Strategie wyborów edukacyjnych, a płeć – na podstawie

Strategie wyborów edukacyjnych, a płeć – na podstawie

Katarzyna Smulska Strategie wyborów edukacyjnych, a płeć – na podstawie badań planów edukacyjnych młodzieży Grudziądza i okolic !
Źródła różnic pomiędzy płciami, jak twierdzą funkcjonaliści1, są ściśle skorelowane z różnymi instytucjami społecznymi oraz mediami. Do instytucji tych, takich jak rynek, czy klasy społeczne, zaliczana jest także szkoła/uczelnia. Jest to miejsce, w którym młody człowiek spędza ogromną ilość czasu oraz gdzie zostaje poddawany ingerencji wielu bodźców i przekazów. Instytucje te nadają kobietom i mężczyznom konkretne role, które tworzą i stymulują nierówności społeczne. „Natomiast pojedynczy ludzie przyczyniają się do ich odtwarzania o tyle, że są nośnikami norm i wzorów zachowań wpojonych im przez owe instytucje”2 Badania i raporty przeprowadzane na przełomie kilku ostatnich lat3 wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych (liceów i techników) w przeważającej większości dokonują rozróżnienia ze względu na płeć. W wielu przypadkach autorzy lub redaktorzy poświęcają odrębne rozdziały na wybory edukacyjne młodego pokolenia Polaków z rozróżnieniem płci. Ewidentne, jednak, wydaje się, iż to właśnie kobiety znajdują się w kręgu tych zainteresowań częściej i to one są bardziej wyszczególniane, jako grupa, na której dokonuje się pomiaru w kontekście wszystkich jednostek wchodzących w skład danej próby badawczej. Ten sposób patrzenia na badawczą przez nas grupę ma na celu ukazanie odmiennego postrzegania kwesXi związanych z wyborami edukacyjnymi członków tej samej populacji, jednak należących do odmiennej płci. Przyczyn takiego zjawiska może być wiele. Jednakże najważniejszym a zarazem podstawowym wydaje się być niezwykle istotny wpływ edukacji i wyborów w tej sferze dokonywanych przez młodych ludzi. Edukacja jako kuźnia kapitału intelektualnego, ale również społecznego i kulturowego, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu przyszłego poziomu i jakości życia jednostek oraz sposobu funkcjonowania i miejsca, które zajmują w społeczeństwie, kulturze, czy polityce. Edukacja wydaje się być również elementem, który odpowiada za kształtowanie się ról społecznych, pobudzaniu aspiracji 1 Funkcjonaliści pojmowali społeczeństwo jako zbiór elementów, które są ze sobą ściśle połączone, dlatego też każdy z tych elementów, a w tym przypadku są to młodzi mężczyźni i kobiety, odgrywają tak istotną rolę w łańcuchu tych społecznych zależności (zob. ibidem, s. 133-­‐135). 2 A. Zawistowska, Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce, Warszawa 2012, s. 13. 3 Dane podawane w niniejszym artykule będą opierać się na Raporcie Statystycznym przygotowanym przez Gospodarczy Urząd Statystyczny z 2012 roku, na Diagnozie Społecznej 2011, na Raporcie Krystyny Szafraniec -­‐ Młodzi 2011. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"1
młodego pokolenia, jak również budowaniu przeświadczenia o umieszczeniu danej osoby w takim, a nie innym obszarze społecznej hierarchii. Jakie są preferencje uczniów szkół ponadgimnazjalnych okręgu grudziądzkiego w kontekście wyboru rodzaju szkoły i dalszej ścieżki edukacyjnej (studia)? Przeprowadzone przez Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji na terenie obszaru grudziądzkiego (w miastach: Grudziądz, Świecie, Nowe, Łasin) w marcu i kwietniu 2013 roku4, pokazuje jak znaczący i istotny jest temat aspiracji edukacyjnych młodego pokolenia w kontekście zróżnicowania pod względem płci. W badaniu wzięło udział 1130 młodych kobiet z klas przed-­‐ (537 uczennic) i maturalnych (593 uczennice) oraz 886 młodych mężczyzn z tego samego rodzaju klas (450 uczniów z klas maturalnych i 436 z klas przed-­‐maturalnych). Z danych ogólnopolskich wynika, iż w skali kraju kobiety w liceach stanowią 70,4% uczniów, a w technikach zaledwie 32,4%. Natomiast sytuacja wśród mężczyzn to 52,7% w liceach 52,7% oraz 51,4% w technikach5. Sytuacja ta pokazuje iż młode kobiety częściej wybierają licea ogólnokształcące jako ścieżkę swojej pierwszej nieobowiązkowej drogi edukacyjnej. Badania grudziądzkie potwierdzają tę tendencję w jeszcze bardziej widoczny sposób. Aż 836 kobiet, stanowiących 74% całkowitej liczby badanych kobiet, wybrało liceum, a zaledwie 294, co daje 26%, technika. Jednocześnie wartość ta przedstawia się całkowicie odmiennie, jeśli chodzi o mężczyzn (422 w liceach – 48% i 464 w technikach – 52%). Jeśli chodzi jednak o same aspiracje związane z podejmowaniem studiów I stopnia zarówno młode kobiety, jak i młodzi mężczyźni posiadają aspiracje edukacyjne na równie wysokim poziomie. Sytuacja ta zmienia się diametralnie w chwili podejmowania decyzji dotyczącej kontynuacji nauki na studiach II stopnia. W tej materii wiodącą przewagę mają młode kobiety. Wskazują na to dane ujawniające, iż odsetek kobiet na studiach magisterskich jest większy – 67% (w skali kraju) od tych na studiach licencjackich – 57% (w skali kraju6), przy 43,19% na studiach I stopnia wśród mężczyzn i zaledwie 32,49% na studiach magisterskich. Tendencje tą dostrzegliśmy również na badanym terenie. Tabela poniżej przedstawia w sposób niezwykle widoczny, iż 85,13% kobiet deklaruje definitywną chęć kontynuowania nauki po maturze, przy zaledwie 66,47% ze strony młodych mężczyzn. Zaskakujące jest również to, iż ponad 1/5 respondentów płci męskiej twierdzi, iż zamierza zakończyć swój proces edukacyjny na poziomie szkoły średniej i nie jest zainteresowania podjęciem jakichkolwiek studiów wyższych. Zaistniała sytuacja została również uwypuklona w Diagnozie Społecznej z 2011 roku, której autorzy wskazują wręcz na widoczny spadek aktywności edukacyjnej wśród mężczyzn niezależnie od 4 Bardzo obszerny opis terenu badań oraz założeń i sposobu przeprowadzania badań analizowanych w tym artykule znajduje się w artykule wprowadzającym, zob. D. Dejna, F. Nalaskowski, M. Zientarski, …. 5 Rocznik statystyczny 2011, s. 323. 6 Ibidem, s. 338. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"2
miejsca zamieszkania, przy jednoczesnym wzroście aktywności kobiet z terenów wiejskich i małomiejskich7. 90,00%
67,50%
mężczyźni
kobiety
45,00%
22,50%
0,00%
tak
nie nie wiem
Wykres nr 1 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych – Zamiar kontynuowania nauki po szkole średniej. !
Jednakże, przy zestawieniu pozyskanych danych, widać, iż znaczący odsetek młodych ludzi z badanego przez nas terenu wykazuje chęć kontynuowania nauki zarówno na studiach I, jak i II stopnia. Tendencję potwierdzającą badania ogólnopolskie, które w znaczący sposób wskazują kobiety, jako główne zainteresowane i beneficjentki studiów magisterskich (67% ogólnej liczby studentów studiów II stopnia)8, dostrzegamy również w badaniach terenowych. Jednakże, na tym terenie zaledwie niespełna połowa (48,41%) młodych kobiet chce kontynuować naukę, a w przypadku mężczyzn jest ich zaledwie 31,49%. 7 Diagnoza społeczna 2011, Warunki i jakość życia Polaków, Raport, (red.) J. Czapiński, T. Panek, Warszawa 2011, s. 96. 8 Rocznik Statystyczny GUS 2011, s. 338. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"3
50,00%
37,50%
mężczyźni
kobiety
25,00%
12,50%
0,00%
tak
nie
nie wiem
Wykres nr 2 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych – Chęć kontynuowania nauki na studiach II stopnia. !
Jakie są preferencje uczniów szkół ponadgimnazjalnych okręgu grudziądzkiego w zakresie kierunków i rodzajów kształcenia? Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w wielu raportach i publikacjach pojawiało się przekonanie, iż to kobiety są tymi, które jako „statystycznie bardziej inteligentne”, osiągają lepsze wyniki w nauce, a ich kariery szkolne są bardziej błyskotliwe9. Jednakże, osiągnięcia te nie miały przełożenia na ich późniejsze osiągnięcia zawodowe. Jak twierdzi Krystyna Szafraniec w raporcie Młodzi 201110 sytuacja ta zaczyna się zmieniać. To kobiety obecnie wykazują się zdecydowanie większą inicjatywą przy podejmowaniu dalszej ścieżki edukacyjnej. Co szczególnie jest widoczne przy studiach II stopnia, gdzie kobiety stanowią znaczącą większość. Zdobywanie kolejnych szczebli edukacji, jak wskazuje na to Raport Szafraniec, zmniejsza przepaść na rynku pracy pomiędzy kobietami i mężczyznami. „O ile na niższym poziomie wykształcenia różnica szans wynosi średnio 23 pp. na korzyść mężczyzn, o tyle na wyższym poziomie wykształcenia jest już znacząco mniejsza i wynosi 10 pp. W przypadku Polski oznacza to, że zaledwie 33% kobiet i 58% mężczyzn z wykształceniem poniżej średniego ma szansę znaleźć zatrudnienie, podczas gdy kobiety i mężczyźni z wyższym wykształceniem mają te szanse i znacznie wyższe, i statystycznie bardziej zbliżone (81% i 90%)”11. Niestety, pozyskiwanie wyższego wykształcenia nie niweluje luki w zarobkach pomiędzy 9 Z. Kwieciński, Środowisko a wyniki pracy szkoły, IRWiR PAN, Warszawa 1975.
10 K. Szafraniec, Młodzi 2011, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2011. 11 Ibidem, s. 113. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"4
tymi dwoma płciami. Mężczyźni nadal zarabiają lepiej przy wykazywaniu się tymi samymi kwalifikacjami, a tendencja ta jest widoczna we wszystkich krajach Europy12. Raport statystyczny GUS z 2011 roku w bardzo klarowny sposób pokazuje, iż kierunki kształcenia wyższego możemy podzielić na typowo kobiece, typowo męskie lub neutralne (tabela poniżej). Do pierwszego rodzaju zaliczamy wszelkie przedmioty humanistyczne, pedagogikę, opiekę społeczną, biologię, kierunki społeczne, sztukę, dziennikarstwo, usługi dla ludności. Kierunki typowo męskie to wszelkie kierunki inżynieryjno-­‐techniczne, informatyczne, matematyczne ochrona i bezpieczeństwo oraz usługi transportowe. Wśród kierunków, gdzie liczba studentów obojga płci rozkłada się mniej więcej po połowie, to kierunki ekonomiczno-­‐administracyjne, prawnicze, ochrona środowiska, rolnicze, czy produkcyjno-­‐przetwórcze. Widoczne jest również, iż kierunki typowo kobiece częściej przygotowują do wykonywania zawodów rzadziej poszukiwanych na rynków, charakteryzujących się ogólnym zakresem przekazywanych treści, a zarazem gorzej płatnych. Natomiast kierunki typowo męskie są bardziej konkretne i specjalistyczne, a tym samym zapotrzebowanie rynku na fachowców tychże kierunków jest większe i otrzymują oni lepsze wynagrodzenie13. 100,00%
75,00%
50,00%
25,00%
Ochrona i bezpieczeństwo
Ochrona środowiska
Usługi transportowe
Usługi dla ludności
Medyczne
Opieki społecznej
Weterynaria
Rolnicze, leśne i rybactwo
Architektura i budownictwo
Produkcja i przetwórstwo
Informatyczne
Inżynieryjno-­‐techniczne
Matematyczne
Fizyczne
Biologiczne
Prawnicze
Ekonomiczno-­‐administracyjne
Dziennikarstwo
Pedagogiczne
Społeczne
Humanistyczne
0,00%
kobiety
mężczyźni
Wykres nr 4 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego GUS, s. 338 – Rodzaje kierunków studiów I stopnia wybierane przez młode kobiety i mężczyzn w Polsce. 12 OECD, EducaLon at Glance, Indicators, 2010, s. 127-­‐133. 13 Zob. M. Jelonek, D. Szklarczyk, Kogo kształcą polskie szkoły? Analiza kierunków kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"5
!
Sytuacja ta utrzymuje się na studiach II stopnia, z lekkim przechyleniem na korzyść kobiet, gdyż to one w znacznej mierze podejmują studia magisterskie, o czym była mowa już wcześniej w tym artykule. Badania grudziądzkie wykazały również, iż pośród wyborów młodych kobiet możemy dostrzec te, które są uważane za bardziej lub zdecydowanie sfeminizowane. Do nich należą: nauki społeczne (21,9%), humanistyczne (10%), biologiczne (7%), czy medyczne (9,7%). Natomiast, badania te jednocześnie wyraźnie wskazują, że oprócz tych wyżej wymienionych, aż 11,2% pośród badanych kobiet wymienia kierunki techniczne i informatyczne jako obiekt swoich zainteresowań edukacyjnych, a przecież to właśnie te kierunki mieszczą się w kanonie kierunków typowo zmaskulinizowanych. Tabela poniżej pokazuje w jak ciekawy sposób rozkładają się preferencje badanych. W większości przypadków kobiety przewyższają liczebnie mężczyzn na poszczególnych kierunkach, wyjątek stanowią wyżej wspomniane kierunki techniczno-­‐informatyczne. !
50,0%
37,5%
25,0%
Mężczyźni
Kobiety
12,5%
e
ar
ty
st
yc
zn
isł
e
śc
e
oł
ec
zn
sp
ek
on
om
icz
ne
0,0%
Wykres nr 3 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badan terenowych – Rodzaje kierunków !
studiów I stopnia wybierane przez młode kobiety i mężczyzn w Polsce. Istotny element w kwesXi omawianych wyborów edukacyjnych młodzieży z regionu grudziądzkiego stanowiły również czynniki wpływające na dokonywanie wyboru tej a nie innej uczelni w danym, określonym mieście. Badania wykazały, że zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn odległość uczelni od domu rodzinnego nie ma znaczenia. Zaledwie 30% kobiet i 20% mężczyzn wskazuje ten czynnik, jako istotny w podejmowaniu decyzji edukacyjnych. Podobny wpływ na wybór studiów mają preferencje znajomych. Dla tylko ponad 15% ten aspekt ma jakikolwiek znaczenie. Niewiele więcej młodych kobiet i mężczyzn podaje w swoich preferencjach możliwość życia studenckiego oraz aspekt dużego miasto jako czynniki decydujące o wyborze danej placówki edukacyjnej. Sytuacja jednak zmienia się, gdy weźmiemy Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"6
pod uwagę koszt studiów, ofertę kierunków oraz presXż uczelni. Te trzy wyżej wymienione elementy stanowią kluczowy filar w momencie podejmowania decyzji o wybraniu konkretnej uczelni i kierunku. Szczególnie dla kobiet oferta interesujących je kierunków jest niezwykle istotna (66,19%). Na drugim miejscu plasuje się koszt studiów (51,77%). Tendencja ta, chociaż w innej rozpiętości, przebiega u mężczyzn (oferta kierunków jest ważna dla 48,10%, a koszt studiów dla 35,77%). 90,00%
67,50%
kobiety -­‐tak
kobiety -­‐ nie
mężczyźni -­‐ tak
mężczyźni -­‐ nie
45,00%
22,50%
bl
i sk
oś
ć d
sto
że
m
ia
du
om
u ro
pr
dz
ef
in
er
ne
en
go
cje
w
śr
ód
zn
aj
om
of
yc
er
h
ta
ki
er
un
kó
w
0,00%
Wykres nr 5 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych – Które czynniki mają największe i pozytywne znaczenie przy wyborze uczelni i miasta studiów. !
Niestety wykres ten wskazuje również, iż młodzi ludzie nie potrafią określić precyzyjnie czynników wpływających na podejmowane przez nich decyzje edukacyjne. Szczególnie widoczne jest to wśród ankietowanych mężczyzn, którzy nie potrafili wskazać żadnego w wymienionych czynników jako kluczowego w procesie decyzyjnym. Badana grupa w kontekście wyboru rodzaju uczelni wyraźnie pokazuje, iż dominuje tendencja w kierunku uczelni publicznych. 25,05% młodych mężczyzn i 26,39% młodych kobiet deklaruje chęć podjęcia studiów na tego rodzaju uczelni. Znikomy natomiast odsetek, bo zaledwie 0,17% wśród mężczyzn i 0,55% wśród kobiet zdecydowało się na studia na uczelniach niepublicznych. Niestety przeważająca większość, bo aż 73,74% mężczyzn i 71,83% kobiet nie określiło typu uczelni, którą chcieliby wybrać. W kontekście danych ogólnopolskich wyraźnie zarysowane jest rozgraniczenie pomiędzy uczelniami publicznymi i niepublicznymi. Na uczelniach publicznych, których jest 132, kształci się 70,6% ogółu studentów, podczas gdy na uczelniach niepublicznych, których jest 328, zaledwie 29,4%14. 14 Zob. Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012, s.29-­‐31.
Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"7
80,00%
60,00%
40,00%
mężczyźni
kobiety
20,00%
!
i
ni
ez
de
cy
do
wa
n
ica
za
gr
an
ie
n
uc
ze
ln
uc
ze
ln
ie
p
ie
pu
ub
bl
icz
lic
zn
e
ne
0,00%
Wykres nr 5 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych – na jaki rodzaj uczelni się wybierasz. Ostatnim elementem wziętym pod uwagę w kontekście omawianych tu wyborów edukacyjnych młodych mężczyzn i kobiet, jest kwesXa rodzaju studiów, na które decydują się ci młodzi ludzie. Tabela poniżej wyraźnie wskazuje, iż badana grupa preferuje studia dzienne (26,07% mężczyzn i 36,52% kobiet) od studiów zaocznych (zaledwie 7,98% mężczyzn i 10,56% kobiet). Niemniej jednak przeważająca większość, bo aż 65,87% mężczyzn oraz 52,92% kobiet nie ma pojęcia, na który rodzaj studiów powinno 70,00%
52,50%
mężczyźni
kobiety
35,00%
17,50%
0,00%
się zdecydować. !
nie wiem
dzienne
zaoczne
Wykres nr 6 -­‐ Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych – na jaki rodzaj studiów się wybierasz. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"8
Z danych ogólnopolskich wynika, iż ilość chętnych rozkłada się mniej więcej po połowie, z lekkich odchyleniem na korzyść studiów dziennych (51,56% wybiera studia dzienne, a 48,43% studia zaoczne)15. !
Podsumowanie Zarówno badania grudziądzkie, jak i ich sprzężenie z sytuacją ogólnopolską wykazują, iż młodzież stała się bardziej otwarta na wyzwania oraz jest bardziej aktywna na arenie edukacyjnej. Kształcenie stało się dla nich środkiem do osiągnięcia sukcesu. Jak również wskazują na to Instytut Badań na Gospodarką i Rynkową oraz Ernest & Young, „wykształcenie stanowi wysoko cenioną wartość”16
i dlatego zmieniła się zasadniczo mapa edukacyjna naszego kraju. Młode pokolenie bardziej świadome swoich potrzeb i pragnień stało się naturalnym kreatorem kształtu polskiego systemu oświatowego. „Świat społeczny w tym jest swoisty, że jego jednostki, procesy i relacje wyłaniają się z działań podejmowanych przez członków i są przez nie konstytuowane”17. Już dane wskazujące na wybory dotyczące doboru szkoły średniej, czyli wyboru pomiędzy szkołą ogólnokształcącą, a technikum ujawniają ścisłe powiązanie z sytuacją ogólnopolską. Badania grudziądzkie pokazują, iż młodzi mężczyźni dokonują wyborów, które umożliwiają im zdobycie zawodu, dlatego właśnie ponad połowa z nich wybiera technika. Natomiast młode kobiety dokonują wyborów mając na uwagę uzyskanie wykształcenia ogólnego. Ten stan rzeczy odzwierciedla tradycyjny podział kulturowy, w którym to mężczyzna jako głowa rodziny, powinien wykonywać konkretny zawód, aby mógł zapewnić jej byt, gdyż predysponują go ku temu fizyczne możliwości. Jednakże, analiza wyników badań grudziądzkich, jak i dostępnych danych ogólnopolskich wskazują na pewne zaskakujące tendencje. Mianowicie, opierając się na założeniach dwóch amerykańskich socjologów Davisa i Moore’a, zakładających, iż w każdym ładzie społecznym niezbędna jest stratyfikacja, aby ten ład mógł prawidłowo funkcjonować, dostrzegamy swoiste ograniczenie własnych możliwości edukacyjnych przez płcie jako takie. Wybory dokonywane przez kobiety i mężczyzn predysponują ich automatycznie do umiejscowienia samych siebie w takim, a nie innym miejscu na drabinie zależności społecznych. Wydaje się, że częstokrotnie ich wybory nie są nieskorelowane z późniejszymi aspiracjami na polu zamożności kapitałowej. Jak to wcześniej zostało przedstawione – kobiety wybierają kierunki bardziej ogólne, mniej sprecyzowane pod względem wymagań rynku 15 Rocznik Statystyczny 2011, s. 338. 16 Uwarunkowania rozwoju szkolnictwa wyższego: prawo, finanse publiczne, czynniki kulturowe, przygotowanie Absolwentów, Raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory i Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, 2009, s. 23, hxp://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/Finansowanie/ fundusze_europejskie/
P
O
_
K
L
/
P
r
o
j
e
k
t
y
_
s
y
s
t
e
m
o
w
e
/
20100727_Etap_2_uwarunkowania_rozwoju_SW_prawo__finanse_publiczne__czynniki_kulturowe__przygotowanie_absolwe
ntow.pdf, dost. 13. 06. 2013. 17 I. C, Jarvie, Concepts and Society, Londyn 1972, [w:] P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005, s. 209. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"9
i gospodarki, a tym samym gorzej płatne. Podczas gdy mężczyźni obierają kierunki bardziej specjalistyczne, na które jest większe zapotrzebowanie na rynku oraz lepiej płatne. Pomimo ogólnej tendencji związanej z kierunkami, które stały się stricte sfeminizowane, zmaskulinizowane oraz te pozostające w sferze neutralnej, w badaniach grudziądzkich można zanotować pewne odchylenie. W kontekście trendu ogólnopolskiego, który wykazuje, iż kierunki inżynieryjno-­‐
techniczne i informatyczne są w przeważającej mierze kierunkami wybieranymi przez mężczyzn, w rejonie grudziądzkim można zaobserwować stosunkowo wysoki odsetek kobiet, deklarujących chęć podjęcia studiów na tych właśnie kierunkach. Można by przypuszczać, iż powodem takiego stanu rzeczy jest wpływ kampanii i promocji kierunków technicznych i inżynierskich wśród polskiej młodzieży. Fundacja Edukacyjnej Perspektywy wraz z polskimi uczelniami technicznych przeprowadza od wielu lat, corocznie, wielomiesięczną ogólnopolską kampanię medialną i PR-­‐ową, której „celem jest wypracowanie nowego wizerunku kariery inżynierskiej wśród młodych kobiet oraz całościowo w społeczeństwie, zmiana wizerunku ciężkich, niewdzięcznych i mało kobiecych studiów na uczelniach technicznych oraz stworzenie przychylnej atmosfery społecznej pod takie wybory”18. Innym kryterium, które zostało przeanalizowane podczas badań grudziądzkich, to powiązanie wyboru studiów z wielością aspektów na nich się składających. Wynika z tego, że decyzja podjęcia studiów, to nie tylko, predyspozycje intelektualne młodych ludzi, ale również, a może przede wszystkim, cały pakiet uwarunkowań natury ekonomicznej oraz społecznej. Odległość od domu w kontekście wyboru miasta jest jednym z nich, jednak jak się okazuje – nie odgrywa kluczowej roli decyzyjnej. Najistotniejszym aspektem, a zarazem najbardziej oczywistym w kontekście doboru studiów, wydaje się być presXż uczelni oraz wielorakość proponowanych przez nią kierunków, co potwierdzają opinie młodzieży z tychże badań. Zaskakującym jednakże elementem jest wpływ grup rówieśniczych na podejmowane decyzje edukacyjne. Jak twierdzi Zawistowska, „ze względu na wzajemne oddziaływanie uczniów i szkoły wpływ grup rówieśniczych na kształtowanie aspiracji edukacyjnych traktowany bywa jako czynnik tak samo ważny jak pochodzenie społeczne”19. Natomiast badania grudziądzkie wykazują, iż młodzież z tego terenu zaledwie w niewielkim odsetku kieruje się właśnie tym aspektem podejmując decyzje o dalszej ścieżce edukacyjnej. Wszystkie z wyżej wymienionych aspektów wskazują wyraźnie, że na badanym terenie silnie skorelowane jest przypisywanie kobietom i mężczyznom pewnych ról już na poziomie szkoły średniej. Wskazuje na to już sam odsetek kobiet i mężczyzn uczących się w liceach i technikach, a tym samym wyborze edukacji ogólnokształcącej nad kierunkową/zawodową. Role te przekładają się również w dużej mierze na ich późniejsze wybory edukacyjne, dotyczące wyboru kierunku, jak i powodów, którymi się kierują podejmując te decyzje. Polski system edukacji wydaje się być niesprawny w kontekście 18 hxp://www.dziewczynynapolitechniki.pl/index.php?opXon=com_content&task=view&id=68&Itemid=1, dost. 5. 06. 2013. 19 A. Zawistowska, ibidem, s. 125.
Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"10
wskazywania opcji odnalezienia się w rzeczywistości ekonomicznej młodym ludziom20. Wskazuje na to również spory odsetek osób nie wiedzących w jakim kształcie i czy w ogóle chcą podjąć dalszą naukę (22,46% wśród mężczyzn i 13,18% wśród kobiet) i duża liczba osób, które nie wiedzą, jaki kierunek powinny wybrać (29,43% mężczyzn i 30,14% kobiet) oraz czy będą to studia dzienne, czy zaoczne (nie wie – 65,87% mężczyzn i 52,92% kobiet). W konsekwencji wybory edukacyjne młodych ludzi wydają się być częściowo rezultatem przypadku, a nie – przemyślanej i świadomej decyzji mającej wpływ na dalszy kształt i jakość życia kolejnego pokolenia Polaków. Jednocześnie, znaczący odsetek młodych ludzi, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, z pełnym przekonaniem zaznaczyło TAK na kwesXonariuszu ankiety, potwierdzając tym samym chęć i gotowość podjęcia studiów wyższych. W związku z tym nasuwają się następujące pytania: czy edukacja wyższa jest wartością autoteliczną i dlatego tak duży odsetek polskiego społeczeństwa wybiera tę opcję, gdyż stanowi ona wartość sama w sobie i jest naturalnym następstwem kolejnego etapu w życiu każdego człowieka? Czy raczej stanowi ona wartość instrumentalną, gdyż jak wskazuje teoria merytokracji, młodzi ludzie odczuwają silną presję udokumentowania swoich osiągnięć21, bez których zostaną wykluczeni z przestrzeni społecznej, a ten kierunek wydaje się być najpewniejszym i najszybszym w odnalezieniu się na rynku pracy, a tym samym zapewnieniu sobie miejsca na drabinie społecznej? 20 Jak wskazuje Talcox Parsons edukacja ma dwa zadania – socjalizacyjną i selekcyjną. Ta druga polega na wyposażeniu struktury społecznej przez system edukacji w odpowiednie zasoby ludzkie, które będą potrafiły przyswoić wiedzę oraz informacje, ale również będą wyposażone w zdolności funkcjonowania w społeczeństwie będąc świadomymi obywatelami, zob. T. Parsons, SocieLes. EvoluLonary and comparaLve perspecLves, New Jersey 1966. 21 Zob. Z. Melosik, Edukacja a stratyfikacja społeczna, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika 2, Warszawa 2004, s. 328-­‐335. Zespół Monitorowania Zmian w Kulturze i Edukacji ￤ www.accept.umk.pl
"11