Przemysław Żukiewicz1 Przedterminowe wybory parlamentarne w

Transkrypt

Przemysław Żukiewicz1
Przedterminowe wybory parlamentarne w Macedonii w 2011 r.
i ich skutki dla konfiguracji macedońskiego systemu partyjnego
Po podpisaniu w 2001 r. przez przedstawicieli macedońskiego rządu i reprezentantów mniejszości albańskiej porozumienia ochrydzkiego, kończącego kilkumiesięczny okres walk pomiędzy siłami rządowymi a Wyzwoleńczą
Armią Narodową, wydawało się, że zniknęła ostatnia przeszkoda na drodze
do zainicjowania procesu instytucjonalizacji systemu partyjnego Macedonii. Wybory parlamentarne w latach 2002 i 2006 odbyły się w konstytucyjnych terminach, co znamionowało stabilizację wzajemnych relacji pomiędzy
partiami opozycyjnymi a ugrupowaniami aktualnie sprawującymi władzę.
Mimo to po 2008 r. dał się jednak zauważyć swoisty regres – rywalizacja
międzypartyjna ponownie przyjęła postać „gry o sumie zerowej”, a organizacje międzynarodowe zaczęły alarmować o pojawiających się w Macedonii
zagrożeniach dla fundamentalnych wartości demokratycznych, takich jak
na przykład wolność słowa2.
W niniejszym artykule wskazuję na trzy przyczyny tego stanu rzeczy:
1. konflikt pomiędzy rządem a prywatnymi opozycyjnymi mediami, 2. nieefektywność dotychczas prowadzonej polityki zagranicznej oraz 3. trudną
sytuację ekonomiczną (pośrednio związaną z globalnym kryzysem finansowym). Rozważania o wpływie ostatniej elekcji parlamentarnej na kon1
Autor jest adiunktem w Katedrze Nauk Społecznych Wydziału Ekonomiczno-Społecznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
2
Zob. np. krytyczne wobec władz Macedonii oświadczenie Organizacji Mediów Południowo-Wschodniej Europy afiliowanej przy Międzynarodowym Instytucie Prasy: http://
www.seemo.org/activities/pressfreedom/11/press1152.html (12.07.2011), czy też obniżoną
notę wystawioną Macedonii przez Freedom House w 2011 r. w kategorii „niezależne media”:
N. Milevska-Kostova, Macedonia, [w:] Nations in Transit 2011, http://www.freedomhouse.
org/images/File/nit/2011/NIT-2011-Macedonia.pdf (27.06.2011).
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
72
figurację systemu partyjnego poprzedzam charakterystyką tego systemu,
obejmującą okres pomiędzy rokiem 1994 (pierwsze wybory parlamentarne
w niepodległej Macedonii) a 2011 (ostatnia elekcja). W podsumowaniu staram się wskazać główne problemy, które – pomimo zwycięstwa wyborczego
odniesionego przez dotychczasowego premiera, Nikołę Gruewskiego – pozostają nierozwiązane i wciąż stanowią zagrożenie dla stabilności macedońskiej sceny politycznej.
I.
Główna oś rywalizacji pomiędzy konserwatywnie zorientowanym ugrupowaniem o nazwie Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Demokratyczna Partia Macedońskiej Jedności Narodowej (Внатрешна
македонска револуционерна организација – Демократска партија за
македонско национално единство – dalej: VMRO–DPMNE) a Socjaldemokratycznym Związkiem Macedonii (Социјалдемократски сојуз на
Македонија – dalej: SdSM), wyznaczona w pierwszej po odzyskaniu niepodległości elekcji, w kolejnych kilkunastu latach okazała się stabilna i niepodatna na polityczne wstrząsy. Dzięki temu możemy zakwalifikować macedoński system partyjny do kategorii systemów dwubiegunowych.
Analiza poziomu poparcia udzielanego każdorazowo w wyborach dwóm
największym ugrupowaniom (zob. tab. 1 i 23) nie pozostawia także wątpliwości co do tego, że system partyjny Macedonii był w owym czasie systemem o wysokim stopniu koncentracji. VMRO–DPMNE oraz SdSM nie tylko uczestniczyły stale w rywalizacji wyborczej, ale z każdą kolejną elekcją
umacniały swoją pozycję. Podczas gdy w 1994 r. partie te łącznie zdobyły
niecałe 50% głosów, w latach 2008 i 2011 potrafiły przekonać do siebie ponad 70% wyborców.
W analizie wyników wyborczych pominięto fakt, iż począwszy od 2002 r., zarówno
VMRO–DPMNE, jak i SdSM decydowały się na rejestrację list wyborczych w porozumieniu
z mniejszymi partiami politycznymi, tworząc bądź bloki wyborcze, bądź też przedwyborcze
koalicje. Ponieważ porozumienia podpisywano z ugrupowaniami o niskim stopniu relewancji, uproszczenie to nie wpływa zasadniczo na rzetelność wniosków płynących z analizy.
3
Przemysław Żukiewicz • Przedterminowe wybory parlamentarne w Macedonii...
73
Tabela 1. Poparcie dla największego ugrupowania w kolejnych wyborach parlamentarnych
Wybory
Partia
Poparcie (w %)
1994
SdSM
30,8
1998
VMRO–DPMNE
28,1
2002
SdSM
40,5
2006
VMRO–DPMNE
32,5
2008
VMRO–DPMNE
48,8
2011
VMRO–DPMNE
39,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.parties-and-elections.de/macedonia.html, (20.06.2011).
Tabela 2. Poparcie udzielone dwóm najsilniejszym partiom w kolejnych wyborach parlamentarnych
Wybory
1994
1998
2002
2006
2008
2011
Dwie najsilniejsze partie
Poparcie (w %)
VMRO–DPMNE
17,9
SdSM
30,8
VMRO–DPMNE
28,1
SdSM
25,1
VMRO–DPMNE
24,4
SdSM
40,5
VMRO–DPMNE
32,5
SdSM
23,3
VMRO–DPMNE
48,8
SdSM
23,6
VMRO–DPMNE
39,0
SdSM
32,8
48,7
53,2
64,9
55,8
72,4
71,8
74
System partyjny Macedonii był również systemem niereprezentatywnym4.
W 2006 r. zanotowano znaczący spadek frekwencji wyborczej (z poziomu
73,4% w wyborach z 2002 r. do 56%). Choć w 2011 r. poziom partycypacji wyborczej nieznacznie się zwiększył (do 63,4%), to i tak dalece odbiegał od frekwencji z początku lat 90. – w wyborach brało wówczas udział ponad 70%
Macedończyków. Na niereprezentatywność systemu partyjnego wskazuje też
analiza poparcia uzyskiwanego zarówno przez partie nowe, jak i przez partie
dotychczas obecne w parlamencie. W przypadku pierwszych mamy do czynienia z wyraźnym spadkiem ich popularności (to znamienne, że w wyborach
z 2008 r. żadna z nowych partii nie zdołała uzyskać parlamentarnych mandatów pomimo rezygnacji przez ustawodawcę z wyznaczenia w ordynacji progów zaporowych), w przypadku tych drugich poparcie ustabilizowało się na
względnie stałym poziomie i oscyluje wokół 70% (zob. tab. 3 i 4 oraz rys. 1 i 2).
Tabela 3. Poparcie dla partii nowych w kolejnych wyborach parlamentarnych
Wybory
1994
1998
2002
2006
Partie nowe*
Poparcie (w %)
DP
Średnia poparcia (w %)
12,8
LDP
7,0
DA
10,1
BDI
11,9
NDP
2,1
PDSh
5,2
PEI
1,2
NSDP
6,0
DOM
1,9
VMRO–NP
6,1
17,1
19,3
13,42
15,2
2008
–
0,0
2011
NDP (RDK)
2,7
* Skróty nazw partii rozwinięte zostały w aneksie.
Reprezentatywność systemu partyjnego oznacza, że jest on zdolny możliwie w pełni
odzwierciedlać złożoność interesów oraz oczekiwań społeczeństwa lub przynajmniej tych
spośród grup społecznych, które mają polityczne aspiracje. Zob. J. Bielasiak, Party Competition in Emerging Democracies, „Democratization” 2005, Vol. XII, No. 3, s. 331. Wskaźnikami
reprezentatywności systemu są m.in. poziom frekwencji wyborczej oraz liczba partii nowych, które dostają się do parlamentu. Zob. A. Antoszewski, Partie i systemy partyjne państw
Unii Europejskiej na przełomie wieków, Toruń 2009, s. 262–263.
4
75
Rysunek 1. Poparcie dla partii nowych w kolejnych wyborach parlamentarnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3.
Tabela 4. Poparcie dla partii stale obecnych w parlamencie w kolejnych wyborach
parlamentarnych
Wybory
1994
1998
2002
2006
2008
2011
Partie stale obecne w parlamencie
Poparcie (w %)
VMRO–DPMNE
17,9
SdSM
30,8
PDP
8,3
VMRO–DPMNE
28,1
SdSM
25,1
PDP
19,3
VMRO–DPMNE
24,4
SdSM
40,5
PDP
2,3
VMRO–DPMNE
32,5
SdSM
23,3
VMRO–DPMNE
48,8
SdSM
23,6
VMRO–DPMNE
39,0
SdSM
32,8
Średnia poparcia
(w %)
57,0
72,5
67,2
66,12
55,8
72,4
71,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.parties-and-elections.de/macedonia.html , (20.06.2011).
76
Poparcie dla partii stale obecnych w parlamencie w kolejnych wyborach parlamentarnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w tabeli 4.
O względnej stabilności systemu partyjnego Macedonii świadczyć może
z kolei to, że petryfikacji uległy wzorce tworzenia gabinetów. Za każdym
razem inicjatorem jego powołania była ta spośród dwóch głównych partii, która uzyskała w wyborach lepszy wynik. Od 2006 r. – dzięki odniesionym zwycięstwom wyborczym – przywilej ten należał do VMRO–DPMNE.
Wprawdzie w latach 2004–2006 sformowane zostały aż cztery gabinety
(w tym dwa pod tymczasowym przewodnictwem), co przeczy tezie o stabilności systemu partyjnego na poziomie gabinetowym, ale zwrócić należy
uwagę na fakt, iż wynikało to z wewnętrznych problemów SdSM po objęciu
przez jej niekwestionowanego lidera, Branka Crwenkowskiego, urzędu prezydenta (i braku równie charyzmatycznej postaci, która mogłaby go zastąpić na stanowisku szefa partii), a nie z kryzysów na arenie parlamentarnej.
Stabilność systemu partyjnego w latach 1994–2011 określam jednak jako
„względną” z uwagi na trzy wydarzenia znacząco wpływające na zmianę
strategii poszczególnych podmiotów na macedońskiej scenie politycznej.
Po pierwsze, w roku 1994 dwie relewantne partie polityczne – VMRO–
–DPMNE oraz Partia Demokratyczna – zdecydowały się na bojkot drugiej
tury wyborów, oskarżając swoich oponentów z SdSM o sfałszowanie wyników pierwszego głosowania5. W rezultacie przez kolejne cztery lata wła Z. T. Irwin, Macedonia since 1989, [w:] S. P. Ramet, Central and South-East European
Politics Since 1989, Cambridge 2010, s. 338.
5
77
dzę sprawował socjaldemokratyczny rząd, w którego składzie zasiedli także
(w charakterze partnera nadwyżkowego) przedstawiciele Partii na rzecz Demokratycznego Dobrobytu (Партија за демократски просперитет – dalej: PDP), reprezentujący na arenie parlamentu mniejszość albańską. Dzięki temu aliansowi ukonstytuował się gabinet, który mógł liczyć na poparcie
108 deputowanych, co stanowiło wówczas 90% ogólnej liczby parlamentarzystów6.
Po drugie, w 1998 r. obie największe partie polityczne – VMRO–DPMNE
oraz SdSM – zdobyły zbyt małą liczbę głosów, by móc samodzielnie utworzyć rząd. Porażkę tę zdyskontowały ugrupowania nowe: prezentujące liberalny program wyborczy Partia Liberalno-Demokratyczna oraz Demokratyczna Alternatywa, a także – będące reprezentacją mniejszości albańskiej
i startujące w jednym bloku wyborczym – PDP i Demokratyczna Partia Albańczyków (Демократска партија на Албанците – dalej: DPA). Tym razem zawiązanie koalicji, która byłaby w stanie udzielić nowemu gabinetowi
wotum zaufania, okazało się już niezbędne. W sposób istotny ograniczyło to
monopol VMRO–DPMNE i SdSM, zwiększając tym samym (na krótko) relewancję podmiotów małych (zwłaszcza koalicjanta partii konserwatywnej,
DPA).
Po trzecie, w 2001 r. doszło w Macedonii do zamieszek na tle etnicznym.
Od ogłoszenia przez kraj niepodległości w 1991 r. Albańczycy, stanowiący
według różnych danych od 25 do 30% ludności7, domagali się przyznania
im dodatkowych praw. Brak zewnętrznego wsparcia dla idei separatystycznych oraz stanowisko państw zachodnich sprzyjające utrzymaniu status quo
spowodowały jednak, że Albańczycy zrezygnowali z czasem ze swoich roszczeń8. Co więcej, po 1998 r., kiedy to DPA została partią współrządzącą, doszło do zawiązania nieformalnego sojuszu pomiędzy VMRO–DPMNE, DPA
i Armią Wyzwolenia Kosowa (terrorystycznym ugrupowaniem pod wodzą Hashima Thaçiego). Układ zagwarantować miał rezygnację z działań
6
Ten korzystny dla socjaldemokratów układ został zaburzony w 1995 r., gdy gabinet
przestała popierać Partia Liberalna, dysponująca 29 mandatami. Rząd wciąż jednak cieszył
się zaufaniem ponad połowy deputowanych. Zob. P. Rosůlek, Vládní koalice v Makedonii,
„Politologická revue” 2003, nr 1, s. 105.
7
V. Otrakovski, Interethnic Relations and Minorities in the Republic of Macedonia,
„Southeast European Politics” 2001, Vol. 2, No. 1, s. 25.
8
Zob. szerzej: A. Balcer, Albańska kwestia narodowa, [w:] Konflikty etniczne w Europie
Środkowej i Południowo-Wschodniej, „Prace OSW” 2002, nr 6, s. 23.
78
zbrojnych na terenie Macedonii, a jego zawarcie stało się możliwe, ponieważ
H. Thaçi zdawał sobie sprawę z tego, że walka o niepodległość Kosowa nie
może się wiązać z irredentą Albańczyków w jakimkolwiek sąsiednim kraju9.
Sojusz został jednak zerwany wskutek wybuchu powstania, które zainicjowali bojownicy Wyzwoleńczej Armii Narodowej, dowodzonej przez Alego Ahmetiego. Powstańcy ogłosili, że ich celem jest przekształcenie Macedonii w państwo dwunarodowe. Działania te potępili przedstawiciele
współrządzącej DPA, a także – pod naciskiem NATO – sam H. Thaçi10.
Wydarzenia z pierwszej połowy 2001 r. były przyczyną poważnych zmian
w albańskim segmencie macedońskiego systemu partyjnego. Z partii współrządzącej (DPA) oraz opozycyjnej (PDP) odeszli zwolennicy walki zbrojnej,
opowiadający się za federalizacją Macedonii. Założyli oni Partię Narodowo-Demokratyczną (Национална демократска партија – dalej: NDP), która
stała się politycznym ramieniem organizacji A. Ahmetiego. Pozostałe ugrupowania popierały pokojowe rozwiązanie konfliktu, choć w swoich programach wyborczych nie rezygnowały z kwestii przyznania mniejszości albańskiej większych aniżeli dotychczasowe praw.
W sierpniu 2001 r. walczące strony zdecydowały się na podpisanie porozumienia, u którego podstaw stał projekt zmian ustrojowych autorstwa Roberta Badintera.
Strona albańska godziła się wprawdzie na rezygnację z postulatu uczynienia Macedonii państwem dwunarodowym, ale odniosła sukces w postaci spełnienia przez macedoński rząd centralny wielu dotychczas niezrealizowanych żądań mniejszości albańskiej11. Sukces ów przypisano głównie
A. Ahmetiemu, natomiast dotychczasowi liderzy partii politycznych reprezentujący Albańczyków zaczęli być uważani za członków establishmentu, którzy – za cenę stanowisk rządowych – przez wiele lat sprzeciwiali się
proalbańskim zmianom stanu prawnego12. A. Ahmeti postanowił wówczas
wykorzystać swą popularność i na przełomie 2001 i 2002 r. podjął próbę
zjednoczenia ugrupowań albańskich pod swoim przewodnictwem. Różnice
Ibidem, s. 24.
Dokładny opis przebiegu konfliktu odnaleźć można w: P. Olszewski, Macedonia. Historia i współczesność, Radom 2010, s. 133–141; także w: A. Balcer, op.cit., s. 24–25.
11
Pełen tekst zawartej Umowy Ramowej w tłumaczeniu na język polski w: P. Olszewski, op.cit., s. 191–204.
12
Zob. K. Krysieniel, J. Wojnicki, Partie i systemy partyjne państw byłej Jugosławii, Pułtusk–Warszawa 2009, s. 133.
9
10
79
programowe i animozje personalne pomiędzy liderami poszczególnych formacji okazały się na tyle znaczące, że z utworzonej Rady Koordynacyjnej Albańczyków, do której początkowo akces zgłosiły wszystkie partie albańskie,
wycofała się DPA. Po tym wydarzeniu A. Ahmeti ostatecznie zdecydował się
na założenie całkiem nowego ugrupowania – Unii na rzecz Demokratycznej
Integracji (Демократска унија за интеграција – dalej: DUI)13.
W wyborach w 2002 r. DUI odniosła sukces, uzyskując niemal 12% głosów, co pozwoliło na obsadzenie 16 mandatów parlamentarnych. Był to najlepszy wynik spośród wszystkich uczestniczących w elekcji ugrupowań
reprezentujących mniejszość albańską i pozwolił na objęcie kilku resortów w stworzonym przez socjaldemokratów rządzie pod przewodnictwem
B. Crwenkowskiego14. DUI powtórzyła swój sukces w albańskim segmencie elektoralnym w wyborach w 2006 r., zdobywając ponownie 12% głosów
(17 mandatów). Tym razem jednak spośród głównych partii lepszy wynik
uzyskała VMRO–DPMNE, która nie zdecydowała się na współpracę z A.
Ahmetim, tworząc koalicję z mniejszym ugrupowaniem albańskim – DPA.
Wywołało to protesty podsycane przez byłego dowódcę rebelii z 2001 r., który uważał, że najlepszy wynik jego partii spośród wszystkich ugrupowań reprezentujących mniejszość albańską powinien automatycznie zapewnić mu
możliwość współtworzenia gabinetu15.
Dopiero jednak przedterminowe wybory, które odbyły się dwa lata później, pozwoliły liderowi VMRO–DPMNE, N. Gruewskiemu, zwrócić się
z ofertą koalicyjną do największego albańskiego ugrupowania. Było to o tyle
niezobowiązujące, że po raz kolejny w macedońskim systemie partyjnym
chodziło o stworzenie koalicji nadwyżkowej. Blok wyborczy, któremu przewodziła VMRO–DPMNE, zdołał bowiem w 2008 r. uzyskać ponad 50%
mandatów. A zatem w razie nieprzyjęcia przez A. Ahmetiego oferty konserwatystów rząd i tak uzyskałby wotum zaufania.
13
Zob. J. Pettifer, Ali Ahmeti and the New Albanian Political Party in FYROM, „Südosteuropa”, t. 51, nr 1–3, s. 109–113.
14
Była to koalicja nadwyżkowa – socjaldemokraci zaprosili DUI do rządu nie przez
wzgląd na konieczność uzyskania większości parlamentarnej (tę mieli samodzielnie), ale raczej ze względu na wyjątkową sytuację wewnętrzną. Krok ten pozytywnie ocenili zarówno
partnerzy zagraniczni, jak i obywatele Macedonii.
15
V. Stojarová, J. Šedo, L. Kopeček, R. Chytilek, Political Parties in Central and Eastern
Europe. In Search of Consolidation, Stockholm 2007, s. 58.
80
Podsumowując dotychczasowe rozważania: rywalizacja w systemie partyjnym Macedonii na poziomie wyborczym od pierwszych wolnych wyborów w 1994 r. przebiega w dwóch autonomicznych segmentach. O głosy Macedończyków zabiegają dwa ugrupowania o wyraźnie przeciwstawnej
afiliacji programowej – konserwatywna VMRO–DPMNE oraz socjaldemokratyczny SdSM. Z kolei w segmencie mniejszości albańskiej daje się zauważyć tendencja zmniejszania liczby relewantnych podmiotów rywalizujących
o poparcie wyborców. Od 2006 r. w kolejnych elekcjach liczą się w tym segmencie jedynie dwa ugrupowania: DUI oraz DPA.
Na poziomie gabinetowym ustabilizował się wzorzec procedury inicjowania powołania członków rządu (formateurem zostaje zawsze lider zwycięskiego ugrupowania), brak natomiast trwałych wzorców zawiązywania
koalicji. Ponieważ afiliacja programowa partii reprezentujących mniejszość
albańską nie jest tak wyraźna jak w przypadku VMRO–DPMNE oraz SdSM,
możliwe stają się różne warianty koalicyjne. Do tej pory przyjmowano (z wyjątkiem sytuacji powyborczej w 2006 r.), że ugrupowanie zwycięskie inicjuje
powstanie koalicji, proponując podpisanie porozumienia tej spośród partii
albańskich, która uzyskała lepszy wynik (nawet jeśli miałaby to być koalicja nadwyżkowa).
Po wyborach parlamentarnych z 2008 r. trzy główne kwestie wyznaczyły
oś sporu pomiędzy partiami politycznymi w Macedonii:
1. kryzys „medialny” wywołany aresztowaniem potentata medialnego,
Velii Ramkowskiego;
2. kryzys „grecki” wywołany zablokowaniem przez południowego sąsiada Macedonii decyzji o jej przystąpieniu do NATO;
3. kryzys „ekonomiczny” wywołany zarówno zaniedbaniami dotychczasowych ekip rządzących, jak i światową recesją gospodarczą.
II.
V. Ramkowski rozpoczynał działalność biznesową od założenia w 1993 r.
prywatnej telewizji A116. Ponieważ rynek medialny w Macedonii w latach
90. nie należał do rozwiniętych, przedsięwzięcie V. Ramkowskiego szybko
S. Trpevska, Macedonia, [w:] Media ownership and its impact on media independence
and pluralism, red. B. Petković, Ljubljana 2004, s. 301.
16
81
zaczęło przynosić znaczące dochody. A1 stała się najpopularniejszym prywatnym kanałem telewizyjnym, co pozwoliło przedsiębiorcy na stworzenie
kolejnej stacji – A2. Docelowym odbiorcą nadawanych w niej programów
miała być albańska mniejszość. Pozycję potentata medialnego V. Ramkowski potwierdził, gdy w jednym z wywiadów przyznał się do sprawowania
nieformalnej kontroli nad trzema macedońskimi dziennikami: „Spic”, „Vreme” i „Koha e Re”.
W 2006 r. – na fali niezadowolenia z rządów socjaldemokratów – V. Ramkowski postanowił kandydować w wyborach parlamentarnych. Założył nawet w tym celu Partię Ekonomicznego Odrodzenia, jednak nie udało mu
się przekonać do siebie wyborców – ugrupowanie poniosło porażkę i nie
zdołało wprowadzić do parlamentu ani jednego deputowanego. Negatywna kampania wyborcza skierowana przeciwko socjaldemokratycznym władzom spowodowała jednak zbliżenie V. Ramkowskiego do opozycyjnej
VMRO–DPMNE (już wówczas pod wodzą N. Gruewskiego), która ostatecznie w 2006 r. wybory wygrała.
W kolejnych latach relacje medialnego potentata z nowym premierem
uległy znacznemu pogorszeniu. V. Ramkowski zaczął krytykować działania
rządu związane z inwestycją szwedzkiej firmy Swedmilk, która to inwestycja okazała się „przykrywką” służącą do legalizacji dochodów pochodzących
z działalności przestępczej17. Ponieważ wiele macedońskich gospodarstw
rolnych w krótkim czasie uzależniło produkcję wyrobów mleczarskich od
możliwości przerobowych szwedzkiego przedsiębiorstwa, jego problemy
wpłynęły na pogorszenie się warunków życia wielu obywateli Macedonii18.
W prasowych doniesieniach o nieprawidłowościach w Swedmilku, publikowanych głównie w mediach V. Ramkowskiego, pojawiła się także informacja o tym, że N. Gruewski miał rzekomo naciskać na lidera nieistniejącej już
wówczas Partii Ekonomicznego Odrodzenia, by rozwiązał swoją formację
i – za cenę obietnicy realizacji jej postulatów przez VMRO–DPMNE – wycofał się z udziału w wyborach19.
Zob. Kapital discovers details on Swedmilk from Swedish government report, http://
www.thefreelibrary.com/Kapital+discovers+details+on+Swedmilk+from+Swedish+gover
nment+report.-a0244027559, (30.11.2010).
18
G. Trajkov, Macedonian milk investment sours, http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2009/03/26/feature-02, (26.03.2009).
19
S. Dimovski, Velija Ramkovski – Shady Tycoon Or Media Hero?, http://www.balkaninsight.com/en/article/velija-ramkovski-shady-tycoon-or-media-hero, (2.12.2010).
86
82
Konflikt V. Ramkowskiego z N. Gruewskim nie był jedynym dowodem na
pogorszenie się relacji między politykami a przedstawicielami mediów. Już
wcześniej pojawiały się sygnały świadczące o tym, że macedońscy dziennikarze poddawani są nieustannej presji ze strony partyjnych liderów. W lipcu
2010 r. po zwolnieniu grupy publicystów z państwowej telewizji Kanal 5 jedna z dziennikarek, Wesna Kowacewska Trpcewska, wystosowała do premiera list otwarty, w którym oskarżyła szefa gabinetu N. Gruewskiego, Martina
Protugera, o wpływanie na decyzje personalne władz stacji20.
Konflikt pomiędzy opozycyjnymi mediami a rządem swoje apogeum
osiągnął w grudniu 2010 r., kiedy to aresztowano V. Ramkowskiego. Sąd
w Skopje oskarżył przedsiębiorcę o przestępstwa karno-skarbowe21. Wraz
z właścicielem telewizji A1 do aresztu trafiło szesnastu jego najbliższych
współpracowników oraz członków rodziny, a konta prowadzonych przezeń
firm zostały zamrożone. Wywołało to gwałtowne protesty dziennikarzy,
którzy w ten sposób stracili możliwość pracy zarobkowej22. W styczniu do
grupy protestujących dołączyli działacze partii opozycyjnych. W proteście
przeciwko szykanowaniu nieprzychylnych mediów lider socjaldemokratów
ogłosił bojkot parlamentu i wezwał premiera do przeprowadzenia przedterminowych wyborów parlamentarnych23.
III.
Od uzyskania w 1991 r. przez Macedonię niepodległości kilka ważnych międzynarodowych inicjatyw podejmowanych przez władze tego kraju było
opóźnianych lub blokowanych przez sąsiednią Grecję. Przyczyną obstrukcji
stał się problem oficjalnej nazwy państwa24.
Rząd grecki od początku lat 90. utrzymuje, że „Macedonia” jest nazwą
przynależną północnej prowincji Grecji, a wszelkie próby nominacyjnej
Ibidem, s. 12–13.
Macedonia, „Crisis Watch” 2011, No. 89, s. 8.
22
Macedonia TV station protests, „Arab Times”, 30 stycznia 2011, s. 16.
23
C. Deloy, Four Months of Parliamentary Boycott by the opposition led Nikola Gruevski
to convene early general election in Macedonia, „European Elections Monitor”, http://www.
robert-schuman.eu/doc/oee/oee-695-en.pdf, (11.11.2011). Tłumaczenie własne.
24
Dokładny opis problematyki nazwy państwa daje John Shea w pracy: Macedonia and
Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation, Jefferson 1997.
20
21
83
uzurpacji uważa za wyrażane implicite roszczenie terytorialne wobec tego
obszaru25. Dlatego też pod naciskiem międzynarodowym macedońskie władze zgodziły się na zawarcie w nowej konstytucji z 1991 r. zapisu stwierdzającego, że Macedonia rezygnuje z jakichkolwiek roszczeń i aspiracji terytorialnych kierowanych zarówno w stronę Grecji, jak i jakiegokolwiek innego
kraju. W rezultacie możliwy stał się akces nowego bałkańskiego kraju do
ONZ, choć przyjęto, że w oficjalnych dokumentach państwo będzie określane mianem Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (Former Yugoslav
Republic of Macedonia – FYROM)26. Miało być to rozwiązanie tymczasowe,
obowiązujące do czasu wypracowania grecko-macedońskiego kompromisu.
Pomimo wielu czynionych prób obu rządom wciąż nie udało się jednak wypracować w tej sprawie konsensusu27.
Macedonia – po rozwiązaniu konfliktu z 2001 r. i podpisaniu porozumienia ochrydzkiego – obrała zdecydowany proeuropejski kurs, dążąc do
integracji ze strukturami NATO oraz UE. Okazało się jednak, że nieuregulowany problem nazwy kraju stanowi niebłahą przeszkodę – Grecja bowiem postanowiła wykorzystać swoją przewagę na arenie międzynarodowej,
by ostatecznie wymóc na sąsiedzie korzystne dla siebie rozwiązania. Dlatego
też – jako członek NATO – w 2009 r. doprowadziła do zablokowania decyzji o przystąpieniu Macedonii do struktur Paktu Północnoatlantyckiego. Na
szczycie w Bukareszcie w kwietniu 2008 r. członkowie NATO wyrazili gotowość przyjęcia kraju do organizacji, ale w wydanej deklaracji stwierdzili, że
stanie się to dopiero po tym, jak strony grecka i macedońska dojdą do akceptowalnego porozumienia w sprawie nazwy państwa28.
Z tego samego powodu w martwym punkcie utknęły starania Macedonii o członkostwo w UE. W 2005 r. kraj ten zyskał status państwa kandydata
(wraz z Chorwacją), ale z uwagi na sprzeciw Grecji do chwili obecnej nie roz-
25
R. Panagiotou, FYROM’s transition: On the road to Europe?, „Journal of Southern Europe and the Balkans” 2008, Vol. X, No. 1, s. 48.
26
Ibidem, s. 49.
27
W międzyczasie ponad 120 państw – w tym Chiny, USA i Rosja – uznało niepodległość Macedonii pod jej konstytucyjną nazwą (Republika Macedonii). Nomenklaturę tymczasową (FYROM) stosują wciąż organizacje międzynarodowe, m.in. ONZ, UE i NATO.
28
Bucharest Summit Declaration, pkt 20, http://www.nato.int/cps/en/SID-AEC447D42862A785/natolive/official_texts_8443.htm?selectedLocale=en, (15.11.2011).
84
poczęto negocjacji akcesyjnych29. Wywołuje to nieprzychylne reakcje w samej Macedonii, ale też – co istotniejsze – odsuwa w czasie akcesję z uwagi na
brak postępu we wdrażaniu reform macedońskich instytucji, które to reformy mogłyby być stymulowane właśnie przez dwustronne (UE–Macedonia)
umowy dotyczące ewentualnego rozszerzenia30.
Efekty szczytu bukareszteńskiego oraz impas w rozmowach z przedstawicielami UE znacząco wpłynęły na wydarzenia na macedońskiej scenie politycznej po 2008 r. Przede wszystkim transformacji uległa postawa obywateli Macedonii w stosunku do kwestii integracji europejskiej oraz wstąpienia
do NATO. O ile nie zmniejszyła się znacząco liczba entuzjastów tego kierunku polityki zagranicznej, o tyle powszechnie wyrażane są poczucie niesprawiedliwości oraz potrzeba walki o obronę narodowego honoru. Ponad
95% Macedończyków twierdzi, że wolałoby, aby Macedonia nie przystępowała do NATO i UE, jeśli miałoby się to wiązać ze zmianą konstytucyjnej
nazwy państwa31.
Wpływa to pośrednio na zachowania głównych partii politycznych: one
także nie negują konieczności kontynuowania proeuropejskiego kursu, ale
kwestia efektywności w rozwiązaniu konfliktu z Grecją stała się ważnym
motywem kolejnych kampanii wyborczych. Parlamentarzyści rządzącej od
2006 r. VMRO–DPMNE – wskutek negatywnego rezultatu szczytu w Bukareszcie – zdecydowali się poprzeć w kwietniu 2008 r. wniosek o samorozwiązanie macedońskiego parlamentu, choć wyborcy w przedterminowych
wyborach ponownie obdarzyli tę partię największym zaufaniem. Mimo
wszystko przez kolejne lata premierowi N. Gruewskiemu nie udało się doprowadzić do przełamania impasu w macedońsko-greckich stosunkach, co
stało się powodem coraz częstszej krytyki urzędującego szefa rządu nie tylko
ze strony ugrupowań opozycyjnych, ale także ze strony koalicjantów.
Szczegółowy opis relacji Macedonii i UE daje P. Olszewski w pracy: Stosunki Macedonii z Unią Europejską: starania o członkostwo, Lublin 2009.
30
M. Szpala, Bałkany Zachodnie – impas w procesie rozszerzenia UE, „Komentarze
OSW” 2010, nr 43, s. 4.
31
C. Koneska, Context Analysis of the Security Sector Reform in Macedonia 1991–2008,
Skopje 2011, s. 28.
29
85
IV.
Wiele nieprzychylnych komentarzy wywołało ponadto w Macedonii opublikowanie danych wskazujących na to, że w 2009 r. ponownie wzrosła w kraju liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa. W złej sytuacji materialnej
znajdowało się w owym czasie 31,1% obywateli, co oznaczało jeden z najgorszych wskaźników w Europie. Podobny negatywny trend zanotowano
w przypadku zjawiska bezrobocia. O ile od 2005 r. dał się zauważyć jego
systematyczny i wyraźny spadek (z 39% w 2005 r. do 32% w 2009 r.), o tyle
w pierwszym kwartale 2010 r. liczba osób bezrobotnych ponownie się zwiększyła (bez pracy pozostawało 470 tysięcy – czyli ponad 33% – Macedończyków)32. Zarówno premier N. Gruewski, jak i minister finansów w jego rządzie, Zoran Stawreski, tłumaczyli, że są to wzrosty spodziewane i związane
z ujawnieniem się skutków kryzysu gospodarczego33.
By ograniczyć wpływ światowego kryzysu finansowego na macedońską
gospodarkę, rząd zwrócił się do Międzynarodowego Funduszu Walutowego o udzielenie kredytu. Ponieważ gabinetowi N. Gruewskiego udawało się
utrzymać poziom długu publicznego na stosunkowo niskim poziomie (zob.
tab. 5) oraz skutecznie powstrzymać inflację, MFW zdecydował się na specjalny tryb udzielenia pożyczki. 475 milionów euro miało zostać przeznaczone na uniknięcie kryzysu finansów publicznych (a nie – jak to miało miejsce
w większości kredytów przyznawanych przez MFW – na „ratowanie” budżetów państw), ponadto zezwolono rządowi na pełną dowolność w wykorzystaniu środków finansowych34. Mimo korzystnych warunków kredytowania
i docenienia przez instytucje międzynarodowe stabilności macedońskiej gospodarki w dobie kryzysu35 powiększenie długu publicznego wywołało protesty ze strony partii opozycyjnych.
Dane dotyczące bezrobocia podaję za: Staff Report for the 2010 Article IV Consultation and Request for an Arrangement Under the Precautionary Credit Line, International Monetary Fund, Washington 2011, s. 7. Nieco inaczej wskaźnik ten prezentuje się w zestawieniach
CIA. W 2009 r. wyniósł on 32,2%, a w 2010 r. – 31,7%.
33
N. Gaber-Damjanovska, A. Jovevska, Current Events and Political Parties’ Development in the Republic of Macedonia, „Barometer” 2010, No. 23, s. 36.
34
Zob. notę prasową MFW wydaną po zawarciu porozumienia z rządem Macedonii:
http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2011/pr1114.htm, (15.11.2011).
35
Warto przypomnieć, że największą wymianę gospodarczą Macedonia prowadzi z –
pogrążoną w kryzysie ekonomicznym i politycznym – Grecją.
32
86
Tabela 5. Najważniejsze wskaźniki gospodarcze Macedonii w latach 2008–2010
Rok
Wzrost PKB
Dług publiczny (w % PKB)
Bezrobocie
PKB per capita (w USD)
2008
+ 5,0%
b.d.
b.d.
9700
2009
– 0,7%
31,6
32,2%
9600
2010
+ 0,7%
34,2
31,7%
9700
Źródło: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mk.html (5.07.2011).
V.
Spośród trzech głównych kwestii spornych, dzielących macedońskie ugrupowania, najważniejszą przyczyną zaostrzenia walki politycznej okazało się
grudniowe aresztowanie V. Ramkowskiego. W odpowiedzi na to wydarzenie
SdSM 28 stycznia 2011 r. ogłosiła bojkot obrad parlamentu, wzywając rząd
do zaprzestania walki z opozycyjnymi mediami. W sukurs dziennikarzom
przyszło także wiele międzynarodowych organizacji, które wystosowały oficjalne pisma sprzeciwiające się praktykom N. Gruewskiego. Sam premier
utrzymywał, że nie ma nic wspólnego z aresztowaniem V. Ramkowskiego,
ale chcąc potwierdzić swoją pozycję oraz przekonać oponentów o poparciu,
jakim wciąż cieszy się wśród obywateli Macedonii, zgodził się na przeprowadzenie przedterminowych wyborów.
Retoryka kampanii wyborczej ogniskowała się wokół zarysowanych
wyżej zdarzeń kryzysowych. Partie przedstawiały swoje koncepcje poprawy sytuacji gospodarczej (oskarżając się wzajemnie o nieskuteczność działań w zwalczaniu bezrobocia czy niewystarczającą ochronę obywateli przed
skutkami kryzysu ekonomicznego), obstawały przy konieczności rozwiązania kwestii nazwy państwa (prześcigając się wzajemnie w deklaracjach o konieczności prowadzenia „twardych” negocjacji w tej sprawie), wreszcie ustosunkowywały się do tzw. wojny medialnej.
Zróżnicowane natomiast pozostały techniki wykorzystywane przez
uczestników kampanii wyborczej. Ponieważ główne media opozycyjne –
z uwagi na decyzję sądu o zamrożeniu kont bankowych V. Ramkowskiego – miały poważne problemy z bieżącą działalnością, partie inne niż wchodzące w skład koalicji rządzącej pozbawione zostały głównej platformy
przekazu wyborczego. Dlatego też międzynarodowi obserwatorzy odnoto-
87
wali znaczącą dysproporcję w treści doniesień medialnych, które kierowano
do potencjalnych wyborców36. Ponadto podczas gdy VMRO–DPMNE skupiła się głównie na przekazie medialnym (reklamy, billboardy, plakaty), SdSM
i mniejsze ugrupowania musiały prowadzić kampanie o charakterze bezpośrednim (organizując spotkania, wiece, korzystając z metody door-to-door).
Jednak nawet taki sposób organizowania działań promocyjnych przez partie opozycyjne budził sprzeciw władz – przykładowo burmistrz Skopje wydał zakaz organizacji zgromadzenia sympatyków SdSM zaplanowanego na
27 maja 2011 r.37 Warto odnotować, że pomimo wcześniejszych zapowiedzi
publiczna telewizja MTV-1 nie zdecydowała się na zorganizowanie wyborczej debaty. Z uwagi na odmowę uczestnictwa w tego typu przedsięwzięciu przedstawicieli VMRO–DPMNE wysiłków takich nie podjęły też media
prywatne38.
Wybory odbyły się zgodnie z zasadami znowelizowanej w kwietniu
2011 r. ordynacji. Partie nadal walczyły o poparcie w ramach proporcjonalnego systemu wyborczego39. Kraj podzielony został na sześć okręgów, w każdym z nich wybierano dwudziestu deputowanych. W procesie alokacji mandatów zastosowano formułę d’Hondta, obliczając liczbę przypadających
Przedstawiciele Rady Europy przytaczają w swoich konkluzjach wyniki badań nad
przekazami medialnymi w państwowej telewizji MTV-1 prowadzonych w okresie 16 maja–
–1 czerwca 2011 r. Podczas gdy pozytywny wydźwięk miało 22% informacji o VMRO–
–DPMNE (neutralny – 68%, negatywny – 10%), w przypadku informacji o SdSM te wskaźniki okazywały się zgoła odmienne: 64% informacji negatywnych, 33% – neutralnych,
3% – pozytywnych. Zob. J. Gardetto, Observation of the early parliamentary elections in „the
former Yugoslav Republic of Macedonia” (5 June 2011), http://assembly.coe.int/Documents/
WorkingDocs/Doc11/EDOC12643.pdf, (15.11.2011).
37
International Election Observation. The former Yugoslav Republic of Macedonia Early
Parliamentary Elections, 5 June 2011, s. 5–6, http://www.osce.org/odihr/78439, (15.11.2011).
38
Państwowa MTV-2 zorganizowała pięć debat pomiędzy kandydatami reprezentującymi partie mniejszości albańskiej (International Election..., s. 7).
39
Macedonia należy do krajów, które „przetestowały” już wszystkie warianty systemów wyborczych. Do 1998 r. obowiązywał system większości bezwzględnej, w którym do
drugiej tury wyborów przechodzili kandydaci uzyskujący co najmniej 7-procentowe poparcie w pierwszym głosowaniu. Wybory z 1998 r. przeprowadzono w oparciu o ordynację
wyborczą sankcjonującą system mieszany (paralelny) z progiem zaporowym w segmencie
proporcjonalnym (35 mandatów) na poziomie 5%. System proporcjonalny z zastosowaniem
formuły d’Hondta stosowany jest zaś od 2002 r. Zob. W. Sokół, Geneza i ewolucja systemów
wyborczych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, Lublin 2007, s. 253; por. też J. Wojnicki, System polityczny Macedonii, Warszawa 2009.
36
88
poszczególnym podmiotom mandatów na poziomie każdego z sześciu okręgów wyborczych40.
Prawo do głosowania przysługiwało każdemu obywatelowi, który ukończył 18 lat i stale zamieszkiwał terytorium jednostki administracyjnej, w której oddawał swój głos. Kandydatami na deputowanych mogły być wyłącznie osoby, które posiadały macedońskie obywatelstwo, ukończyły 18 lat oraz
nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem sądowym na karę bezwarunkowego pozbawienia wolności na okres powyżej 6 miesięcy lub za popełnienie czynu kryminalnego. W sytuacji ewentualnego skutecznego wyboru
kandydat pełniący (lub mający pełnić) inne stanowiska państwowe (prezydenta, premiera, ministra, prokuratora generalnego, rzecznika praw obywatelskich) powinien był złożyć mandat deputowanego lub zrezygnować z pełnienia innej funkcji publicznej – zgodnie z zasadą incompatibilitas41.
Listy kandydatów w wyborach do parlamentu mogły zgłaszać zarejestrowane partie polityczne, koalicje partii politycznych lub grupy składające się
z co najmniej 1 tysiąca zarejestrowanych wyborców. Termin złożenia list
upływał w 35 dniu przed wyznaczoną datą elekcji42.
Nowelizacja kodeksu wyborczego dotyczyła uregulowania kwestii głosowania przez macedońskich obywateli mieszkających poza granicami kraju.
Ustalono, że będą oni wybierać jednego deputowanego w każdym z trzech
okręgów obejmujących poszczególne kontynenty:
1. Europę i Afrykę;
2. Amerykę Północną i Południową;
3. Azję i Australię.
Głosowanie przeprowadzano tam zgodnie z regułą większości względnej
(wygrywał kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów), choć wprowadzono (nieobecny jak dotąd w Macedonii) wymóg przekroczenia przez
polityka progu wyborczego wyznaczonego na poziomie 2%43.
Największymi beneficjentami przyjętego w ten sposób rozwiązania okazały się dwie największe koalicje: VMRO–DPMNE oraz SdSM. Pierwsza z nich, pomimo że w skali kraju utraciła – w porównaniu z wyborami
Služben vesnik na РМ, nr 54, 14 kwietnia 2011 r., art. 127 pkt 5, http://www.sec.mk/
Predvremeni2011/IZBOREN_ZAKONIK_(Precisten_tekst).pdf. (11.11.2011).
41
Ibidem, art. 7–8.
42
Ibidem, art. 60, 66.
43
Ibidem, art. 127a.
40
89
z 2008 r. – prawie 10% poparcia, dzięki korzystnej dla partii wielkich formule d’Hondta oraz zwycięstwu we wszystkich trzech okręgach diasporalnych
zdołała zamortyzować porażkę, tracąc jedynie 7 mandatów. W tych samych
wyborach socjaldemokraci, którzy poprawili swoje notowania o ponad 9%,
uzyskali 15 nowych mandatów. Wejście do parlamentu nowej formacji, Narodowego Demokratycznego Odrodzenia (Национална Демократска
Преродба – dalej: NDP), dokonało się zatem głównie kosztem ugrupowań
reprezentujących w macedońskim systemie partyjnym mniejszość albańską,
a nie dwóch wiodących ugrupowań (zob. tab. 6).
Tabela 6. Wyniki wyborów parlamentarnych do macedońskiego parlamentu
w dniu 5 czerwca 2011 r.
Partia
Odsetek uzyskanych głosów
(spadek/wzrost)
Liczba uzyskanych mandatów
(spadek/wzrost)
VMRO–DPMNE
39,0% (↓9,8%)
56 (↓7)
SdSM
32,8% (↓9,2%)
42 (↑15)
DUI
10,2% (↓2,6%)
15 (↓3)
DPA
5,9% (↓2,4%)
8 (↓3)
NDP
2,7%
2
Źródło: Izveštaj za konečnite rezultati od sprovedenite Predvremeni izbori za pratenici vo Sobranieto na Republika
Makedonija, održani na 5 junu 2011 godina, http://www.sec.mk/ppi2011/media/konrezul/izvestaj_konecni_rezultati.pdf, (20.06.2011).
Analiza wyników wyborczych wskazuje na to, że kryzys polityczny z lat
2008–2010 wpłynął jednak na spadek popularności N. Gruewskiego. Dzięki
korzystnej ordynacji wyborczej oraz porozumieniu z reprezentującą mniejszość albańską DUI, pod wodzą A. Ahmetiego, dotychczasowy premier uzyskał możliwość ponownego sformowania gabinetu. Jego skład został podany
do publicznej wiadomości 18 lipca 2011 r. Lista osób desygnowanych świadczyła o tym, że rząd został jedynie zrekonstruowany, a nie zmieniony. Koalicja VMRO–DPMNE–DUI, uzyskawszy łącznie 71 mandatów, ma zatem
szansę sprawować władzę przez kolejne 4 lata.
90
VI.
Powyższa analiza skłania do postawienia wniosku, iż kryzys polityczny Macedonii z lat 2008–2010 w żaden sposób nie zachwiał stabilnością tamtejszej
sceny politycznej. Uzyskanie przez NDP wyniku wyborczego na poziomie
2,7% nie jest bowiem jednoznaczne z uzyskaniem przez tę partię znaczącego poziomu relewancji parlamentarnej czy koalicyjnej. Wybory z 2011 r. ponownie ukazały więc, jak silnie zamrożony pozostaje macedoński system
partyjny. Nawet ważne wydarzenia na arenie międzynarodowej (nieudany
dla Macedonii szczyt w Bukareszcie), słabe wyniki ekonomiczne (wzrost poziomu bezrobocia, zadłużenie w MFW) czy też konflikt rządu z opozycyjnymi mediami są w stanie jedynie konserwować istniejące podziały polityczne,
natomiast nie tworzą żadnego alternatywnego programu politycznego i nie
przyczyniają się do powstawania nowych ugrupowań politycznych.
Czynnikiem wpływającym na rekonfigurację systemu partyjnego może
okazać się natomiast trzecia z rzędu porażka wyborcza socjaldemokratów.
Część parlamentarzystów – po uzyskaniu w 2011 r. mandatu z ramienia
SdSM – zaczęła oficjalnie występować przeciwko dotychczasowemu liderowi, B. Crwenkowskiemu. Od liczby deputowanych gotowych przyłączyć się
do buntu wewnątrz SdSM (a tym samym od umiejętności poradzenia sobie
z kryzysem dotychczasowego lidera) oraz od skuteczności działań premiera N. Gruewskiego (zwłaszcza na arenie międzynarodowej) zależeć będzie
w głównej mierze stabilność systemu partyjnego w Macedonii w kolejnych
latach.
91
Aneks
Tabela 7: Wykaz użytych skrótów nazw partii politycznych
Skrót od nazwy
macedońskiej/
nazwy albańskiej
Nazwa angielska
Nazwa polska
ВМРО–ДПМНЕ
(VMRO–DPMNE)
Internal Macedonian
Revolutionary
Organization –
Democratic Party for
Macedonian National
Unity
Wewnętrzna
Macedońska
Organizacja
Rewolucyjna –
Demokratyczna
Partia Macedońskiej
Jedności Narodowej
2.
Внатрешна македонска
револуционерна
организација – Народна
Партија
BMPO–НП
(VMRO–NP)
Internal Macedonian
Revolutionary
Organization –
People’s Party
Wewnętrzna
Macedońska
Organizacja
Rewolucyjna – Partia
Ludowa
3.
Демократска алтернатива
ДA (DA)
Democratic
Alternative
Demokratyczna
Alternatywa
4.
Демократска обнова на
Македонија
ДOM (DOM)
Democratic Renewal
of Macedonia
Demokratyczna
Odnowa Macedonii
5.
Демократска партија
ДП (DP)
Democratic Party
Partia Demokratyczna
6.
Демократска партија на
Албанците
ДПА
(DPA)
Partia Demokratike Shqiptare
PDSh
Democratic Party of
Albanians
Demokratyczna Partia
Albańczyków
Демократска унија за
интеграција
ДУИ
(DUI)
Bashkimi Demokratik për
Integrim
BDI
Democratic Union for
Integration
Demokratyczny
Związek na rzecz
Integracji
8.
Либерално-Демократска
Партија
ЛДП (LDP)
Liberal Democratic
Party
Partia Liberalno-Demokratyczna
9.
Национална демократска
партија
НДП (NDP)
National Democratic
Party
Partia Narodowo-Demokratyczna
Национална Демократска
Преродба
НДП
(NDP)
Rilindja Demokratike
Kombëtare
RDK
National Democratic
Revival
Narodowe
Demokratyczne
Odrodzenie
Lp.
Nazwa macedońska /
nazwa albańska
1.
Внатрешна македонска
револуционерна
организација – Демократска
партија за македонско
национално единство
7.
10.
92
Lp.
Nazwa macedońska /
nazwa albańska
Skrót od nazwy
macedońskiej/
nazwy albańskiej
Nazwa angielska
Nazwa polska
11.
Нова социјалдемократска
Партија
НCДП (NSDP)
New Social
Democratic Party
Nowa Partia
Socjaldemokratyczna
Партија за демократски
просперитет
ПДП (PDP)
Partia e Prosperiteti
Demokratike
PPD
Party for Democratic
Prosperity
Partia na rzecz
Demokratycznego
Dobrobytu
13.
Партија за екoнoмcкa oбнoвa
ПEO (PEO)
Party for Economic
Renewal
Partia na rzecz
Ekonomicznego
Odrodzenia
14.
Партија за Европска Иднина
ПЕИ (PEI)
Party for European
Future
Partia na rzecz
Europejskiej
Przyszłości
15.
Социјалдемократски Дојуз
на Македонија
СДCM
(SdSM)
Social Democratic
Union of Macedonia
Socjaldemokratyczny
Związek Macedonii
12.
Czcionką pogrubioną zaznaczono skróty występujące w tekście.
Źródło: opracowanie własne.
Summary
Early parliamentary elections in Macedonia in 2011 and its consequences
for the Macedonian party system
In this article I point to the three reasons for a dissolution of the Macedonian
parliament in 2011: the conflict between the government and opposition private
media, the inefficient foreign policy and the difficult economic situation. Based
on the analysis of the last election’s results I advance the thesis that the political crisis in Macedonia in the period 2008-2010 did not disturb the stability of
the political scene and the early election showed how ‘frozen’ remains Macedonian party system.

Przemysław Żukiewicz1 Przedterminowe wybory parlamentarne w

Transkrypt

Podobne dokumenty

wspomnienia z praktyki - IAESTE

praca dla obcokrajowca

Grecja – Riwiera Olimpijska - IPA ::: Jastrzębie

Colloquia Balkanica vol. 2. Macedonia: Land, Region, Borderland

Macedonia – oblicza konfliktów w XX i XXI wieku Historia – polityka