Afryka - Wydawnictwo SORUS
Transkrypt
Afryka - Wydawnictwo SORUS
EWA CHYLAK-WIÑSKA Afryka KAPUŒCIÑSKIEGO POZNAÑ 2007 Redakcja Piotr Szmajda Redakcja techniczna Jerzy Witkowski Korekta Wojciech Nowakowski Projekt ok³adki Dominik Szmajda Zdjêcie na ok³adce Grafika czarno-bia³a Bastek Copyright © by Ewa Chylak-Wiñska 2007 Printed in Poland ISBN 978-83-89949-31-8 REDAKCJA, SK£AD, DRUK, OPRAWA I DYSTRYBUCJA SORUS SC Wydawnictwo i Drukarnia Siedziba: Daszewice, ul. Piotrowska 31, 61-160 Poznañ Biuro i redakcja: ul. Staro³êcka 18, 61-361 Poznañ tel. (061) 65 30 143, 87 87 385, fax 87 72 481 e-mail: [email protected] ksiêgarnia internetowa www.sorus.com.pl V. Dlaczego? O ka¿dej drodze lubiê myœleæ, ¿e jest drog¹ bez koñca, ¿e biegnie dooko³a œwiata. A wziê³o siê to st¹d, ¿e z mojego Piñska mo¿na by³o ³ódk¹ dotrzeæ do wszystkich oceanów. Wyruszaj¹c z ma³ego, drewnianego Piñska, mo¿na op³yn¹æ ca³y œwiat. RYSZARD KAPUŒCIÑSKI, Lapidaria Podró¿ jako Ÿród³o inspiracji, jako temat i jako twórczoœæ. Marco Polo, Humboldt, Goethe, Twain, tysi¹ce innych. Trzeba dojrzeæ do podró¿owania – podró¿ to coœ wiêcej ni¿ przemieszczanie siê z miejsca na miejsce, ni¿ turystyka (w³aœciwie rozwój turystyki, jak umasowienie ka¿dej wartoœci, zbanalizowa³, zwulgaryzowa³ sacrum podró¿y). Podró¿ to owocne prze¿ywanie œwiata, zg³êbianie jego tajemnic i prawd, szukanie odpowiedzi na pytania, które on stawia. Tak pojmowane podró¿owanie jest refleksj¹, jest filozofowaniem. RYSZARD KAPUŒCIÑSKI, Lapidaria PODRÓ¯ Dlaczego cz³owiek wyrusza w œwiat? Dlaczego nara¿a siê na niebezpieczeñstwa i niewygody? Dlaczego zostawia spokojne i swojskie porty i w³óczy siê po bezdro¿ach? Dlaczego opuszcza ciep³y dom, aby zasmakowaæ przygód w dalekich krajach? Najproœciej i najuczciwiej jest powiedzieæ, ¿e kontynuacja tradycji biblijnych podró¿ników, Ewy i Adama, wygnanych z rajskiego ogrodu za pierwszy grzech ludzkoœci – ciekawoœæ, le¿y w jego naturze. Parê milionów lat temu ciekawoœæ sk³oni³a naszych praprzodków, hominidów, do miêdzykontynentalnych wêdrówek i odkrywania wszystkich zak¹tków ziemi. Trzeba zauwa¿yæ, ¿e przez wieki ludzkoœci uda³o siê zmieniæ ujemne wartoœciowanie ciekawoœci. Nie mo¿na przecie¿ uwa¿aæ za grzeszn¹ naczelnej potrzeby cz³owieka! Jednak nie ka¿dy podró¿uje i nie ka¿dego gna w œwiat koniecznoœæ zaspokojenia ciekawoœci. Leszek Ko³akowski twierdzi, ¿e ludŸmi rz¹dz¹ dwie ró¿ne si³y – jedna zorientowana jest na „konserwacjê, na zachowanie istniej¹cego porz¹dku”1, druga zaœ prowadzi do nowoœci, zmian, odkryæ. Ta ocala i utrzymuje, tamta – niszczy i tworzy. Z pierwszej powstan¹ domato1 L. Ko³akowski, Mini wyk³ady o maxi sprawach. Kraków 1997, s. 45. 173 rzy, z drugiej – obie¿yœwiaci. Nie wiadomo jednak, co i kiedy rozstrzyga o tym, ¿e ktoœ nale¿y do tej lub innej grupy. Ci, którzy je¿d¿¹ po œwiecie, kieruj¹ siê – obok ciekawoœci – rozmaitymi wzglêdami. Niejednokrotnie uciekaj¹ przed tym, co „tu i teraz”, ³udz¹c siê, ¿e tam, dok¹d wyruszaj¹, bêdzie lepiej. Nie potrafi¹ znaleŸæ sobie miejsca. Musz¹ byæ w ci¹g³ym ruchu. Inni szukaj¹ lub têskni¹ – têsknota (za rajem utraconym?) wygania ich na poszukiwania. Szukaj¹ utraconego domu, czasu, cz³owieka, celu, sensu. Buduj¹ swój dom – œwiat, otwarty i o szerokich horyzontach. Jeszcze inni wype³niaj¹ sobie pustkê i nadaj¹ kolorów ja³owemu ¿yciu, w³ócz¹c siê po turystycznych szlakach. Ryszard Kapuœciñski podró¿uje, poniewa¿ ma do spe³nienia okreœlone zadanie. Poza tym – jak sam mówi – nie mo¿e usiedzieæ na miejscu. Podró¿owanie jest dla niego warunkiem koniecznym istnienia. Przemierza œwiat w poszukiwaniu siebie i odpowiedzi na elementarne pytania, drêcz¹ce cz³owieka myœl¹cego: sk¹d pochodzê? kim jestem? dlaczego istniejê? dok¹d zmierzam? Misja zaœ, jaka przypad³a mu w udziale, to nie tylko misja reporterska i pisarska. Kapuœciñski podj¹³ siê t³umaczenia œwiata. Dziêki podró¿om kreœli literack¹, kulturow¹ i filozoficzn¹ mapê naszego globu, wyraŸnie zaznaczaj¹c na niej swe afrykañskie œcie¿ki. Wojciech Burszta, za Richardem Rortym, nazywa antropologów „agentami mi³oœci” i „koneserami zró¿nicowania”2. Jeœli nasze czasy to kuwejcki bazar (porównanie Clifforda Geertza), to maj¹ oni poœredniczyæ miêdzy kupcami i sprzedawcami – ka¿dym z ró¿nej czêœci œwiata i ró¿nej kultury, przybli¿aæ ich sobie nawzajem, umo¿liwiaæ nieprzerwany dialog oraz „pro2 W. Burszta, Czytanie kultury. £ódŸ 1996, s. 140. 174 dukowaæ coraz wiêksz¹ liczbê innych koneserów ró¿norodnoœci, podobnie jak czyni¹ to na swój sposób historycy, pisarze i dziennikarze”3. Autor Hebanu jest zarówno historykiem, jak pisarzem i dziennikarzem; zas³uguj¹c na miano „agenta mi³oœci”, podró¿uje przez Czarny L¹d, ogl¹da go w zachwyceniu i pisze. Afryka, któr¹ uk³ada w reporta¿e, staje siê znajoma, bliska i oswojona. Tekst jest równoczeœnie planem podró¿y i jej wspomnieniem. Podró¿ to tak¿e droga przez ¿ycie. Znana powszechnie metafora ludzkiego losu, jakim jest wieczne wêdrowanie, uzmys³awia nam, ¿e „myœleæ to podró¿owaæ, podró¿owaæ to widzieæ, st¹d myœleæ znaczy widzieæ, obserwowaæ osobiœcie”4. 3 Ibidem. 4 Ibidem, s. 61. 175 SPIS TREŒCI List do redakcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . •5 Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 11 I. KTO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 15 Zawód: reporter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 26 Kim jestem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 45 Wiêc kto? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 50 II. GDZIE? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 53 Tam? Tu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 55 Na dworcu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 63 W hotelu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 66 W domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 70 W pa³acu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 78 W mieœcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 82 W barze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 85 Na rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 88 Gdzie? W Afryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 91 III. KIEDY?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 93 W czasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 95 205 W Afryce trzech czasów – Wojny futbolowej, Cesarza oraz Hebanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 98 Obok czasu – Lapidaria . . . . . . . . . . . . . . . • 110 Dawniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 114 Dzisiaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 117 W dzieñ i w nocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 120 Zawsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 126 IV. JAK? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 129 Jak teraz pisaæ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 131 Reporta¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 134 Gatunek pogranicza. . . . . . . . . . . . . . . . . . • 138 Reporta¿ literacki Ryszarda Kapuœciñskiego . . • 141 Fikcja i fakt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 150 Kola¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 154 Fotografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 159 Pamiêæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 165 Reporta¿ magiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 168 V. DLACZEGO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 171 Podró¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 173 Dom i œwiat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 176 Afryka Matka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 179 Zakoñczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 183 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 187 Afryka Kapuœciñskiego w opinii recenzenta . . . . . • 197 Parê s³ów dla Ewy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 199 206