Pobierz bezpłatnie artykuł w formie PDF

Olga Kolcowa, Elżbieta Orłowska-Kunikowska,
Ewa Semetkowska-Jurkiewicz, Krzysztof Narkiewicz, Bogdan Wyrzykowski
PRACA ORYGINALNA
Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku
Ocena wybranych markerów procesu
zapalnego u chorych na cukrzycę typu 2
Determinants of inflammatory markers in patients with type 2 diabetes mellitus
Abstract
Background. Increased cardiovascular risk in patients with
type 2 diabetes mellitus cannot be completely explained by
such traditional risk factors as hypercholesterolemia, hypertension and smoking. There are several other risk factors
and mechanisms which might predispose diabetics to micro- and macrovascular complications. The aim of the
present study was to evaluate whether the levels of C-reactive protein, interleukin-6 and fibrinogen are related to traditional risk factors of atherosclerosis, glycemia control and
the presence of micro- and macrovascular complications.
Material and methods. We studied 87 patients with type 2
diabetes mellitus and 30 control subjects. We evaluated the
impact of the duration of diabetes, cigarette smoking, hypertension, diabetes complications and glycemia control on the
levels of C-reactive protein, interleukin-6 and fibrinogen.
Results. Fibrinogen levels were significantly greater in
Wstęp
Znaczącą rolę w nadumieralności chorych na cukrzycę typu 2 odgrywają tzw. klasyczne czynniki ryzyka
miażdżycy (cholesterol frakcji LDL, palenie tytoniu oraz
nadciśnienie tętnicze). W ostatnich latach coraz większą
uwagę poświęca się znaczeniu procesu zapalnego
[1–5] oraz hiperfibrynogenemii [6, 7] w rozwoju chorób
układu krążenia, a także samej cukrzycy. Uważa się, że
zapalenie jest zespołem reakcji wywołanych działaniem
czynników mechanicznych, bakteryjnych, immunologicznych, chemicznych lub fizycznych powodujących uszka-
Adres do korespondencji: dr med. Olga Kolcowa
Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AM
ul. Dębinki 7, 80–211 Gdańsk
tel. +48 (0 prefiks 58) 349 25 27, 349 26 01,
faks +48 (0 prefiks 58) 349 26 01
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2003, 3, 1, 41–46
Copyright © 2003 Via Medica, ISSN 1643–3165
patients than in the control group. The greatest fibrinogen
levels were observed in patients with a history of stroke.
The levels of inflammatory markers were not related to hypertension, coronary artery disease, microangiopathy and
glycemia control. Interleukin-6 levels correlated with body
mass index and triglycerides levels. Interleukin-6 levels was
negatively related to the duration of diabetes.
Conclusions. Levels of interleukin-6 are related to body mass
index and triglycerides levels in type 2 diabetics. These findings are consistent with the hypothesis linking metabolic syndrome to inflammatory processes. Interleukin-6 levels are
negatively related to the duration of diabetes. These results
suggest that inflammatory processes might be of particular
importance at an early phase of type 2 diabetes mellitus.
key words: diabetes mellitus, hypertension, inflammation,
fibrinogen, risk factors
dzanie ściany naczyniowej [8, 9]. Proces miażdżycowy
jest zapoczątkowany dysfunkcją śródbłonka, do której
może dojść w wyniku podwyższonego stężenia zmodyfikowanych oksydacyjnie cząsteczek LDL, nadciśnienia
tętniczego, cukrzycy, wolnych rodników tlenowych, podwyższonego stężenia homocysteiny, infekcji wirusowej
(m.in. wirusy Herpes, Coxackie, CMV), Chlamydia pneumoniae lub bakteryjnej (Streptoccocus mutans) [10–12].
Zapalenie może odgrywać szczególną rolę w rozwoju choroby niedokrwiennej serca u chorych na cukrzycę
[12–16]. Cytokiną, która ma kluczowe znaczenie w aktywacji procesu zapalnego, jest interleukina-6 (IL-6), uważana za główny stymulator hepatocytów do produkcji
białek ostrej fazy [17]. Do jednych z najwcześniej poznanych białek ostrej fazy należy białko C-reaktywne
(CRP, C-reactive protein). Podwyższone stężenie IL-6
u pacjentów z chorobą wieńcową wiąże się z większym
ryzykiem zgonu [18, 19]. Interleukina-6, podobnie jak
CRP, jest czynnikiem rokowniczym w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca [20–22].
www.ddk.viamedica.pl
41
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2003, tom 3, nr 1
Związek klasycznych czynników ryzyka miażdżycy
(palenie tytoniu, hiperlipidemia i nadciśnienie tętnicze)
z procesem zapalnym u chorych na cukrzycę typu 2 nie
jest do końca poznany. Z tego powodu celowe wydaje
się przeanalizowanie tego związku w zależności od stopnia kontroli glikemii i zaawansowania zmian o charakterze makro- i mikroangiopatii.
Materiał i metody
Materiał
Badaniami objęto 87 chorych na cukrzycę typu 2
(49 mężczyzn i 38 kobiet) skierowanych do Regionalnego Centrum Diabetologii w Gdańsku. Średnia wieku wynosiła 59 ± 8 lat, średni wskaźnik masy ciała (BMI, body
mass index) 30,6 ± 4,4 kg/m2, średni czas trwania cukrzycy 11 ± 7 lat, średnie stężenie HbA1c 8,4 ± 1,6%.
Głównymi kryteriami wyłączającymi chorych z badań
było występowanie białkomoczu powyżej 300 mg/d.
i obecność incydentu sercowo-naczyniowego (zawału
serca, udaru mózgu lub przejściowego incydentu niedokrwiennego) w okresie 6 miesięcy poprzedzających
badanie. Insuliną leczono 32 chorych, doustne leki hipoglikemiczne otrzymywało 39 chorych; w 16 przypadkach chorych leczono insuliną i lekami doustnymi.
W celu oceny powikłań o charakterze makroangiopatii
zbierano wywiad w kierunku choroby wieńcowej oraz
udaru mózgu lub przejściowego incydentu niedokrwiennego (TIA, transient ischemic attack). Aby rozpoznać
nefropatię cukrzycową, oznaczano dobowe wydalanie
albumin. W celu stwierdzenia zmian siatkówki o charakterze retinopatii cukrzycowej lekarz okulista przeprowadził badanie dna oczu.
Grupę kontrolną stanowiło 30 badanych (12 mężczyzn i 18 kobiet, średnia wieku 54 ± 7 lat, średnie BMI
27,3 ± 2,8 kg/m2).
Przed rozpoczęciem badań uzyskano zgodę Terenowej Komisji Etyki Badań Naukowych przy Akademii
Medycznej w Gdańsku.
Stężenie albumin w moczu oznaczono metodą turbidymetryczną za pomocą analizatora Hitachi 704. Stężenie
fibrynogenu oznaczono metodą Claussa z wykorzystaniem analizatora Koagulometr K-3002 „Kselmed” i odczynników firmy Behning. Stężenie CRP oznaczano metodą nefelometrii kinetycznej za pomocą analizatora Array Protein Systems firmy Bekman z użyciem swoistych
przeciwciał przeciwko białku C-reaktywnemu. Stężenie
IL-6 oznaczano z zastosowaniem testu Quantikine Human IL-6 Immunoassay z wykorzystaniem monoklonalnych przeciwciał anty IL-6. Test oparty na metodzie immunoenzymatycznej ELISA (enzymlinked immunosorbent assay) wykonano za pomocą czytnika metod ELISA firmy Bio-Tek Instruments, Inc, wykorzystując odczynniki firmy Endogen.
Analiza statystyczna
Wyniki przedstawiono jako wartości średnie ± odchylenie standardowe. Normalność rozkładu wszystkich
danych przeanalizowano za pomocą testu Kolmogorowa-Smirnoffa. Ze względu na nieparametryczny rozkład
wartości CRP i IL-6 poddano transformacji logarytmicznej (logarytm dziesiętny). Pozostałe zmienne miały rozkład normalny. Przy ocenie statystycznej posługiwano
się testem t-Studenta i jednokierunkową analizą wariancji (ANOVA, analysis of variance). Dla oceny zależności
między wybranymi zmiennymi ciągłymi obliczano współczynniki korelacji liniowej. Do analizy statystycznej wykorzystano program STATISTICA-PL.
Wyniki
Porównanie chorych na cukrzycę typu 2
z grupą kontrolną
Stężenie fibrynogenu w surowicy chorych na cukrzycą typu 2 było wyższe niż osób z prawidłową tolerancją glukozy (tab. 1). Nie zaobserwowano znamiennych różnic stężenia IL-6 i CRP pomiędzy chorymi
a grupą kontrolną.
Badania laboratoryjne
Badania laboratoryjne wykonano w Zakładzie Żywienia Klinicznego i Diagnostyki Laboratoryjnej Instytutu
Chorób Wewnętrznych AMG (kierownik: prof. dr hab.
med. Wiesława Łysiak-Szydłowska) oraz w Zakładzie
Immunopatologii AMG (kierownik: prof. dr hab. med.
Jan Stępiński).
Przed pobieraniem krwi uczestnicy badania pozostawali na czczo przez 8–12 godzin. Stężenie hemoglobiny
glikowanej (HbA1c) oznaczano metodą niskociśnieniowej jonowymiennej chromatografii cieczowej (LPLC, low
pressure liquid chromatography), za pomocą analizatora
GLUKOMAT 765, wykorzystując odczynniki firmy Bayer.
42
Tabela 1. Stężenie fibrynogenu, interleukiny-6 (IL-6) i białka
C-reaktywnego (CRP) u chorych na cukrzycę typu 2
i w grupie kontrolnej
Table 1. Levels of C-reactive protein, interleukin-6 and fibrinogen in type 2 diabetics and control subjects
Chorzy na
cukrzycę typu 2
Grupa
kontrolna
p
Fibrynogen [g/l]
3,30 ± 0,83
2,65 ± 0,51
0,01
log IL-6 [pg/ml]
0,03 ± 0,52
0,05 ± 0,46
NS
log CRP [mg/dl]
–0,15 ± 0,93
–0,52 ± 0,89
NS
NS — nieznamienne statystycznie
www.ddk.viamedica.pl
Olga Kolcowa i wsp. Markery procesu zapalnego w cukrzycy
Tabela 2. Częstość występowania czynników ryzyka (palenie
tytoniu, otyłość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe)
oraz powikłań o charakterze makroangiopatii (udar i choroba
wieńcowa) i mikroangiopatii (nefropatia i retinopatia)
Table 2. Prevalence of risk factors (smoking, obesity, dyslipidemia) and macrovascular (stroke and coronary artery
disease) and microvascular (nephropathy and retinopathy)
complications
Liczba
chorych
Odsetek
Palenie tytoniu
38
43,7%
Otyłość
43
49,4%
Nadciśnienie tętnicze
67
77,0%
Niskie stężenie cholesterolu
frakcji HDL
50
58
57,5%
66,7%
Wysokie stężenie cholesterolu
frakcji LDL
48
55,2%
Hipertriglicerydemia
24
27,6%
35
40,2%
Tabela 3. Stężenie fibrynogenu, interleukiny-6 (IL-6) i białka
C-reaktywnego (CRP) u chorych na cukrzycę typu 2
w zależności od czasu trwania cukrzycy
Table 3. Levels of C-reactive protein, interleukin-6 and
fibrinogen according to duration of type 2 diabetes mellitus
< 10 lat
(n = 49)
> 10 lat
(n = 48)
p
Fibrynogen [g/l]
3,2 ± 0,8
3,4 ± 0,9
NS
log IL-6 [pg/ml]
0,14 ± 0,40
–0,12 ± 0,64
0,04
log CRP [mg/dl]
–0,14 ± 0,91
–0,22 ± 0,98
NS
NS — nieznamienne statystycznie
Zaburzenia lipidowe
Makroangioptia
Tabela 4. Stężenie fibrynogenu, interleukiny-6 (IL-6) i białka
C-reaktywnego (CRP) u chorych na cukrzycę typu 2
w zależności od występowania otyłości
Table 4. Levels of C-reactive protein, interleukin-6 and
fibrinogen in type 2 diabetics with and without obesity
BMI > 30 kg/m2 BMI < 30 kg/m2
(n = 43)
(n = 44)
Udar mózgu
Choroba wieńcowa
Fibrynogen [g/l]
Mikroangiopatia
Retinopatia
35
40,2%
Nefropatia
34
39,1%
3,3 ± 0,8
p
3,3 ± 0,9
NS
log IL-6 [pg/ml]
0,19 ± 0,39
–0,10 ± 0,59
0,02
log CRP [mg/dl]
–0,12 ± 0,83
–0,21 ± 0,94
NS
BMI (body mass index) — wskaźnik masy ciała; NS — nieznamienne statystycznie
Częstość występowania czynników ryzyka
oraz powikłań u chorych na cukrzycę
W tabeli 2 przedstawiono częstość występowania czynników ryzyka oraz powikłań o charakterze makro- i mikroangiopatii. Ponad 40% badanych chorych paliło tytoń. Blisko połowa to osoby otyłe. Nadciśnienie tętnicze występowało u prawie 80% chorych. Stężenie cholesterolu frakcji
LDL przekraczające 130 mg% stwierdzono u 2/3 chorych.
Hipertriglicerydemię (TG > 150 mg%) i niskie stężenie cholesterolu frakcji HDL (< 45 mg% dla mężczyzn i < 55 mg%
dla kobiet) zaobserwowano u ponad połowy chorych. Udar
mózgu lub przejściowy incydent niedokrwienny przebyło
28% chorych; chorobę wieńcową rozpoznano u 40%. Retinopatię stwierdzono u 40% chorych, podczas gdy nefropatię cukrzycową rozpoznano u 39% chorych.
Wpływ stopnia wyrównania glikemii
U ponad połowy chorych stwierdzono wartości hemoglobiny glikowanej przekraczające 8,5%. Nie zaobserwowano znamiennego wpływu stopnia wyrównania
glikemii na stężenie fibrynogenu, IL-6, CRP.
Wpływ palenia tytoniu
Palenie tytoniu nie miało wpływu na żaden z analizowanych parametrów.
Wpływ otyłości
U chorych z otyłością stwierdzono znamiennie wyższe stężenie IL-6 niż u chorych bez otyłości (tab. 4).
Zaobserwowano znamienną korelację pomiędzy BMI
a log IL-6 (ryc. 1).
Ocena w zależności od płci i wieku
Wpływ nadciśnienia tętniczego
Nie zaobserwowano znamiennych różnic stężenia
markerów zapalenia pomiędzy mężczyznami i kobietami. Wiek nie miał znamiennego wpływu na żadną ze
zmiennych.
Nie zaobserwowano znamiennych różnic pomiędzy
chorymi z nadciśnieniem tętniczym i chorymi z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego.
Wpływ zaburzeń lipidowych
Wpływ czasu trwania cukrzycy
U chorych z cukrzycą trwającą poniżej 10 lat (n = 49)
stwierdzono wyższe stężenia IL-6 niż u chorych z cukrzycą trwającą powyżej 10 lat (n = 48) (tab. 3).
Nie zaobserwowano związku stężenia fibrynogenu
oraz stężenia markerów zapalnych z występowaniem hipercholesterolemii (cholesterol frakcji LDL > 130 mg%)
i niskiego stężenia cholesterolu frakcji HDL. Występo-
www.ddk.viamedica.pl
43
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2003, tom 3, nr 1
Tabela 5. Stężenie fibrynogenu, interleukiny-6 (IL-6) i białka
C-reaktywnego (CRP) u chorych na cukrzycę typu 2
w zależności od występowania hipertriglicerydemii
Table 5. Levels of C-reactive protein, interleukin-6 and fibrinogen in type 2 diabetics with and without hypertriglyceridemia
Hipetriglicerydemia
(n = 48)
Brak
hipertriglicerydemii
(n = 39)
Fibrynogen [g/l]
3,2 ± 0,8
3,4 ± 0,9
log IL-6 [pg/ml]
0,14 ± 0,46
–0,11 ± 0,58
log CRP [mg/dl]
–0,18 ± 0,92
–0,11 ± 0,95
p
NS
< 0,05
NS
NS — nieznamienne statystycznie
Rycina 1. Korelacja pomiędzy wskaźnikiem masy ciała (BMI)
a interleukiną-6 (IL-6) w grupie chorych na cukrzycę typu 2
Figure 1. Correlation between body mass index (BMI) and
interleukin-6 in type 2 diabetics
wanie hipertiglicerydemii wiązało się natomiast z wyższym stężeniem IL-6 (tab. 5).
Tabela 6. Stężenie fibrynogenu, interleukiny-6 (IL-6) i białka
C-reaktywnego (CRP) u chorych na cukrzycę typu 2
w zależności od wystąpienia udaru lub przejściowego incydentu niedokrwiennego (TIA)
Table 6. Levels of C-reactive protein, interleukin-6 and fibrinogen in type 2 diabetics with and without a history of TIA/
/stroke
Chorzy bez
udaru/TIA
(n = 63)
Wpływ występowania makroangiopatii
Stężenie fibrynogenu u chorych z przebytym udarem
mózgu było znamiennie wyższe niż u chorych bez przebytego udaru (tab. 6). Nie zaobserwowano związku stężenia markerów zapalnych ani fibrynogenu z występowaniem choroby wieńcowej.
Chorzy
z udarem/TIA
(n = 24)
p
< 0,05
Fibrynogen [g/l]
3,1 ± 0,7
3,6 ± 1,0
log IL-6 [pg/ml]
0,02 ± 0,45
0,05 ± 0,70
NS
log CRP [mg/dl]
–0,14 ± 0,89
–0,20 ± 1,04
NS
NS — nieznamienne statystycznie
Wpływ występowania mikroangiopatii
Występowanie mikroalbuminurii i retinopatii nie miało znamiennego wpływu na analizowane parametry.
Dyskusja
Badania epidemiologiczne wskazują na coraz częstsze występowanie cukrzycy typu 2 [23]. Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów chorych na
cukrzycę typu 2 [24]. Znaczny wzrost ryzyka rozwoju
powikłań sercowo-naczyniowych u chorych na cukrzycę typu 2 nie może być tłumaczony jedynie obecnością
klasycznych czynników ryzyka, takich jak hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze i palenie tytoniu [9].
Istnieje wiele innych mechanizmów, które mogą predysponować chorych na cukrzycę do wystąpienia powikłań
o charakterze mikro- i makroangiopatii.
W ostatnich latach coraz częściej podkreśla się znaczenie czynników zapalnych w rozwoju cukrzycy typu 2.
Czynniki, takie jak żywienie, podeszły wiek, czynniki genetyczne, fetal programming, powodują zwiększone uwalnianie cytokin (głównie IL-1 i IL-6) przez makrofagi, tkankę tłuszczową i śródbłonek, co prowadzi do charakterystycznych zaburzeń lipidowych (wzrost stężenia VLDL,
44
trigliceridów, zmniejszenie HDL), uwalniania białek ostrej
fazy (fibrynogenu, CRP, PAl-1), leptyny z tkanki tłuszczowej oraz hormonu adrenokortykotropowego (ACTH, adrenocorticotropic hormone) i kortyzolu poprzez pobudzenie centralnego układu nerwowego [5, 13, 14]. Wynikiem
tych złożonych zaburzeń jest otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz insulinooporność. Cytokiny uszkadzają komórki b
trzustki, powodując zaburzenia sekrecji insuliny [25].
Interleukina-6 pobudza przysadkę do aktywacji układu przysadkowo-nadnerczowego, co powoduje wzrost
stężenia glikokortykosteroidów, które zwiększają powinowactwo receptora IL-6 na komórkach wątroby, w wyniku czego zwiększa się produkcja białek ostrej fazy,
takich jak CRP, fibrynogen, inhibitor aktywatora tkankowego plazminogenu (PAI-1, plasminogen activator inhibitor) surowiczy amyloid A, czynnik von Willebranda
(vWF, von Willebrand factor) i innych [26]. Interleukina-6
stymuluje produkcję fosfolipazy A2, która indukuje wytwarzanie leukotrienów, prostaglandyn i czynnika aktywującego płytki [17]. Jednym z najwcześniej poznanych
białek ostrej fazy jest CRP. Jego główną funkcją jest
aktywacja układu immunologicznego przez pobudzanie
układu dopełniacza oraz inicjowanie eliminacji patogenów infekcyjnych. Białko C-reaktywne hamuje adhezję
www.ddk.viamedica.pl
Olga Kolcowa i wsp. Markery procesu zapalnego w cukrzycy
neutrofili do komórek endotelium oraz zmniejsza produkcję wolnych rodników tlenowych w neutrofilach [27].
Celem pracy była ocena stężenia markerów zapalenia — IL-6, CRP i fibrynogenu u chorych na cukrzycę
typu 2 w zależności od występowania klasycznych czynników ryzyka miażdżycy, skuteczności terapii hipoglikemizującej oraz występowania powikłań o charakterze
makro- i mikroangiopatii.
U badanych chorych na cukrzycę typu 2 zaobserwowano ujemną korelację pomiędzy stężeniem IL-6 a czasem trwania choroby. Wynik ten sugeruje, że procesy
zapalne mogą odgrywać szczególnie istotną rolę we
wstępnej fazie cukrzycy typu 2. Stężenie IL-6 korelowało
ze stopniem otyłości i stężeniem triglicerydów u badanych chorych na cukrzycę typu 2. Obserwacja ta jest
zgodna z hipotezą wiążącą zespół metaboliczny z procesem zapalnym.
Fibrynogen zwiększa lepkość krwi oraz agregację
płytek, powoduje wzrost trombogenności ściany naczyniowej. Zgodnie z wcześniejszymi doniesieniami [6]
stwierdzono wyższe stężenia fibrynogenu w surowicy
chorych na cukrzycę typu 2 w porównaniu z osobami
z prawidłową tolerancją glukozy. Najwyższe stężenia fibrynogenu zaobserwowano u chorych z przebytym udarem mózgu. Cukrzyca zwiększa 3-krotnie ryzyko wystąpienia udaru mózgu [28]. Przebycie udaru mózgu lub
przejściowego incydentu niedokrwiennego wiąże się
z bardzo dużym ryzykiem kolejnego incydentu neurologicznego [29]. U 1/3 chorych dochodzi do kolejnego
udaru w ciągu 5 lat. Utrzymywanie się wysokiego stężenia fibrynogenu u chorych po przebytym udarze może
być jednym z mechanizmów predysponujących te osoby do wystąpienia kolejnego incydentu.
W ostatnich latach poświęcono bardzo wiele uwagi
roli procesów zapalnych [25, 30]. Niniejsza praca potwierdziła związek tych nowych mechanizmów z klasycznymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego. Dokładne poznanie wpływu nowych czynników na stopień
zaburzeń metabolicznych i powikłań narządowych może
mieć również implikacje terapeutyczne oraz umożliwić
skuteczniejszą profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego u chorych na cukrzycę.
Wnioski
3. U chorych na cukrzycę typu 2 obserwuje się ujemną
korelację pomiędzy stężeniem interleukiny-6 a czasem trwania choroby. Wynik ten sugeruje, że procesy zapalne mogą odgrywać szczególnie istotną rolę
we wstępnej fazie cukrzycy typu 2.
Streszczenie
Wstęp. Znaczny wzrost ryzyka rozwoju powikłań sercowo-naczyniowych u chorych na cukrzycę typu 2 nie może być
tłumaczony jedynie obecnością klasycznych czynników ryzyka, takich jak hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze
i palenie tytoniu. Istnieje wiele innych czynników i mechanizmów, które mogą predysponować chorych na cukrzycę
do wystąpienia powikłań o charakterze mikro- i makroangiopatii. Celem pracy jest ocena stężenia fibrynogenu, białka C-reaktywnego oraz interleukiny-6 u chorych na cukrzycę typu 2 w zależności od występowania klasycznych czynników ryzyka miażdżycy, skuteczności terapii hipoglikemizującej oraz występowania powikłań o charakterze makroi mikroangiopatii.
Materiał i metody. Badaniami objęto 87 chorych na cukrzycę typu 2 i 30 osób zdrowych. Oceniano wpływ czasu trwania cukrzycy, palenia tytoniu, nadciśnienia tętniczego, powikłań o charakterze mikro- i makroangiopatii oraz skuteczności stosowanej terapii hipoglikemizującej na markery procesu zapalnego (interleukina-6 i białko C-reaktywne) oraz
stężenie fibrynogenu.
Wyniki. Stężenie fibrynogenu u chorych na cukrzycę było
wyższe niż u osób z prawidłową tolerancją glukozy. Najwyższe stężenia fibrynogenu zaobserwowano u chorych
z przebytym udarem mózgu. Nie stwierdzono związku stężenia markerów zapalnych z występowaniem nadciśnienia
tętniczego, choroby wieńcowej, mikroangiopatii oraz stopniem wyrównania glikemii. Stężenie interleukiny-6 korelowało natomiast ze stopniem otyłości i stężeniem trigliceridów; zaobserwowano również ujemną korelację pomiędzy
stężeniem interleukiny-6 a czasem trwania cukrzycy.
Wnioski. Stężenie interleukiny-6 koreluje ze stopniem otyłości i stężeniem triglicerydów u chorych na cukrzycę typu 2.
Obserwacja ta jest zgodna z hipotezą wiążącą zespół metaboliczny z procesem zapalnym. U chorych na cukrzycę typu 2
obserwuje się ujemną korelację pomiędzy stężeniem interleukiny-6 a czasem trwania choroby. Wynik ten sugeruje, że
procesy zapalne mogą odgrywać szczególnie istotną rolę
we wstępnej fazie cukrzycy typu 2.
słowa kluczowe: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze,
zapalenie, fibrynogen, czynniki ryzyka
1. U chorych na cukrzycę typu 2 nie zaobserwowano
związku stężenia markerów zapalnych z występowaniem nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej,
mikroangiopatii oraz stopniem wyrównania glikemii.
2. Stężenie interleukiny-6 koreluje ze stopniem otyłości
i stężeniem triglicerydów u chorych na cukrzycę typu 2.
Obserwacja ta jest zgodna z hipotezą wiążącą zespół
metaboliczny z procesem zapalnym.
Piśmiennictwo
1. Frohlich M., Imhof A., Berg G. Association between C-reactive protein and features of the metabolic syndrome. Diabetes Care 2000; 23: 1835–1839.
2. Koenig W., Frohlich M., Sund M. C-reactive protein (CRP)
predicts risk of coronary heart disease (CHD) in healthy middle-aged men: results from the Monica-Augsburg cohort
study, 1984–1992. Circulation 1999; 99: 237–242.
www.ddk.viamedica.pl
45
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna rok 2003, tom 3, nr 1
3. Pickup J.C., Mattock M.B., Chusney G.D., Burt D. NIDDM as
a disease of the innate immune system: association of acutephase reactants and interleukin-6 with metabolic syndrome X.
Diabetologia 1997; 40: 1286–1292.
4. Ridker P.M., Buring J.E. Shih H. Prospective study of C-reactive protein and the risk of future cardiovascular events among
apparently healthy women. Circulation 1998; 98: 731–733.
5. Graeve l., Baumann M., Heinrich P.C. Interleukin-6 in autoimmune disease. Role of IL-6 in physiology and pathology of
the immune defense. J. Clin. Investig. 1993; 71: 664–671.
6. Ernst E., Resch K.L. Fibrinogen as a cardiovascular risk factor: a meta-analysis and review of the literature. Ann. Intern.
Med.1993; 118: 956–963.
7. Imperatore G., Riccadri G., Iovine C. Plasma fibrinogen:
a new factor of the metabolic syndrome. Diabetes Care 1998;
21: 649–654.
8. Intengan H.D., Schiffrin E.L. Vascular remodeling in hypertension. Role of apoptosis, inflammation, and fibrosis. Hypertension 2001; 38: 581–587.
9. Ridker P.M. Evaluating novel cardiovascular risk factors: can
we better predict heart attacks? Ann. Intern. Med. 1999; 130:
933–937.
10. Donesh I., Collins R., Peto R. Chronic infection and coronary
heart disease: is there a link? Lancet 1997; 350: 430–432.
11. Epstein F.H. Atherosclerosis — an inflammatory disease.
N. Eng. J. Med. 1999; 340: 115–120.
12. Fuster V. Mechanisms leading to myocardial infarction: insights from studies of vascular biology. Circulation 1994; 90:
2126–2129.
13. Gabay C., Kushner I. Acute phase proteins and other systemic responses to inflammation. N. Eng. J. Med. 1999; 340:
448–454.
14. Hansson G.K. Immune mechanisms in atherosclerosis. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 2001; 21: 1876–1890.
15. Mehta J.L., Saldeen T.G.P., Rand K. Interactive role of infection, inflammation and traditional risk factors in atherosclerosis and coronary artery disease. J. Am. Coll. Cardiol. 1998;
31: 1217–1225.
16. Neumann F., Gwaz M., Richardt G. Cardiac release of citokines and inflammatory responses in acute myocardial infarction. Circulation 1995; 94: 748–752.
46
17. Hirano T., Akira S., Taga T. Biological and clinical aspects of
interleukin-6. Immunol. Today 1990; 11: 443–449.
18. Kimura T., Kanada T., Kotajima N. Involvement of circulating
interleukin-6 and its receptor in the development of euthyroid sick syndrome in patients with acute myocardial infarction. Eur. J. Endocrinol. 2000; 143: 179–184.
19. Koukkunen H., Penttila K., Halinen M. C-reactive protein, fibrinogen, interleukin-6 and tumor necrosis factor-alpha in the
prognostic classification of unstable angina pectoris. Ann.
Med. 2001; 33: 47–52.
20. Biasucci L.M., Luizzo G., Grillo R.L. Elevated levels of C-reactive protein at discharge in patients with unstable angina
predict recurrent instability. Circulation 1999; 99: 855–860.
21. Guillen I., Blanes M., Gomez-Lechon M., Castell J. Cytokine
signaling during myocardial infarction: sequential appearance
of IL-1b and IL-6. Amer. J. Physiol. 1995; 229–235.
22. Haverkate F., Thompson S.G., Pyke S.D. Production of
C-reactive protein and risk of coronary events in stable and
unstable angina. Lancet 1997; 349: 462–466.
23. Tatoń J. Choroba niedokrwienna serca a cukrzyca — komentarz. Medycyna po Dyplomie 1999; 8: 100–105.
24. Sieradzki J. Przewlekłe powikłania cukrzycy. Fundacja Rozwoju Diagnostyki Laboratoryjnej. Kraków 1998.
25. Pickup J.C., Crook M.A. Is type II diabetes mellitus a disease
of the innate immune system? Diabetologia 1998; 41: 1241–
–1248.
26. Jakóbisiak M., Gołąb J., Zagrożdżon R. Cytokiny. Immunologia. red. Jakóbisiak M., PWN, Warszawa 1998; 263–286.
27. Dinarello C.A., Thompson R.C. Effects of interleukin-1 receptor antagonists in vitro and in vivo. Immunol. Today 1991; 12:
404–410.
28. Bell D.S.H. Stroke in the diabetic patient. Diabetes Care 1994;
17: 213–219.
29. Brand F.N., Abbot R.D., Kannel W.B. Diabetes, intermittent
claudication, and risk of cardiovascular events. The Framingham Study. Diabetes 1989; 38: 504–509.
30. Yudkin J.S., Stehouwer C.D.A., Emeis J.J., Coppack S.W.
C-reactive protein in healthy subjects: association with obesity, insulin resistance, and endothelial dysfunction. A potential role for cytokines originating from adipose tissue? Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 1999; 19: 972–978.
www.ddk.viamedica.pl