Akademia Filmu Dokumentalnego PLANETE+ DOC

Akademia Filmu Dokumentalnego PLANETE+ DOC
Przedmiot fakultatywny dla Szkół Wyższych.
Na program zajęć Akademia Filmu Dokumentalnego PLANETE+ DOC (wykładów,
projekcji i dyskusji) składają się najwybitniejsze i najżywiej dyskutowane w ostatnich latach
filmy dokumentalne. Film dokumentalny na początku XXI wieku nie tylko wyraźnie zyskuje na
popularności, ale w świadomości wielu widzów pozostaje bardziej wiarygodnym i
niezależnym niż film fabularny sposobem mówienia o rzeczywistości.
Celem Akademii Filmu Dokumentalnego PLANETE+ DOC jest rozbudzenie i
ukierunkowanie zainteresowania filmami dokumentalnymi, a przede wszystkim
udostępnienie studentom odpowiednich narzędzi do ich krytycznej analizy i świadomego
wykorzystywania w pracy naukowej i zawodowej. W programie znalazły się filmy o bardzo
zróżnicowanej tematyce – począwszy od rozliczeń z najtrudniejszymi wydarzeniami w historii
XX wieku (druga wojna światowa, Zagłada), przez analizę współczesnych konfliktów zbrojnych
oraz procesów ekonomicznych (konflikt izraelsko-palestyński, wojna w Afganistanie, wyzysk
robotników oraz korupcja w Azji i Afryce), aż po intymne portrety zbiorowe i indywidualne.
Konsekwencją tematycznego zróżnicowania jest również różnorodność przyjętych przez
konkretnych twórców perspektyw, często kontrowersyjnych, polemicznych.
Jednym z celów zajęć będzie refleksja nad funkcją filmu dokumentalnego jako
narzędzia do badań historycznych i społecznych oraz postawienie pytań o odpowiedzialność i
zaangażowanie twórcy, o obiektywizm bądź subiektywizm perspektyw, o kategorię prawdy, o
możliwość i sposoby pracy z materiałami archiwalnymi i wreszcie o oczekiwania i wymagania,
jakie przed widzem stawia współczesne kino dokumentalne. Warunkiem wstępnym pracy z
filmami dokumentalnymi jest jednak poznanie języka, jakim posługują się twórcy – formalny
wymiar analizy filmów będzie zatem szczególnie waży w programie zajęć. Kolejne wykłady
pozwolą studentom dostrzec i docenić różnorodność form wypowiedzi, zabiegów
stylistycznych i estetycznych oraz rozwiązań formalnych stosowanych przez twórców. Między
innymi w tym właśnie celu w programie znalazły się również filmy klasyków kina
dokumentalnego: Haruna Farockiego, Wernera Herzoga i Macieja Drygasa. Skonfrontowanie
tych dzieł z twórczością młodych dokumentalistów pozwoli skupić się na historycznym
rozwoju form filmowych oraz prześledzi inspiracje i wpływy, które sprawiają, że kino
dokumentalne nieustannie poszukując nowych środków wyrazu, sięgając po nowe
technologie (choćby 3D) i nowe poetyki, przekraczając kolejne granice (gatunkowe,
stylistyczne), wciąż pozostaje twórczo uwikłane w relacje zarówno z klasyką dokumentu, jak i
z kinem fabularnym. Wszystkie pokazywane filmy pochodzą z festiwalu PLANETE+ DOC FILM
FESTIVAL.
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
PROGRAM:
1. „Checkpoint”, reż. Yoav Shamir, Izrael 2003
Ponad trzy miliony Palestyńczyków żyje pod izraelską okupacją. Kiedy podróżują ze wsi do
wsi, z miasta do miasta, do pracy lub odwiedzić krewnych, muszą przejść przez wojskowe
punkty kontrolne. Te punkty kontrolne, gdzie dwa narody kontaktują się ze sobą, mają
olbrzymi wpływ na konflikt izraelsko-palestyński. Od 2001 do 2003 roku reżyser Yoav Shamir
filmował codzienne sceny, które miały miejsce się podczas kontroli. Są tu pokazane
poniżające procedury, często narzucane przez bardzo młodych żołnierzy, którzy nie czują się
dobrze w roli strażników. Innym zaś żołnierzom wyraźnie podoba się służba na punktach
kontrolnych i nie przepuszczają żadnej okazji do poniżenia i ośmieszenia Palestyńczyków.
Można odnieść wrażenie, że ludzie po obu stronach są postawieni w sytuacji, która z
założenia urąga ludzkiej godności.
Zagadnienia: cinéma-vérité: historia nurtu, najważniejsi twórcy, założenia estetyczne i
etyczne –nawiązania do idei cinéma-vérité we współczesnym kinie dokumentalnym – pytanie
o prawdę i możliwość dotarcia do niej za pomocą kamery – w jaki sposób film dokumentalny
może ukazywać konflikty i relacje między przedstawicielami różnych ras i kultur – minimalizm
środków formalnych i technicznych – swobodny montaż – rezygnacja z prób fabularyzacji
dokumentu i skutki dla emocjonalnego zaangażowania widza w oglądany materiał – wybór
przestrzeni/lokacji dla realizacji filmu dokumentalnego – problem odpowiedzialności i
zaangażowania dokumentalisty.
2. „Obrazy świata i zapis wojny”, reż. Harun Farocki, RFN 1989
Podczas II wojny światowej, kiedy brytyjscy piloci używali zdjęć lotniczych do namierzenia
celów bombardowań na Śląsku, nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau,
znajdujący się nieopodal, był wyraźnie widoczny. Mimo to nic nie zrobiono, aby go zniszczyć i
uwolnić więźniów obozu. Na powiększonych zdjęciach baraki, komory gazowe, a nawet
ciężarówki przewożące Cyklon-B są zidentyfikowane i dokładnie zaznaczone. Ponad 30 lat od
momentu zrobienia zdjęć, stały się one przedmiotem intensywnych badań CIA. Na ich
podstawie potwierdzano wiarygodność zeznań świadków obozowego piekła. Historia tych
zdjęć stała się głównym motywem filmu „Obrazy świata i zapis wojny”, metaforycznego
filmowego eseju o fotograficznej rzeczywistości.
Zagadnienia: kino dokumentalne Haruna Farockiego – dokumentalny esej filmowy –
swobodne łączenie różnych materiałów audiowizualnych m.in. fotografii i nagrań
archiwalnych, rekonstrukcji, wykresów, rycin i rysunków, danych statystycznych, symulacji i
animacji, komentarza z offu i wypowiedzi przed kamerą – autotematyzm kina
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
dokumentalnego – film dokumentalny jako wywód teoretyczny o naturze fotografii – pytania
o granice dokumentu, wartość dokumentacji i intencje dokumentalisty – fotografie z obozów
koncentracyjnych: świadectwo i dowód czy rezerwuar wyobrażeń – funkcja kina
dokumentalnego: zachowanie (utrwalenie) czy destrukcja (zapomnienie) – historia fotografii i
kina a historia techniki – różne punkty widzenia kamery i ich znaczenie w filmie
dokumentalnym – kino dokumentalne jako laboratorium służące do badań nad obrazem,
spojrzeniem i poznaniem.
3. „Niedokończony film”, reż. Yael Hersonski, Niemcy, Izrael 2010
W maju 1942 roku do warszawskiego getta przybyła ekipa filmowa Urzędu Propagandy III
Rzeszy. Operatorzy pracowali przez miesiąc, rejestrując sceny z życia ulicy, pokazując skrajną
nędzę i świat dobrze odżywionych, wchodząc do zabiedzonych podwórek i wykwintnych
restauracji, kreując świat kontrastów i pracując nad „uchwyceniem żydowskiego charakteru”.
Zapis odnaleziono zaraz po wojnie, w archiwach filmowych nazistów. Przez lata uważano go
za prawdziwy portret życia w warszawskim getcie. Reżyserka Yael Hersonski postanowiła
zbadać okoliczności powstania filmu. 50-minutowy zapis przestudiowała ujęcie po ujęciu,
przejrzała archiwa, prywatne zapiski na temat obecności ekipy w getcie, dotarła do
materiałów z przesłuchań niemieckiego operatora filmowego, Willy'ego Wista. Wychwycone
przez reżyserkę niuanse przenoszą film na poziom uniwersalny, każą zastanowić się nad
naturą i uwarunkowaniami każdego zapisu archiwalnego.
Zagadnienia: dokument montażowy: historia i założenia estetyczne gatunku – montaż jako
podstawa języka filmu – montaż w kinie dokumentalnym: sposób opowiadania, tworzenia
znaczeń, interpretowania i perswazji – status materiałów archiwalnych i sposoby
wykorzystywania ich przez dokumentalistę – wnikliwa i krytyczna analiza materiałów
archiwalnych – konfrontacja źródeł, materiałów i wypowiedzi jako środek służący dotarciu do
prawdy w filmie dokumentalnym – praca z niemymi materiałami filmowymi – problem
spojrzenia w kamerę w dokumencie – kino propagandowe a kino dokumentalne.
4. „Armadillo – wojna jest w nas”, reż. Janus Metz, Dania 2010
Armadillo to nazwa wojskowej bazy operacyjnej, zlokalizowanej w prowincji Helmand w
południowym Afganistanie. Stacjonuje w niej zazwyczaj około 170 brytyjskich i duńskich
żołnierzy. Są wśród nich młodzi ludzie, traktujący wyjazd wojnę niczym przygodę, test lub
wyzwanie, któremu nie da się oprzeć. Jednak w trakcie półrocznego pobytu w bazie zarówno
ich osobowość, jak i charakter ulegają gwałtownej zmianie. „Armadillo – wojna jest w nas” to
próba szczerego i bardzo prawdziwego pokazania absurdu wojny w Afganistanie na
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
przykładzie dokumentalnego obrazu, zbliżonego formą do fabularnego filmu wojennego. Film
wzbudził od razu ogromne kontrowersje,
nie tylko na festiwalu w Cannes, lecz również w samej Danii, gdzie wywołał polityczną debatę
na temat zasad pokojowego stacjonowania wojsk.
Zagadnienia: dokument wojenny: jego specyfika i związki z innymi gatunkami m.in.
reportażem telewizyjnym – zabiegi służące udramatyzowaniu filmu dokumentalnego i
zbliżeniu go do filmu fabularnego – relacje między dokumentalnym a fabularnym kinem
wojennym – wybór i konstrukcja bohatera (zbiorowego i indywidualnego) w kinie
dokumentalnym – sposoby emocjonalnego i intelektualnego angażowania widza w problem
poruszony w filmie dokumentalnym – wpływ filmu dokumentalnego na rzeczywistość:
sprowokowanie publicznej debaty, ujawnienie skrywanych praktyk władz, wszczęcie śledztw
– zderzenie wyobrażeń (kreowanych choćby przez kino fabularne, czy gry komputerowe) na
temat wojny z realiami wojennymi i wiarygodnymi obrazami konfliktów
zbrojnych.
5. „Prywatny wszechświat”, reż. Helena Třeštíková, Czechy 2012
Petr Kettner i Jana Pfefferova pobrali się w 1974 roku i zamieszkali razem z dwiema babciami
w niewielkim jednopokojowym mieszkaniu w Pradze. Rok po ślubie na świat przyszedł ich
pierwszy syn – Honza. To właśnie skłoniło Petra do rozpoczęcia dokumentacji ich rodzinnego
życia i czasów, w których przyszło im funkcjonować. Robił to w formie pisanego i kręconego
kamerą dziennika. Film wykorzystuje te nagrania, stając się tym samym próbą „uchwycenia”
czasu zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społeczno-politycznym. Film cechuje też
doskonała spójność narracyjna, pomimo wykorzystania różnych formatów nagrań
archiwalnych. Ironicznym dopełnieniem okazują się klipy z muzyką Karela Gotta, które
pozwalają od innej strony spojrzeć na wielobarwny i fascynujący portret społecznopolitycznych zmian czeskiego społeczeństwa.
Zagadnienia: dziennik filmowy – dokument obserwacyjny a dokument montażowy: radykalne
zderzenie poetyk – obiektywizm a kreacja w filmie dokumentalnym – problem realizmu
filmowego dokumentu – historia prywatna a historia społeczna w kinie dokumentalnym –
film dokumentalny jako medium zachowujące, pozwalające utrwalić zmienności procesów
historycznych – pamięć i zapominanie a zapis dokumentalny – rola muzyki w filmie
dokumentalnym.
6. „Cudze listy”, reż. Maciej Drygas, Polska 2010
Służby bezpieczeństwa PRL kontrolowały rocznie kilkadziesiąt milionów listów. Codziennie
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
wyspecjalizowane komórki zajmowały się odklejaniem kopert, czytaniem i analizą prywatnej
korespondencji, dzięki czemu powstawały raporty o nastrojach społecznych. Cudze listy
pisane przez okres całego PRL: intymne, pełne bólu i rozpaczy, ale i te z pogróżkami na
władzę, i również te bardziej pragmatyczne, żeby coś załatwić, stały się tkanką do
zbudowania przejmującego portretu wewnętrznego Polaków w PRL. Film w całości złożony
jest z unikalnych materiałów archiwalnych.
„Usłyszcie mój krzyk”, reż. Maciej Drygas, Polska 1991
8 września 1968 roku podczas dożynek na Stadionie Dziesięciolecia na znak protestu „przeciw
tyranii kłamstwa, ogarniającego świat”, podpalił się 60-letni Ryszard Siwiec z Przemyśla. Jego
ofiara nie została zauważona przez publiczność na trybunach. W Archiwum WFD zachował się
siedmiosekundowy skrawek taśmy, na którym operator utrwalił tragiczne wydarzenie. W
filmie wykorzystano fragmenty autentycznego nagrania zarejestrowanego przez Ryszarda
Siwca na dwa dni przed samospaleniem, a także ujęcie płonącego Ryszarda Siwca utrwalone
przez operatora PKF Zbigniewa Skoczka. Nazwisko Siwca nie znalazło się na pierwszych
stronach polskich ani zachodnich gazet. Przez wiele miesięcy milczała również rozgłośnia
Wolnej Europy. Kiedy ponad pół roku później, na placu Vaclava w Pradze, samospalenia
dokonał Jan Palach, świat był wstrząśnięty. Opinia publiczna dowiedziała się również o
podobnym proteście Litwina Romasa Kalanty. Z dokumentów i wypowiedzi wyłania się
portret Ryszarda Siwca jako człowieka honoru, niegodzącego się na kompromisy, którego
okrutna śmierć miała być protestem przeciwko panującemu systemowi.
Zagadnienia: kino dokumentalne Macieja Drygasa – historia i status filmu dokumentalnego w
okresie PRL – najważniejsi twórcy polskiego dokumentu – cenzura w kinie dokumentalnym –
dokument jako wypowiedź autorska, nawet jeśli pozbawiony jest autorskiego komentarza –
film dokumentalny a archiwa (prywatne i państwowe, jawne i tajne) – wykorzystywanie
materiałów archiwalnych wbrew ich przeznaczeniu – odzyskiwanie i ocalanie materiałów
archiwalnych jako kwestia etyczna i polityczna – strategie oporu w kinie dokumentalnym –
montowanie obrazu i tekstu komentarza w filmie dokumentalnym – portret zbiorowy
Polaków w okresie PRL.
7. „Sztuka znikania”, reż. Bartek Konopka, Piotr Rosołowski, Polska 2013
Nieznana historia haitańskiego kapłana voodoo, Amona Frémona, który na zaproszenie
Jerzego Grotowskiego w 1980 roku odwiedził Polską Rzeczpospolitą Ludową. Polska była dla
Amona dziwnym miejscem. Ludzie zachowywali się inaczej – godzinami stali w kolejkach,
jakby chcieli pobyć razem, ale wcale ze sobą nie rozmawiali. Odprawiali dziwne rytuały na
wielkich stadionach. Deszcz padał tu głośniej, jak w kraju ogłuchłych ludzi, a zimą z nieba
leciała zła, biała woda niegasząca pragnienia. Amon obserwując wydarzenia stanu wojennego
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
przywołuje, podobnie jak Adam Mickiewicz w „Dziadach”, duchy przodków. Odprawia
ceremonię voodoo, aby uwolnić Polaków od złych mocy. Rozpoczyna się bój, w którym żywi i
umarli jednoczą się we wspólnej walce. Duch polskiego romantyzmu łączy się z haitańskim
Loa, dokładnie tak, jak 200 lat temu w czasie wielkiej rewolucji na Haiti. „Sztuka znikania” jest
spojrzeniem na czasy socjalizmu oczami przybysza z zupełnie innej kultury.
Zagadnienia: dokument kreacyjny: problemy definicyjne i kontrowersje metodologiczne –
relacja między materiałami archiwalnymi a filmową inscenizacją – najnowsze polskie kino
dokumentalne: twórcy, tematy, konteksty – antropologiczne „spojrzenie z dystansu” w kinie
dokumentalnym – dekonstrukcja mitów i symboli polskiego romantyzmu – krytyka
rzeczywistości społecznej czasów PRL (jej mitów i symboli) z perspektywy „innego” – funkcja
komentarza w filmie dokumentalnym – komentarz w formie poematu (tekst komentarza
napisany przez Ignacego Karpowicza).
8. „Śmierć człowieka pracy”, reż. Michael Glawogger, Austria, Niemcy 2005
Nie ma już człowieka pracy. Pozostał robotnik – ktoś gorszy, ktoś, komu się nie udało. Ktoś,
komu praca nie daje godności, lecz ją odbiera. Przyzwyczajeni do wygodnego życia, coraz
częściej zapominamy, jak ciężką pracę może wykonywać człowiek. Ukraina, Indonezja,
Nigeria, Pakistan, Chiny – „Śmierć człowieka pracy” to pięć portretów ciężkiej fizycznej pracy,
coraz mniej widocznej w zmechanizowanym świecie XXI wieku. Rezygnując z odautorskiego
komentarza reżyser „Śmierci człowieka pracy” w wysmakowanych obrazach (zdjęcia
Wolfganga Thalera) rejestruje nieludzki wysiłek współczesnych zapomnianych bohaterów.
Niezwykłe zdjęcia oraz muzyka (autorstwa Johna Zorna) sprawiają, że film ten to
monumentalne, nasycone emocjami dzieło.
Zagadnienia: wizualny esej filmowy – film dokumentalny pozbawiony odautorskiego
komentarza – funkcja obrazu w kinie dokumentalnym: czy obraz służy kontemplacji
estetycznej, czy poznaniu rzeczywistości – estetyzacja świata w filmie dokumentalnym –
kontrast między formą a treścią jako celowy zabieg służący wywołaniu szoku –
podporządkowanie montażu obrazów muzyce w filmie dokumentalnym – portrety zbiorowe
ludzi pracy we współczesnym dokumencie.
9. „Ostatni pociąg”, reż. Lixin Fan, Chiny, Kanada, Wielka Brytania 2010
Miliony pracowników chińskich fabryk szyjących dla nas, Europejczyków, dżinsy i bawełniane
koszulki to mieszkańcy wiosek, którzy zostawili swoje rodziny, by zarabiać na ich utrzymanie
w dynamicznie rozwijających się miastach. Miastach oddalonych o tysiące kilometrów od ich
rodzinnych stron. Na tej (taniej) sile roboczej opiera się szybki rozwój gospodarczy Chin, a z
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
drugiej strony – ich coraz większy wpływ na globalną ekonomię. Raz w roku wszyscy
robotnicy próbują spotkać się ze swoimi rodzinami, aby spędzić z nimi Chiński Nowy Rok.
Chińskie miasta pogrążają się wtedy w totalnym chaosie – tłumy ludzi próbują za wszelką
cenę dostać się do przepełnionych pociągów, by wyruszyć w daleką drogę do domu.
Zagadnienia: dokument zaangażowany i dokument perswazyjny: podobieństwa i różnice –
film dokumentalny jako głos w dyskusji o najważniejszych problemach społecznych – napięcie
między dążeniem do obiektywizmu (nieobecność twórcy, komentarza, minimalizm środków
formalnych) a potrzebą wpływania na przekonania widza – współczesny dokument jako
sposób na oddanie głosu wykluczonym i pokrzywdzonym – kontrast (bohaterów, przestrzeni,
tempa, nastroju): jeden z ważniejszych zabiegów estetycznych stosowanych w
zaangażowanym kinie dokumentalnym.
10. „Na przemiał”, reż. Mahmoud al Massad, Holandia, Niemcy, Jordania 2007
Ojciec Abu Bakra – Abu Amar był przed 20 laty mudżahedinem podczas radzieckiej
interwencji w Afganistanie. Teraz próbuje zapewnić byt sobie, siedmiorgu swoich dzieci i
dwóm żonom. Życie w Zarce, rodzinnym mieście Abu Musaba al-Zarkawiego – założyciela
jednego z odłamów Al Kaidy w Iraku – to życie bez perspektyw. Dlatego młodzi ludzie albo
wyjeżdżają za granicę, albo przyłączają się do radykałów i stają się terrorystami. Film
Mahmouda al Massada daleki jest od typowego dla Zachodu mentorskiego tonu. Poprzez
niezwykłe zdjęcia, sugestywnie oddające atmosferę islamskiego miasta, pozwala nam wtopić
się w tłum przemysłowego az-Zarka i wejść do domu muzułmanina z przedmieść. Pozwala
poznać człowieka, który ze względu na troskę o rodzinę musi dokonać nieodwracalnego i
nieuniknionego wyboru niezgodnego ze swoimi przekonaniami.
Zagadnienia: bohater filmu dokumentalnego: co decyduje o jego wyborze? jakie może pełnić
funkcje? jaki może być stosunek twórcy filmu do bohatera? – kategoria everymana w kinie
dokumentalnym – bohater jako przewodnik, dzięki któremu widz może poznać określony
wycinek rzeczywistości – relacje między bohaterem a kamerą, która mu towarzyszy w
codziennych czynnościach – pytanie o to, czy kamera może pozostać bez wpływu na
zachowanie bohatera i na samą rzeczywistość, którą rejestruje – środki filmowe potęgujące
wrażenie wiarygodności i prawdziwości świata w filmie dokumentalnym.
11. „Ambasador”, reż. Mads Brügger, Dania 2011
Duński dziennikarz i satyryk Mads Brügger („Idioci w Korei”) tym razem wyrusza w podróż do
serca Afryki, aby pokazać przerażające oblicze głębokiej korupcji, jaka istnieje w tej części
świata. Udaje przedziwnego, enigmatycznego i zdeprawowanego dyplomatę z Zachodu, który
wygląda jak Henry Stanley i Karl Lagerfeld w jednym. Niedawno kupił na czarnym rynku
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
paszport dyplomatyczny i został konsulem Liberii w Republice Środkowoafrykańskiej. Z
cygarem w ręku i lśniącymi skórzanymi butami, gra prężnie działającego, bogatego
biznesmena, który przyjeżdża do środkowej Afryki, aby robić interesy. „Ambasador” jest
ciekawym przykładem dokumentalno-dziennikarskiego podejścia do filmu. Ta utrzymana na
pograniczu różnych gatunków filmowych, prowokacyjna, na wpół śmieszna, na wpół
przerażająca, tragikomedia o przedziwnym i groteskowym świecie afrykańskiej dyplomacji, a
także jej ukrytych, ciemnych kontekstach, podobnie jak „Borat”, w doskonały sposób
wykorzystuje czarny humor i satyrę do sportretowania przerażającego oblicza afrykańskiej
rzeczywistości.
Zagadnienia: dokument jako narzędzie dziennikarskiej prowokacji i dziennikarskiego śledztwa
– jak daleko może posunąć się twórca dokumentu w swoim dążeniu do poznania prawdy i
ujawnienia manipulacji czy patologii w wybranym przez niego obszarze? – fałszywa
tożsamość umożliwiająca twórcy dotarcie do konkretnych miejsc i ludzi – twórca filmu jako
bohater filmu – filmowanie z ukrycia i wykorzystywanie w filmie dokumentalnych nagrań i
materiałów pozyskanych bez wiedzy i zgody osób zainteresowanych – ryzyko wpisane w
zawód dokumentalisty – film dokumentalny jako narzędzie krytyki i oporu – groteska i satyra
w kinie dokumentalnym.
12. „Para do życia”, reż. Jonnas Berghäll, Mika Hotakainen, Finlandia, Szwecja 2010
Sauna jest jedynym fińskim słowem, które jest zrozumiałe na całym świecie. W świeckim
społeczeństwie sauny są pozostałościami dawnych kultów – ich historia sięga niemal 3,5
tysiąca lat wstecz. Są miejscem oczyszczania ciała i ducha, w którym czas ulega zawieszeniu.
Film jest ciągiem wypowiedzi mężczyzn, dla których sauna staje się konfesjonałem –
miejscem, gdzie mogą wyznać swoim przyjaciołom najbardziej intymne historie. Zważywszy
na stereotyp ciążący na Finach, ich szczerość wydaje się czasem szokująca. Fińscy mężczyźni
potrafią mówić o swoich najintymniejszych uczuciach ze swobodą, jakiej pozazdrościliby im
bohaterowie Woody'ego Allena. Osobnym bohaterem filmu jest perfekcyjnie sfotografowana
natura – w Finlandii wciąż ma się wrażenie, że to człowiek jest dopełnieniem naturalnego
krajobrazu, a nie na odwrót. Przepełnione spokojem zdjęcia lasów i jezior znakomicie
kontrastują z emocjonalnymi wypowiedziami bohaterów.
Zagadnienia: dokument kontemplacyjny – wprowadzenie trybu intymnego wyznania do filmu
dokumentalnego i konsekwencje tego rozwiązania dla emocjonalnego zaangażowania widza
– kamera dokumentalisty jako urządzenie dyskretne, pozwalające bohaterom na szczere,
niewymuszone wyznanie – film dokumentalny jako rodzaj psychoterapii indywidualnej i
zbiorowej – dokument przyrodniczy: status zdjęć natury w filmie dokumentalnym –
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
przestrzeń zamknięta a przestrzeń otwarta – zerwanie ustabilizowanej w kinie fabularnym
relacji między opowiadaniem a wizualną ilustracją.
13. „Odgłosy robaków – zapiski mumii”, reż. Peter Liechti, Szwajcaria 2008
Myśliwy polujący na króliki odkrywa w lesie zmumifikowane ciało 40-letniego mężczyzny.
Lekarze twierdzą, że zgon nastąpił około stu dni wcześniej. Zmarły prowadził dziennik, z
którego możemy odtworzyć ostatnie dwa miesiące jego życia. „Odgłosy robaków – zapiski
mumii” to kino graniczne – uświadamia nam, że nasza natura z jednej strony odrzuca taką
apoteozę śmierci, a z drugiej potrzebuje świadectwa reakcji duszy na jej nadejście. Osobną
opowieścią jest warstwa wizualna – twórcy przez wiele dni filmowali otoczenie namiotu, w
którym umierał mężczyzna. Wyciszonym, kontemplacyjnym ujęciom zmieniającej się natury,
obojętnej na cierpienie bohatera towarzyszą wizyjne, metaforyczne obrazy świata, który
zostawił za sobą. Reżyser kroczy ścieżką wyznaczoną przez największych wizjonerów kina –
takich jak Tarkowski czy Herzog. Podobnie jak u nich, również tutaj niepojęty świat natury jest
świadkiem i zwierciadłem ludzkiego losu.
Zagadnienia: dokument ilustracyjno-impresyjny – film dokumentalny a adaptacja tekstu
literackiego – co oznacza „oparty na faktach” w kontekście filmu dokumentalnego – jakie
funkcje może pełnić obraz, ilustracja wizualna wobec tekstu w filmie dokumentalnym –
rekonstrukcja i interpretacja zdarzeń w dokumencie – skupienie kamery na przestrzeni, w
której rozegrały się wydarzenia – przeprowadzenie „wizji lokalnej” przy pomocy kamery – film
dokumentalny jako sposób wypowiadania się w zasadniczych kwestiach egzystencjalnych.
14. „Scena zbrodni”, reż. Joshua Oppenheimer, Anonymous, Christine Cynn,
Dania/Norwegia/Wielka Brytania 2012
Joshua Oppenheimer prezentuje efekty siedmiu lat spędzonych z „emerytowanymi”
dowódcami brygad śmierci w Indonezji. W efekcie powstał jeden z najważniejszych i
najbardziej wstrząsających obrazów dokumentalnych ostatnich lat, który łączy w sobie cechy
gangsterskiego dramatu, kiczowatego melodramatu i surrealistycznego dramatu
psychologicznego. W ciągu 12 miesięcy od puczu wojskowego w Indonezji, który miał miejsce
w 1965 roku, reżimowe organizacje paramilitarne Panczaszila zamordowały ponad milion
ludzi. Wystarczyło podejrzenie o sprzyjanie komunistom. Te niewiarygodne zbrodnie
pozostały bez kary. Dziś sprawcy są uprzywilejowanymi obywatelami, a oddziały
paramilitarne owiane są legendą walki o demokrację. Członkowie brygad śmierci z dumą
opowiadają o swojej „walce” i demonstrują efektywne metody mordowania. Przed puczem
byli tzw. konikami i nielegalnie sprzedawali pod kinami bilety na oblegane amerykańskie
filmy. Uważają się za „wolnych ludzi”, bo tak tłumaczą sobie słowo „gangsterzy”. W swojej
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
„wyzwoleńczej” działalności wzorowali się – jak twierdzą – na najlepszych amerykańskich
filmach. W rzeczywistości ich działalność to po prostu połączenie szmalcownika z mordercą.
Jeśli podejrzany nie mógł się wykupić – był natychmiast mordowany. Chudy Anwar Congo i
gruby Herman Koto są zaszczyceni, gdy reżyser proponuje im filmowe odtworzenie
dokonywanych zbrodni. Z wigorem załatwiają aktorów, dekorację, kostiumy i dyskutują o
możliwych scenariuszach rekonstrukcji. Uznają siebie za filmowe gwiazdy, które pokażą
światu prawdziwych indonezyjskich „wolnych obywateli”. Praca przy filmie obiera jednak
nieoczekiwany kierunek. Bohaterowie zaczynają zastanawiać się nad tym, co zrobili. Tylko
niektórzy z nich odczuwają jednak skruchę. Rekonstrukcja makabrycznych zdarzeń z
przeszłości okazuje się w efekcie dla morderców bardziej realna niż ich prawdziwe czyny. Być
może z tego powodu Werner Herzog uznał ten film za najbardziej surrealistyczny i
przerażający dokumentalny obraz ostatniej dekady.
Zagadnienia: między filmem dokumentalnym a fabularnym: zacieranie granic i przekraczanie
konwencji – różnorodność gatunkowa współczesnego filmu dokumentalnego – „film w
filmie”: dokumentalny zapis kolejnych etapów realizacji filmu – relacje emocjonalne między
reżyserem a bohaterami filmu w kinie dokumentalnym – dokument jako eksperyment
psychologiczny.
15. „Jaskinia zapomnianych snów 3D”, reż. Werner Herzog, Francja 2010
Przez ponad 20 000 lat jaskinia Chauvet była kompletnie odizolowana od reszty świata w
wyniku przysłonięcia olbrzymim blokiem skalnym. Jej wnętrze, przypominające wielkością
boisko do gry w piłkę nożną, przedstawia zachwycające malowidła, pochodzące z epoki
lodowcowej i prezentujące olbrzymich rozmiarów, prehistoryczne ssaki. Od momentu
odkrycia jaskini zaledwie kilka osób miało do niej dostęp. Wspaniałe wnętrze, jakie skrywa
jaskinia, pozostawało tajemnicą, dopóki Werner Herzog nie sfilmował go w wersji 3D.
Odsłonił tym samym przed naszymi oczami niezwykłe piękno i urok jednego z najbardziej
niesamowitych i inspirujących miejsc na Ziemi. „Jaskinia zapomnianych snów 3D” to pierwszy
w historii artystyczny film nakręcony w technice trójwymiarowej.
Zagadnienia: kino dokumentalne Wernera Herzoga na tle jego twórczości fabularnej –
„Herzogowskie tematy” w kinie dokumentalnym – metoda pracy Herzoga: wkroczenie w
rzeczywistość – kino dokumentalne jako kino autorskie – poszukiwanie nowych rozwiązań
stylistycznych i posługiwanie się nowymi technikami przez twórców współczesnego
dokumentu – technika trójwymiarowa i możliwość jej świadomego i artystycznego
wykorzystania w filmie dokumentalnym – prehistoryczna jaskinia jako pierwszy dokument
obrazowy.
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
WIEDZA STUDENTA PO ZALICZENIU FAKULTETU:
Student zna najważniejszych twórców i najwybitniejsze dzieła współczesnego,
światowego kina dokumentalnego.
Student zna najważniejsze nurty, zjawiska i twórców w historii kina dokumentalnego.
Student wie, przed jakimi wyzwaniami stoją zarówno twórcy, jak i widzowie filmów
dokumentalnych.
Student zna kontekst historyczno-społeczno-kulturowy współczesnego kina
dokumentalnego oraz najczęściej poruszaną w konkretnych filmach problematykę.
Student wie, przy użyciu jakich narzędzi teoretycznych i analitycznych badać film
dokumentalny.
UMIEJĘTNOŚCI STUDENTA PO ZALICZENIU FAKULTETU:
Student potrafi samodzielnie analizować filmy dokumentalne pod kątem
zastosowanych w nich rozwiązań formalnych i estetycznych.
Student potrafi samodzielnie analizować filmy dokumentalne w szerszym kontekście
historycznym i społecznym.
Student potrafi wykorzystać filmy dokumentalne w pracy naukowej, np. jako źródło
do badań historycznych i socjologicznych.
Student potrafi wskazać różnice i podobieństwa między językiem kina
dokumentalnego i fabularnego.
LEKTURY ZALECANE:
Sheila Curran Bernard, Film dokumentalny: Kreatywne opowiadanie, Warszawa 2011.
David Bordwell, Kristin Thompson, Film Art. Sztuka Filmowa. Wprowadzenie,
Warszawa 2010, rozdz. Film dokumentalny.
Klucze do rzeczywistości: Szkice i rozmowy o polskim filmie dokumentalnym po roku
1989, red. Małgorzata Hendrykowska, Poznań 2005.
Mirosław Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego, Gdańsk 2000.
Lidia Zonn, O montażu w filmie dokumentalnym, Warszawa 1986.
LEKTURY DODATKOWE:
Jacek Bławut, Bohater w filmie dokumentalnym, Łódź 2010.
Stella Bruzzi, New Documentary: A Critical Introduction, London 2000.
Dokument filmowy i telewizyjny, red. Maciej Szczurowski, Toruń 2004.
Ian Grant, Cameramen at war, Cambridge 1980.
Herzog. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. Agnieszka Wiśniewska, Julian Kutyła,
Warszawa 2010.
Mikołaj Jazdon, Kino dokumentalne Kazimierza Karabasza, Poznań 2009.
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kazimierz Karabasz, Bez fikcji: Z notatek filmowego dokumentalisty, Warszawa 1985.
Aaron Kerner, Film and the Holocaust: New Perspectives on Dramas, Documentaries,
and Experimental Films, New York 2011.
Andrzej Kołodyński, Tropami filmowej prawdy, Warszawa 1981.
Klucze do rzeczywistości: Szkice i rozmowy o polskim filmie dokumentalnym po roku
1989, red. Małgorzata Hendrykowska, Poznań 2005.
Stephen Mamber, Cinema verite in America: Studies in uncontrolled documentary,
Cambridge 1974.
Polskie kino dokumentalne 1989–2009: Historia polityczna, red. Agnieszka
Wiśniewska, Warszawa 2011.
Mirosław Przylipiak, Kino bezpośrednie 1960–1963, Gdańsk 2007.
Mirosław Przylipiak, Poetyka kina dokumentalnego, Gdańsk 2000.
Mirosława Salska-Kaca, Człowiek, słowo, świat w filmie dokumentalnym, Łódź 1995.
Mirosława Salska-Kaca, Film dokumentalny w Niemczech Zachodnich po 1960, Łódź
1989.
Mirosława Salska-Kaca, Słowo w filmie dokumentalnym: Z problemów semantycznych
wypowiedzi słownej w filmie, Łódź 1992.
Dave Saunders, Direct cinema: Observational documentary and the politics of the
sixties, London 2007.
Bronisława Stolarska, Polski film dokumentalny 1945–1980, Łódź 1983.
Bronisława Stolarska, „Usłyszcie mój krzyk…” – o filmie Macieja Drygasa [w:] Między
słowem a obrazem, red. Małgorzata Jakubowska, Tomasz Kłys, Bronisława Stolarska,
Kraków 2005.
Paul Ward, Documentary: The Margins of Reality, London 2005.
Werner Herzog, red. Peter C. Seel, Bogusław Zmudziński, Kraków 1994.
Lidia Zonn, O montażu w filmie dokumentalnym, Warszawa 1986.
Kamila Żyto, Mezalians. Co stało się z dokumentem w ponowoczesnym świecie? [w:]
(Nie)obecne granice: Szkice o obliczach transgresji, red. Katarzyna Kuropatwa,
Dagmara Rode, Kraków 2003.
Autorką programu jest:
dr Paulina Kwiatkowska z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl
AGAINST GRAVITY Sp. z o.o.
ul. Widok 5/7/9, pok. 410, 00-023 Warszawa, tel./fax: +48 22 828 10 79
[email protected]
www.againstgravity.pl, www.planetedocff.pl
www.akademia.planetedocff.pl