Józef Półturzycki, Niepokój o dydaktykę, Wydawnictwo Naukowe Insty

Studia Dydaktyczne 26/2014
ISSN 1230 - 1760
Józef Półturzycki, Niepokój o dydaktykę, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa – Radom 2014, ss. 534.
Niepokój o dydaktykę autorstwa Profesora Józefa Półturzyckiego,
wybitnego humanisty o imponującym dorobku naukowym, Nauczyciela i Mistrza wielu pokoleń pracowników nauki, wybitnego pedagoga, to praca
szczególna. Stanowi ona swoistego rodzaju podsumowanie prac dydaktycznych Pana Profesora i jest odbiciem Jego wrażliwości na kwestie fundamentalne dla rozwoju dydaktyki jako jednej z najważniejszych nauk w procesie
kształcenia nauczycieli i pedagogów. Szczególne są także okoliczności,
w jakich ta praca się pojawiała na rynku wydawniczym. Rok 2014 to doniosły
dla Profesora Józefa Półturzyckiego czas – czas jubileuszu Jego 80 urodzin.
Recenzowana książka ukazuje poglądy Profesora Józefa Półturzyckiego, które są przepojone głęboką troską o dydaktykę jako naukę i kształcenie na różnych etapach edukacji oraz ideę edukacji ustawicznej. Można ją
uznać za wyraz niepokoju uczonego w obliczu tego, co się dzieje − jak sam
pisze we Wprowadzeniu do recenzowanej książki – „w ojczyźnie tak znanych twórców teorii kształcenia, jak Kazimierz Twardowski, Bogdan Nawroczyński, Kazimierz Sośnicki czy Wincenty Okoń” (Półturzycki, 2014, s. 9).
W tej obszernej pracy, liczącej 534 strony, zbudowanej z wprowadzenia, dwudziestu wzajemnie powiązanych ze sobą rozdziałów, bibliografii
i indeksu nazwisk, Autor ukazuje rolę i miejsce dydaktyki w naukach o wychowaniu i nie godzi się na obojętność, jaką zaobserwował w środowisku
pedagogicznym zarówno wobec rozwoju współczesnej myśli dydaktycznej,
jak i uwag krytycznych zgłaszanych w recenzjach, czy przedstawianych na
konferencjach wypowiedzi przez wybitnych specjalistów w dziedzinie teorii
kształcenia na temat rzekomych nowości teoretycznych i wartościowych
tendencji pedagogicznych. Brak odpowiedniej wrażliwości środowiska pedagogicznego na głosy krytyki w stosunku do swoiście zarysowującej się niekompetencji niektórych autorów podejmujących się pisania tekstów z zakresu dydaktyki budzi nie tylko uzasadniony niepokój Profesora Józefa Półturzyckiego, ale także wzywa go – jako wieloletniego nauczyciela szkolnego i
akademickiego, wybitnego specjalisty z zakresu dydaktyki, andragogiki, czy
RECENZJE
pedagogiki porównawczej – do przedstawienia propozycji naprawy zaistniałej sytuacji i wskazania dróg wyjścia ze „ślepych uliczek”, w które – jak śmiało i stanowczo podkreśla Autor − „wpychają polską dydaktykę niekompetentni samozwańcy żerujący na wydawniczym popycie” (tamże).
Książka ma strukturę problemową, co w moim przekonaniu pozwoliło
Autorowi na szczegółowe przeanalizowanie badanej rzeczywistości. Uporządkowanie materiału według kryterium problemowego zadecydowało też
o przejrzystości, z jaką ukazane zostały dokonujące się obecnie przemiany
w stanie teorii kształcenia i praktyki kształcenia na różnych etapach edukacji
i rozwoju człowieka.
Czytelnik, rozpoczynając lekturę książki, w pierwszej kolejności –
w rozdziale I, II i III − może zaznajomić się z powodami niepokoju Profesora
Józefa Półturzyckiego o dydaktykę. Autor, z przynależnym mu znawstwem
podejmowanej tematyki, odwołuje się do tradycji w opracowaniach wybitnych polskich uczonych zajmujących się dydaktyką, wskazuje na ich ujęcia,
które na trwałe wpisały się w polską myśl pedagogiczną oraz omawia wybitnych autorów z XX wieku i początków XXI wieku, z wyróżnieniem na autorów dydaktyki ogólnej, dydaktyk szczegółowych oraz społecznych i środowiskowych. Profesor Józef Półturzycki stoi na stanowisku, że dawny podział
dydaktyki nie jest już wystarczający, stąd też należy wyodrębnić teorię
kształcenia w edukacji szczególnej i środowiskowej. Podkreśla także, że
współczesna myśl pedagogiczna pozwala na definiowanie dydaktyki jako
teorii kształcenia i na wskazanie jej bogatej struktury. Pisząc o teorii kształcenia, przywołuje dokonania Bogdana Nawroczyńskiego i Kazimierza Sośnickiego i opowiada się za rozumieniem kształcenia nie tylko jako nauczania i uczenia się, co nauczania i wychowania.
W rozdziale II i rozdziale III Autor dzieli się swoimi doświadczeniami
i przemyśleniami na temat pojawiających się opracowań podręczników dydaktyki oraz wypracowanych standardów z dydaktyki i pokrewnych dyscyplin
przygotowanych w zespołach Rady Głównej Nauki. Rozdziały te są szczególnie istotne w całej recenzowanej książce. Odwołując się do słów Autora,
można powiedzieć, że przedstawiają one „smutny dydaktyczny krajobraz po
bitwie” (tamże, s. 13). Niektórym autorom tekstów z zakresu dydaktyki, którzy są przywoływani w tych rozdziałach, lektura tej części książki może
sprawić swoistego rodzaju trudności, gdyż niekoniecznie muszą się oni zgadzać z przedstawionymi przez Profesora Józefa Półturzyckiego krytycznymi
analizami. Podążając za krytyką Profesora, warto jednak zwrócić uwagę na
zasadniczą intencję, którą kierował się w opracowaniu owych analiz: dążył
468
Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760
JOANNA MADALIŃSKA-MICHALAK
On nie tyle do wskazania braków i wad, co przede wszystkim sposobów naprawy istniejącego stanu rzeczy i wskazania wartościowych propozycji dydaktycznych (rozdział IX). I dlatego też szczególnie polecam uwadze Czytelników te początkowe rozdziały recenzowanej pracy.
Pewnym punktem przejścia w książce jest rozdział V poświęcony aksjologii jako podstawie rozwoju teorii kształcenia. Rozważania w tym rozdziale ewidentnie kierują uwagę Czytelnika na rzeczy istotne i wartościowe
w dydaktyce i systemie kształcenia w Polsce. Rozważania te stanowią swoisty fundament dla całej recenzowanej pracy, mówią o potrzebie odbudowania aksjologii zarówno w systemie kształcenia, jak i dydaktyce. Przykładem
wartości, o które należy zabiegać jest potrzeba prawdy. W tym rozdziale
książki znajdujemy wiele cennych wskazań na temat koniecznych zmian w
polskiej edukacji. Dbałość o prawdę w treściach kształcenia, w celach i ideałach edukacji wymaga przezwyciężenia złych przyzwyczajeń, które są wciąż
obecne w praktyce i w żaden sposób nie służą pełnej odnowie systemu
kształcenia w Polsce.
Myśli zawarte w tym rozdziale mają swoje implikacje dla dalszych
rozważań, gdzie przy różnych tematach Autor upomina się o wartości, które
powinny stanowić prymarne uzasadnienie dla każdej aktywności edukacyjnej. Książka przepojona jest słusznym wskazaniem, że dydaktyka jest teorią
i sztuką poszukiwania oraz przekazywania prawdy. „Nasycona wartościami
– jak pisze Profesor Półturzycki – sama jest istotną wartością dla nauki i kultury” (tamże, s. 17).
Kolejne rozdziały książki (rozdziały od VII do XX) są odbiciem nie tylko tego, co wydarza się w obszarze dydaktyki, ale są odbiciem szeregu naukowych pasji Pana Profesora. Przykładem jest idea edukacji ustawicznej
(rozdział VII) oraz problematyka: zasad kształcenia (rozdział X), lekcji (rozdział XI), podręcznika i środków dydaktycznych w procesie kształcenia (rozdział XIII), samokształcenia w dobie przemian oświatowych (rozdział XVII),
czy kształcenia na odległość (kształcenie otwarte − rozdział XVIII i kształcenie korespondencyjne – rozdział XIX).
Książka napisana jest w sposób niezwykle jasny, przystępny i zrozumiały. Autor formułuje w niej szereg śmiałych opinii na temat stanu współczesnej dydaktyki i osób, które ją tworzą. Eksponuje wartość dydaktyki i potencjału, jaki ona ze sobą niesie. Szanuje „korzenie” dydaktyki, tradycje i jej
mocne fundamenty. Profesor Półturzycki w swoim przekazie jest konsekwentny, konkretny i stanowczy, a zarazem stara się być wyważony i taktowny. Książka inspiruje do przemyśleń i stawiania pytań oraz pozwala tro-
Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760
469
RECENZJE
pić swoistego rodzaju patologie środowiskowe. Jest ona wysoce znaczącym
głosem w dyskusji o wysoki status dydaktyki i o jej tożsamość.
Serdecznie zachęcam Czytelników, a zwłaszcza wszystkich tych, którym głęboko leży na sercu troska o dydaktykę oraz doskonalenie własnego
warsztatu pracy metodycznej i aktualizowanie wiedzy na temat procesu nauczania i wychowania, do lektury tej książki. Lektura ta z pewnością okaże
się doświadczeniem nad wyraz satysfakcjonującym.
Joanna Madalińska-Michalak
470
Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760