Wspolna analiza SWOT

WSPÓLNA ANALIZA SWOT
POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO
PRZYGRANICZA POLSKO-SŁOWACKIEGO
Opracowanie powstało w ramach projektu
„Turystyczni Partnerzy w Beskidach” nr WTSL.02.01.00-24-028/08
realizowanego w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej
Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.
Bielsko-Biała, 2012
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu
Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013
Niniejszy dokument jest podsumowaniem dwóch odrębnych, szczegółowych analiz
wykonanych oddzielnie dla strony polskiej i słowackiej w ramach projektu Turystyczni
Partnerzy w Beskidach.
Analiz dokonano na obszarze obejmującym tereny przygraniczne Polski i Słowacji, tj.
po stronie polskiej dla:.
a.) gmin powiatu bielskiego: Bestwina, Buczkowice, Czechowice-Dziedzice, Jasienica,
Jaworze, Kozy, Porąbka, Szczyrk, Wilamowice, Wilkowice
b.) gmin powiatu żywieckiego: Czernichów, Gilowice, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa,
Łękawica, Łodygowice, Milówka, Radziechowy-Wieprz, Rajcza, Ślemień, Świnna,
Ujsoły, Węgierska Górka, Żywiec
c.) gmin powiatu cieszyńskiego: Brenna, Chybie, Cieszyn, Dębowiec, Goleszów, Hażlach,
Istebna, Skoczów, Strumień, Ustroń, Wisła, Zebrzydowice.
oraz miasta na prawach powiatu: Bielska-Białej
Po stronie słowackiej analizie poddano obszary:
a.) rejonu Čadca: Čadca, Čierne, Dlhá nad Kysucou, Dunajov, Klokočov, Klubina, Korňa,
Krásno nad Kysucou, Makov, Nová Bystrica, Olešná, Oščadnica, Podvysoká,
Radôstka, Raková, Skalité, Stará Bystrica, Staškov, Svrčinovec, Turzovka, Vysoká
nad Kysucou, Zákopčie, Zborov nad Bystricou
b.) rejonu Námestovo: Babín, Beňadovo, Bobrov, Breza, Hruštín, Klin, Krušetnica,Lokca,
Lomná, Mútne, Námestovo, Novoť, Oravská Jasenica, Oravská Lesná, Oravská
Polhora, Oravské Veselé, Rabča, Rabčice, Sihelné, Ťapešovo, Vasiľov, Vavrečka,
Zákamenné, Zubrohlava
W ramach opracowań ocenie poddano zasoby turystyczne występujące w badanych
regionach, które mają znaczący wpływ w tworzeniu przewagi konkurencyjnej w sektorze
turystycznym regionu. Zasoby te przeanalizowano pod kątem ich powiązań z segmentacją
turystycznego rynku lokalnego oraz analizą makrotrendów w turystyce krajowej i światowej.
W ocenie tej, zgodnie z przyjętą metodologią, pomocna okazała się najczęściej
wykorzystywana metoda oceny zasobów – analiza SWOT, która to nie tylko bada otoczenie,
ale przede wszystkim analizuje cechy wewnętrzne zasobów, określając stan bieżący, a także
ich potencjał rozwojowy.
Na poziomie analizy, zgodnie z założeniami metody SWOT zidentyfikowano:
a.) Silne strony pozwalające na ocenę co stanowi przewagę konkurencyjną rejonu i jest
zarazem czynnikiem przyciągającym turystów.
b.) Słabe strony jako czynniki negatywnie wpływają na obraz regionu/zasobu
c.) Szanse mające swoje źródło w otoczeniu, które można wykorzystać aby budować
trwałą przewagę konkurencyjną,
d.) Zagrożenia jako czynniki płynące z otoczenia, które mogą negatywnie wpłynąć na
rozwój turystyki, a nawet go zahamować.
Analizy SWOT wykonane odrębnie dla strony polskiej i słowackiej wskazują
jednoznacznie na duży potencjał turystyczny gmin przygranicznych.
1. Analiza wspólnych mocnych stron pogranicza polsko-słowackiego
Niewątpliwie najistotniejszą cechą jaką możemy zaliczyć do mocnych stron obu
opisywanych regionów jest położenie geograficzne w obszarze pasma górskiego Beskidów.
Tereny te charakteryzują się wysokimi walorami środowiska naturalnego oraz walorami
krajobrazowo-przyrodniczymi, co wiąże się z szerokimi możliwościami rozwoju turystyki.
Po stronie Polskiej omawiany subregion obejmuje tereny miasta Bielsko- Biała, powiatu
bielskiego, cieszyńskiego oraz żywieckiego. Po stronie Słowackiej są to powiaty Namestowo
oraz Cadca wraz z historycznymi terenami Kysuce. Tereny te znajdują się na granicy PolskoCzesko –Słowackiej, granicząc ze sobą.
Duża dostępność lasów, wód oraz terenów górskich jest podstawą istniejących tam
terenów rekreacyjno – turystycznych. Do wspomnianych walorów środowiskowych możemy
zaliczyć czyste środowisko naturalne, którego istnienie zawdzięcza się tworzonym formom
ochrony przyrody, jak na przykład Park Krajobrazowy Kysuc oraz Babiogórki Park
Narodowy. Charakterystyczne dla tych terenów są także wysoki stopień zalesienia oraz
obecność dużych akwenów wodnych. Dla przykładu 58% terenów powiatu Cadca jest
pokrytych lasami. Występują tu także duże zbiorniki wodne jak Jezioro Żywieckie, Jezioro
Międzybrodzkie oraz Jezioro Orawskie, wokół których koncentruje się wiele atrakcji
turystyczno – rekreacyjnych.
Rozbudowana baza
turystyczna i noclegowa oraz spora dostępność ośrodków
rekreacyjnych i schronisk PTTK gwarantuje możliwość pobytu i uprawiania turystyki
przyjezdnym z całego świata. Łagodne zbocza Beskidów po stronie Polskiej i Słowackiej
stwarzają możliwości do uprawiania sportów w sezonie turystycznym. Z roku na rok
zwiększa się chociażby ilość dobrze przygotowanych stoków narciarskich oraz tras
zjazdowych, które są dobrze rozpoznawalne jako miejsca uprawiania sportów zimowych.
Również możliwości uprawiania turystyki letniej są rozbudowane. Występuje tutaj duża ilość
dobrze przygotowanych pieszych szlaków turystycznych, parków linowych oraz tras
rowerowych. Turyści mogą także swobodnie korzystać z różnorakiej oferty gastronomicznej
i rozrywkowej oferowanej przez lokalne ośrodki turystyczne.
Na uwagę zasługuje także wysoka konkurencyjność cenowa tych regionów, zwłaszcza
w stosunku do zachodnich obszarów turystycznych. Również gęsta sieć drogowa i kolejowa
wpływa pozytywnie na rozwój tranzytowego ruchu turystycznego. Dostępność węzłów
komunikacyjnych oraz połączeń lokalnych jak i międzynarodowych ułatwia dotarcie oraz
poruszanie się po polskiej i słowackiej części Beskidów. Zróżnicowana struktura gospodarcza
tych regionów oraz ich subrolniczy charakter wpływają pozytywnie na poziom życia lokalnej
ludności, a tym samym na jakość świadczonych tutaj usług, w tym usług turystycznorekreacyjnych. Występowanie na tych obszarach szkolnictwa wyższego i średniego
kształcącego na kierunkach związanych z turystyką, także w znacznym stopniu wpływa na
jakość świadczonych usług i standardy związane z obsługą turystyczną.
Tereny te obfitują w zasoby historycznego dziedzictwa kulturowego. Niezliczona ilość
różnorodnych zabytków oraz miejsc o historycznym i kulturowym znaczeniu, stanowi
ciekawa alternatywę dla turystów. Obok rekreacji i uprawiania sportów odwiedzający ma
możliwość spędzenia czasu na odkrywaniu lokalnej tradycji i historii. Regiony te dużym
stopniu podtrzymują i kultywują lokalny folklor. Nie brakuje tutaj miejsc oraz imprez
nawiązujących swoim charakterem do miejscowej kultury, historii i tradycji.
Ważnym elementem zaliczanym do mocnych stron regionów jest niewątpliwie
bliskość językowa i kulturowa regionu polskiego i słowackiego, która umożliwi realizację
wspólnych działań w zakresie turystyki i rozwój nowych produktów turystycznych.
2. Analiza wspólnych słabych stron pogranicza polsko-słowackiego
Rozwój walorów turystycznych danego regionu wiąże się z koniecznością
podnoszenia jakości świadczonych usług, a tym samym z polepszaniem dostępności do
szeroko rozumianej informacji. Jako słabą stronę omawianych obszarów musimy wymienić
brak sprawnego regionalnego systemu informacji turystycznej oraz brak zintegrowanego
systemu umożliwiającego łatwy dostęp do rezerwacji i płatności. Na uwagę zasługuje także
niska jakość oznaczeń obszarów atrakcyjnych turystycznie. Wiąże się to z brakiem lub źle
działająca informacją turystyczną oraz brakiem aktualnych informacji o obiektach, zabytkach
itp. Brak odpowiedniego systemu promocji omawianych terenów sprawia, że miejsca te
pozostają nieznane i niezauważone przez turystę zagranicznego. Słaby system promocji przy
jednoczesnym braku istotnych atrakcji turystycznych uniemożliwia przyciąganie większej
liczby odwiedzających i zmniejsza możliwości rozwoju lokalnej turystyki. Co więcej ciągle
brakuje wspólnej promocji regionu.
Problemem jest także niski standard wielu obiektów kultury oraz nierównomierne
zagospodarowanie obszarów atrakcyjnych turystycznie. Niska podatność na innowacje i brak
inwestowania w rozwój oraz podnoszenia standardów prowadzi do spadku zainteresowania
niektórymi rejonami. Zwiększenia wymaga ilość miejsc noclegowych, w tym hotelowych
o niższej kategorii, które przyciągałyby turystów mniej zamożnych. W tym miejscu należy
dodatkowo wspomnieć o infrastrukturze około turystycznej, a raczej o dostrzeganych w niej
brakach. Chodzi chociażby o odpowiednią ilość miejsc parkingowych czy zagospodarowanie
terenu..
Pomimo
obecności
dużych
akwenów
wodnych
mamy
tu
do
czynienia
z niewystarczającą ilości kąpielisk oraz słabym zagospodarowaniem tych terenów pod
względem rekreacyjno – wypoczynkowym. Brak jest także atrakcyjnej oferty skierowanej do
dzieci i młodzieży, która pozwalałaby w aktywny i rozwojowy sposób organizować pobyt
grup szkolnych, czy kolonijnych, a także dla rodzin z małymi dziećmi. Braki możemy
odnaleźć
także
komunikacyjnych,
w
jakości
możliwości
lokalnego
transportu.
przemieszczania
Pomimo
się
dostępności
pomiędzy
węzłów
poszczególnymi
miejscowościami turystycznymi bez własnego środka transportu są ograniczone.
Co więcej, analizy pokazują, że gminy nie są zainteresowane rozwoje turystyki na
obszarze swojego terytorium. Często w dokumentach strategicznych nie odnajdujemy
żadnego wskazania na kwestie związane z turystyką, nie mówiąc już o istnieniu dokumentów
dedykowanych turystyce.
Jeśli chodzi zaś o podejmowanie wspólnych działań, ciągle brakuje wspólnych
inwestycji czy podejmowanych inicjatyw, a informacje, o tych które istnieją są zbyt słabo
rozpowszechniane.
3. Analiza wspólnych szans stron pogranicza polsko-słowackiego
Bardzo dużą szansę dla omawianych regionów stanowi możliwość wykorzystania
funduszy rządowych oraz unijnych na poprawę jakości i rozwój usług turystycznych. Brak
odpowiedniego systemu promocji tych terenów, który został zakwalifikowany do słabych
stron, może zostać zniwelowany za pomocą odpowiedniego wykorzystania funduszy na
rozwój atrakcyjności turystycznej tych obszarów. Istotna jest także możliwość wykorzystania
tych funduszy w celu ochrony i poprawy środowiska naturalnego. Pozwoli to na zachowanie
wysokich walorów krajobrazowo-przyrodniczych, które sprzyjają rozwojowi szeroko
rozumianej rekreacji.
Polepszenie jakości usług i stworzenie sprawnej sieci informacji turystycznej stanowi
ogromną szansę dla podniesienia rangi tych regionów w krajowej i międzynarodowej
hierarchii istotnych ośrodków turystycznych. Sprawny system rezerwacji i płatności oraz
szybki dostęp do informacji zachęci do przyjazdu turystów przyzwyczajonych do wysokich,
europejskich standardów obsługi klienta. Napływ turystów krajowych i zagranicznych
pociągnie za sobą wzrost dochodów płynących z turystyki, a tym samym wpłynie na poprawę
jakości życia lokalnej ludności. Wzrost popytu turystycznego przyczyni się do rozwoju bazy
turystycznej, bazy noclegowej oraz bazy gastronomicznej, co jest powiązane ze wzrostem
ilości miejsc pracy oraz obniżeniem stopy lokalnego bezrobocia. Takie działania wiązać się
będą także z napływem inwestycji w rynek turystyczny, pochodzących z innych regionów.
Wzrost atrakcyjności pod względem inwestycyjnym stanowi poważne wyzwanie dla
konkurencyjności pomiędzy poszczególnymi regionami turystycznymi. Szeroko rozumiane
inwestycje wiążą się z jednej strony z podniesieniem jakości świadczonych usług i wzrostem
atrakcyjności rekreacyjno-turystycznej, a z drugiej ze wzrostem dochodów na rynku lokalnym
i poprawą poziomu życia obywateli.
Rozwój szeroko rozumianej współpracy regionalnej i trans granicznej pomiędzy
Polską i Słowacją jest nieodzownym elementem dalszego rozwoju turystyki w tych regionach.
Sieć komunikacyjna oraz informacyjna, pozwalająca na sprawne i bezproblemowe
przemieszczanie się turystów pomiędzy poszczególnymi ośrodkami turystycznymi po obu
stronach granicy, będzie stanowić ogromy atut przy wyborze miejsca na spędzanie urlopu.
Wiązać się to musi z rozwojem i poprawą infrastruktury. Podniesienie jakości standardów
pobytu przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności cenowej pozwoli na przyciągnięcie
większej liczby turystów. Także wzrosty wykorzystania alternatywnych źródeł energii
wpłynie na poprawę wizerunku tych terenów. Wykorzystanie energii odnawialnej wpłynie na
poprawę jakości środowiska naturalnego oraz przyczyni się do wzrostu ilości ośrodków
rekreacyjnych w miejscach wolnych od zanieczyszczeń.
Istotnym walorem omawianych regionów jest przywiązanie do lokalnej kultury.
W tym aspekcie poważną szansę stanowi rozwijanie współpracy pomiędzy poszczególnymi
lokalnymi ośrodkami właśnie w dziedzinie kultury, tradycji i historii. Zwiększony nacisk na
kultywowanie tradycji folklorystycznych może stanowić ciekawą alternatywę dla turysty
szukającego czegoś więcej, niż tylko aktywny wypoczynek skoncentrowany na uprawianiu
sportu. Także inwestycje w ochronę i poprawę dostępu do zabytków i miejsc o szczególnym
znaczeniu historycznym powodować będą wzrost poziomu atrakcyjności turystycznej.
Warte uwagi jest również skierowanie bardziej rozbudowanej oferty dla dzieci
i młodzieży. Zwiększone nakłady na poprawę jakości i ochronę lokalnej kultury i historii
powinny wiązać się ze stworzeniem programów edukacyjnych, dzięki którym przyjezdne
grupy dzieci i młodzieży, oprócz aktywnego wypoczynku otrzymają także możliwość
rozwoju intelektualnego i uzupełnienia swojej wiedzy. Podobnie sprawa wygląda
w przypadku rozwoju turystyki biznesowej. Rozbudowa ośrodków gwarantujących wysoki
standard obsługi klienta biznesowego przy jednoczesnej możliwości korzystania z wysokich
walorów przyrodniczo – krajobrazowych może stanowić punkt wyjściowy dla działań
zmierzających do rozwoju tego typu turystyki.
Nie można także zapomnieć, że rozbudowa infrastruktury polegająca na poprawie
jakości bazy turystycznej i sieci informacyjnej musi wiązać się także z ciągłym ulepszanie
istniejących atrakcji turystycznych. Istniejące szlaki turystyczne piesze i rowerowe, stoki
narciarskie i zjazdowe, parki rozrywki (parki wodne, linowe itp.) wymagają ciągłych
nakładów i modernizacji. Zachowanie konkurencyjności w obrębie świadczonych usług,
komfortu oraz cen jest niezbędnym czynnikiem pozwalającym na dalszy rozwoju sektora
turystycznego w tych regionach.
4. Analiza wspólnych zagrożeń pogranicza polsko-słowackiego
Do wspólnych zagrożeń dla omawianych regionów na pierwszym miejscu zaliczyć
musimy rosnącą konkurencję na regionalnym i międzynarodowym rynku turystycznym.
Z roku na rok zwiększa się zainteresowanie wyjazdami na urlop do zagranicznych kurortów.
Popularne staje się także odwiedzanie coraz odleglejszych atrakcji turystycznych, które staje
się możliwe miedzy innymi dzięki wzrostowi stopy życiowej obywateli Polski i Słowacji.
Obecny niski poziom inwestycji w poprawę jakości usług turystycznych w omawianych
regionach powoduje spadek ich konkurencyjności nie tylko w skali międzynarodowej ale
także lokalnej.
Rozwój przemysłu i infrastruktury oraz niezrównoważone zagospodarowanie tych
terenów prowadzi często do zanikania walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz do
pogorszenia jakości środowiska naturalnego, które należą do głównych atutów pod względem
turystycznym. Niewystarczający poziom dofinansowania zabytków i miejsc o znaczeniu
kulturowo-historycznym przekłada się na małe zainteresowanie lokalną historią i kulturą ze
strony odwiedzających. Niska jakość usług powiązana z brakiem inwestycji i odpływem ludzi
młodych i wykształconych w wyniku migracji za granicę, niesie ze sobą zagrożenia dla
rozwoju tutejszego rynku turystycznego. Także zbyt wolne wprowadzanie nowoczesnych
technologii i systemów informacyjnych może stanowić poważne utrudnienie w procesie
promocji turystycznej w obecnych warunkach wysokiej konkurencyjności na tym rynku.
Turystyka ciągle nie jest postrzegana jako alternatywna forma rozwoju regionalnego,
co sprawia, że w momencie podejmowania szeroko definiowanych inwestycji, nie zwraca się
uwagę na efekty jakie mogą nieść z punkt widzenia turystyki.
Analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń prowadzi do wniosku, że
rozwój turystyki na terenie przygranicza polsko-słowackiego jest możliwy. Należy brać
jednak pod uwagę szereg czynników, które wpłyną na rozwój we właściwym kierunku.
Rozwój ten będzie uzależniony w szczególności od wykorzystania szans jakie stwarza
otoczenie, ciągłego eksponowania i wzmacniania mocnych stron, przy jednoczesnym
osłabianiu słabych stron i przeciwdziałania istniejącym zagrożeniom.
Jako drogę prowadzącą do rozwoju idącego we właściwym kierunku można wskazać
działania zmierzające do kreowania i wsparcia konkurencyjnych (innowacyjnych i wysokiej
jakości) produktów
turystycznych,
silnie identyfikowanych
z
regionem,
wsparcie
marketingowe i promocyjne czy skuteczną dystrybucję i sprzedaż ofert turystycznych
regionu. Ważnym elementem jest również wsparcie podmiotów zainteresowanych rozwojem
turystyki oraz działania mające na celu konsolidację wszystkich partnerów społecznych
i prywatnych na rzecz wzrostu znaczenia turystyki i jej roli ekonomicznej oraz społecznogospodarczej. Pod uwagę również wziąć należy kształtowanie przestrzeni turystycznej
według zasad zrównoważonego rozwoju oraz ciągłe podnoszenie kwalifikacji kadry obsługi
ruchu turystycznego oraz kształtowanie oczekiwanych postaw konsumenckich dzięki
zastosowaniu odpowiednich instrumentów wpływu.
Załącznik nr 1
Mocne strony
Słabe strony
Korzystne położenie geograficzne.
Brak sprawnego regionalnego systemu informacji
Wysokie walory środowiska naturalnego.
turystycznej.
Dostępność lasów, wód i gór.
Niska jakość oznaczenia obszarów atrakcyjnych
Duża ilość atrakcji turystycznych.
turystycznie.
Rozbudowana baza turystyczna i noclegowa.
Słaby system promocji turystycznej.
Znaczna ilość ośrodków rekreacyjnych
Regiony mało znane dla turystów zagranicznych.
i schronisk.
Niski standard wielu obiektów kultury.
Dobra dostępność do szlaków turystycznych.
Nierównomierne zagospodarowanie obszarów
Szerokie możliwości uprawiania sportów w
atrakcyjnych turystycznie.
sezonie turystycznym
Niewystarczająca ilość miejsc noclegowych w
Wysoka konkurencyjność cenowa.
tym hoteli dla klienta zamożnego.
Zróżnicowana struktura gospodarcza regionów.
Niewystarczająca ilość kąpielisk.
Gęsta sieć drogowa i kolejowa.
Brak ciekawej oferty skierowanej do dzieci
Wysoki rozwój tranzytowego ruchu
i młodzieży.
turystycznego.
Brak planów rozwoju turystyki poszczególnych
Korzystne warunki dla współpracy
gmin.
transgranicznej w dziedzinie turystyki.
Brak wystarczającej infrastruktury około
Charakter subrolniczy regionów.
turystycznej (np. miejsca parkingowe).
Występowanie w regionach szkolnictwa
Mała liczba inwestycji/inicjatyw polsko-
wyższego i średniego kształcącego w kierunkach
słowackich.
związanych z turystyką.
Brak wspólnej promocji regionu.
Duże zasoby historycznego dziedzictwa
kulturowego.
Kultywowanie wielorakich form tradycji
i kultury ludowej.
Duża ilość i różnorodność zabytków oraz miejsc
o historycznym i kulturowym znaczeniu.
Bliskość językowa i kulturalna regionu polskiego
i słowackiego
Wysoka rozpoznawalność regionów jako miejsce
uprawiania sportów zimowych.
Poprawa komunikacji drogowej między
regionami
Tabela 1. Mocne i słabe strony przygranicza polsko-słowackiego
Załącznik nr 2
Szanse
Zagrożenia
Wykorzystanie środków rządowych oraz
Rosnąca konkurencja na krajowym i światowym
unijnych finansujących ochronę środowiska
rynku turystycznym.
naturalnego oraz rozwój obszarów wiejskich.
Niezadawalający poziom współpracy
Wzrost jakości usług turystycznych.
wewnętrznej i zewnętrznej w branży
Stworzenie sprawnej sieci informacji
turystycznej.
turystycznej.
Niski poziom inwestycji w poprawę jakości
Wzrost dochodów w regionie z turystyki.
usług.
Rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej
Zanikanie walorów przyrodniczych
pomiędzy Polską, Słowacją.
i krajobrazowych w wyniku niezrównoważonego
Poprawa wizerunku turystyki w regionach.
zagospodarowania.
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury.
Migracje ludzi młodych i wykształconych poza
Rozbudowa ciągów komunikacyjnych pomiędzy
regiony, głównie za granicę.
regionami.
Niski poziom dofinansowania zabytków i miejsc
Wzrost liczby inwestycji.
o znaczeniu kulturowo-historycznym.
Transfer nowych technik w branży turystycznej.
Zbyt wolne wprowadzanie nowoczesnych
Wzrost możliwości wykorzystania
technologii i systemów informacyjnych.
alternatywnych źródeł energii.
Negatywne skutki rozwoju gospodarczego dla
Rozwój współpracy pomiędzy regionami
środowiska naturalnego.
w zakresie historii i kultury.
Brak zauważania turystyki jako alternatywnej
Wzrost zainteresowania lokalną tradycją
formy rozwoju regionalnego.
i folklorem, rozwój turystyki kulturowej.
Rozwój turystyki biznesowej, szkoleniowej
i konferencyjnej.
Wzrost zainteresowania aktywnym
wypoczynkiem i sportem.
Zwiększenie możliwości uprawiania turystyki
w czystym środowisku naturalnym o wysokich
walorach krajobrazowo – przyrodniczych.
Tabela 2. Szanse i zagrożenia dla przygranicza polsko-słowackiego