Pobierz - Sąd Apelacyjny

WYROK Z DNIA 24 MARCA 2011R.
II AKa 23/11
Prawdą jest, że rygor związany z odbywaniem tymczasowego aresztowania jest
bardziej dolegliwy niż w przypadku wykonywania przez skazanego kary pozbawienia
wolności. Szczegółowe uregulowania w tym względzie zawiera przepis art. 223 a § 1 – 4
Kodeksu karnego wykonawczego. Tyle tylko, że stosowanie wobec wnioskodawcy
tymczasowego aresztowania było decyzją słuszną, co już kilkakrotnie wskazywano,
podyktowaną koniecznością zapewnienia prawidłowego toku postępowania w sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w L. Skoro dotychczas stosowane środki okazały się
nieskuteczne, a oskarżony przez kilka lat w naganny sposób uchylał się od
stawiennictwa na rozprawie, Sąd orzekający wręcz zobligowany był do sięgnięcia po ów
środek zapobiegawczy o charakterze izolacyjnym.
art. 250 § 2 k.p.k. a art. 223 a k.k.w.
Sędzia SA Stanisław Sielski (przewodniczący)
Sędzia SA Stanisław Urban (sprawozdawca)
Sędzia SA Edward Loryś
przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie – Stanisława Rokity
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2011 r. sprawy J.A.Ł.
o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, na skutek apelacji wniesionej
przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia
28 grudnia 2010 r., sygn. akt II Ko (...),
u t r z y m a ł zaskarżony wyrok w mocy, kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa,
zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. C.R.– Kancelaria Adwokacka w Rz. kwotę 147,60
zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawcy.
U za sa dnienie
Wnioskodawca J.Ł. pismem z dnia 19 października 2010 r. wystąpił o zasądzenie na
jego rzecz kwoty 100.000 złotych tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne
jego zdaniem tymczasowe aresztowanie, przy czym bliżej nie sprecyzował swego żądania.
Sąd Okręgowy w Rz. wyrokiem z dnia 28 grudnia 2010 r., sygn. akt II Ko (...), oddalił
powyższy wniosek, a kosztami procesu obciążył Skarb Państwa.
Wyrok zaskarżyła pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucając obrazę przepisów
postępowania mogących mieć wpływ na treść wyroku, a w szczególności:
 art. 7, 410 k.p.k., albowiem Sąd I instancji ocenił zebrany w sprawie materiał
dowodowy w sposób dowolny, sprzeczny z zasadami prawidłowego rozumowania, nie
uwzględniając i pomijając wiele istotnych kwestii, w tym przede wszystkim fakt, iż
1
zastosowany względem wnioskodawcy środek zapobiegawczy w postaci
tymczasowego aresztowania wykonywany był równolegle z odbywaniem kary
pozbawienia wolności, przez co stosowany był inny, surowszy rygor, uzasadniający
wypłatę odszkodowania i zadośćuczynienia,
 art. 552 § 4 k.p.k., albowiem wbrew twierdzeniom Sądu I instancji okoliczności
przedmiotowej sprawy dają podstawę do stwierdzenia, iż stosowanie względem
wnioskodawcy środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania było
niewątpliwie niesłuszne, przez co należało uznać, iż wnioskodawcy przysługuje
stosowne odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Wskazując na te zarzuty wniosła o:
 zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz
J.A.Ł. odszkodowania i zadośćuczynienia w kwocie 100.000 zł z powodu
niewątpliwie niesłusznego zastosowania środka zapobiegawczego w postaci
tymczasowego aresztowania względem wnioskodawcy,
ewentualnie
 uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w Rz.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.
Przed przystąpieniem do odpowiedzi na zarzuty apelacji godzi się poczynić, tytułem
wprowadzenia, kilka uwag o charakterze ogólnym.
Nie budzi wątpliwości (przynajmniej od czasu podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały
z dnia 15 września 1999 r., I KZP 27/99, OSNKW 1999/11 – 12/72), że odpowiedzialność
Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania (art. 552 §
4 k.p.k.) opiera się na zasadzie ryzyka. W tym wypadku ryzyko kształtowane jest przede
wszystkim przez kryterium słuszności. Jeżeli tymczasowe aresztowanie było słuszne, to samo
powstanie szkody, wynikającej z jego zastosowania, nie stanowi podstawy odpowiedzialności
Skarbu Państwa. Tak samo będzie w wypadku niesłuszności. Tylko bowiem „niewątpliwa
niesłuszność” stanowić może podstawę tego roszczenia odszkodowawczego (podobnie: SN
w wyroku z dnia 28 maja 2002 r., III KKN 452/99, LEX nr 53905).
Wobec powyższego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie będzie miało
miejsce wówczas, gdy było ono stosowane z naruszeniem przepisów k.p.k., dotyczących tego
środka zapobiegawczego albo okazało się niezasadne z punktu widzenia ostatecznego
(prawomocnego) rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej, w świetle
całokształtu okoliczności ustalonych w tej sprawie, a także w toku postępowania
w przedmiocie odszkodowania lub zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.
Oznacza to, że oceny słuszności tymczasowego aresztowania, na gruncie przepisu art. 552 §
4 k.p.k., należy dokonywać w zasadzie z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia
sprawy (ex nunc). Patrz m.in.: wyrok SN z dnia 26 października 2001 r., II KKN 122/99, LEX
2
nr 51585; wyrok SN z dnia 15 maja 2002 r., nr KK 160/02, LEX nr 53326; wyrok SN z dnia
6 kwietnia 2005 r., VKK 383/04, LEX nr 149165.
Należy zatem wykazać, że w sprawie istniała oczywista zbędność tego środka
zapobiegawczego oraz że w świetle ustalonych okoliczności, a w szczególności wobec
prawomocnego rozstrzygnięcia w przedmiocie zawinienia, była to dolegliwość, której
wnioskodawca nie powinien ponieść z uwagi na to, że sąd stosujący ten środek nie zachował
zwykłej staranności w badaniu jego przesłanek (wyrok SA w Katowicach z dnia 30
października 2003 r., II AKa 160/03, Prok. i Pr. 2004/9/27).
Tymczasowe aresztowanie uznać należy za niewątpliwie niesłuszne, w pierwszej
kolejności, w sytuacji, gdy nie powinno nastąpić, bez względu na ustalone rozstrzygnięcie
w sprawie, a więc takie, które zostało zastosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k.,
odnoszących się do tego środka zapobiegawczego (art. 249, 250, 253, 257 – 260 i 263 k.p.k.).
W tym wypadku ocena słuszności dokonywana jest z punktu widzenia okoliczności
istniejących w chwili stosowania tymczasowego aresztowania, gdyż właśnie wtedy zostało
wydane orzeczenie z obrazą wskazanych przepisów.
Przy rozpoznaniu wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie
obowiązkiem sądu orzekającego jest przede wszystkim rozważenie, czy istniała podstawa
stosowania tymczasowego aresztowania w postaci przynajmniej jednej z przesłanek z art. 258
§1 k.p.k. oraz – czy zarzut postawiony podejrzanemu (oskarżonemu) był dostatecznie
uzasadniony zebranymi dowodami (por. postanowienie SN z 29.01.1972 r., IV KX 196/71,
OSNPG 1972, Nr 4, poz. 80; postanowienie SN z 21.02.1974 r., III KZ 233/74, OSNKW
1975, Nr 2, poz. 30).
Niewątpliwa niesłuszność tymczasowego aresztowania musi istnieć już w momencie
podejmowania decyzji o jego zastosowaniu, a ponadto niesłuszność ta musi się już wówczas
rzucać w oczy (np. gdy zastosowano tymczasowe aresztowanie mimo braku jakichkolwiek
dowodów, że podejrzany jest sprawcą czynu, lub gdy środek ten zastosowano mimo istnienia
przedawnienia ścigania czy innej przeszkody procesowej do wszczęcia procesu). Ocena
zasadności lub niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania dotyczy całego okresu
jego trwania, a więc od zastosowania (art. 263 §1 k.p.k.) poprzez dalsze przedłużenie przez
sąd pierwszej instancji właściwej do rozpoznania sprawy (art. 263 § 2 k.p.k.) i przez sąd
apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 263 § 4 i 4 a k.p.k.) do chwili
jego ustania, to jest uchylenia lub zmiany na łagodniejszy środek zapobiegawczy
(zob. postanowienie SN z 2.02.1974 r., II KZ 255/73, OSNKW 1974, Nr 5, poz. 100;
postanowienie SN z 25.01.1981 r., I KZ 204/80, niepubl; postanowienie SN z 18.03.1983 r.,
I KZ 17/83, niepubl.; postanowienie 7 SN z 10.12.1986 r., V KRN 411/86, OSNKW 1987, Nr
9 – 10, poz. 78; postanowienie SA w Rzeszowie z 3.08.1993 r., II AKZ 124/93, OSA 1994,
Nr 3, poz. 18).
Sąd Okręgowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, w tym odnoszące
się do okresów odbywania przez wnioskodawcę kary pozbawienia wolności oraz stosowania
wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
W szczególności w oparciu o akta Sądu Rejonowego w L. do sygn. II K (...) wykazał, iż J.Ł.–
będąc prawidłowo pouczony o obowiązkach wynikających z art. 75 §1 i 2 k.p.k. – nie stawił
się na wyznaczoną rozprawę i nie usprawiedliwił swojej nieobecności. Od 2005 r. do dnia
zatrzymania w dniu 4 marca 2009 r. pozostawał nieuchwytny dla wymiaru sprawiedliwości,
3
co świadczy o ukrywaniu się i uzasadnia kolejne decyzje Sądu Rejonowego w L., najpierw
o zwieszeniu postępowania karnego w sprawie do sygn. II K (...) (k. 41), poprzez zarządzenie
poszukiwania oskarżonego listem gończym (k. 45), aż po wydanie europejskiego nakazu
aresztowania (k. 88).
Zatrzymanie oskarżonego w dniu 4 marca 2009 r. oraz osadzenie go w Zakładzie
Karnym w Z. (k. 95 akt do sygn. II K) (...), umożliwiło zakończenie procesu i wydanie w dniu
18 sierpnia 2009 r. wyroku, mocą którego oskarżony J.Ł. został uznany za winnego
przestępstwa z art. 297 §1 k.k. i art. 270 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k. i skazany na karę
6 miesięcy pozbawienia wolności. Z tą samą datą Sąd orzekający wydał postanowienie
o uchyleniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, który to środek
był uprzednio dwukrotnie przedłużany, łącznie do dnia 4 września 2009 r. (k. 263, 309 i 389).
Mając na względzie uwagi poczynione na wstępie uznać należy, że w sytuacji gdy to
właśnie wnioskodawca swym postępowaniem, utrudniającym osądzenie jego sprawy,
wywołał orzeczenie o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego
aresztowania, wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie jest rażąco bezzasadny (podobnie
SA w Krakowie w postanowieniu z dnia 18.07.1996 r., II AKz 253/96, KZS 1996, Nr 7 – 8,
poz. 67). Dodatkowo wskazać wypada, że skoro Sąd Rejonowy w L. opisanym wyżej
wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt II K (...), uznał wnioskodawcę za winnego
przestępstw z art. 297 §1 k.k. i art. 270 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k. i wymierzył mu
bezwzględną karę pozbawienia wolności to nie można twierdzić, że tymczasowe
aresztowanie, zarówno w momencie podejmowania decyzji o jego zastosowaniu, jak
i w czasie dalszego stosowania, była niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.
(zob. postanowienie SN z 19.05.1979 r., IV KZ 53/79, OSNPC 1979, Nr 11, poz. 161).
Apelacja nie przytacza żadnych argumentów mogących świadczyć o tym, że
poszczególne decyzje w przedmiocie tymczasowego aresztowania, czyli najpierw o jego
zastosowaniu a następnie przedłużeniu na określony czas, były niesłuszne i to w stopniu
„niewątpliwym”. Zebrane w toku postępowania przygotowawczego dowody dostatecznie
uzasadniały, że J.Ł. popełnił przestępstwo, czego dowodem był wniesiony w sprawie akt
oskarżenia. Tym samym ustalona została przesłanka ogólna stosowania środków
zapobiegawczych (art. 249 k.p.k.). Oskarżony swoim nagannym zachowaniem udowodnił, że
uporczywie utrudnia postępowanie karne, a równocześnie okazało się, że środki o charakterze
nieizolacyjnym (zarządzenie poszukiwania oskarżonego listem gończym) są nieskuteczne.
W tej sytuacji Sąd rozpoznający sprawę był wręcz zobligowany do sięgnięcia po europejski
nakaz aresztowania, od wydania którego do zatrzymania oskarżonego minął okres ponad
16 miesięcy.
Pełnomocnik wnioskodawcy zarzuca, iż Sąd Okręgowy nie dostrzegł, że
w przedmiotowej sprawie stosowano tymczasowe aresztowanie równolegle do kary
pozbawienia wolności. Czyniąc tak, równocześnie autorka apelacji wprost odwołuje się do
ustaleń poczynionych przez Sąd orzekający właśnie w tym przedmiocie, wskazując
poszczególne decyzje, w tym dotyczące wprowadzenia z dniem 4 marca 2009 r. do
wykonania kary 1 roku pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Z.
z dnia 10 maja 2006 r., sygn. akt II K (...), czy też związane z postanowieniem Sądu
Okręgowego w Rz. z dnia 18 maja 2009 r., sygn. akt II Kop (...), o przekazanie ściganego J.Ł.
4
organom Szwecji i zastosowaniu wobec niego środka zapobiegawczego w postaci
tymczasowego aresztowania.
Jedynie z czym należy się zgodzić, to z zarzutem apelacji, iż Sąd Okręgowy nietrafnie
– w końcowej części uzasadnienia (s. 7) – zawarł sformułowanie, iż wnioskodawcy nie należy
się odszkodowanie „w szczególności, że w okresie, w którym wnioskodawca był aresztowany
odbywał on karę pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie”. Pełnomocnik
wnioskodawcy trafnie podnosi, że odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne
tymczasowe aresztowanie należy się także wtedy, gdy aresztowanie było wykonywane
równolegle z odbywaniem kary pozbawienia wolności; i przytacza między innymi wyrok
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 maja 2009 r., II AKa 99/09, Prok. i Pr. 2010, Nr 6,
poz. 32).
Odpowiadając na ten zarzut należy, po pierwsze, zauważyć, że cytowane
sformułowanie (istotnie niezasadne) zostało wyrwane z szerszego kontekstu, a mianowicie
Sąd Okręgowy w zasadniczym wywodzie wskazuje, że decyzja o zastosowaniu wobec J.Ł.
tymczasowego aresztowania była absolutnie słuszna i podyktowana postawą samego
wnioskodawcy, co tym samym wyklucza możliwość ubiegania się o odszkodowanie „za
niesłuszne tymczasowe aresztowanie”. Jak zaznaczono wyżej, jest to pogląd w pełni
uprawniony i tym samym brak podstaw do kwestionowania akurat tego stanowiska Sądu
wyrokującego.
A skoro tak, to nieuzasadnione jest oczekiwanie wnioskodawcy, iż zostanie mu
przyznane odszkodowanie tylko na tej podstawie, że tymczasowe aresztowanie, najpierw na
podstawie decyzji Sądu Rejonowego w L. w okresie od 4 marca 2009 r. do 18 sierpnia
2009 r., a następnie na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 19 maja 2009 r.,
będącego konsekwencją wydania przez władze Szwecji europejskiego nakazu aresztowania,
było wykonywane równolegle z odbywaniem kar pozbawienia wolności, w tym kary 1 roku
orzeczonej przez Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 10 maja 2006 r., sygn. akt II K (...),
której koniec przypada na dzień 4 marca 2010 r. – akta II Kop (...) k. 335.
Prawdą jest, że rygor związany z odbywaniem tymczasowego aresztowania jest
bardziej dolegliwy niż w przypadku wykonywania przez skazanego kary pozbawienia
wolności. Szczegółowe uregulowania w tym względzie zawiera przepis art. 223a § 1 – 4
Kodeksu karnego wykonawczego. Tyle tylko, że stosowanie wobec wnioskodawcy
tymczasowego aresztowania było decyzją słuszną, co już kilkakrotnie wskazywano,
podyktowaną koniecznością zapewnienia prawidłowego toku postępowania w sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w L. Skoro dotychczas stosowane środki okazały się
nieskuteczne, a oskarżony przez kilka lat w naganny sposób uchylał się od stawiennictwa na
rozprawie, Sąd orzekający wręcz zobligowany był do sięgnięcia po ów środek zapobiegawczy
o charakterze izolacyjnym.
Autorka apelacji co prawda nie używa tego argumentu, ale można dywagować, czy
z chwilą zatrzymania oskarżonego i wprowadzenia z dniem 4 marca 2009 r. do wykonania
kary 1 roku pozbawienia wolności, nie należało rozważyć uchylenia decyzji o tymczasowym
aresztowaniu, uznając, że sam fakt odbywania przez oskarżonego kary jest wystarczający do
zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć negatywnie. Po pierwsze,
wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec skazanego, będącego równocześnie
5
oskarżonym w innym procesie, nie daje należytych gwarancji, iż postępowanie sądowe może
się toczyć bez przeszkód. Taka osoba podlega bowiem wyłącznie rygorom związanym
z wykonywaniem kary pozbawienia wolności i z tej racji ma prawo między innymi do
ubiegania się o przerwę w karze (art. 153 k.k.w.), czy o warunkowe przedterminowe
zwolnienie (art. 77 i n. k.k.), rzecz jasna po spełnieniu odpowiednich warunków. Skazany
może uzyskać zezwolenie, o którym mowa w art. 141 a k.k.w., jak też korzystać z przepustek
wymienionych w art. 91 pkt 7 i art. 92 pkt 9 k.k.w., nagród wymienionych w art. 138 §1 pkt 7
i 8 k.k.w., a także zezwolenia wymienionego w art. 165 §2 k.k.w. Wszystkie one wiążą się
z opuszczeniem na określony czas zakładu karnego, a tym samym mogą pozostawać w kolizji
z potrzebami wynikającymi z prowadzonego postępowania sądowego, nie mówiąc już o tym,
że taki skazany – w pełni przecież świadomy grożącej mu odpowiedzialności karnej, wcale
często w znacznym rozmiarze – nie może być skłonny do wykorzystania faktu opuszczenia
(choćby tylko czasowego) zakładu karnego w celu ucieczki lub ukrywania się albo w inny
sposób utrudniania postępowania karnego. Po drugie, stosowanie tymczasowego aresztowania
wobec osoby, co do której wykonywana jest kara pozbawienia wolności w innej sprawie,
pozwala sądowi rozpoznającemu sprawę czynić to w sposób wolny od innych zakłóceń,
związanych, choćby z przetransportowaniem skazanego do innego zakładu karnego, często
odległego od siedziby sądu a meriti, czy też przekazaniem takiego oskarżonego do dyspozycji
innego sądu.
Podobne argumenty legły u podstaw decyzji Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 18 maja
2009 r., sygn. akt II Kop (...), w przedmiocie przekazania ściganego J.Ł. organom Szwecji
i zastosowania wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania
(art. 607 l §1 k.p.k). Także i w tej sytuacji trudno oczekiwać, by procesujący w sprawie Sąd
Okręgowy nie podejmował decyzji o stosowaniu tymczasowego aresztowania, skoro –
niezależnie od wagi zarzutów wynikających z treści ENA, otrzymanego od uprawnionego
organu Szwecji – ścigany wcześniejszym zachowaniem udowodnił, że nie zamierza stosować
się do rygorów prawa.
Z uwagi na powyższe jako bezprzedmiotowe jawią się dalsze uwagi apelacji, w tym
związane z sygnalizowanymi wyżej dolegliwościami wynikającymi z treści art.
223 a Kodeksu karnego wykonawczego. Ograniczenia, o których mowa w tym przepisie,
stanowią logiczną konsekwencję postawy oskarżonego, który w uporczywy sposób utrudniał
postępowanie karne i same przez się nie dają żadnego tytułu do dochodzenia odszkodowania
i zadośćuczynienia w oparciu o przepis art. 552 §4 k.p.k. Powtórzyć wypada, że Sąd
Rejonowy w L. uchylił tymczasowe aresztowanie z chwilą wydania wyroku, a więc bez
wyczekiwania na jego prawomocność, co stanowi widomy dowód, iż środek ten był
stosowany jedynie w niezbędnym zakresie.
Mając to na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku.
Orzeczenie wydano na podstawie art. 437 §1 k.p.k. oraz art. 456 k.p.k., zaś o kosztach
procesu za postępowanie odwoławcze rozstrzygnięto na podstawie art. 554 §2 k.p.k. w zw.
z art. 635 k.p.k. i art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U.
2002 r., Nr 123, poz. 1058 ze zm.) w zw. z §14 ust. 6 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
6
7