy
układu następuje czyszczenie pakietów membran zbliżone do procedur
stosowanych do czyszczenia filtrów
ciśnieniowych na stacjach uzdatniania wody. Membrany w stanie spoczynku są przedmuchiwane sprężonym powietrzem. Napowietrzanie
membran może następować także
w trybie ciągłym podczas normalnej
pracy membrany. Powietrze przepływając pomiędzy poszczególnymi
pakietami powoduje oderwanie się
przylegającego osadu. Kolejnym etapem jest płukanie membran w przeciwprądzie odbywające się w kierunku odwrotnym do przepływu podczas
normalnej pracy podczas filtracji,
które powoduje oderwanie się osadu
przywierającego do powierzchni zewnętrznej materiału membrany [6].
Opisana procedura czyszczenia zapobiega zjawisku fouilingu, podczas
którego na powierzchni membrany
powstaje tzw. placek filtracyjny. Osadzająca się na powierzchni filtracyjnej błona biologiczna oraz zatykanie
się porów spowodowane cząstkami
koloidalnymi powodują zmniejszanie
wydajności membran. Wpływa na to
wiele czynników, jak choćby stężenie
osadu w reaktorze, które jak wcześniej wspomniano jest czterokrotnie
wyższe (od stosowanego w układzie
z osadnikami wtórnymi bez mem-
bran), wielkość kłaczków osadu,
skład ścieków czy nawet intensywność mieszania [8]. Czasami zdarza
się, że płukanie w przeciwprądzie
nie wystarcza do zapewnienia właściwej efektywności pracy. Wówczas
wymagane jest stosowanie środków
chemicznych lub czyszczenie mechaniczne powierzchni przez obsługę.
W przypadku procesów uzdatniania wody zjawisko to jest w głównej
mierze spowodowane przez osady organiczne bądź biologiczne. Na
podstawie przeprowadzonych badań
opisano w literaturze wpływ koloidalnych biopolimerów, z których
zbudowane są np. ściany komórek
bakterii, na pracę układu membranowego. Wpływ substancji mineralnych jest raczej niewielki. Sposobem
na utrzymanie efektywności pracy
membran jest przede wszystkim właściwe czyszczenie, jak również wstępna koagulacja czy filtracja pospieszna
czynnika (wody lub ścieku) na dopływie do modułu membranowego.
Stosowanie nanofiltracji zwiększa
ryzyko foulingu, warto więc rozważyć zastosowanie wstępnej filtracji
klasycznej bądź też modułów ultrafiltracyjnych w celu zatrzymania cząstek większych niż 0,001 μm przed
układem nanofiltracyjnym [9]. Jednym ze sposobów jest zastosowanie
przed nanofiltracją na przykład układu mikrosit, których zadaniem jest
wychwytywanie zawiesin poprzez
filtrację. Układ mikrosit jest również
alternatywą dla procesów membranowych szczególnie tam, gdzie nie
jest wymagana tak duża czystość.
Technolog ii membranow ych
nie testowano tylko w skali laboratoryjnej lub pilotowej, są coraz powszechniej wykorzystywane w funkcjonujących lub obecnie budowanych
instalacjach w naszym kraju.
Pierwszą instalację membranową
w Polsce do uzdatniania wody w celu
19
zaopatrzenia aglomeracji miejskiej
uruchomiono w 2005 r. w Suchej Beskidzkiej. Wykorzystując membrany Microza firmy PALL Corporation
prowadzona jest mikrofiltracja w celu
wyeliminowania bakterii clostridia
(wykazujących własności chorobotwórcze). Zastosowane rozwiązanie
umożliwia osiągnięcie założonych
parametrów dla wydajności instalacji
160 m3 wody na godzinę [10]. Moduły
membranowe PALL Mic­roza zastosowano również na stacji uzdatniania
wody w Jarosławiu zmodernizowanej
w 2009 r. Podobnie jak miało to miejsce w Suchej Beskidzkiej, podstawowym problem do rozwiązania był
wzrost zanieczyszczeń organicznych,
w szczególności bakteriami pochodzenia kałowego [11]. Na oczyszczalni
w elektrowni Łagisza jest produkowanych 5000 m3/d wody na potrzeby własne [12] w procesie ultrafiltracji prowadzonej z wykorzystaniem
technologii firmy ZeeWeed. System
mikro- i ultrafiltracji zastosowany
przed odwróconą osmozą zapewnia
usunięcie substancji koloidalnych.
Zamknięcie obiegów poprzez wykorzystanie odsolin z obiegu chłodzącego obniżyło ilość ścieków przemysłowych odprowadzanych z instalacji
elektrowni Łagisza [13]. Obecnie prowadzonych jest wiele postępowań
przetargowych związanych z budową
oczyszczalni ścieków komunalnych.
W projektach wykorzystuje się technologie membranowe, np. w projekcie modernizacji oczyszczalni ścieków w Rowach moduły membranowe
będą zamontowane w zbiorniku obok
istniejącego reaktora biologicznego.
Zbiornik z podziałem na dwie sekcje umożliwi właściwą eksploatację
oczyszczalni ścieków w sezonie turystycznym i poza nim, w związku
z tym równoważna liczba mieszkańców osiąga maksymalnie 37 000,
a poza sezonem wynosi 8000. Problem ten występuje w wielu oczyszczalniach obsługujących miejscowości wypoczynkowe, najczęściej
stosowano dodatkowe ciągi technologiczne, które poza sezonem były
wyłączane. Zastosowanie membran
zapewni większą elastyczność pracy
i obniży konieczność budowy dodat-
20
Nauka i technika
kowych obiektów kubaturowych (dodatkowych ciągów technologicznych)
ze względu na możliwość płynnego
dostosowywania się do zwiększonego
ładunku.
Procesy membranowe niewątpliwie są ciekawym rozwiązaniem technologicznym, łączącym w sobie tak
naprawdę trzy stopnie oczyszczania
ścieków zamknięte w jednym module, które z łatwością można rozbudowywać i powielać. Proces mikrofitracji można z powodzeniem stosować
do klarowania ścieków poprzez zatrzymanie koloidów i substancji zawieszonych. Wykorzystując proces
ultrafiltracji nie tylko zmniejszamy
ładunek azotu i fosforu wspomagając część biologiczną oczyszczalni,
lecz także eliminujemy wirusy. W ten
sposób w dotychczasowy układ mechaniczno-biologiczny oczyszczania
ścieków wprowadzamy trzeci stopień, jakim jest dezynfekcja ścieków.
Korzystnie wpływa to na odbiorniki
zrzucanych ścieków, które przecież
często stanowią, poprzez stawy bądź
studnie infiltracyjne, źródło wody
używanej w procesie uzdatniania na
potrzeby komunalne. Korzyścią stosowania membran w procesie uzdatniania wody jest uzyskiwanie produktu o stałej jakości bez potrzeby
wspomagania. Instalacje membranowe są kompaktowe. a ich uruchomienie szybsze [14]. Niestety proces, choć
w pełni zautomatyzowany, wymaga
od obsługi większego zaangażowania
i zainteresowania. Istotna jest kontrola parametrów przebiegu proce-
dokończenie ze strony 14
[3] http://instalacjeb2b.pl/w ydarzenia/
gospodarka/3764-woda-nie-spelnianorm-jakosci-u-milionow-polakow
[4] http://unicef.pl/Co-robimy/Aktualnosci/
Alarmujacy-raport-UNICEF-i-WHO
[5] http://www.pah.org.pl/
[6] http://www.stow-czystawoda.pl/publi12.
php
[7] Informacja GIS o jakości wody. Życie
Warszawy, Rynek Zdrowia, 26.07.2010r.
[8] Komusińska J., Raport na temat stanu
gospodarki wodnej w Polsce: jakość
wody pitnej, http://kngap.i8p.eu/www/
wp-content/uploads/2012/01/Raport-na-temat-stanu-gospodarki-wodnej-w-Polsce.pdf
sów membranowych, a w przypadku
obniżenia efektywności ich pracy,
szybka reakcja poprzez rozpoczęcie
procedury czyszczenia. W porównaniu z tradycyjnym systemem pracy
z wykorzystaniem filtrów ciśnieniowych prawidłowe utrzymania jakości pracy układów membranowych,
zwłaszcza w przypadku oczyszczalni
ścieków, jest dziś trudne. W związku z tym, pomimo coraz większych
doświadczeń zdobywanych podczas
badań w skali laboratoryjnej, proces wymaga dalszych udoskonaleń
przede wszystkim dzięki wdrożeniom
na modernizowanych obiektach technologicznych. Szczególnie w zakresie
zapobiegania powstawaniu placka filtracyjnego i zjawiska foulingu.
Technologia membranowa pozwala uzyskać wysoki stopień redukcji zanieczyszczeń, znacznie
zmniejsza zagrożenia dla środowiska
naturalnego, obniża koszty rozbudowy obiektów, stanowi przyszłość
technologiczną dla oczyszczalnia
ścieków i procesów uzdatniania
wody.
Literatura
[1] Bodzek M., Konieczny K., Usuwanie zanieczyszczeń nieorganicznych ze środowiska wodnego metodami membranowymi; Wydawnictwo Seidel-Przywecki,
Warszawa 2011.
[2] Bod zek M., Techniki membranowe
w uzdatnianiu wód naturalnych, IV
Międzynarodowa konferencja „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód”;
Materiały konferencyjne, Kraków 2000.
[3] Gryta M. G., Tomaszewska M., Morawski
A. W., Oczyszczanie wody techniką destylacji membranowej, IV Międzynaro-
[9] Majewska A.C., Kosiński Z., Werner A.,
Sulima P., Nowosad P. 2001. Pasożytnicze pierwotniaki jelitowe: Nowe wodno
pochodne zagrożenie zdrowia publicznego, Wydanie II, Uniwersytet Warszawski,
9–16.
[10] Podręcznik opracowania planów bezpieczeńst wa wodnego. Zarządzanie
r yzykiem krok po kroku – instrukcja dla dostawców wody do spożycia.
Wydaw nic t wo Pa ńst wowej Inspekcji Sanitarnej, http://www.gis.gov.pl/
dep/?lang=pl&dep=4&id=8
[11] Polus M., Kocwa-Haluch R., Analiza
obecności Cryptosporidium sp. w ściekach komunalnych metodą RFLP-PCR,
2011, Czasopismo Techniczne. Środowisko. 108, Z.2, 183–193.
dowa konferencja „Zaopatrzenie w wodę,
jakość i ochrona wód”, Materiały konferencyjne, Kraków 2000.
[4] Dębowski M., Zieliński M., Usuwanie
związków węgla, azotu i fosforu w systemach oczyszczania ścieków, Verlag Dashofer, 2012.
[5] Water Treatment Solution Lenntech,
http://www.lenntech.pl/membrany-zarzadzanie-przeplyw.htm, materiały aktualne na dzień 23.01.2013 r.
[6] Sionkowski T., Zastosowanie procesów
membranowych w biologicznym oczyszczaniu ścieków, Forum Eksploatatora,
wrzesień/październik 2012, Wydawnictwo Seidel-Przywecki.
[7] Cheremisinof f N. P., Handbook of
Water and Wa stewater Treat ment
Technologies.
[8] Szewczyk K. W., Bioreaktory membranowe w ochronie środowiska, Wodociągi
– Kanalizacja numer 39–2007/5; Abrys.
[9] Sozański M. M., Huck P. M., Badania
doświadczalne w rozwoju technologii
uzdatniania wody, Polska Akademia
Nauk Komitet Inżynierii Środowiska,
Monografie Nr 42, Lublin 2007.
[10] Sochacki E., O sposobie uzdatniania
wody w Suchej słów kilka, Ziemia Suska
– miesięcznik samorządowy; 11–12/2005
(123–124).
[11] Wojtaszek T., Filtry membranowe, informacje ze strony PWiK w Jarosławiu
sp. z o.o. http://www.pwik-jaroslaw.pl/ ,
materiały aktualne na dzień 12.11.2012 r.
[12] http://artman.ovh.org/lagisza/lagisza.
php?obiekty/oczyszczalnia – materiały
aktualne na dzień 12.11.2012 r.
[13] http://katowice.naszemiasto.pl/artykul/115545,najnowoczesniejsza-w-polsce,id,t.html – materiały aktualne na dzień
12.11.2012 r.
[14] Bodzek M., Konieczny K., Uzdatnianie
wody w energetyce, Ecomanager numer
01–2009/6; Abrys.
[15] Konieczny K., Bodzek M., Mrozowska J.,
Ultrafiltracja – nowa metoda dezynfekcji wody, Międzynarodowa Konferencja
Naukowo – Techniczna, Zaopatrzenie
w wodę miast i wsi, Materiały konferencyjne, Poznań 1996.
mgr inż. Piotr Ratajczak
Envirotech sp. z o.o. w Poznaniu
specjalista ds. kontraktów
[12] Rak J.R., Możliwe działania w obliczu
ryzyka w systemach wodociągowych,
Technologia wody, 2/2012, 34–38.
[13] Raport GIS: Jakość wody przeznaczonej
do spożycia w 2010 roku.
[14] Roz por z ąd zen ie Mi n i st ra Z d row ia
w sprawie jakości wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi. Dz.U. Nr 61, poz. 417
z 2007 r. i Dz.U. Nr 72, poz. 466 z 2010 r.
[15] Świat w liczbach 2004/2005. WSiP, Warszawa 2004.
dr Michał Michałkiewicz
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechniki Poznańskiej