HISTORIA BIELSKA I BIAŁEJ i BIELSKA – BIAŁEJ

HISTORIA BIELSKA I BIAŁEJ i
BIELSKA – BIAŁEJ
POWSTANIE I ROZWÓJ BIELSKA I BIAŁEJ
Historia Bielska-Białej to typowa historia miasta z pogranicza.
Wielokrotna zmiana przynaleŜności państwowej i regionalnej, prawdziwy tygiel
kulturowy mieszkańców przybywających tutaj ze wszystkich zakątków Europy
rodzący tolerancję, ale i poczucie odrębności. Odrębności, która wyraŜała się
wieloma podziałami. A to na Polaków i Niemców, a to na tutejszych i
przyjezdnych, innym razem na katolików i protestantów. Najsłynniejsze są
jednak podziały administracyjne, które zaczęły się w średniowieczu, a
zakończyły zaledwie pół wieku temu dzięki połączeniu miast po obu stronach
rzeki Białej w jeden organizm. Ale jeszcze kilkanaście lat temu Bielsko i Biała
naleŜały do dwóch róŜnych diecezji i mieszkańcy miasta dobrze pamiętają, Ŝe
wystarczyło przejść kilkaset metrów dzielące np. kościół św. Mikołaja
(dzisiejsza katedra) od kościoła Opatrzności BoŜej, by modlić się w nich za
dwóch róŜnych biskupów (odpowiednio katowickiego i krakowskiego).
Odzwierciedlało to tradycyjne związki Bielska ze Śląskiem, a Białej z
Małopolską.
Najstarsze ślady osadnictwa w mieście znajdują się na terenie dzisiejszej
dzielnicy Stare Bielsko. Między XII a XIV wiekiem istniało tam drewniane,
otoczone ostrokołem grodzisko. Jego mieszkańcy trudnili się głównie
rolnictwem, ale równieŜ wydobyciem płytko zalegającej rudy Ŝelaza oraz
rzemiosłem. W pobliŜu grodziska stanął datowany wg tradycji lokalnej na 1135
rok pierwszy kościół w mieście. Dzisiejsza świątynia pod wezwaniem św.
Stanisława była początkowo drewniana, a legenda mówi, Ŝe zbudowano ją na
miejscu pogańskiego gaju, korzenie świętego dębu mają do dziś leŜeć pod
ołtarzem.
Około 1400 roku grodzisko w Starym Bielsku przestało istnieć,
prawdopodobnie w wyniku poŜaru, jego mieszkańcy mieli się jednak juŜ gdzie
przenieść, bowiem od co najmniej od stu lat rozwijała się osada na wzgórzu
strzegącym brodu przez rzekę Białą, w dzisiejszym centrum miasta. Istniała tu
zrazu drewniana warownia ze stałą załogą pilnująca bezpieczeństwa podróŜnych
na starym szlaku handlowym wiodącym z Krakowa na Morawy. Wokół
warowni rozwijało się pręŜnie osadnictwo. Swoje domy stawiali tu kupcy
nagradzani kolejnymi przywilejami składowania soli, jarmarku czy teŜ warzenia
piwa oraz rzemieślnicy, których interesy chroniło z kolei tzw. prawo mili –
obowiązek przynaleŜności cechowej wszystkich wytwórców mieszkających w
obrębie mili od miasta. Za wierną słuŜbę, ksiąŜę cieszyński Mieszko w 1312
roku nadał mieszkańcom las na terenie dzisiejszej dzielnicy Mikuszowie. Miasto
musiało być juŜ zatem podówczas lokowane na prawie polskim.
W 1316 roku rzeka Biała po raz pierwszy stała się granicą w wyniku
rozdzielenia księstwa cieszyńskiego i księstwa oświęcimskiego. JuŜ 11 lat
później Bielsko znalazło się poza granicami Polski, gdy ksiąŜę Kazimierz stał
się lennikiem króla Czech Jana Luksemburczyka. W 1457 roku podział utrwalił
się, bo biskupi krakowscy odzyskali księstwo oświęcimskie, a rzeka stała się
granicą państwową aŜ do rozbiorów. Z kolei w 1526 roku wraz z wstąpieniem
Habsburgów na tron czeski, Bielsko znalazło się w obszarze monarchii
austriackiej. Stan ten trwał aŜ do 1918 roku.
Wszystkie te zawirowania polityczne nie przeszkodziły jednak w dalszym
rozwoju miasta. W połowie XIV wieku murowany zamek zastąpił drewnianą
warownię, a jak grzyby po deszczu powstawały nowe domostwa na Górnym
Przedmieściu wzdłuŜ traktu do Cieszyna oraz na Dolnym Przedmieściu wzdłuŜ
potoku Niper. Parafię ze Starego Bielska przeniesiono do nowowybudowanego
kościoła gotyckiego św. Mikołaja (dziś w tym miejscu stoi katedra). Miasto było
juŜ wtedy obwarowane podwójnymi murami, wjazdu przez dwie miejskie bramy
strzegły wysokie baszty. Zaczęła się rozwijać produkcja tkanin, z której Bielsko
słynie aŜ po dzień dzisiejszy. W 1548 roku pod ochronę księcia Wacława II
Adama trafiło całe lokalne włókiennictwo i „opatentowana” została marka
Bielskie Sukna – rozpoznawana do dziś na całym świecie. Z tradycją tkacką
niektórzy badacze wiąŜą nazwę Bielsko, której etymologię wywodzą od
„bielenia płótna”.
Z osobą księcia Wacława wiąŜe się równieŜ początek silnej tradycji
protestanckiej w mieście (do dziś stoją tu 3 świątynie ewangelickie). W 1545
roku uznał on wyznanie ewangelicko-augsburskie za obowiązujące w swoim
księstwie, a w bielskich kościołach św. Mikołaja i św. Stanisława naboŜeństwa
zaczęły się odbywać się w porządku luterańskim. Popierał to miejski patrycjat
głównie niemieckiego pochodzenia. Odtąd utrwalał się podział na bogatych
mieszczan mówiących po niemiecku i okolicznych gospodarzy, którzy
rozmawiali po polsku. W 1570 roku bogaci mieszczanie odkupili od księciautracjusza Kazimierza Fryderyka folwark oraz wsie Mikuszowice i Bystra, a rok
później, po jego śmierci, miasto znalazło się w rękach rządcy Pszczyny Karola
Promnitza. Tym samym skończyła się władza Piastów w okolicy.
Tymczasem na drugim, „polskim”, brzegu Białej wyrastała młodsza
siostra Bielska – miejscowość Biała. Zrazu był to tylko przysiółek potęŜnej
sąsiedniej wsi Lipnik (siedziba starostwa). Pierwsza wzmianka o Białej
pochodzi z roku 1564 roku. Osada liczyła wówczas 13 chat, a jej mieszkańcy,
pozbawieni przez starostów lipnickich moŜliwości uprawy roli, trudnili się
rzemiosłem, przede wszystkim tkactwem, tworząc własne warsztaty lub
najmując się do pracy po drugiej stronie rzeki. W 1613 roku Biała stała się
samodzielną gminą, choć nadal pod lipnicką kontrolą. Dobrze w tutejszej
historii zapisał się, niezasłuŜony zupełnie w dziejach Rzeczpospolitej królnieborak (tak mówiła o nim szlachta), Michał Korybut Wiśniowiecki, który w
1669 roku zabronił starostom lipnickim nakładać na Białą nowych podatków
oraz podwyŜszać starych. Od tego momentu miejscowość rozpoczęła
dynamiczny rozwój, a w 1723 roku król August II Mocny nadał jej prawa
miejskie. W późniejszych latach okazało się, Ŝe to Biała wchłonęła Lipnik, który
dziś uchodzi za podmiejską, willową dzielnicę miasta.
Warto nadmienić, Ŝe szybkiemu rozwojowi miasta nie przeszkadzały
liczne plagi i okupacje wojskowe, które dotykały go wielokrotnie w dziejach.
Drewniana zabudowa często płonęła, poczynając od poŜaru, który około 1400
roku strawił grodzisko w Starym Bielsku, miasto płonęło w latach 1659, 1664,
1808 i 1836. Ogień niemal doszczętnie niszczył zwłaszcza zabudowę na
przedmieściach. W 1599 roku mieszkańców zdziesiątkowała epidemia dŜumy
(ci, którzy przeŜyli wybudowali na samym początku XVII wieku kościół
ewangelicki, który w 1654r. przeszedł w ręce katolików od 1958r. pod
wezwaniem Przenajświętszej Trójcy jako wotum za ocalenie), a w 1831 cholery.
Wojenna historia miasta rozpoczęła się w okresie wojny trzydziestoletniej, kiedy
to walczący z Austrią Szwedzi dwukrotnie zdobywali Bielsko w latach 1642 i
1646, niszcząc zamek i zmuszając szlachtę z księstwa cieszyńskiego do
szukania schronienia w Białej. 10 lat później Szwedzi powrócili w trakcie
„potopu”, kiedy do ścigając polskie wojska aŜ do śywca spalili przynaleŜną do
Bielska wieś Mikuszowice. W 1682 roku miasto zniszczyli sprzymierzeni z
Turcją węgierscy powstańcy Imre Tokolyego. Rok później przez Bielsko
przemaszerowała główna kolumna armii polskiej idącej na odsiecz wiedeńską.
Trasę tego przemarszu upamiętnia przebieg dzisiejszej ulicy Jana Sobieskiego,
jednej z najdłuŜszych w mieście, choć akurat sam król przez miasto nie jechał
(jego orszak wybrał drogę przez Pszczynę), a przemarszem dowodził hetman
Sieniawski. Z kolei w 1762 roku do miasta wkroczyli zwycięscy w wojnie
siedmioletniej Prusacy (mimo zdobycia przez nich Śląska, Bielsko pozostało
przy Austrii). W latach 1769-72 Biała była jednym z głównych ośrodków
konfederacji barskiej, urzędowali tu jej przywódcy: Kazimierz Pułaski, Józef
Wybicki, Stanisław Trembecki, Michał Ogiński czy biskup Adam Krasiński.
Miasto, które było siedzibą Generalności, czyli najwyŜszej władzy
konfederatów, kilkakrotnie opierało się atakowi wojsk rosyjskich, by ostatecznie
paść w kwietniu 1772 roku. Carscy Ŝołdacy splądrowali miasto i zostawili po
sobie jak najgorsze wraŜenie. Nic więc dziwnego, Ŝe kiedy ćwierć wieku
później maszerowali tędy w liczbie 60 tysięcy na wojnę z Francją wzbudzali
grozę. W wyniku pierwszego rozbioru Biała równieŜ znalazła się na obszarze
Austrii, a jej związki z Bielskiem uległy dalszemu zacieśnieniu po zniesieniu
granicy celnej między oboma miastami w roku 1784.
Równie często jak przynaleŜność państwowa, zmieniali się nad Białą
właściciele prywatni. ZadłuŜony Karol Promnitz juŜ po 10 latach, w roku 1582
był zmuszony odstąpić Bielsko śląskiemu magnatowi Adamowi
Schaffgotschowi, ten z kolei po następnych 10 latach sprzedał je węgierskiemu
rodowi Szunyogów. Ci władali miastem do początków XVIII wieku, później
było ono w rękach hrabiego Henryka Solms oraz hrabiego Fryderyka
Haugwitza. W 1752 roku Bielsko nabył minister króla Augusta III, Aleksander
Józef Sułkowski. Formalnie ksiąŜęta Sułkowscy rządzili w Bielsku do roku
1848, jednak w swojej rezydencji na zamku (zresztą gruntownie przez nich
zrekonstruowanej) mieszkali do wybuchu II wojny światowej. I choć specjalną
troską o miasto się nie wykazywali, bielszczanie do dziś potocznie nazywają
swój zamek „zamkiem Sułkowskich”, a uliczki naprzeciwko, po drugiej stronie
ulicy Zamkowej, „alejami Sułkowskiego”.
Jak juŜ zostało wcześniej wspomniane, dziedziną Ŝycia, która miała
zdominować Ŝycie miasta na następne stulecia i pozwolić zasłynąć Bielsku w
kraju i poza jego granicami był rozwój tkactwa. JuŜ w XVII w. był to silny
ośrodek sukienniczy, a kolejne przywileje wydawane przez królów polskich dla
bielskich tkaczy spowodowały znaczny rozwój tego cechu. Ten pręŜny rozwój
cechów tkackich i sukienniczych przeszedł wiele przemian, które przez historię
zostały określone jako rewolucja przemysłowa. Pojawienie się maszyny parowej
spowodowało w ciągu XIX w. stopniowy zanik zakładów rzemieślniczych, a na
ich miejscu pojawienie się zakładów przemysłowych. Na zakup maszyn i
budowę fabryk było stać oczywiście tylko najbogatszych, pozostali rzemieślnicy
albo likwidowali swoje zakłady i znajdowali zatrudnienie w nowo
wybudowanych fabrykach albo byli zmuszeni do poszukania sobie innego
zajęcia. Charakterystyczne jest to, Ŝe Bielsko w okresie rewolucji przemysłowej
nie doświadczyło skokowego wzrostu liczby ludności, co było podówczas
zjawiskiem typowym w niemal wszystkich ośrodkach przemysłowych całej
Europy. Liczba mieszkańców miasta aŜ do okresu międzywojennego oscylowała
w okolicach 20 tysięcy. Bogaci mieszczanie (w 90% Niemcy i zniemczeni
śydzi) nie Ŝyczyli sobie robotniczego towarzystwa i nie pozwalali swoim
pracownikom na osiedlanie się w mieście, nie powstawały typowe dla np.
Górnego Śląska osiedla robotnicze. Za to utrwaliła się tradycja trwająca aŜ po II
wojnę światową dojeŜdŜania pociągiem lub po prostu przychodzenia na piechotę
do pracy w mieście ze wszystkich mniej lub bardziej odległych okolicznych
wiosek.
Druga połowa XIX wieku i początek wieku XX stały się złotym
okresem w rozwoju miasta. Bielsko coraz bardziej przypominało architekturą i
stylem Ŝycia wielkie miasta Cesarstwa Austriacko-Węgierskiego. To stolica
Podbeskidzia stała się pionierem w wykorzystywaniu nowinek technicznych. W
1886 r. powstaje gazownia w 1884 centrala telefoniczna, a w 1893 jak pisze J.
Polak pierwsza na ziemiach polskich elektrownia, a juŜ po odzyskaniu
niepodległości w 1932 r. powstaje zapora wodna, a w 1936 r. basen kąpielowy.
PRZED II WOJNĄ SWIATOWĄ
Koniec I wojny światowej przyniósł spragnioną nadzieję na odzyskanie
niepodległości. Wydarzenia października i listopada 1918 r. pokazały dobitnie
jak trudny będzie powrót Bielska do macierzy. OtóŜ po raz pierwszy po blisko
500 latach Bielsko i Biała miały znaleźć się wspólnie w państwie, którego
godłem będzie znowu orzeł, ale juŜ tym razem biały. Radni bielscy, dopiero po
ostatecznie straconej nadziei na stworzenie Sudetenland, złoŜyli przysięgę 7
grudnia na wierność Rzeczypospolitej. Jednak ta uległość została obwarowana
licznymi przywilejami dla ludności miejskiej narodowości niemieckiej. Jak
później się okazało mniejszość niemiecka w stosunku do ludności kraju –
niestety zdecydowana większość jeśli chodzi o miasto – skutecznie blokowała
polonizację. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 roku miasto
zamieszkiwało 19,785 osób. 61,9% mieszkańców stanowili Niemcy, Polacy
23,3 %, śydzi 14% a Czesi ok. 1 %. Miasto zostało włączone do województwa
śląskiego na prawach powiatu miejskiego. Bielsko juŜ wtedy było waŜnym
węzłem komunikacyjnym, tutaj krzyŜowały się torowiska biegnące z Krakowa
do Cieszyna i dalej do Czechosłowacji oraz z kolejowego przejścia granicznego
w Zwardoniu do Katowic. Tutaj teŜ zbiegały się tradycyjne drogi, a dobre
połączenia komunikacyjne w znaczący sposób przyczyniły się do rozwoju
miasta i regionu.
Mimo licznie reprezentowanych dziedzin przemysłu w mieście i
okolicach to przemysł włókienniczy niewątpliwie był motorem, który napędzał
lokalną gospodarkę. Bielsko uwaŜane było za niekwestionowany zaląŜek
włókiennictwa na terenach Polskich. W okresie przed 1929 rokiem, czyli przed
„Wielkim Kryzysem” na terenach Bielskiego Okręgu Przemysłowego
znajdowało się ok. 130 zakładów związanych z włókiennictwem. Czołowymi
zakładami przetwarzającymi surowce roślinne jak pisze Eugeniusz Kopeć w
swoim opracowaniu były firmy bielskie: Bracia Deutschy i „Unia” ska. akc.
Przemianowana w późniejszych okresach na „Lenko” oraz Wilamowickie
Zakłady Przemysłu Lnianego „Wilamowice”. Na początku lat trzydziestych
wspomniani juŜ Braci Dutschy otworzyli w pobliskich Aleksandrowicach
(dzisiejsza dzielnica Bielska-Białej.) przędzalnie lnu.
Wielki Kryzys producenci bielscy odczuli w skali kraju dość łagodnie.
ZłoŜyło się na to wiele czynników m.in. duŜa zamoŜność miejscowych
fabrykantów, zamówienia rządowe dla wojska oraz wbrew załoŜonym celom
wojna celna wypowiedziana przez Niemcy, która przyniosła korzyści lokalnym
plantatorom. Zmusiła producentów do skupowania lnu i konopi rodzimej
produkcji. Do tej pory fabrykanci, w zdecydowanej większości Niemcy,
kupowali surowce na terenie Niemiec, aby wspierać rodzimą gospodarkę,
paradoksalnie w tym przypadku większe korzyści odniosła strona polska. Na
terenie Bielskiego Okręgu Przemysłowego istniały teŜ zakłady pośrednio
związane z włókiennictwem. Firmy Gustawa Josephy ego oraz Georga Schwabe
Fabryka Maszyn Tkackich i Elektromotorów produkowały maszyny
włókiennicze. Istniały teŜ zakłady, które były stosunkowo młode i zajmowały
się dość młodymi dziedzinami przemysłu. Choć walka zbrojna zakończyła się w
końcu 1918 roku, to nadal trwała jednak walka o polskość. Polacy jako
zazwyczaj niŜej wykwalifikowani zajmowali duŜo niŜsze stanowiska pracy.
Pracownicy biurowi i urzędnicy byli zazwyczaj Niemcami lub śydami
niemieckimi i stanowili znaczącą większość. Tak niska reprezentacja Polaków
na stanowiskach umysłowych nie zawsze wynikała za złej woli pracodawców,
uwidaczniał się brak ludzi wykształconych w wśród narodowości polskiej.
Tak trudna sytuacja, brak w społeczeństwie polskim ludzi
wykształconych i majętnych powodowała, Ŝe czas polonizacji tego regionu
bardzo się przedłuŜał. Dopiero 1929 roku udało się wprowadzić wyłącznie
polskie nazwy ulic. Język polski jako język urzędowy został wprowadzony
dopiero w 1923 roku na mocy ustawy sejmu śląskiego, jednak petenci mówiący
w języku niemieckim mieli prawo Ŝądać tłumaczeń decyzji wydawanych przez
urzędy. Jednak podstawą rozwoju kultury kaŜdego narodu jest szkoła i
wychowanie dzieci w świadomości narodowej. Na terenie Bielska pierwsza
szkoła polska powstała w 1919 roku była to szkoła podstawowa, a w następnych
latach nie bez kłopotów kolejne placówki. W 1920 roku powstaje szkoła
wydziałowa, a rok później otwarte zostaje gimnazjum. Dzięki wysiłkom takich
ludzi jak Klemens Matusiak – inspektor szkół polskich, czy Jan Szajtra –
wiceburmistrz Bielska w latach 1934-36, udało się niemal całkowicie
zlikwidować analfabetyzm wśród dzieci. Według ostatnich przedwojennych
spisów ludności w Bielsku mieszkało 31 tys. osób, a w Białej nieco ponad 20
tys.
Obrona Bielska i Białej w trakcie kampanii wrześniowej miała charakter
czysto symboliczny. Zaskoczone szybkimi ruchami jednostek niemieckich
oddziały armii „Kraków” wycofały się z miasta, a dalszą obronę przejęli
harcerze i jednostki ochotnicze. Ci nie mieli szans w starciu z regularnymi
jednostkami Wehrmachtu i 3 września stolica Podbeskidzia znalazła się w
rękach hitlerowskich. W okolicy bardziej zacięte walki toczyły się w rejonie
Węgierskiej Górki, gdzie w umocnionych fortach obrońcy przez 3 dni stawiali
opór Niemcom. Z kolei mająca pierwotnie bronić Bielska 21 dywizja piechoty
górskiej generała Kustronia duŜo bardziej odznaczyła się w dalszych etapach
kampanii wrześniowej, m.in. w boju pod Oleszycami. Tymczasem po
wkroczeniu do Bielska, hitlerowcy, dzięki aktywnemu wsparciu mniejszości
niemieckiej, przystąpili do zaprowadzania nowych porządków. Z miasta
wypędzono większość śydów, spalono, a następnie zburzono synagogę (obecnie
na tym miejscu stoi teatr Banialuka i bielskie BWA). Prześladowania nie
ominęły równieŜ Polaków. Ich symbolem stały się uliczne egzekucje patriotów
zadenuncjowanych przez faszystów, z których największa miała miejsce u
zbiegu dzisiejszych ulic Piastowskiej i Wyspiańskiego. Na mocy dekretu Hitlera
z października 1939 roku Biała została przyłączona do Bielska, a oba miasta
znalazły się na terenach wcielonych do Rzeszy. Mimo terroru dobrze rozwijała
się konspiracja, w mieście i okolicach pręŜniej działała Armia Krajowa, a w
późniejszym okresie takŜe Gwardia i Armia Ludowa. Bielsko i Biała zostały
oswobodzone przez Armię Czerwoną w wyniku ofensywy zimowej między 8 a
12 lutego 1945 roku.
W POLSCE LUDOWEJ
I PO 1989r.
Okres PRL-u dla miasta to okres prosperity z socjalistycznego punktu
widzenia, choć miasto nie poniosło duŜych strat materialnych w wyniku działań
wojennych, to straty wśród ludności były ogromne. Mniejszość Ŝydowska
praktycznie zniknęła, mniejszość niemiecka, która nawet nie okazywała
sympatii faszystom została zmuszona do opuszczenia miasta, a na ich miejsce
przybyła ludność, z dawnych kresów wschodnich i całej Polski w nadziei na
polepszenie swoich warunków bytowych. 1 stycznia 1951r. doszło do długo
oczekiwanego połączenia miast i tym samym sformalizowania stanu
faktycznego. Kolejne lata to przede wszystkim pręŜny rozwój bielsko-bialskiego
przemysłu i jego demograficzny rozrost. JuŜ w 1969r. Bielsko-Biała osiągnęła
liczbę ponad 100 tys. mieszkańców, co było spowodowane duŜym przyrostem
naturalnym, ludnością napływową oraz przyłączeniem okolicznych
miejscowości do miasta. W 1975r. w wyniku reformy administracyjnej BielskoBiała stała się miastem wojewódzkim. Okres lat siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych to wybudowanie kilkunastu nowych osiedli mieszkaniowych,
powstają nowe zakłady przemysłowe.
Po w miarę obfitych latach siedemdziesiątych przyszedł kryzys
ekonomiczny i społeczny lat osiemdziesiątych. Społeczeństwo zdławione
stanem wojennym, wybuchło nową inicjatywą, którą przyniósł rok 1989. Bardzo
szybko okazało się, Ŝe długo oczekiwana wolność sprowadzała się równieŜ do
walki bytowej, po tym gdy coraz liczniej były zamykane zakłady przemysłowe.
Do czarnej legendy przeszło juŜ tzw. wygaszenie bielskiej wełny (w
szczytowym okresie zakłady włókiennicze w mieście zatrudniały 30 tysięcy
ludzi, dziś przy produkcji nie pracuje więcej niŜ kilkaset osób). Bezrobocie stało
się głównym problem mieszkańców stolicy Podbeskidzia, a w dodatku wraz z
pogarszającą się sytuacją na rynku pracy, w 1999 roku miasto utraciło statut
miasta wojewódzkiego stając się powiatem grodzkim. Pierwsze lata nowego
tysiąclecia okazały się bardzo trudne, jednak z biegiem czasu stopniowo
bezrobocie zaczęło spadać a wejście w struktury UE spowodowało ogromny
wzrost inwestycji, znaczący napływ firm z zagranicznym kapitałem, co wiązało
się z uruchomieniem kolejnych miejsc pracy. Bielsko-Biała 2007 roku to miasto
z jednym z najniŜszych wskaźników bezrobocia w Polsce (zdecydowanie
poniŜej 10%), duŜym potencjałem kreatywności ludzi, a problemy dzisiejszych
mieszkańców to walka o wyŜsze wynagrodzenia, czy poprawa infrastruktury
komunikacyjnej.
Opracowali:
Bąk Krzysztof
Bujakowski Maciej