Streszczenie Abstract - Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony

Archives of Waste Management
Archiwum Gospodarki Odpadami
and Environmental Protection
http://ago.helion.pl
ISSN 1733-4381, Vol. 9 (2008), p-81-88
Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu niektórych stałych odpadów
komunalnych w Polsce
Alwaeli M.
Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów, Politechnika Śląska,
ul. Konarskiego 18, 44-100 Gliwice
tel. +48 32 237 21 15, fax +48 32 237 11 67,
e-mail [email protected]
Streszczenie
W Polsce składowanie stanowi główną metodą unieszkodliwiania odpadów. Na
składowiskach zdeponowano już ok. 1746031,3 tys. ton odpadów (stan na końcu 2006) . Z
ogólnej ilości wytworzonych odpadów komunalnych w 2007 roku tj. 9877 tys. Mg , na
składowiskach trafiło aż 8987 tys. Mg. Odpady te oprócz degradacji środowiska,
zajmowania obszarów oraz ogromnych środków finansowych przeznaczonych na budowę i
utrzymywanie składowisk, stanowią potencjalne źródło wtórnych surowców i paliw.
System gospodarki odpadami opakowaniowymi jest oparty na wprowadzenie obowiązku
zapewnienia odzysku i recyklingu części odpadów opakowaniowych. Obowiązek ten został
określony w formie wskaźnika procentowego odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych, w stosunku do łącznej masy opakowań wprowadzonych na rynek, jaki
muszą osiągnąć kraje członkowskie. W tym artykule zostanie omawiany wpływ opłaty
produktowej na rozwój recykling niektórych odpadów opakowaniowych takich jak: szkło,
makulatury, tworzywo sztuczne oraz metali.
Abstract
The impact of product charge on development of recycling selected fractions of MSW
Landfill is the main neutralization method in Poland. Altogether more than 1746031,3
thousand tons of wastes are landfilled in Poland and every year his mount increases.
According to the Statistical data, 9877 thousand tons was generated in 2007. 8987 thousand
tons which makes up 90,91% was landfilled. These waste except degradation of natural
environment, field occupying and the huge financial means designed for building and keep
up the landfills, they proclaim the potential source of secondary materials and fuels. This
papers the impact of charge product on selected of municipal solid waste (MSW) as: glass,
waste paper, metals and plastics.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
82
1. Wstęp
Pomimo podejmowanych prób wykorzystania odpadów jako substytutów surowców
pierwotnych, w Polsce składowanie odpadów nadal stanowi główną metodę
unieszkodliwiania. Na składowiskach zdeponowano już ok1746031,3 tys. ton odpadów
(stan na końcu 2006 r.) [1]. Odpady te mają znaczną wartość ekonomiczną jako surowce
wtórne. Wykorzystanie tych odpadów jako surowców wtórnych pozwala na:
-
ograniczenie zużycia surowców pierwotnych, których zasoby są ograniczone,
-
zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Około 10 lat temu kraje Unii Europejskiej rozpoczęły tworzenie systemów gospodarki
odpadami w oparciu o zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zasada ta
sformułowana została w pierwszej połowie lat 90-tych w ramach OECD, a następnie
znalazła zastosowanie w prawie Unii Europejskiej. Polega ona na odpowiedzialności
producenta wybranego produktu za ten produkt w całym cyklu jego życia, obejmując także
odpowiedzialnością odpad po tym produkcie. (POWT) Na tej zasadzie oparte zostały
założenia ustawy z 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej,
która weszła w życie 1 stycznia 2002 roku [2].
W zakresie gospodarki odpadami opakowaniowymi, ustawę tę uzupełniają regulacje
prawne zawarte w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, pozwalając
łącznie na wdrożenie w Polsce regulacji Dyrektywy Parlamentu i Rady Europejskiej Nr
94/62/EC o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, przyjętej w grudniu 1994 roku.
Najważniejszym postanowieniem tej Dyrektywy, z punktu widzenia przedsiębiorców, było
wprowadzenie obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu części odpadów
opakowaniowych. Obowiązek ten został określony w formie wskaźnika procentowego
odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, w stosunku do łącznej masy opakowań
wprowadzonych na rynek, jaki muszą osiągnąć kraje członkowskie Unii Europejskiej. W
konsekwencji tej regulacji, kraje członkowskie Unii Europejskiej przyjęły odpowiednie
przepisy wewnętrzne, skierowane do przedsiębiorców i konsumentów [1].
2. Obecny stan oraz perspektywa recyklingu odpadów opakowaniowych w
Polsce
W ostatnich latach zauważyć można zmiany w podejściu do recykling odpadów
komunalnych w Polsce. Odzysk i recykling stał się ważnym elementem w zakresie
postępowania z odpadami komunalnymi. Oczywiście związane to było z restrykcjami ze
strony UE. Polska jako członek UE, stała przed koniecznością dokonania zasadniczych
zmian w polityce ekonomicznej państwa w warunkach głębokich przekształceń
systemowych [3].
Według GUSu [1] w 2006 roku powstało 9877 tys. Mg odpadów co stanowi 259 kg na
jednego mieszkańca. Z ogólnej ilości odpadów wyselekcjonowano:
-
100 tys. Mg papieru i makulatury,
114 tys. Mg szkła,
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
83
- 7 tys. Mg metali,
- 25 tys. Mg tekstyliów,
- 55 tys. Mg tworzyw sztucznych,
- 42 tys. Mg wielkogabarytowych.
Łącznie wyselekcjonowano 343 tys. Mg.
W 2006 roku z ogólnej ilości wytworzonych opakowań, tj. 2,982 mln Mg, odzyskano 1,773
mln Mg. Natomiast z ogólnej ilości wprowadzonych na rynek opakowań, recyklingowi
poddano 1659343,4 Mg. Oznacza to że, w 2006 roku poziom odzysku i recyklingu
opakowań wynosił odpowiednio 54,5 i 62.5%.
Perspektywę odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do 2018 określa Krajowy
Plan Gospodarki Odpadami. W perspektywie do 2018 roku oczekuje się pozytywnych
zmian w zakresie przydatności odpadów do recyklingu materiałowego oraz odzysku
energii. Wynika to z konieczności przeprowadzania ocen zgodności opakowań z normami
zharmonizowanymi PN-EN 13430/2005 (U) Opakowania – Wymagania dotyczące
opakowań przydatnych do odzysku przez recykling materiałowy i PN-EN 13431/2005 (U)
Opakowania – Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku w postaci energii,
w tym określenie minimalnej wartości opałowej. Roczne poziomy recyklingu odpadów
opakowaniowych do roku 2018 przestawiono w tab. 1
Tabela 1. Roczne poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych w % w latach 2007-2018
[4].
Rodzaj opakowania
2007
2010
2018
Opakowania ogółem
25
55-80
55-80
Opakowania z tworzyw sztucznych
25
22,5
22,5
Opakowania z aluminium
40
50
50
Opakowania ze stali
20
50
50
Opakowania z papieru i tektury
48
60
60
Opakowania ze szkła
38
60
60
Opakowania z mat. naturalnych (drewna i
tekstyliów)
15
-
-
-
15
15
Opakowania z drewna
3. Opłata produktowa
Główną i najważniejszą zasadą ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie depozytowej i produktowej jest
zobowiązanie importerów lub właścicieli firm do wykorzystania oraz recyklingu odpadów
z wyprodukowanych przez nich produktów.
84
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
Opłata produktowa jest to iloczyn stawki opłaty i różnicy między wymaganym a osiąganym
poziomem odzysku i recyklingu przeliczony na wielkość wyrażoną w masie lub ilości.
Podstawę obliczenia opłaty produktowej stanowi masa w kilogramach lub cena produktów,
pomniejszona o należny podatek od towarów i usług, a dla produktów importowanych –
wartość celna produktów powiększona o należne cło, a także ilość w sztukach – w
zależności od rodzaju opakowań lub wyrobów [5].
W Polsce w związku z obowiązującą ustawą przedsiębiorcy są zobowiązani do
przestrzegania ustalonych docelowych poziomów recyklingu i odzysku. Producenci, którzy
nie poddadzą recyklingowi wymaganej ilości produktów zostaną obciążeni opłatą
produktową. Jej wysokość będzie zależeć od różnicy między poziomem założonym z góry
w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001r [6].
Sposób wyliczenia opłaty produktowej można pokazać następująco:
p−o
N = W ⋅(
)⋅s
100%
gdzie
N - wysokość należnej opłaty produktowej w zł,
W - ilość w sztukach lub masa w kg opakowań lub produktów wprowadzonych na rynek w
drodze sprzedaży lub importu w roku sprawozdawczym,
p - poziom odzysku lub recyklingu w [%] określony w obowiązującym w danym roku
rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu
odpadów opakowaniowych i poużytkowych,
o - osiągnięta wielkość odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych lub
poużytkowych obliczona jako iloraz wielkości faktycznie poddanych odzyskowi lub
recyklingowi i wielkości wprowadzonych na rynek opakowań lub produktów
wyrażona w %,
s - stawka jednostkowa opłaty produktowej w zł za sztukę lub w zł za kg, określona w
obowiązującym w danym roku rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie stawek
opłat produktowych [7].
Jeżeli różnica między p i o ma wartość ujemną, jako należną opłatę produktową wpisuje się
wartość „0” [6].
Opłatę produktową można wyliczyć wg następującego przykładu:
jeśli producent w roku 2008 wyprodukuje 100 Mg opakowań z tektury, to zgodnie z [8]
jednostkowa stawka w zł za 1kg wynosi 0,65 zł/kg. Poziom recyklingu dla papieru i tektury
w 2008 wynosi 49% [9]. Jeśli zatem producent nie osiągnie wymaganego w tym roku
poziomu recyklingu, zmuszony będzie wnieść opłatę produktową w wysokości 31850 zł.
Natomiast, jeśli uda mu się poddać recyklingowi 40 Mg opakowań z tektury, to opłata ta
wynosić będzie tylko 5850 zł. Pozwoli to na zredukowanie wysokości opłaty produktowej
aż o 26000 zł.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
85
4. Wpływ opłaty produktowej na rozwój recyklingu
Zgodnie z danymi statystycznymi, poziom recyklingu w ostatnich latach rośnie
systematyczne z każdym rokiem. Wzrost ten związany jest z narastającą opłatą produktową
oraz zwiększającą się świadomością społeczeństwa jak również z odgórnym nakazem
segregacji odpadów. Z danych wynika że, osiągnięty poziom recyklingu odpadów
opakowaniowych wzrósł od 26,7% w 2003 roku do 62,5% w 2006 roku (wzrost o
57,28%).
4.1 Recykling opakowań z tworzyw sztucznych
Poziomy recyklingu [%]
Obserwując poziomu recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych na przestrzeni ostatnich
lat, zauważyć można wzrost poziomu recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych. Dane
statystyczne pokazują iż, w 2003 roku poziom recyklingu wynosił 16,8% [10]. Rok później,
poziom recyklingu wynosił 22,4% [11], w 2005 roku poziom recyklingu był 30,3% [12].
Podobnie do poprzednich lat w 2006 roku, poziom recyklingu kontynuował wzrost i
wynosił 36,9% [3]. Poziomy recyklingu w latach 2003-2006 przedstawiono na rysunku 1.
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Lata
tw. szt.
szkło
papier i tek.
aluminium
Rys. 1. Osiągnięte poziomy recyklingu opakowań w Polsce w latach 2003-2006 [Opr.
własne].
4.2 Recykling opakowań ze szkła
Według szacunkowych danych GUS, w 2003 roku osiągnięty poziom recyklingu opakowań
szklanych w Polsce wynosił 20,4% [10], w 2004 roku poziom ten wzrósł do 31,2% [11].
Natomiast w latach 2005, 2006 poziom recyklingu opakowań szklanych wynosił
odpowiednio 38,4 i 48%[12,3]. Poziom recyklingu w latach 2003-2006 przedstawiono na
rysunku 1
86
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
4.3 Recykling opakowań z papieru i tektury
Zgodnie z [10] poziom recyklingu w tym roku wynosił 52,9%. Gwałtowny wzrost poziomu
recyklingu w Polsce osiągnięto w 2006 roku (85,6%) [3]. W 2004 roku, z ogólnej ilości
wytworzonych opakowań z papieru i tektury, poziom recyklingu wynosił 57% [11],
natomiast w 2005 roku, poziom ten wynosił 65,4% [12]. Osiągnięte poziomy recyklingu
przedstawiono na rysunku 1.
4.4 Recykling opakowań z aluminium
Z danych wynika że, roczne poziomy recyklingu opakowań z aluminium w latach 2003 –
2005 zostały osiągnięte a nawet zostały wykonane ze znaczną nadwyżką. Zgodnie z
danymi, w 2003 roku poziom wynosił 27,1% [10], w 2004 roku z ogólnej ilości
wytworzonych opakowań z aluminium, recyklingowi poddano 33,3% [11]. Gwałtowny
wzrost rocznego poziomu recyklingu nastąpił w 2005 roku – 86,7% [12], natomiast w 2006
osiągnął aż 110,4% [3]. Na rysunku 1 przedstawiono osiągnięte poziomy recyklingu w
latach 2003-2005.
5. Podsumowanie
W ostatnich latach zauważyć można zmiany w podejściu do recyklingu odpadów
komunalnych w Polsce. Porównując wymagane poziomy recyklingu odpadów
opakowaniowych z uzyskanymi poziomami w latach 2003 – 2006 można zauważyć iż,
wymagane poziomy zostały osiągnięte nawet ze znaczną nadwyżką. Z przedstawionych
danych wynika że, najlepszy efekt został osiągnięty dla opakowań z aluminium. Drugie
miejsce pod względem osiągania poziomu recyklingu zajmują opakowania z papieru i
tektury, natomiast opakowania ze szkła są na trzecim miejscu. Ostatnie miejsce pod
względem osiągania wymaganego poziomu recyklingu przypada na opakowania z tworzyw
sztucznych.
Wzrost osiągniętych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych jest ściśle związany
z narastającą opłatą produktową oraz zwiększającą się świadomością społeczeństwa jak
również odgórnym nakazem osiągania poziomów odzysku surowców wtórnych zawartych
na przykład w Dyrektywie 94/62/WE.
Aby opłata produktowa miała duży wpływ na rozwój recyklingu odpadów komunalnych, a
w szczególności odpadów opakowaniowych, wysokość opłaty produktowej musi być
wyższa niż nakłady niezbędne do osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku i
recyklingu.
Literatura
[1]. GUS Ochrona Środowiska 2007 r.
[2]. Dz.U. 2001 nr 63 poz. 638
[3]. Sobiecki M.: „Realizacja przez Polskę obowiązku osiągania Poziomu odzysku i
recyklingu niektórych odpadów wynikającego z przepisów prawa unijnego”. V
Jubileuszowe forum gospodarki odpadami – Gniezno, Poznań . 2003 r. s. 149 –159.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
87
[4]. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. 2010 r.
[5]. J. Bendkowski, M. Węgierek: logistyka odpadów Tom I – procesy logistyczne w
gospodarce odpadami. Gliwice 2002r.
[6]. Dz.U. 2001 nr 69 poz. 719
[7]. Poskrobko B., Dworakowska D., Piontek W., Sidorczyk E.: Analiza kosztów
selektywnej zbiórki, odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych w kontekście
stawek opłat produktowych i opłat recyklingowych z uwzględnieniem zmian
dyrektywy opakowaniowej, Białystok 2005.
[8]. Dz. U. Nr 225 poz. 1645. 2006 r. - Dz. U. Nr 225 poz. 1645. 2006 r. - Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 28 listopada r. w sprawie stawek opłat produktowych
[9]. Dz. U. Nr 109 poz. 752. 2007 r. – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14
czerwca 2007 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych i poużytkowych
[10]. GUS Ochrona Środowiska 2004 r.
[11]. GUS Ochrona Środowiska 2005 r.
[12]. GUS Ochrona Środowiska 2006 r.
88
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)