docSoter 34.indb - Lituanistika
download 
Reklamacja Transkrypt
Soter 34.indb - Lituanistika
ISSN 1392-7450 SOTER 2010.34(62) Adam SZOT Balstogės arkivyskupijos archyvas Sodalicje Mariańskie w Wilnie w okresie międzywojennym Straipsnio tikslas – atskleisti Marijos sodalicijų veiklą Vilniuje tarpukariu. Nuo XX a. trečiojo dešimtmečio Vilniuje suklestėjo Marijos sodalicijos, Stepono Batoro universitete ėmė veikti akademinė sodalicija. 3–4 dešimtmečių sandūroje Vilniaus vyskupijos sodalicijos kartu su kitomis katalikiškosiomis draugijomis ugdė naujai sukurtos Katalikų akcijos dalyvius. Marijos sodalicijos ne tik ugdė asmeninę jaunimo atsakomybę, bet ir skatino dvasinę intelektualinę veiklą: norą siekti religinių žinių ir susipažinti su katalikų socialiniu mokymu. Tai tapo būtina įsitraukiant į įvairiapusę visuomeninę ir religinę veiklą. ćFBJNPGUIJTBSUJDMFJTUPEFTDSJCFBDUJWJUJFTPGUIF.BSJBO4PEBMJUJFTJO7JMOJVTJOUIFJOUFSXBSQFSJPE*OUIF 1920s in Vilnius Marian Sodalities flourished, Marian Sodality of Academicians started its activities at Stefan Batory University. Sodalities became the cradle of a newly formed Catholic Action together with other Catholic asTPDJBUJPOTJOUIFBSDIEJPDFTFPG7JMOJVTBUUIFUVSOPGTBOETćBOLTUP.BSJBO4PEBMJUZZPVOHQFPQMFIBE EFWFMPQFEOPUPOMZUIFTFOTFPGJOOFSSFTQPOTJCJMJUZCVUBMTPBTVCTUBOUJBMJOUFMMFDUVBMGPSNBUJPOćFZBDRVJSFE SFMJHJPVTLOPXMFEHFBOEHPUBDRVBJOUFEXJUI$BUIPMJDTPDJBMUIPVHIU*UXBTOFDFTTBSZXIFOFOHBHJOHJOWBSJPVT social and religious activities. Wstęp C el: Celem artykułu jest ukazanie rozwoju Sodalicji Mariańskiej w Wilnie, w okresie międzywojennym (lata 1918–1939). Jest to pierwsza próba uporządkowania wiedzy na temat tejże organizacji katolickiej działającej w tym okresie w Wilnie i w archidiecezji wileńskiej. Metoda: analityczna, opisowa. Rezultat: Zaprezentowanie dziejów jednej z wielu organizacji katolickich – Sodalicji Mariańskiej, która w dziejach Kościoła odegrała znaczącą rolę, szczególnie poprzez wpływ na wychowanie religijne, ale i zaangażowanie społeczne młodego pokolenia. Krótki rys historyczny Sodalicji Mariańskich Sodalicje Mariańskie, powstały w XVI w. jako jedna z form pracy wychowawczej z młodzieżą w kolegiach jezuickich. Wraz z istnieniem zgromadzenia księży jezuitów przyczyniły się do umocnienia ducha katolickiego w wielu zakątkach nie tylko Europy, ale i świata. 116 Adam SZOT W okresie oświecenia rozwój Sodalicji Mariańskich nie tylko uległ zahamowaniu, ale po 1773 r., po kasacie jezuitów, praktycznie przestały one istnieć. Ponowny rozwój Sodalicji Mariańskich nastąpił po ogłoszeniu przez papieża Piusa IX w 1854 r. dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. W wielu zakątkach świata zaczęły powstawać nowe Sodalicje. W latach 1855–1920 rocznie agregowano do „Prima Primaria” 500 Sodalicji. Papież Pius X 1904 r. mówił do sodalisów włoskich: „Od Sodalicji Mariańskich spodziewam się wszelkiego dobra i umocnienia Kościoła na przyszłość.”1 W 1923 powstał w Rzymie, z inicjatywy generała jezuitów o. Włodzimierza Ledóchowskiego, Centralny Sekretariat Kongregacji Mariańskich, który kierował całym światowym ruchem Kongregacji Mariańskich. W Polsce po upadku zakonu jezuitów Sodalicje Mariańskie przetrwały w zaborze pruskim i rosyjskim. Od 1835 r. odradziły się w Galicji. Od 1896 r. w Krakowie zaczął wychodzić miesięcznik „Sodalis Marianus”. W 1904 r. we Lwowie i w 1911 r. w Przemyślu organizację Kongresu Mariańskiego powierzono Sodalicjom Mariańskim. Rozwój Sodalicji Mariańskich w Wilnie Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. nastąpił bardzo szybki rozwój Sodalicji Mariańskiej. Najstarsza Sodalicja Mariańska Uczniów Szkół Średnich powstała w Polsce w 1919 r. Z upływem czasu dzieło to rozrosło się z 20 Sodalicji w 1919 r. do 202 w 1930 r. Już w 1920 r. powstało nowe pismo sodalicyjne Związku Sodalicji Młodzieży Szkół Średnich pt. „Pod znakiem Maryi”. Od 1921 r. rozpoczęły się Ogólnopolskie Zjazdy Sodalicji Mariańskiej Uczniów, a potem Uczennic Szkół Średnich; a później Zjazdy Sodalicji Mariańskiej Akademików. Dla osiągnięcia jednolitości działań Sodalicji Mariańskiej w 1922 r. został powołany w Krakowie Krajowy Sekretariat Sodalicji Mariańskiej w Polsce2. W sierpniu 1922 r. zaplanowano ogólnopolski zjazd moderatorów Sodalicji Mariańskiej w Krakowie. Miał mieć on formę kursu organizacyjnego i formacyjnego dla chętnych do zaangażowania się dzieło Sodalicji. Prawdopodobnie po odbyciu tegoż Zjazdu doszło do ożywienia działalności Sodalicji Mariańskiej nie tylko na terenie całej Polski, ale również do jej powstania w diecezji wileńskiej. Ks. Stanisław Sopucha SJ, moderator krajowy Sodalicji Mariańskiej odpowiedzialny za nią w Polsce, wysłał do ówczesnego biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza pismo, w którym prosił ordynariusza, by ten zamieścił program Zjazdu w organie prasowym Kurii Biskupiej Wileńskiej. Sugerował, by biskup wpłynął na duchownych, by ci nie tylko zaangażowali się sami w tworzenie Sodalicji Mariańskiej na terenie diecezji wileńskiej, ale by również szukali odpowiednich osób świeckich do roli moderatorów Sodalicji. W numerze 4 „Kurendy Kurii Diecezjalnej Wileńskiej” z 1923 r. ukazała się, w dziale Zarządzenia Ordynariatu, krótka zachęta skierowana do kapłanów diecezji, polecająca zakładanie Sodalicji Mariańskiej w gimnazjach i seminariach nauczycielskich3. Ożywieniu życia religijnego po okresie zniewolenia narodowego, ale również tłumie- SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM nia życia kościelnego, miały służyć odradzające się w niepodległej rzeczywistości bractwa i nowe stowarzyszenia religijne. Na terenie diecezji wileńskiej pomocną ku temu miała się okazać Instrukcja przy zaprowadzaniu bractw, zamieszczona w „Kurendzie Kurii Diecezjalnej Wileńskiej”, która dość szczegółowo omawiała, w jaki sposób w parafii założyć nową organizację katolicką i zgodnie z prawem kanonicznym ją erygować4. Wśród kilku bractw i stowarzyszeń religijnych nie wymieniła ona nazwy Sodalicji Mariańskiej, co należy tłumaczyć tym, iż prawdopodobnie na terenie diecezji wileńskiej w 1921 r. nie istniały jeszcze jej oddziały. W dziale Zarządzenia Ordynariatu w numerze 5 „Kurendy” z 1923 r. ukazało się dłuższe rozporządzenie w sprawie stowarzyszeń religijnych. Kuria wileńska zachęcała księży, by przestrzegali przepisów prawa świeckiego, jak i kościelnego. Kościół uznawał tylko te stowarzyszenia i organizacje katolickie, które zostały erygowane przez władzę kościelną albo przynajmniej przez nią zatwierdzone. Przy zakładaniu stowarzyszenia należało postarać się o zgodę Ordynariatu, co było wymagane do ważności erekcji, chyba, że z tego obowiązku zwalniał indult papieski. Dopiero wówczas stowarzyszenie stawało się osobą prawną, gdy władza kościelna wydała dokument erygujący dane stowarzyszenie. Musiało mieć ono odpowiednią nazwę i własne ustawy zatwierdzone przez Stolicę Apostolską lub ordynariusza diecezji5. W podobnym duchu wypowiedział się sam biskup diecezji wileńskiej Jerzy Matulewicz, gdy w liście pasterskim z 22 maja 1924 r. skierowanym do duchowieństwa i wiernych diecezji pisał o konieczności ożywienia życia religijnego przez powstawanie nowych stowarzyszeń i organizacji katolickich. Odwołał się do listu apostolskiego papieża Benedykta XV z 30 listopada 1919 r., który zachęcał do bardziej czynnego i zaangażowanego uczestnictwa świeckich w życiu Kościoła, szczególnie na polu misyjnym. Biskup wskazał na istniejące już organizacje, takie jak: Związek Misyjny Kleru, Apostolstwo Modlitwy, czy Dzieło Rozkrzewiania Wiary, zachęcając wiernych do zapisywania się do organizacji katolickich. Dla łatwiejszego wykonywania zadań, jak również dla koordynacji działalności świeckich katolików, ustanowił w Kurii Diecezjalnej Wileńskiej specjalny Urząd do spraw Związków i Stowarzyszeń Religijnych, czym niewątpliwie dał podwaliny i przyczynił się do rozwoju późniejszej Akcji Katolickiej na terenie archidiecezji wileńskiej6. W podobnym duchu, w trosce o religijne wychowanie dzieci i młodzieży, został napisany kolejny list pasterski biskupa J. Matulewicza z 4 lipca 1925 r. Starał się w nim uświadomić rodzicom ich ogromną odpowiedzialność za wychowanie młodego pokolenia, jednocześnie wskazując na współpracę rodziców ze środowiskiem szkoły, dla dobra dzieci. Wskazał na postać św. Stanisława Kostki, jako patrona dzieci i młodzieży. Nie dziwi więc nas, że wiele powstających w tym okresie czasu Sodalicji Mariańskich dzieci, czy młodzieży, przyjęło osobę św. Stanisława Kostki za swego patrona7. List miał tym szersze kręgi odbiorców, iż został nie tylko wydany drukiem, ale również został odczytany we wszystkich kościołach diecezji z ambon, zamiast niedzielnej homilii. Również w późniejszym okresie czasu na łamach „Wiadomości Archidiecezjalnych Wileńskich” ukazywały się artykuły zachęcające do tworzenie organizacji katolickich, w tym Sodalicji Mariańskiej i czynnego w nich uczestnictwa. Niektóre z nich, w tym Sodalicja Mariańska (obok np. Konferencji św. Wincentego a Paulo i Arcybractwa Najświętszego 117 118 Adam SZOT Imienia Maryi), uważane były za bardziej elitarne. Udział w niej proponowano osobom mającym wyższe aspiracje duchowe8. Również w czasie konferencji dekanalnych księży wielokrotnie poruszano kwestię ożywienia życia religijnego poprzez czynne zaangażowanie świeckich wiernych w życie i działalność organizacji i stowarzyszeń kościelnych. Akcja zachęty do tychże organizacji nasiliła się w latach trzydziestych XX w., gdy powstawanie Akcji Katolickiej we wszystkich parafiach stało się wręcz obowiązkiem duszpasterskim, a księża byli rozliczani z efektywności swej pracy przez władze kościelne. Arcybiskup Jałbrzykowski wizytując parafie zwracał szczególną uwagę na istnienie i działalność stowarzyszeń katolickich9. Szkolne Sodalicje Mariańskie Pierwsza Sodalicja Mariańska powstała w Wilnie 22 lutego 1923 r. w gimnazjum żeńskim im. Króla Zygmunta Augusta. Została założona przez ówczesnego prefekta ks. Leopolda Chomskiego pod tytułem NMP Niepokalanie Poczętej i św. Kazimierza. Kilkanaście dni później ks. Bolesław Jeleński, katecheta szkół wileńskich, założył w Wilnie pierwszy Dom Sodalicyjny. Zwrócił się również z prośbą o agregitację do Primam Primariam w Rzymie. Istnienie Domu Sodalicyjnego od samego początku nie było prawnie potwierdzone, dlatego w październiku 1925 r. Kuria Diecezjalna Wileńska zwróciła się z prośbą do ks. Bolesław Jeleńskiego o nadesłanie statutu Domu do zaaprobowania przez władze kościelne. Prawdopodobnie wymagał on poprawek, skoro został oficjalnie zatwierdzony dopiero 29 września 1926 r.10 Dużo wcześniej udało się zatwierdzić Ustawy Sodalicji Mariańskiej dla archidiecezji wileńskiej, gdyż już 27 lutego 1925 r. Nowy Dom Sodalicyjny powstał w Wilnie w 1926 r., przy ul. Królewskiej 9, w siedzibie Sodalicji Mariańskiej Polek Pracujących nad Oświatą w Wilnie. Na prośbę sodalistek arcybiskup Jałbrzykowski udzielił 26 marca 1927 r. zezwolenia na całodzienną adorację Najświętszego Sakramentu w niedzielę przed uroczystością Zwiastowania NMP i świętem św. Stanisława Kostki. Pierwszym diecezjalnym moderatorem Sodalicji Mariańskiej w Wilnie był ks. Leopold Chomski. Dnia 20 listopada 1926 r. został na to stanowisko oficjalnie mianowany przez nowego metropolitę wileńskiego, arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego. Tego samego dnia ordynariusz diecezji pobłogosławił rozwojowi Sodalicji Mariańskiej, jak i zatwierdził nowe ustawy Sodalicji Mariańskiej dla archidiecezji wileńskiej11. Podobnie jak w Polsce, tak w Wilnie, jak i w całej diecezji, a następnie archidiecezji wileńskiej, da się wyróżnić podstawowe formy rozwoju i podziałów Sodalicji Mariańskiej. Najpierw nastąpił rozwój oddziałów Sodalicji Mariańskiej wśród uczniów szkół średnich, a następnie studentów i inteligencji i innych grup zawodowych. Najszybciej rozwijająca się Sodalicja Mariańska Uczennic Szkół Średnich przedstawiła swe ustawy do zatwierdzenia hierarchii kościelnej już w 1922 r. Dnia 12 lipca 1922 r. w Częstochowie zostały one przyjęte i zaakceptowane, choć z upływem czasu ulegały one pewnym zmianom i poprawkom, jak choćby na VI Zjeździe Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich w Poznaniu w lipcu 1928 r. Ustawy Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce zatwierdzone SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM w 1922 r.12 zostały przedrukowane w „Kurendzie Kurii Diecezjalnej Wileńskiej”. Nie tylko ukazały się drukiem, by pomóc powstawaniu Sodalicji Mariańskiej w szkołach na terenie Wilna i diecezji wileńskiej, ale zamieszczony w czasopiśmie tekst zawierał także krótką wzmiankę o tym, iż ustawa została zatwierdzona przez biskupa wileńskiego13. Dzięki temu księża mogli zapoznać się z podstawowymi celami, zadaniami i formami pracy Sodalicji Mariańskiej, poznać obowiązki członków, jak również formy organizowania struktur Sodalicji. Już w 1924 r. w Wilnie propagowano czasopismo sodalicyjne pt. „Cześć Maryi”, wydawane przez Związek Sodalicji Mariańskich Uczennic Szkół Średnich w Polsce, redaktorem którego był ks. Józef Chrząszcz, katecheta z Tarnowa14. W pierwszych latach rozwoju Sodalicji propagowano i rozpowszechniano również inny miesięcznik sodalicyjny pt. „Pod znakiem Maryi”. Tak szybki rozwój Sodalicji Mariańskiej wśród uczniów spowodował to, iż ks. Józef Chrząszcz podsunął pomysł powołania do życia Związku Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich. Kardynał August Hlond konsultował kwestię ustaw sodalicyjnych i kwestię powstania Związku z arcybiskupem Jałbrzykowskim 24 września 1929 r. Ordynariusz archidiecezji wileńskiej poparł inicjatywę powstania Związku. Sugerował, iż Episkopat powinien wyznaczyć jakiegoś biskupa do czuwania i troski nad duchem i kierunkami pracy w Związku, by młodzież nie była pozbawiona pasterskiej opieki15. Arcybiskup Jałbrzykowski osobiście wspierał dzieło powstania Związku. Jako pierwszy odpowiedział na memoriał młodzieży i w lutym 1930 r. przekazał na rozwój Związku Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich w Polsce 200 złotych wsparcia. Każdego miesiąca na potrzeby Prezydium Związku przekazywał 120 złotych. Dnia 2 lipca 1930 r. na Jasnej Górze młodzież żeńska ze Związku Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich w Polsce obchodziła jubileusz 10-lecia powstania Sodalicji Mariańskiej. Z tej okazji prezeska Związku poprosiła arcybiskupa Jałbrzykowskiego o udzielenie pasterskiego błogosławieństwa dla wszystkich uczestników zjazdu. Metropolita wileński nie tylko przesłał okolicznościowy telegram, ale również udzielił swego błogosławieństwa. Świadczy to jednoznacznie o tym, iż wspierał powstawanie Sodalicji Mariańskiej i jednoczenie ich w Związek o charakterze religijnym. W styczniu 1933 r. prezeska Związku Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich w Polsce prosiła arcybiskupa o zamianowanie diecezjalnego moderatora dla Sodalicji Mariańskiej uczennic. Zaproponowano ks. Jana Kozaka. Ordynariusz propozycję przyjął i mianował ks. Kozaka moderatorem 13 stycznia 1933 r. Po nim stanowisko to objął ks. Bolesław Jeleński. Na początku 1937 r. doszło do kolejnej zmiany na stanowisku moderatora diecezjalnego Sodalicji Mariańskiej Uczennic. W październiku 1936 r. wygasła bowiem kadencja ks. Bolesław Jeleńskiego. 25 stycznia 1937 r. arcybiskup Jałbrzykowski mianował na to stanowisko ks. Kazimierza Borżyma, prefekta szkół średnich w Białymstoku. Ks. Jeleński został moderatorem diecezjalnym Sodalicji Mariańskiej Uczniów Szkół Średnich, gdyż obok żeńskiej Sodalicji istniała w Wilnie męska Sodalicja Mariańska Uczniów Szkół Średnich. Już w styczniu 1924 r. biskup Jałbrzykowski zatwierdził w swej diecezji łomżyńskiej ustawy Związku Sodalicji Mariańskiej Uczniów Szkół Średnich w 119 120 Adam SZOT Polsce. W marcu 1924 r. te same ustawy zostały zatwierdzone w diecezji wileńskiej przez biskupa Jerzego Matulewicza. Ósmy zjazd Związku odbył się w 1926 r. w Wilnie, na którym dyskutowano nad zmianami w administracji terytorialnej Kościoła katolickiego w Polsce po podpisaniu KonkorEBUVJCVMMJv7JYEVN1PMPOJBF6OJUBTw%PLPOBOPXØXD[BTLPOJFD[OZDI[NJBOXTUSVLUVrach Sodalicji, jak i w tekście ustaw. Prezes Prezydium Związku Sodalicji Mariańskiej Uczniów Szkół Średnich w Polsce zaproponował na stanowisko moderatora diecezjalnego w archidiecezji wileńskiej ks. Edwarda Mikołajuna z Białegostoku. Ksiądz ten wyraził już chęć przewodniczenia męskiej Sodalicji uczniów, o ile uzyskałby zgodę ordynariusza. W Wilnie w 1926 r. istniały już trzy Sodalicje uczniów szkół średnich, ale żaden z moderatorów nie chciał wziąć odpowiedzialności za rozwój Sodalicji wśród uczniów szkół średnich. Ks. Chomski był przeciążony wieloma różnymi obowiązkami, a księża Alchimowicz i Jeleński dopiero założyli Sodalicje Mariańskie w swych szkołach i nie znali jeszcze dokładnie zadań i celów Sodalicji16. W archidiecezji wileńskiej w 1930 r. istniało już 15 męskich Sodalicji Mariańskich, zaś w seminarium duchownym w Wilnie 42 alumnów było wychowankami męskiej Sodalicji, co dawało 28,5 % wszystkich studiujących w seminarium duchownym17. Uchwały I Synodu Archidiecezji Wileńskiej odbytego w Wilnie w 1931 r., spisane w kanony i wydane w Synodus Archidoecesana Vilnensis, nie zawierały co prawda statutów Sodalicji Mariańskiej, ale w Instrukcji dla księży Prefektów zawarta została zachęta do tworzenia kół Sodalicji na terenie szkół. Księża zajęci katechizacją i wychowaniem mieli dołożyć starań, by „zakładać i prowadzić stowarzyszenia religijne – wśród nich także Sodalicję Mariańską – i dołożyć starań, aby za pomocą tych stowarzyszeń wyrabiać u młodzieży przywiązanie do Kościoła i Stolicy Apostolskiej, odwagę w wyznawaniu wiary oraz życie według zasad katolickich”18. Tekst tejże Instrukcji nawiązywał wprost do zamieszczonych na łamach „Kurendy Kurii Diecezjalnej Wileńskiej” z 1925 r. Wskazówek dla księży prefektów, gdzie wśród obowiązków nauczycielskich i duszpasterskich prefekta było również: „szerzyć wśród młodzieży ducha pobożności przez zakładanie z wiedzą zarządu szkoły stowarzyszeń i związków religijnych, zaaprobowanych i zalecanych przez władzę diecezjalną (Sodalicje Mariańskie i in.)”19. Warto zauważyć, iż z nazwy wymienione zostały jedynie Sodalicje Mariańskie, co może sugerować, iż inne organizacje katolickie nie istniały jeszcze na terenie szkół, a przynajmniej w diecezji wileńskiej. Akademickie Sodalicje Mariańskie Sodalicje Mariańskie bardzo szybko zaczęły powstawać w środowisku młodzieży nie tylko uczącej się, ale i studiującej. Na terenie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, wśród innych organizacji studenckich, także katolickich, istniały również Sodalicje Mariańskie: Sodalicja Mariańska Akademiczek i Sodalicja Mariańska Akademików. Również w seminarium duchownym w Wilnie, którego klerycy korzystali z wykładów profesorów Wydziału Teologicznego USB istniała Sodalicja Mariańska Alumnów. Warto zaznaczyć, SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM 121 że Sodalicja Akademików i Sodalicja Akademiczek miały zasięg ogólnokrajowy, nie ograniczały się tylko do jednego ośrodka akademickiego w Wilnie20. Pierwszą z Sodalicji, która powstała na terenie Uniwersytetu w Wilnie jesienią 1924 r. była Sodalicja Mariańska Akademiczek. Opierała się na dwóch podstawowych zasadach. Pierwsza miała za cel pogłębienie życia religijnego oraz nacisk na podnoszenie wiedzy religijnej przez studentki. Druga zasada miała akcent zewnętrzny, czyli działanie na polu społecznym. Sodalicje Mariańskie jako organizacje religijno-społeczne miały za cel ugruntowanie wśród członków zasad wiary Chrystusowej i krzewienia tych zasad wśród otoczenia daleko poza murami Uniwersytetu. Sodalicja Mariańska Akademiczek, pod wezwaniem NMP Niepokalanie Poczętej i patronatem św. Tomasza z Akwinu, swą siedzibę od 1925 r. miała w Domu Sodalicyjnym, przy ul. Królewskiej 9. Tam, w każdą niedzielę, po Mszy św. akademickiej, na spotkaniach gromadziły się członkinie. Sodalistki najczęściej na modlitwę zbierały się w kaplicy Matki Boskiej Dobrej Rady w kościele akademickim św. Jana w Wilnie. W 1927 r. ilość członkiń sięgała 42 osób. Moderatorem był ks. S. Miłkowski, zaś prezydentką zarządu była J. Roszkowska21. Ordynariusz diecezji dekretem z 26 stycznia 1925 r. erygował Sodalicję Mariańską na USB. Ksiądz moderator podjął również starania u prowincjała ojców jezuitów, by Sodalicja otrzymała agregację do rzymskiej Sodalicji Prima Primaria. Sodalicja Mariańska Akademiczek dzieliła się w roku 1932 na sekcje. W sekcji zagadnień życia wewnętrznego praca oparta była na interpretacji Nowego Testamentu i Ewangelii, Listów Apostolskich, a także dzieł i żywotów świętych. Sekcja uświadomienia religijnego pracowała wspólnie z podobną sekcją sodalicji Akademików. Sekcja społeczna NJBB[BDFMQSBDʒTQPFD[OPDIBSZUBUZXOʇXTQØMOJF[,POGFSFODKBNJʯX8JODFOUFHPË Paulo w szpitalu żydowskim i razem ze Stowarzyszeniem Młodzieży Polskiej. Czwarta sekcja – eucharystyczna, krzewiła i rozwijała kult Eucharystii. Powstała ponadto jeszcze sekcja absolwentek22. W ramach pracy w sekcjach odbywały się różnego rodzaju spotkania i konferencje, na które zapraszani byli profesorowie i wykładowcy Uniwersytetu lub wykłady przygotowywali sami studenci pod okiem moderatorów. Głos na tych zebraniach często zabierał moderator ks. Henryk Hlebowicz, późniejszy męczennik z czasów II wojny światowej i błogosławiony, który wygłaszał również referaty, np. „Asceza życia codziennego”. Do sekcji społecznej należeć miały wszystkie sodaliski. Ta sekcja dzieliła się na podsekDKFT[QJUBMOʇLPOGFSFODKFʯX8JODFOUFHPË1BVMPJTBNPQPNPDPXʇ4[QJUBMOBQPETFLDKB była zajęta w codziennych dyżurach w Szpitalu Żydowskim, podczas których członkinie rozdawały książki do czytania, załatwiały korespondencję oraz w miarę potrzeby dożyXJBZDIPSZDI$[ʒTUP[UFKQPNPDZLPS[ZTUBMJJTBNJʁZE[J'VOEVT[FOBUFDFMFD[FSQBOP ze składek członkowskich i ofiar. W maju odprawiano nabożeństwa majowe dla chorych, na Boże Narodzenie – „opłatek”, na Wielkanoc – „jajko wielkanocne”. Podsekcja – KonGFSFODKBʯX8JODFOUFHPË1BVMPPQJFLPXBBTJʒSPE[JOBNJ$FMKBLJTPCJFTPEBMJTULJ postawiły był taki, by nie tylko rozdać lektury o tematyce religijnej, ale przyjść z pomocą materialną i moralną ubogim rodzinom. Tym zajmowało się 9 członkiń. Jedna osoba opiekowała się przeważnie jedną rodziną. Trzecia podsekcja samopomocowa miała za 122 Adam SZOT cel niesienie pomocy materialnej i moralnej akademiczkom i akademikom. W pracach sekcji eucharystycznej aktywny udział brał ks. Michał Sopoćko (od września 2008 r. błogosławiony), wygłaszając referaty, m. in. nt.: „Komunia święta jako środek wyrobienia wewnętrznego”, czy „Spowiedź w kierownictwie duchowym”. W 1936 r. zostały zniesione sekcje: eucharystyczna i współczesnych zagadnień religijnych, jako odrębne jednostki, a rozciągnięto ich na ogół sodalisek, w ten sposób, że raz na miesiąc miały się odbywać zebrania ogólne poranne ze Mszą św. i wspólną komunią i referatem, gdzie były omawiane zagadnienia życia wewnętrznego, a wieczorem, też w miesiącu, były poruszane zagadnienia aktualne. Sodalicja Mariańska Akademiczek korzystała również z osiągnięć innych organizacji katolickich, np. takich jak Akcja Katolicka. I chociaż nie weszła w jej skład to jednak propagowała idee i święta, które były wspólne dla całego Kościoła. W listopadzie 1935 r. jedna z sodalistek wygłosiła referat pt. „Święto Chrystusa Króla”, z okazji ustalenia go przez QBQJF˃B1JVTB9*FODZLMJLʇv2VBTQSJNVTw23. Działalność Sodalicji Akademiczek na zewnątrz opierała się głownie na czynnym udziale w pracach Komitetu Pielgrzymkowego na Jasną Górę. Także zgodnie z tradycją, wspólnie z Sodalicją Akademików, urządziły uroczystą inaugurację roku sodalicyjnego na Uniwersytecie w Sali Śniadeckich, a w grudniu był zawsze wspólny opłatek dla wszystkich sodalistek i sodalisów. Po za tym sodalistki brały udział w zebraniach przedstawicieli Sodalicji Szkół Średnich24, uczestniczyły także w tzw. Ognisku Sodalicyjnym, prowadząc świetlice dla sodalistek, ale i młodzieży nie związanej z Sodalicją. Równolegle do żeńskiej gałęzi Sodalicji Mariańskiej rozwijała się także Sodalicja Mariańska Akademików, która swą działalność rozpoczęła w 1925 r. Była niewątpliwie drugą znaczącą organizacją sodalicyjną na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Początkowo było tylko kilku sodalisów, jak nazywano członków Sodalicji Mariańskich, ale w ciągu pierwszych 3 lat swego istnienia wzrosła do 36 osób. Celem męskiej gałęzi Sodalicji było zwiększenie pogłębienia religijnego swoich członków, stąd po kilku latach działalności wyłoniły się poszczególne sekcje: uświadomienia religijnego, eucharystyczna i abstynentów. Każdy z tych sodalisów należał do jednej z nich, oraz miał obowiązek czynnego udziału w jej pracach. Pierwszym moderatorem Sodalicji męskiej był o. S. Lic, rektor kolegium jezuitów w Wilnie25. Pierwszy Statut Sodalicji Mariańskiej Akademików zatwierdzony został uchwałą Senatu Akademickiego dnia 29 kwietnia 1926 r.26 Sodalicja męska nosiła oficjalną nazwę: Akademicka Sodalicja Mariańska Studentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej i błogosławionego Andrzeja Boboli. Pierwotną siedzibę miała przy kościele św. Kazimierza w Wilnie. Jej moderatorami byli o. Barglewski SJ, Antoni Ostrowski SJ, a później o. K. Kucharski SJ. Dnia 20 października 1934 r. ks. Stanisław Czyżewski został mianowany moderatorem Sodalicji Mariańskiej Akademików Uniwersytetu Stefana Batorego. Sodalicja Mariańska Akademików była stowarzyszeniem wyznaniowo-religijnym i społecznym oficjalnie zatwierdzonym przez ordynariusza diecezji i władze duchowne w Rzymie, jako instytucja kościelna założona według prawa kościelnego. W styczniu 1938 r. doszło do zmiany statutu Sodalicji Akademików27. Pewnej mody- SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM fikacji uległa nazwa Sodalicji: Sodalicja Akademików Uniwersytetu Stefana Batorego. Pole działanie rozszerzono już nie tylko na teren Uniwersytetu, ale i całego miasta Wilna. Siedziba Sodalicji mieściła się przy ul. Wielkiej 64. Był to drugi statut, różniący się nieco od pierwszego, z pewnymi poprawkami, gdzie nie było np. wzmianki o księdzu moderatorze. Celem Sodalicji Akademików było wyrobienie w swych członkach charakteru w myśl zasad katolickich i pogłębienie wykształcenia religijnego. Członkiem Sodalicji mógł zostać każdy student USB – katolik, który uprzednio złożył przyrzeczenie sodalicyjne. Do obowiązków członka Sodalicji należało branie czynnego udziału przynajmniej w jednej z sekcji Sodalicji. Ze sprawozdań wynika, że Sodalicja Mariańska Akademików miała trzy sekcje. Sekcja eucharystyczno-liturgiczna dążyła do poznania światowego ruchu liturgicznego, aby modlić się z Kościołem i czuć się Kościołem. Sekcja Akcji Katolickiej szykowała swych członków do pracy społecznej na szerszą skalę, przez głoszenie słowa i dostarczanie odpowiedniej lektury więźniom, oraz poprzez pracę w Stowarzyszeniu Młodzieży Polskiej. Trzecia z kolei sekcja uświadomienia religijnego miała za zadanie kreowanie myśli katolickiej na wszelkie zagadnienia życiowe. W 1930 r. Sodalicja Mariańska Akademików liczyła 24 członków. Działali przede wszystkim przy kościele św. Jakuba. Liczba członków w 1932 r. wynosiła już 59 osób28. Rok później SMA posiadała już tylko dwie sekcje. Odbywały się miesięczne zebrania ogólne oraz prowadzone były rekolekcje otwarte i zamknięte. W dalszym ciągu prowadziła swe odczyty w wojskowym więzieniu śledczym i w Stowarzyszeniach Młodzieży Polskiej. Ilość członków nieco zmalała do 42 osób.29 W 1935 r. ilość członków była taka sama – 42 osoby30. W maju 1930 r. przeprowadzone wybory nowych władz Sodalicji. Przewodniczącym sekcji został H. Stomma, sekretarzem został H. Monkiewicz. Sodalicja Akademików dbała, poza troską o rozwój duchowy swych członków, o rozwój życia kulturalnego na Uczelni. Prowadziła życie towarzyskie, zapraszano członków innych organizacji na herbatkę zapoznawczą, opłatek, czy zimą na kulig. Można było skorzystać z biblioteki i czytelni sodalicyjnej. Znajdowały się tam takie dzienniki jak: „Słowo”, „Kurier Wileński”, tygodnik „Prosto z mostu”, miesięczniki „Sodalis Marianus”, „Młodzież Katolicka”. Codzienna frekwencja w czytelni wynosiła przeciętnie około 20 osób. Sodalicja prenumerowała miesięcznik z Warszawy „Pro Christi” oraz „Wiara i Czyn”. Ognisko sodalicyjne posiadało radio. Były organizowane rekolekcje akademickie dla wszystkich chętnych studentów. Udało się również zorganizować pielgrzymkę na Jasną Górę. W 1934 r. w dniach od 1 do 8 lutego Sodalicja Akademików zorganizowała Tydzień Propagandy Trzeźwości, z odezwą skierowaną do rodaków o następującej treści: „Kryzys gospodarczy klęski alkoholizmu nie usunął. Alkohol czyni z ludzi energicznych – niedołęgów, ze szlachetnych i ofiarnych – brutalnych samolubów. Powszechne jest wołanie za odrodzeniem religijno-moralnym. Rodacy! Czas najwyższy ocknąć się z uśpienia i podjąć zdecydowaną walkę o przyszłość narodu! Z hasłem precz z bezmyślnym sobkostwem! Do walki o lepsze jutro Polski!” – napisał zarząd główny Polskiej Ligi Przeciwalkoholowej.31 Sodalicje żeńska i męska ściśle ze sobą współpracowały. Zorganizowały na uczelni Koło Misyjne w celu propagowania wiedzy misyjnej wśród całej młodzieży akademickiej. 123 124 Adam SZOT W swoich programach i planach działania Sodalicje Akademików i Akademiczek przewidziały wspólne zebrania. Co roku odbywała się Msza św. wszystkich Sodalicji Mariańskich w dniu Wniebowstąpienia Pana Jezusa w kaplicy w Ostrej Bramie. Warunkiem uczestnictwa było przybycie na wspólną modlitwę z sodaliskimi odznakami, zaś po Mszy św. odbywała się pielgrzymka do Kalwarii Wileńskiej, gdzie obchodzono stacje kalwaryjskie. Sodalicje Mariańskie Akademiczek i Akademików na Uniwersytecie Stefana Batorego, oprócz organizowania wspólnych praktyk religijnych, tj. poprzez wspólne comiesięczne Msze św. i Komunię św., adorację Najświętszego Sakramentu oraz spotkania na corocznych wielkopostnych i zamkniętych rekolekcjach, prowadziły także pracę w poszczególnych sekcjach. W dniach 1–3 listopada 1929 r. odbył się w Wilnie VI Zjazd Delegatów Związku Akademickich Sodalicji Mariańskich w Polsce. Otwarcie Zjazdu odbyło się w sali Śniadeckich USB przy obecności arcybiskupa R. Jałbrzykowskiego. Odprawiono uroczystą Mszę św. w katedrze w dniu 1 listopada i w Ostrej Bramie 3 listopada. Delegaci Zjazdu odbyli trzy ogólne zebrania, na których wysłuchano referatów oraz obradowano nad sprawami dotyczącymi Sodalicji Akademickiej w Wilnie. Największym owocem zjazdu było uchwalenie nowego statutu Sodalicji Mariańskiej Akademickiej w Polsce oraz wybór na stałą siedzibę Związku Sodalicji miasta Krakowa. Zostało uchwalonych również szereg rezolucji i wytycznych służących do owocnej pracy poszczególnych ośrodków sodalicyjnych32. Podczas Zjazdu zajęto się również kwestią finansowania Sodalicji Akademickich. Zalecono również wszystkim Sodalicjom, by ich członkowie należenia do jednej z KonferenDKJʯX8JODFOUFHPË1BVMPPSB[PSHBOJ[PXBMJLPBNJTZKOFXʯSPEPXJTLVBLBEFNJDLJN Postanowiono bliżej współpracować z innymi organizacjami, takimi jak Stowarzyszenie Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” i z korporacjami katolickimi33. Należy podkreślić osobiste zaangażowanie i popieranie Sodalicji Mariańskiej przez ordynariusza diecezji arcybiskupa Jałbrzykowskiego. Nie tylko chętnie zatwierdzał powstające nowe oddziały Sodalicji, ale również wspierał je finansowo i organizacyjnie. Przyszłemu rozwojowi Sodalicji Mariańskiej mieli się przysłużyć alumni Seminarium Duchownego w Wilnie, którzy uczestniczyli w działalności Sodalicji Mariańskiej Alumnów. Skupiała ona w swych szeregach kapłanów, absolwentów seminarium, jak i rzeczywistych studentów. Liczyła ponad 100 osób, gdyż większość seminarzystów była sodalisami. W łonie Sodalicji istniały dwie sekcje: eucharystyczna i misyjna. W ramach biblioteki seminaryjnej, dzięki staraniu samych sodalisów, został wyodrębniony dział sadalicyjny posiadający, zwiększający się z każdym rokiem, księgozbiór. Alumni prenumerowali następujące czasopisma: „Sodalis Marianus”, „Pod znakiem Maryi”, „Cześć Maryi”, „Sodalis Marjański”, „Rycerz Niepokalanej”, „Posłaniec Serca Pana Jezusa”, „Głosy Katolickie”, i in.34 Z okazji 1500-lecia Soboru Efeskiego w dniach 11–12 kwietnia 1931 r. miał się odbyć w Krakowie I Kongres Sodalicji Mariańskich Męskich wraz z Sodalicją Mariańską Akademików. W porozumieniu z metropolitą krakowskim arcybiskupem Adamem Sapiehą metropolicie wileńskiemu zaproponowano członkostwo honorowe w Komitecie Organi- SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM zacyjnym Kongresu Mariańskiego. Arcybiskup Jałbrzykowski z wielka radością wyraził zgodę na proponowane mu członkostwo, choć nie mógł osobiście uczestniczyć w Kongresie35. Poza Sodalicjami Mariańskimi w szkołach i na uniwersytecie zaczęły powstawać jednak Sodalicje Mariańskie skupiające osoby tych samych stanów, czy zawodów. Sodalicje Mariańskie poszczególnych stanów i zawodów W sierpniu 1935 r. przy kościele Matki Bożej Dobrej Rady powstała Sodalicja Mariańska Absolwentów Wyższych Uczelni w Wilnie imieniem Matki Bożej Dobrej Rady i św. Tomasza z Akwinu. Moderatorem został ks. Stanisław Miłkowski. Nie od razu Sodalicja została zatwierdzona. Odrzucono dwa jej pierwsze statuty. Dopiero trzeci, po naniesionych poprawkach, został zatwierdzony. Dnia 8 października 1930 r. ks. Walenty Urmanowicz został wyznaczony przez Ordynariat do zorganizowania Sodalicji Mariańskiej Męskiej Nauczycieli Szkół Powszechnych w archidiecezji wileńskiej. Siedzibę znalazła ona w Domu Sodalicji przy ul. Królewskiej 9. Dnia 21 maja 1931 r. otrzymała ona tytuł NMP Miłosierdzia i św. Augustyna. W 1931 r. w Instytucie Nauk Handlowo-Gospodarczych w Wilnie z inicjatywy dwóch organizatorek powstała Sodalicja Mariańska. Przyjęła ona tytuł Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Wkrótce 29 słuchaczek Instytutu zadeklarowało chęć przynależenia do Sodalicji. Dyrekcja nie widziała żadnych przeszkód do istnienia na terenie Instytutu organizacji religijnej, dlatego Kuria Metropolitalna Wileńska wyznaczyła ks. Pawła Bekisza na moderatora Sodalicji. Sodalicja Mariańska Inteligencji Męskiej zrodziła się w Domu Sodalicji przy ul. Królewskiej 9. Łączyła ona nie tylko ludzi pracy, czy rzemieślników, ale była również miejscem spotkań dla absolwentów szkół. 16 grudnia 1930 r. arcybiskup Jałbrzykowski odwołał z funkcji moderatora Sodalicji Mariańskiej Pań w Wilnie ks. Władysława Suszyńskiego, a na jego miejsce wyznaczył ks. Władysława Kisiela. Sodalicja Mariańska Pań w Wilnie zwróciła się w marcu 1935 r. o wyrażenie zgody na erygowanie Drogi Krzyżowej w kaplicy Sodalicji w jej lokalu przy ul. Zamkowej. Na początku kwietnia 1935 r. taką zgodę udzielono. W 1932 r. przy kościele Opatrzności Bożej (u salezjanów) powstała Sodalicja Mariańska Mężów Pracujących. W czerwca 1932 r. zwrócono się z oficjalną prośbą o erekcję tejże Sodalicji pod wezwaniem MB Ostrobramskiej i bł. Andrzeja Boboli. W imieniu mężczyzn podanie podpisał Walenty Kompanowski, magister prawa. Zwrócono się do Kurii o wyznaczenia moderatora Sodalicji. Moderatorem Sodalicji wybrano każdorazowego dyrektora Zakładu Salezjańskiego w Wilnie przy kościele Opatrzności Bożej. Pierwsza wersja statutu spotkała się z bardzo krytycznymi uwagami ks. A. Cichońskiego, cenzora. Uważał, iż statut został zredagowany fatalnie i nieudolnie ułożony. Wymagał koniecznie naniesienia poprawek. Po ich zamieszczeniu 13 sierpnia 1932 r. Sodalicja Mariańska Mężów Pracujących została oficjalnie zatwierdzona i erygowana36. W październiku 1937 r. z funkcji moderatora Sodalicji Mariańskiej Panów w Wilnie 125 126 Adam SZOT zwolnił się ks. Leon Żebrowski, tłumacząc się nawałem prac w Sądzie Metropolitalnym i w Kurii Metropolitalnej Wileńskiej. Na jego miejsce moderatorem został mianowany ks. Józef Wojtukiewicz. Nie piastował on jednak długo tegoż urzędu, skoro we wrześniu 1938 r. moderatorem Sodalicji Mariańskiej Panów został ks. Leon Puciata. Konsolidacja Sodalicji Mariańskich Pod koniec lat trzydziestych XX w. nastąpił proces jednoczenia Sodalicji Mariańskiej w Związki. Skupiały one członków Sodalicji różnych stanów i grup społecznych. We wrześniu 1937 r. zatwierdzono Związek Sodalicji Mariańskiej Inteligencji Żeńskiej w Polsce, z siedzibą w Krakowie i jego statut. Z terenu archidiecezji wileńskiej do Związku zgłosiły się Sodalicje Mariańskie z Wilna: Pań, Panien, Absolwentek Wyższych Uczelni; z Białegostoku, Grodna i Święcian – Sodalicje Mariańskie Pań. Na początku 1938 r. Sodalicje te uzyskały oficjalną zgodę Ordynariatu na ich udział w pracach Związku. W 1937 r. w Warszawie powstał kolejny Związek Sodalicji Mariańskich skupiający Nauczycielki z terenu całej Polski. Na przełomie października i listopada 1937 r. odbył się Zjazd Związku. Podobnie, jak w wypadku Związku Sodalicji Mariańskiej Inteligencji Żeńskiej, również i w tym przypadku 19 lutego 1938 r. arcybiskup zezwolił na przynależność Sodalicji Mariańskiej Nauczycielek z Białegostoku i Grodna do Związku. Miał on przede wszystkim zadbać o to, by przez Sodalicje Mariańskie rozpowszechnić wśród członków Akcji Katolickiej ideę tzw. „Dni Nauczycielskich”37. Patronem wielu Sodalicji Mariańskich na terenie samego Wilna i całej archidiecezji wileńskiej był błogosławiony Andrzej Bobola. W marcu 1938 r., gdy cała Polska przygotowywała się do uroczystości kanonizacji św. Andrzeja Boboli, sekretarz generalny Sodalicji Mariańskiej w Polsce zwrócił się z prośbą do ordynariusza diecezji, by w dniu kanonizacji odśpiewać dziękczynne „Te Deum”. Zakończenie Podsumowując, można stwierdzić, że Sodalicje Mariańskie, a szczególnie Sodalicje Akademiczek i Akademików, i Uczniów Szkół Średnich, odegrały najbardziej znaczącą rolę w życiu katolickiej młodzieży akademickiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Były to organizacje, które miały największy wpływ na młodzież. Działały wszędzie tam, gdzie się rozwijała oświata, na różnych poziomach kształcenia młodzieży, od gimnazjów po szkoły wyższe. Sodalicje miały dobrze zorganizowaną strukturę działania przez rozwinięty system prawny i prężną administracją. Przez swój statut, regulaminy i inne akta prawne, niezliczone mnóstwo spisanych protokołów, zebrań wewnątrz organizacyjnych i zjazdów w całym kraju, wnieśli w życie katolickie II Rzeczpospolitej Polskiej znaczący ślad w krzewieniu wiary, norm moralnych, wychowaniu młodzieży i ludzi dorosłych w duchu katolicyzmu. Polskie Sodalicje pracowały nad pogłębieniem wiedzy religijnej, a szczególnie katolickiej nauki społecznej. Sodaliści często angażowali się w działalność społeczną stając się w późniejszym okresie czasu prezesami Diecezjalnych i Parafialnych Oddziałów Akcji Kato- SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM lickich, czy prowadząc działalność oświatową i wychowawczą w różnych środowiskach, czy stowarzyszeniach i ruchach religijnych. Wykaz niektórych Sodalicji Mariańskich działających w Wilnie w okresie międzywojennym Data Miejsce działalności powstania 1923 II 22 Gimnazjum żeńskie im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie 1923 III 8 Szkoły w Wilnie 1924 III 28 Seminarium Pedagogiczne w Wilnie 1924 XI 10 Szkoła przy ul. Królewskiej 4 Tytuł Sodalicji i jej patroni NMP Niepokalanie Poczętej i św. Kazimierza NMP Patrocinii i św. Teresy Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława Kostki Wniebowzięcia NMP i św. Kazimierza 1926 Gimnazjum im. J. Lelewela NMP Królowej Polski i św. Stanisława Kostki 1926 6M,SØMFXTLB Sodalicja Panien Polek pracujących nad oświata w Wilnie 1926 IX 14 Gimnazjum im. A. CzartoryNMP Królowej Polski i św. Teresy od skiego Dzieciątka Jezus 1927 Szkoła Powszechna nr 30 NMP z Ostrej Bramy i św. Andrzeja Boboli 1927 VI 7 Gimnazjum męskie im. J. Sło- Niepokalanego Poczęcia NMP i wackiego św. Kazimierza 1927 VI 17 -JDFVN˃FʤTLJFJN'JMPNBUØX NMP Dobrej Rady i św. Stanisława J'JMBSFUØX Kostki 1927 X Średnia Szkołą Męska HanZwiastowania NMP i św. Jana Ewandlowa gelisty 1927 X Seminarium Ochroniarskie Matki Bożej Różańcowej i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1926 X 25 Szkoła Powszechna nr 37 Ofiarowania NMP i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1927 XI 11 Szkoła Powszechna Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Jana Ewangelisty 1928 I 8 Liceum sióstr benedyktynek NMP Królowej Polski i św. Stanisława Kostki 1928 III 29 Liceum sióstr wizytek Nawiedzenia NMP i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1928 Szkoła Powszechna żeńska nr 3 NMP Królowej Korony Polskiej i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1928 VI 26 Szkoła Powszechna męska MB Ostrobramskiej i św. Andrzeja Boboli 1928 VII 6 Przy Ostrej Bramie Sodalicja Mariańska Panien pod wezwaniem MB Miłosierdzia i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1928 VII 17 Przy kaplicy MB OstrobramSodalicja Mariańska Panien Zarobskiej kujących 1929 Szkoła Powszechna nr 30 MB Ostrobramskiej i św. Andrzeja Boboli Ksiądz moderator Leopold Chomski Bolesław Jeleński Józef Alchimowicz Witold Bancer Lucjan Chomski Karol Lubianiec Roman Mosiewicz Antoni Lewosz Paweł Bekisz Józef Alchimowicz W. Urmanowicz Zenon Gierdziewicz Teodor Budnikowski Stanisław Zawadzki Stanisław Zawadzki K. Lubianiec 127 128 Adam SZOT Data Miejsce działalności powstania 1929 XII 4 Zawodowa Szkoła Żeńska im. św. Józefa 1930 I 22 Państwowa Szkołą Techniczna Tytuł Sodalicji i jej patroni Świętego Ducha i św. Józefa MB Wspomożenia Wiernych i św. Kazimierza 1930 X 8 Kaplica Sodalicyjna przy Sodalicja Mariańska Nauczycieli ul. Królewskiej 9 Szkół Powszechnych im. NMP Miłosierdzia i św. Augustyna 1930 X 28 Gimnazjum żeńskie im. T. Cza- Niepokalanego Poczęcia NMP i ckiego św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1931 Szkoła Powszechna nr 26 1931 Seminarium Nauczycielskie NMP i św. Andrzeja Boboli Żeńskie 1931 Instytut Nauk HandlowoNiepokalanie Pocięcia NMP i Gospodarczych św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1931 X 28 Żłobek im. Maryi Sodalicja Mariańska Pracownic Zawodowych Imienia Maryi i św. Antoniego 1931 XII 16 Gimnazjum im. E. Orzeszkowej Sodalicja Mariańska Uczennic 1934 IV 7 Zakład sióstr urszulanek Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Urszuli 1934 IV 18 Przy kościele bernardyńskim Sodalicja Mariańska Panien 1934 V 12 1S[ZLPʯDJFMFʯX'SBODJT[LB Sodalicja Mariańska Niewiast im. NMP Wspomożenia Wiernych i św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1935 III 16 Przy Ostrej Bramie Sodalicja Mariańska Młodzieńców pod wezwaniem MB Miłosierdzia i św. Kazimierza 1938 VI 5 Instytut Handlowy i Liceum Niepokalanego Poczęcia NMP i Handlowe i Administracyjne św. Teresy od Dzieciątka Jezus 1939 III 4 Liceum im. J. i J. Śniadeckich Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Andrzeja Boboli 1939 V 20 Państwowa Szkoła Ogrodnicza Sodalicja Mariańska Żeńska i Sodalicja Mariańska Męska Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Stanisława Kostki Ksiądz moderator Michał Żełudziewicz Władysław Kisiel Walenty Urmanowicz Stanisław Glakowski Wojciech Kuczewski Zygmunt Lewicki Paweł Bekisz Antoni Cichoński H. Harasimowicz Aleksander Mościcki Jan Kretowicz Bolesław Gramz Bolesław Gramz Czesław Barwicki Antoni Prejzer Źródło: Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk (BLAN). F. 318–31841. Sodalicje Mariańskie w Wilnie w latach 1918–1939. PRZYPISY 1 2 3 5 6 4 Rymarówna Z. Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce. Kraków. 1997. S. 35. Rostworowski J. Przewodnik Sodalicyj Marjańskich złączonych kanonicznie z Archisodalicją Rzymską zwaną Prima Prymaria. Kraków. 1925. S. 27–33. ;BS[ʇE[FOJB0SEZOBSJBUV,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4 *OTUSVLDKBQS[Z[BQSPXBE[BOJVCSBDUX,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4 ;BS[ʇE[FOJB0SEZOBSJBUV,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4 -JTUQBTUFSTLJCJTLVQB+FS[FHP.BUVMFXJD[B[EO7S,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFKo4o SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 24 23 25 27 26 28 30 31 32 33 29 34 35 36 37 -JTUQBTUFSTLJCJTLVQB+FS[FHP.BUVMFXJD[B[EO7**S,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4o W. L ,POJFD[OPʯʉ P˃ZXJFOJB #SBDUX ,PʯDJFMOZDI 8JBEPNPʯDJ "SDIJEJFDF[KBMOF 8JMFʤTLJF 4 Kuźmicki W. Przez organizacje do odrodzenia <3FGFSBU XZHPT[POZ OB LPOGFSFODKJ EFLBOBMOFK X #JBZNTUPLV>8JBEPNPʯDJ"SDIJEJFDF[KBMOF8JMFʤTLJF4o #JCMJPUFLB-JUFXTLJFK"LBEFNJJ/BVLX8JMOJF#-"/ 'o,;BUXJFSE[FOJFTUBUVUV %PNV4PEBMJDZKOFHP[EO*9SOS #-"/'o,;BUXJFSE[FOJFVTUBX4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJFKEMBBSDIJEJFDF[KJXJMFʤTLJFK z dn. 20 XI 1926 r. Ustawy Sodalicji Mariańskiej Uczennic Szkół Średnich w Polsce. Kraków. 1939. 6TUBXB;XJʇ[LV4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJDI6D[OJØX4[LØɭSFEOJDIX1PMTDF,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4o ,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFKo4 #-"/'o,,PSFTQPOEFODKBBSDZCJTLVQB+BCS[ZLPXTLJFHP[LBSE")MPOEFN z dn. 24 IX 1929 r. #-"/'o,1JTNPQSF[FTB;XJʇ[LV4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJFK6D[OJØX4[LØɭSFEOJDI do arcybiskupa Jałbrzykowskiego, z dn. 10 XI 1926 r. #-"/ ' o , .FNPSJB EP /BKEPTUPKOJFKT[FHP &QJTLPQBUV 1PMTLJFHP X TQSBXJF Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce. *OTUSVLDKBEMBLTJʒ˃Z1SFGFLUØX4ZOPEVT"SDIJEJPFDFTBOB7JMOFOTJT7JMOP4 8TLB[ØXLJEMBLTJʒ˃ZQSFGFLUØX,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFK4 Tołłoczko D. Katolickie organizacje studenckie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939. Warszawa. 2007. Mps w Bibliotece Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie. S. 47–59. #JCMJPUFLB 6OJXFSTZUFUV 8JMFʤTLJFHP EBMFK #68 4ZHO 4QSBXP[EBOJF "MNB .BUFS 7JMOFOTJT4 #684ZHO4QSBXP[EBOJF "MNB.BUFS7JMOFOTJT4 #-"/'o1SPUPLPZ4FLDKJ;BHBEOJFʤʁZDJB8FXOʒUS[OFHP8JMOPo4o #-"/'o4PEBMJDKB.BSJBʤTLB"LBEFNJD[FL64#4QSBXP[EBOJF[BSPL8JMOP 1937–38. #684ZHO4QSBXP[EBOJF"MNB.BUFS7JMOFOTJT4 #-"/'o4UBUVU[S4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJFK4UVEFOUØX64#8JMOP #-"/ ' o 4PEBMJDKB .BSJBʤTLB "LBEFNJLØX OB 64# 4UBUVU SFHVMBNJO VTUBXZ * protokoły Zjazdów Delegatów SMA. Wilno. 1926–39. #684ZHO4QSBXP[EBOJF"MNB.BUFS7JMOFOTJT4 #684ZHO4QSBXP[EBOJF"MNB.BUFS7JMOFOTJT4 #684ZHO4QSBXP[EBOJF"MNB.BUFS7JMOFOTJT4 #-"/'o4PEBMJDKB.BSJBʤTLB"LBEFNJLØX64#X8JMOJF 8JBEPNPʯDJ"SDIJEJFDF[KBMOF8JMFʤTLJF4 #-"/'o4UBUVU;XJʇ[LV4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJDIX1PMTDF8JMOPo Sprawozdanie z działalności Sodalicji Mariańskiej Alumnów Seminarium Metropolitalnego za D[BTPEMJTUPQBEBSPLVEPMJTUPQBEBSPLV8JBEPNPʯDJ"SDIJEJFDF[KBMOF8JMFʤTLJF 4o #-"/'o,,PSFTQPOEFODKB,PNJUFUV,POHSFTV.BSJBʤTLJFHPX,SBLPXJF[ arcybiskupem R. Jałbrzykowskim. #-"/'o,o,PSFTQPOEFODKB4PEBMJDKJ.BSJBʤTLJFK.ʒ˃ØX1SBDVKʇDZDI[ Kurią Arcybiskupią w Wilnie. #-"/'o, 129 130 Adam SZOT ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA #JCMJPUFLB-JUFXTLJFK"LBEFNJJ/BVLX8JMOJF#-"/ 'o 36223, 36471. #JCMJPUFLB6OJXFSTZUFUV8JMFʤTLJFHP#68 4ZHO"MNB.BUFS7JMOFOTJT ,VSFOEB,VSJJ%JFDF[KBMOFK8JMFʤTLJFKoo 4. Rymarówna Z. Przewodnik Sodalicji Mariańskich w Polsce. Kraków. 1997. 5. Rostworowski J. Przewodnik Sodalicyj Marjańskich złączonych kanonicznie z Archisodalicją Rzymską zwaną Prima Prymaria. Kraków. 1925. S. 27–33. 6. Synodus Archidioecesana Vilnensis. Vilno. 1932. 7. Tołoczko D. Katolickie organizacje studenckie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939. Warszawa, 2007. Mps w Bibliotece Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie. 8JBEPNPʯDJ"SDIJEJFDF[KBMOF8JMFʤTLJF Gauta: 2009 04 28 Parengta spaudai: 2010 05 24 Adam SZOT MARIAN SODALITIES IN VILNIUS IN THE INTERWAR PERIOD Summary ćFĕSTU.BSJBO4PEBMJUZXBTFTUBCMJTIFEJO+FTVJU$PMMFHFJO3PNFJO*ORzeczpospolita (Polish-Lithuanian Commonwealth), the first sodality was founded in Jesuit College in Poznań in 1574. Soon came the following: Cracow, Vilnius, Płock, Braniewo, Nesvizh, Elbląg. Both in the Kingdom of Poland and in the Grand Duchy of Lithuania, as well as in entire Europe, the 17th century was a period of an intense development of 4PEBMJUJFTćFSFWJWBMPGTPEBMJUZXPSLTUBSUFEJONJEUIDFOUVSZXIFOUIFEPHNBPGUIF*NNBDVMBUF$POception was pronounced in 1854. After the World War I, new perspectives opened in Vilnius and became a stimulus for even more intense work. In the 1920s in Vilnius, Marian Sodalities had been developing, at first in secondary schools, and then at 4UFGBO#BUPSZ6OJWFSTJUZBTUIF.BSJBO4PEBMJUZPG"DBEFNJDJBOTćFSFXFSFBMTPGPVOEFEDMBTTTPEBMJUJFTPG various professional groups, mostly concentrated around parishes. Together with the development of Catholic associations in the archdiocese of Vilnius, at the turn of 1920s and 30s, Sodalities became the cradle of a newly formed Catholic Action. Young people coming from Marian Sodality participated in the developing Catholic "DUJPOBUBMMMFWFMT'PSUIBUSFBTPO$BUIPMJD"DUJPOQBJETQFDJBMBUUFOUJPOUPXPSLJOHXJUIUIFZPVUITQFDJBM care was put to the development of Sodality of pupils and to cooperation with youth organizations – by the 4PEBMJUZPG"DBEFNJDJBOTJOQBSUJDVMBS:PVOH.FOTBOE8PNFOT$BUIPMJD"TTPDJBUJPOTTDPVUT ćBOLTUP Marian Sodality young people had developed not only the sense of inner responsibility but also a substantial JOUFMMFDUVBMGPSNBUJPOćFZBDRVJSFESFMJHJPVTLOPXMFEHFBOEHPUBDRVBJOUFEXJUI$BUIPMJDTPDJBMUIPVHIU*U was necessary when engaging in various social and religious activities. SODALICJE MARIAŃSKIE W WILNIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM Adam SZOT MARIJOS SODALICIJOS VILNIUJE TARPUKARIU Santrauka Pirmoji Marijos sodalicija buvo įsteigta Romos jėzuitų kolegijoje 1563 m. Abiejų Tautų Respublikoje pirmoji sodalicija susikūrė Poznanės jėzuitų kolegijoje 1574 m. Netrukus jos atsirado Krokuvoje, Vilniuje, Plocke, Braneve, Nesvyžiuje, Elbinge. XVII a. Lenkijos Karalystėje ir Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje, kaip ir visoje Europoje, buvo intensyvus sodalicijų plėtros laikotarpis. 1854 m. paskelbus dogmą apie Švč. Mergelės Marijos Nekaltą Prasidėjimą, XIX a. viduryje atgijo sodalicijų veikla. Pirmojo pasaulinio karo pabaiga atvėrė naujas perspektyvas (taip pat ir Vilniuje) ir tapo aktyvesnės veiklos akstinu. Jau nuo XX a. trečiojo dešimtmečio Vilniuje suklestėjo Marijos sodalicijos, pirmiausia vidurinėse mokyklose. Stepono Batoro universitete veikė akademinė Marijos sodalicija. Taip pat kūrėsi luominės, įvairių profesinių grupių sodalicijos, kurios būrėsi pirmiausia apie parapijas. XX a. 3–4 dešimtmečių sandūroje Vilniaus vyskupijos sodalicijos kartu su kitomis katalikiškosiomis draugijomis ugdė naujai sukurtos Katalikų akcijos dalyvius. Jauni žmonės, atėję iš Marijos sodalicijų, dalyvavo Katalikų akcijos inicijuotoje veikloje. Todėl Katalikų akcija skyrė didelį dėmesį darbui su jaunimu: ypač rūpintasi mokinių sodalicijomis ir bendradarbiavimu (ypač akademinės sodalicijos) su kitomis jaunimo organizacijomis (katalikų vaikinų ir merginų draugijomis, skautais). Marijos sodalicijos ne tik ugdė asmeninę jaunimo atsakomybę, bet ir skatino dvasinę intelektualinę veiklą: norą siekti religinių žinių ir susipažinti su katalikų socialiniu mokymu. Tai tapo būtina įsitraukiant į įvairiapusę visuomeninę ir religinę veiklą. PAGRINDINIAI ŽODŽIAI: Marijos sodalicija, akademinė sodalicija, Vilniaus arkivyskupija, Vilnius, Stepono Batoro universitetas, Katalikų akcija. KEY WORDS: Marian Sodality, Sodality of Academicians, Vilnius archbishopric, Vilnius, Stefan Batory University, Catholic Action. Adam SZOT – teologijos mokslų daktaras (Bažnyčios istorijos srityje), Balstogės arkivyskupijos kunigas, Balstogės arkivyskupijos archyvo direktorius. Moksliniai interesai: Vilniaus vyskupijos istorija tarpukariu (1918–1939 m.). Adresas: ul. Warszawska 46, 15-077 Białystok, Lenkija. El. paštas [email protected]. Adam SZOT oEPDUPSJOUIFPMPHZJOUIFĕFMEPG$IVSDITIJTUPSZQSJFTUPG#JBMZTUPLBSDIEJPDFTFEJSFDUPSPGUIF BSDIJWFTPG#JBMZTUPLBSDIEJPDFTF'JFMEPGTDJFOUJĕDJOUFSFTUTIJTUPSZPG7JMOJVTCJTIPQSJDJOUIFJOUFSXBSQFSJPE (1918–1939). Address: ul. Warszawska 46, 15-077 Białystok, Poland. E-mail: [email protected]. 131
