Wiedza na temat procesu motywacji pacjenta narzędziem pracy

 PERYSKOP Wiedza na temat procesu motywacji pacjenta narzędziem pracy lekarza
Wiedza na temat procesu motywacji
pacjenta narzędziem pracy lekarza
I
ntencją tego artykułu jest ukazanie motywacji jako
dynamicznego procesu. Aby ten proces mógł powstać,
muszą jednocześnie zaistnieć określone, opisane w tekście
czynniki. Artykuł zwraca uwagę na to, że lekarz świadomy tych elementów może ułatwić pacjentowi wzbudzenie w sobie motywacji w kontekście decyzji o leczeniu
stomatologicznym czy wizytach kontrolnych.
Statystyczny obraz teraźniejszości
Podczas 12 lat zarządzania przychodniami stomatologicznymi oraz 7 lat pracy trenerskiej i coachingowej z około
1000 lekarzy dentystów miałem okazję zgromadzić pokaźny materiał badawczy dotyczący wpływu zachowań
lekarza dentysty i jego kompetencji osobistych na proces
Według wybitnego amerykańskiego
psychologa Juliana Rottera na wystąpienie
motywacji do dążenia do określonego celu
u danej osoby mają wpływ dwa główne
procesy umysłowe: pierwszy dotyczący
subiektywnej oceny osobistej wartości celu
a drugi – przekonania o możliwości
osiągnięcia tego celu.
98
Dwumiesięcznik Stomatologa Praktyka Polish&English Journal for Dentists
motywacji pacjenta do kompleksowego leczenia, wizyt
kontrolnych itp. Zebrany materiał pozwolił mi na określenie typowego, przeciętnego sposobu komunikowania
się lekarza z pacjentem. Następnie skonfrontowałem go
z modelowym wzorcem postępowania, który uwzględnia
najnowszą wiedzę z zakresu psychologii poznawczej na
temat procesu motywacji oraz neurobiologii. Wynik tego
porównania wyraźnie ukazał bardzo duży, niewykorzystany potencjał dotyczący możliwości większej pomocy, jaką
może i powinien (wyraźne oczekiwanie pacjenta dotyczące motywowania wykazuje wykonane przez nas w 2011 r.
badanie na grupie około 500 pacjentów) wykazać lekarz
w zakresie zaangażowania pacjenta do podjęcia i zakończenia kompleksowego leczenia oraz utrzymania uzyskanego stanu zdrowia jamy ustnej przez jak najdłuższy czas.
Podobny stan rzeczywistości ukazują również wnioski
z analizy raportów projektu „Tajemniczy Pacjent”, badającego zachowania wszystkich osób z danej przychodni
mających bezpośredni kontakt z pacjentem. Zgłębiając
poziom wykorzystania wiedzy na temat motywacji przez
lekarza dentystę, wraz z moim zespołem w ciągu kilku lat
przeprowadziliśmy również około 100 pogłębionych wywiadów z pacjentami. W czasie około półtoragodzinnych
rozmów jedno z zadawanych pytań brzmiało: Czy miałeś
Mariusz Oboda
PERISCOPE w swoim (dorosłym) życiu taki moment, w którym wszystkie twoje zęby były wyleczone, a prowadzący cię lekarz poinformował cię o tym uroczyście i nauczył utrzymywać taki
stan przez wiele lat? Tylko bardzo niewielki odsetek pacjentów częściowo potwierdził zaistnienie takiej sytuacji.
Większość z nich jednocześnie twierdziła, że ma swojego dentystę.
We wszystkich zawodach opartych na pracy
z innymi ludźmi oraz na ich edukacji (a do
takiej grupy zawodowej zdecydowanie
należy profesja lekarza) bardzo ważne jest
zrozumienie natury procesów motywacyjnych
i umiejętności posługiwania się tą wiedzą.
Brak profesjonalnej, uporządkowanej przez psychologię,
wiedzy lekarzy na temat procesu motywacji przejawia się
również w statystykach dotyczących pacjentów regularnie
przychodzących na wizyty kontrolne. W tym samym czasie na przykład przemysł oponiarski wykorzystał całą dostępną w psychologii wiedzę i sprawił, że liczba osób wymieniających opony z letnich na zimowe zdecydowanie
zdystansowała liczbę pacjentów systematycznie uczęszczających na wizyty kontrolne. Badanie wykonane przez
Warszawski Uniwersytet Medyczny wykazało, że przeszło
90% Polaków ma próchnicę. Na tle Europy plasujemy się
na trzecim miejscu od końca. Jednocześnie rośnie w naszym kraju liczba osób wyjeżdżających na drogie zagraniczne wakacje, zwiększa się sprzedaż nowych samochodów, telewizorów LCD itd. Nasuwa się tutaj ważne pytanie: czy ci wszyscy, którzy podróżują czy dokupują dodatkowe wyposażenie do swojego nowego samochodu u dilera samochodowego mają wszystkie zęby zdrowe? Prawdopodobnie odpowiedź wszyscy znamy.
korzyści finansowych media nie przyjdą nam raczej z pomocą w tym zakresie, a to znaczy, że każdy lekarz w swojej praktyce jest zdany na siebie. Liczba pacjentów o dobrym stanie zdrowia jamy ustnej może się zwiększyć nie
za sprawą nowego wiertła do opracowywania ubytków,
ale prostej umiejętności motywowania pacjenta.
Dlaczego zatem statystyczny pacjent podejmuje decyzje,
które są niekorzystne dla jego organizmu? Stoimy na stanowisku, że jest to wynikiem niskiego poziomu wiedzy
psychologicznej lekarza, dużej liczby błędów popełnianych podczas rozmowy z pacjentem na temat jego potrzeb stomatologicznych oraz podczas ustalania zakresu
leczenia i budowania w pacjencie motywacji do jego zakończenia. Osoby reprezentujące inne niż zdrowotne dobra wykorzystują najnowszą wiedzę psychologiczną tworząc przekazy, które w znacznie większym stopniu wywołują zaangażowanie do działania. W środowisku stomatologicznym statystyczny lekarz mówi o motywacji najczęściej w kontekście zwiększania swojej wewnętrznej motywacji, natomiast w odróżnieniu od przedstawicieli innych dziedzin, niewiele uwagi poświęca wiedzy na temat
motywacji innych – jedni obawiają się, że psychologia
nauczy ich manipulacji, a inni, że nie nauczy ich niczego. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że ze względu na brak
Motywacja – główna siła determinująca
działanie
Motywacja to zagadnienie, które jest nam dobrze znane,
głównie przez to, że niejednokrotnie doświadczamy tego
stanu. Mnie od wielu lat interesuje jednak nie opis tego
doświadczenia, a jego etiologia i struktura. Pojęcie motywacji robi dzisiaj prawdziwą karierę we wszystkich dziedzinach życia, stanowi przedmiot badań zarówno psychologów, jak i neurobiologów, pojawia się bardzo często
w codziennych rozmowach, programach telewizyjnych,
gazetach oraz w poważnych czasopismach naukowych.
Jest przedmiotem konferencji naukowych i celem wielu
szkoleń rozwojowych. Niskim lub wysokim poziomem
motywacji tłumaczy się osiągnięcia sportowców, sukcesy
naukowe, rozwój zawodowy, a nawet atrakcyjny wygląd.
Czym zatem jest motywacja z perspektywy naukowej
– psychologii poznawczej oraz psychologii motywacji? To
suma procesów zaangażowanych w rozpoczęcie, odpowiednie ukierunkowanie i utrzymanie fizycznych i psychicznych
aktywności. Motywacja to przede wszystkim procesy umysłowe, które nas pobudzają, pozwalają na dokonanie wyboru
i ukierunkowują nasze zachowanie. (za: Zimbardo, 2011).
Według wybitnego amerykańskiego psychologa Juliana
Rottera na wystąpienie motywacji do dążenia do określonego celu u danej osoby mają wpływ dwa główne procesy
umysłowe: pierwszy dotyczący subiektywnej oceny osobistej wartości celu a drugi – przekonania o możliwości osiągnięcia tego celu.
e-Dentico nr 3 (31) / 2011
99
PERYSKOP Wiedza na temat procesu motywacji pacjenta narzędziem pracy lekarza
Brak profesjonalnej, uporządkowanej przez
psychologię, wiedzy lekarzy na temat procesu
motywacji przejawia się również
w statystykach dotyczących pacjentów
regularnie przychodzących na wizyty
kontrolne.
Subiektywna osobista wartość celu dotyczy oceny jego atrakcyjności, tego, na ile ważne dla danej osoby
jest jego osiągnięcie. W przypadku, gdy stosuje się dietę
oraz ćwiczenia fizyczne osobistą wartością celu może być
np. szczupła sylwetka. Taka osoba czuje się zmotywowana i gotowa do wielu poświęceń, na które nie stać by było
innych, dla których szczupła sylwetka nie ma tak dużego
znaczenia. Nie inaczej wygląda sytuacja z pacjentem stomatologicznym. Ci, którzy przychodzą do gabinetu zdecydowani na zmianę wyglądu uśmiechu są z całą pewnością kierowani swoim własnym przekonaniem o wartości
celu, jaki chcą osiągnąć. W ich mózgu powstała reprezentacja efektu, wyobrażenie i związane z tym poczucie korzyści, jakie uzyskają na skutek zmiany. Wizja osiągnięcia celu i jego subiektywna wartość dla danej osoby jest
większa niż przewidywane koszty finansowe, emocjonalne i czasowe.
Inaczej sytuacja wygląda, gdy do gabinetu przychodzi
osoba, która, jak okazuje się po wstępnym badaniu, ma
duże potrzeby stomatologiczne, a dla której kompleksowe leczenie nie stanowi na tyle dużej wartości, aby się
go podjąć. Na tym polu przed lekarzem staje bardzo poważne, medyczne zadanie (choć nie wymagające turbiny
i angażujące umiejętności nie będące przedmiotem akademickiego nauczania), polegające na pomocy w stworzeniu stanu motywacji u pacjenta, czyli podwyższeniu
jego osobistej wartości celu. Najczęstszy błąd, jak ukazu-
Zgłębiając poziom wykorzystania wiedzy
na temat motywacji przez lekarza dentystę,
wraz z moim zespołem w ciągu kilku lat
przeprowadziliśmy około 100 pogłębionych
wywiadów z pacjentami.
100
Dwumiesięcznik Stomatologa Praktyka Polish&English Journal for Dentists
Przed lekarzem staje bardzo poważne,
medyczne zadanie (choć nie wymagające
turbiny i angażujące umiejętności nie będące
przedmiotem akademickiego nauczania),
polegające na pomocy w stworzeniu stanu
motywacji u pacjenta, czyli podwyższeniu
jego osobistej wartości celu.
ją nasze badania, polega na tym, że zamiast tworzyć wartość celu lekarz koncentruje się na propozycji rozwiązań.
Rozwiązania typu most, implant, inlay nie są celem, są
środkiem do jego realizacji. Rozmowa z pacjentem na temat rozwiązań nie jest dla większości pacjentów motywująca, ponieważ tylko w bardzo małym stopniu kształtuje
ona wartości celu.
Drugim niezbędnym elementem składowym motywacji jest przekonanie danej osoby o możliwości osiągnięcia celu. Dotyczy ono tego, na ile w subiektywnej ocenie danej osoby jest prawdopodobne to,
że określone działanie przyniesie spodziewany rezultat.
W przypadku chęci bycia szczupłym znaczenie ma to, na
ile dana osoba wierzy w twierdzenie, że ograniczenie jedzenia i ćwiczenia fizyczne kształtują szczupłą sylwetkę.
Bardzo ważnym uszczegółowieniem jest także to, czy ta
funkcjonująca w przypadku innych osób zależność będzie działała również w jej konkretnym przypadku. Kiedy nasz pacjent stomatologiczny ma już zwizualizowane
Mariusz Oboda
wyobrażenie pożądanego efektu i świadomość jego dużej wartości, do pełnej motywacji, która objawi się jego
gotowością do działania, potrzebuje jeszcze przekonania,
że w jego konkretnym przypadku jest możliwe osiągnięcie tego celu. Zdaje on sobie sprawę, że pełni raczej bierną rolę w procesie leczenia. Szuka w związku z tym lekarza, który, według jego subiektywnej oceny, ma potencjał zawodowy i osobowościowy umożliwiający zrealizowanie tego celu. Elementami kształtującymi w pacjencie
takie przekonanie są z całą pewnością: dobra opinia, rekomendacja osoby, której ten ufa, ukazanie wykonanych
wcześniej prac innych pacjentów, doświadczenie potwierdzone certyfikatami udziału w międzynarodowych konferencjach, specjalizacje czy też, najbardziej prozaiczne,
a może najważniejsze, zwykła rozmowa, w której zachowanie niewerbalne lekarza oraz przejrzysta i w pełni zrozumiała treść poruszanych kwestii upewni pacjenta, że
ma do czynienia z kompetentną osobą, która ma potencjał, aby zrealizować jego cel.
Podsumowując, tylko przy dużej osobistej wartości celu
oraz wysokim poziomie przekonania o możliwości jego
osiągnięcia pacjent ufnie zdecyduje się na jego realizację.
Zależność tę przedstawia poniższy schemat:
Wartość celu
Przekonanie
o możliwości
osiągnięcia celu
MOTYWACJA
Dlaczego próchnica jest tak rozpowszechnioną chorobą?
Próba znalezienia odpowiedzi uświadamia nam, jak niewiele mówi się w Polsce o zdrowych zębach i możliwości ich
utrzymania przez całe życie. Większość pacjentów, pytana
PERISCOPE W środowisku stomatologicznym statystyczny
lekarz mówi o motywacji najczęściej
w kontekście zwiększania swojej
wewnętrznej motywacji, natomiast
w odróżnieniu od przedstawicieli innych
dziedzin, niewiele uwagi poświęca wiedzy na
temat motywacji innych.
o przyczyny stanu zdrowia swoich zębów, mówi o czynnikach zewnętrznych takich jak ciąża, geny, wojsko, no i oczywiście dentyści. Nasze badania ukazały, że pacjenci nie mają
jasno wyklarowanego i głęboko osadzonego w ich umysłach
celu, który stanowiłby dla nich wartość (choć obiektywnie
ją stanowi) oraz nie mają poczucia, że jest możliwe jego zrealizowanie. Wystąpienie tych dwóch czynników jest niezbędne do tego, aby powstała motywacja.
We wszystkich zawodach opartych na pracy z innymi
ludźmi oraz na ich edukacji (a do takiej grupy zawodowej
zdecydowanie należy profesja lekarza) bardzo ważne jest
zrozumienie natury procesów motywacyjnych i umiejętności posługiwania się tą wiedzą. W przypadku braku tych umiejętności dochodzi do relacji opartej na pouczaniu, moralizowaniu, przekonywaniu, co należy robić, podczas gdy druga strona nie jest do tego wewnętrznie zmotywowana. Jest to zewnętrzny nacisk, który również można traktować jako motywację, tyle że niestety
działa ona tylko tak długo, jak długo jest się w jej zasięgu.
Na podstawie setek rozmów z bardzo dużym prawdopodobieństwem mogę stwierdzić, że na 10 zapytanych lekarzy 7–8 odpowie, że odpowiednio motywuje pacjenta i nie ma sobie nic do zarzucenia. Ocena samego siebie jest subiektywna i bywa mentalną pułapką. Ukazuje to następny, podobny przykład: z 10 zapytanych pacjentów, 8 odpowie, że dobrze czyści zęby i nie ma sobie
nic do zarzucenia. Jeśli zapytamy o to samo lekarzy, powiedzą oni, że naprawdę dobrze czyszczą zęby co najwyżej 2–3 osoby na 10.
White box – Opakowanie promocyjne z sanitazerem
tylko dla lekarza stomatologa w specjalnej cenie
www.sonicaredlastomatologa.pl
www.bestom.pl