pełny tekst
Transkrypt
pełny tekst
ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 3 (157) 2010 ISSN 1731-8157 Sławomir BIRUK Piotr JAŚKOWSKI HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ REALIZACJĄ PROCESÓW NA DZIAŁKACH ROBOCZYCH W artykule jest rozważany problem zapewnienia ciągłości robót na frontach (działkach) roboczych przy projektowaniu realizacji przedsięwzięć wieloobiektowych. Szybka realizacja zadań na obiektach i równomierne wykorzystanie (czy zużycie zasobów) są możliwe do uzyskania dzięki zastosowaniu potokowych metod organizacji, stanowiących rozwinięcie klasycznej metody pracy równomiernej. Brygady realizujące poszczególne procesy realizują je na wydzielonych frontach roboczych. Kolejność realizacji niejednorodnych obiektów lub ich części – ustalona w sposób jednakowy dla wszystkich wykonawców – wpływa na czas realizacji przedsięwzięcia. Problem ustalenia optymalnej kolejności powierzania frontów robót brygadom zalicza się do klasy permutacyjnych problemów szeregowania zadań. W artykule przedstawiono sposoby modelowania dodatkowych ograniczeń – charakterystycznych również dla działań w warunkach kryzysowych – umożliwiające zastosowanie w harmonogramowaniu algorytmów opracowanych do rozwiązania problemu komiwojażera. Słowa kluczowe: szeregowanie zadań, harmonogramowanie, ciągłość realizacji robót na działkach roboczych, potokowe metody organizacji, przedsięwzięcia budowlane wieloobiektowe Sporządzając harmonogram robót, można stosować dwa podejścia: predyktywne zwane też proaktywnym, w którym tworzy się harmonogram odporny na zakłócenia (ang. robust schedule), oraz reaktywne, które polega na aktualizacji harmonogramu, jako reakcji na wpływ zjawisk losowych. Sytuacje kryzysowe mogą powodować konieczność weryfikacji istniejących planów lub opracowywania nowych. Stosowane metody harmonogramowania, w odpowiedzi na pojawiające się zaburzenia, powinny dawać możliwość dostosowania planów do nowych warunków realizacyjnych. Zaktuali- - - WPROWADZENIE - - - dr inż. Sławomir BIRUK, dr inż. Piotr JAŚKOWSKI – Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ… zowany harmonogram powinien spełniać pierwotne założenia, jak np. ciągłość realizacji obiektów budowlanych, dotrzymanie terminu dyrektywnego. Obiekty, a także ich części (działki robocze), w wielu przypadkach, mogą być wykonywane w dowolnej kolejności, np. budowa osiedla domków jednorodzinnych, rozbudowa sieci dróg czy prowadzenie prac remontowych lub realizacja zleceń dla różnych inwestorów. Problem ustalania optymalnej kolejności realizacji obiektów budowlanych dla różnych funkcji celu i ograniczeń był przedmiotem badań m.in. w Politechnice Wrocławskiej (J. Mrozowicz [20], Z. Hejducki [12] – model macierzowy, sprzężenia czasowe, minimalizacja czasu) oraz w Wojskowej Akademii Technicznej (R. Marcinkowski [17] – kryteria czasowo-kosztowe; różna kolejność zajmowania obiektów przez poszczególne brygady). Autorską metodę rozwiązania analizowanego problemu, bazującą na metodzie podziału i ograniczeń, przedstawił J. Mrozowicz [20], określając ciągłą realizację procesów na działkach roboczych mianem metody organizacji budowy z zerowymi sprzężeniami między frontami robót. Analiza dokonana przez M. Podolskiego [22] wskazuje na istotny związek zagadnień harmonogramowania robót budowlanych z teorią szeregowania zadań. Modeluje ona funkcjonowanie rzeczywistych systemów wytwarzania i produkcji przemysłowej. Problemy szeregowania zadań znajdują się w obszarze zagadnień poruszanych w ramach badań operacyjnych, optymalizacji dyskretnej, programowania kombinatorycznego. Analizowany problem w teorii szeregowania zadań jest określany mianem permutacyjnego problemu przepływowego z ograniczeniem „no-wait” (bez czekania). Do jego rozwiązania opracowano wiele specjalizowanych algorytmów dokładnych, wykorzystujących schemat podziału i ograniczeń oraz algorytmy heurystyczne i metaheurystyczne. Problem ten jest również rozwiązywany za pomocą algorytmów opracowanych dla zagadnienia komiwojażera [2]. Podejście to stanowiło podstawę dalszych badań – budowy modelu zagadnienia ustalania minimalnego czasu realizacji przedsięwzięcia z uwzględnieniem dodatkowych warunków w postaci ustalonej kolejności dla wybranych obiektów czy działek oraz ograniczeń czasowych ciągłej realizacji procesów na działkach. 1. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU - - - - - Przedsięwzięcie obejmuje realizację złożonego procesu budowlanego na n niejednorodnych działkach roboczych. Złożony proces budowlany podzielono na procesy prostsze powierzane do wykonania brygadom roboczym (o niezmiennym składzie kwalifikacyjnym i liczebności) zajmującym w ustalonej kolejności poszczególne działki robocze (wydzielone fronty robót na obiektach). Pomiędzy wielkością działek a pracochłonnością robót na działkach roboczych (a tym samym czasami wykonania procesów na działkach roboczych) brakuje zależności wprost proporcjonalnej lub – jeżeli taka zależność istnieje – jest ona różna dla poszczególnych procesów. Celem projektowania jest harmonogram z minimalnym cyklem realizacji przedsięwzięcia. Na czas realizacji wpływa kolejność zajmowania działek roboczych przez brygady, a także czas realizacji poszczególnych procesów przez brygady. Szybka reali341 Sławomir BIRUK, Piotr JAŚKOWSKI zacja zadań na działkach roboczych wymaga maksymalnego stopnia wykorzystania dostępnych frontów robót. Liczebność poszczególnych brygad – zgodnie z zasadami projektowania pracy równomiernej [14] – należy ustalać jako maksymalne tak, aby długości ich frontów pracy były równe długości frontów robót na działkach o najmniejszych pracochłonnościach. Na każdej działce i ( i I , I 1, 2, ..., n) musi być zrealizowany ciąg procesów j ( j J , J 1, 2, ..., m) w tej samej, ustalonej kolejności technologicznej. Czas wykonania robót przez brygadę j na działce i wynosi ti , j . Termin rozpoczęcia pierwszego procesu na pierwszej działce jest równy 0 ( t1r,1 0 ) (rysunek 1). brygada / proces t1,m m t1,m-1 t2,m t2,m-1 t3,m t3,m-1 tn-2,m tn-2,m-1 tn-1,m-1 tn-1,m tn,m tn,m-1 m-1 . . . 2 t1,2 t1,1 t2,2 t2,1 t3,2 t3,1 tn-2,2 tn-2,1 tn-1,2 tn-1,1 tn,2 tn,1 1 d1,2 d2,3 … d n-2,n-1 dn-1,n czas Rys. 1. Cyklogram dla ciągłej realizacji procesów na działkach roboczych Źródło: Opracowanie własne Ciągła realizacja procesów na działkach roboczych oznacza rozpoczynanie kolejnego procesu w ciągu technologicznym na poszczególnych działkach bezpośrednio po zakończeniu procesu poprzedzającego. Warunek ciągłości można zapisać w postaci następującej zależności: tiz, j tir, j 1, i I j J \ m, (1) gdzie: tir, j , tiz, j – odpowiednio termin rozpoczęcia i zakończenia procesu realizowanego przez brygadę j na działce i. Pomiędzy terminem rozpoczęcia i zakończenia procesu istnieje zależność: tiz, j tir, j ti, j , i I j J . (2) Każda brygada może rozpocząć wykonanie procesu na kolejnej działce, po jego zakończeniu na działce poprzedniej: - - - - - tir1, j tiz, j , i I \ 1 j J . (3) Warunki (1)–(3) determinują minimalny okres du, v v u 1 pomiędzy rozpoczynaniem pierwszego procesu w ciągu technologicznym przez pierwszą brygadę na 342 HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ… kolejnych działkach u i v. Minimalny okres d u , v można obliczyć na podstawie zależności [20]: du,v tu ,1 tu ,1 tu , 2 tv,1 max , u I \ n, v I . m m 1 tu , j t v , j j 1 j 1 (4) Analizowany problem polega na wyznaczeniu optymalnej permutacji działek, dla której czas realizacji przedsięwzięcia jest minimalny. Czas realizacji wszystkich procesów na wszystkich działkach roboczych można wyznaczyć ze wzoru: n 1 m u 1 j 1 T du , v tn, j , v u 1 . (5) 2. MODEL MATEMATYCZNY PROBLEMU Analizowany problem można modelować, stosując analogiczne podejście, jak w zagadnieniu komiwojażera. Niech G V , A oznacza graf skierowany, w którym V 1, 2, ..., n jest zbiorem wierzchołków grafu (tożsamym ze zbiorem działek roboczych), a A V V u, v | u, v 1, 2, ..., n 1 jest zbiorem łuków łączących wierzchołki grafu. Dla każdej możliwej kombinacji par obiektów ustalamy cu , v – przyrost czasu realizacji przedsięwzięcia przy realizacji procesów w pierwszej kolejności na działce u, następnie na działce v: m m r 1 r 1 cu , v du , v tv, r tu , r u, v V . (6) Wartości te można zestawić w macierzy kwadratowej, odpowiadającej macierzy odległości (czasu) w zagadnieniu komiwojażera: C cu,v , u, v V . (7) Zagadnienie minimalizacji łącznego czasu bezczynności brygad z zachowaniem ciągłości pracy na obiektach możemy sprowadzić do problemu komiwojażera (poszukiwania minimalnego cyklu Hamiltona), wprowadzając fikcyjny obiekt (wierzchołek n+1) połączony łukami u, n 1, n 1, u u V ), dla których: - m cn 1, v tv, j , v V , cu , n 1 0, u V . (8) Zadanie ustalenia optymalnej kolejności realizacji obiektów można zapisać w następującej postaci: - - - - j 1 343 Sławomir BIRUK, Piotr JAŚKOWSKI n 1 n 1 min : T cu ,v xu ,v (9) u 1 v 1 n 1 xu,v 1, u V n 1 (10) xu,v 1, v V n 1 (11) xu,v S 1, S V n 1, S 2 , (12) u 1 n 1 v 1 n 1 n 1 u 1 v 1 gdzie: 1, jeżeli obiekt v jest realizowany bezpośrednio po u xu , v , u, v V n 1 0, w przeciwnymprzypadku Warunki (10)–(11) zapewniają uzyskanie zamkniętej drogi przechodzącej przez wszystkie wierzchołki grafu (łącznie z fikcyjnym), natomiast warunek (12) – że droga ta zawiera tylko jeden cykl. 3. METODY ROZWIĄZANIA PROBLEMU Z DODATKOWYMI OGRANICZENIAMI Problem komiwojażera (ATSP – Assymetric Travel Salesman Problem) jest przykładem problemu NP-trudnego. Do rozwiązania tego problemu opracowano wiele algorytmów dokładnych i przybliżonych. Metody dokładne bazują na metodzie podziału i ograniczeń (m.in. metoda Little’a [16], D.L. Millera i J.F. Pekny’ego [18]). Model matematyczny problemu bez ograniczenia (12) jest tożsamy z modelem zagadnienia rozmieszczenia, do rozwiązania którego można zastosować m.in. algorytm R. L. Ackoffa i M. Sasieniego R. L. (tzw. węgierski) oraz J. Munkresa [11, 13, 23]. Eliminacja subcykli może być dokonana za pomocą procedury zaproponowanej przez W.L. Eastmana [10]. Ze względu na przestrzeń rozwiązań dopuszczalnych o liczebności n!, złożoność obliczeniowa algorytmów dokładnych ogranicza możliwość ich zastosowania do rozwiązywania dużych zagadnień praktycznych. Z tego powodu są tworzone algorytmy heurystyczne, m.in. J. Bresta i J. Zerovnika [5], J. Cirasella [8], H. Kaplana [15], T. Zhanga [24] oraz są stosowane metaheurystyki [25]. Przykłady zastosowania wybranych algorytmów do rozwiązania problemu harmonogramowania przedstawiono w pracy [4]. Konieczność realizacji robót w pierwszej kolejności na ustalonym froncie i* V wynika zazwyczaj ze względów ekonomicznych (przyspieszenie obrotu środków finansowych poprzez realizację zlecenia najbardziej dochodowego, zachowanie płynności finansowej przedsiębiorstwa) lub z pilnej potrzeby zaspokojenia oczekiwań społecznych (np. przy działaniu w sytuacji kryzysowej). Ustalona działka będzie realizowana - - - - - Zastosowany sposób modelowania rozważanego problemu harmonogramowania umożliwia w prosty sposób uwzględnienie dodatkowych ograniczeń. Poprzez zmianę parametrów modelu można ustalać m.in. numer działki, która musi być zrealizowana w pierwszej kolejności, lub kolejność realizacji podzbioru działek. 344 HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ… w pierwszej kolejności, gdy zmodyfikowane zostaną niektóre dane w macierzy C w sposób następujący: cn 1, v , v V \ i* . (13) Konieczność realizacji zbioru działek V * V w ustalonej kolejności i*p i*p 1 ... ik* może wynikać ze względów konstrukcyjnych (np. w budynkach wielokondygnacyjnych, gdzie działkę stanowi kondygnacja obiektu) lub użytkowych (przekazywanie obiektów do użytkowania zgodnie z ustalonymi etapami). Dane w macierzy C dla takich ograniczeń realizacyjnych należy zmodyfikować w sposób następujący: a) usunąć z macierzy wiersze i kolumny o numerach i*p 1, i*p 2 , ..., ik* 1 ; b) pozostałe c* i p ,v wartości zmienić , v V \ ik* oraz c * ik , i *p następująco: c u , ik* , u V \ i*p , . W obu przypadkach do rozwiązania zadań można zastosować opisane wyżej algorytmy opracowane dla ATSP. Bardziej złożonym zagadnieniem jest problem harmonogramowania przedsięwzięć z ustalonymi przedziałami czasu ciągłej realizacji działek. W warunkach deterministycznych, gdy znany jest czas realizacji wszystkich procesów na poszczególnych działkach roboczych, ograniczenia czasowe można odnieść do terminów zakończenia robót na działkach roboczych. W modelu problemu komiwojażera są one tożsame z podaniem przedziałów czasu, w których muszą odbyć się „wizyty” w poszczególnych „miejscowościach” (wierzchołkach grafu). Taka modyfikacja zagadnienia jest znana w literaturze jako problem komiwojażera z ograniczeniami czasowymi (ATSPTW – Assymetric Travel Salesman Problem with Time Windows). Do jego rozwiązania stworzono szereg algorytmów dokładnych, heurystycznych i metaheurystycznych, m.in. [1, 3, 9, 19, 21], również dla warunków niedeterministycznych [6,7]. 4. PRZYKŁAD Dana jest macierz czasów wykonania czterech procesów na pięciu działkach: t 7 6 4 2 7 5 4 2 4 . 2 8 2 7 1 3 Na podstawie zależności (4) obliczono wzajemne opóźnienia d u , v : - - - - - i, j 5 3 1 3 6 345 Sławomir BIRUK, Piotr JAŚKOWSKI du,v 13 15 13 8 3 10 7 3 1 2 2 1 . 3 8 8 3 8 10 12 10 Elementy macierzy C (przyrosty czasu realizacji przedsięwzięcia przy realizacji procesów w pierwszej kolejności na działce u, następnie na działce v) ustalono na podstawie zależności (8)–(9); przyjmują one następujące wartości: cu,v 8 4 6 3 0 8 4 5 3 0 12 8 6 7 0 . 10 10 4 5 0 13 10 6 8 0 22 17 11 15 17 Przykład rozwiązano za pomocą algorytmu heurystycznego [5], stosując gotowe oprogramowanie dostępne na stronie http://hagaregn.org.uk/npsudoku/tsp.html. Optymalna kolejność działek (po odrzuceniu z optymalnego cyklu działki fikcyjnej o numerze 6) jest następująca: 3 2 4 1 5 . Harmonogram robót realizowanych na działkach w optymalnej kolejności przedstawiono na rysunku 2 (czas realizacji 37 dni, krótszy o 8 dni w stosunku do kolejności działek zgodnej z ich numeracją). - Najdłuższy czas realizacji przedsięwzięcia jest równy 50 dni, przy realizacji działek w odwrotnej kolejności: 5 1 4 2 3 . - Rys. 2. Harmonogram realizacji przedsięwzięcia dla optymalnej kolejności działek roboczych - - - Źródło: Opracowanie własne 346 HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ… PODSUMOWANIE Opracowanie (lub aktualizacja) harmonogramu realizacji robót budowlanych, zapewniającego ciągłość pracy na działkach roboczych (czy obiektach), przy jednoczesnym skróceniu czasu realizacji, może być jednym z kluczowych czynników zwiększenia efektywności działania przedsiębiorstwa budowlanego, poprzez skracanie cykli realizacji obiektów i okresu zamrażania środków obrotowych. Proponowana metoda optymalizacji harmonogramu z zapewnieniem ciągłości pracy na działkach roboczych, która sprowadza permutacyjny problem szeregowania zadań do – powszechnie znanego i dobrze opisanego w literaturze badań operacyjnych – problemu komiwojażera ma tę zaletę, że można wykorzystać gotowe, łatwo dostępne oprogramowanie. W prosty sposób można – modyfikując parametry modelu – uwzględniać dodatkowe ograniczenia (np. numer działki realizowanej w pierwszej kolejności), istotne do uwzględnienia w sytuacjach kryzysowych. Rozwiązanie zadania z ograniczeniami czasowymi jest możliwe przy zastosowaniu gotowych algorytmów opracowanych dla problemu ATSPTW. Praca została sfinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (grant nr N N506 254637). LITERATURA [1] Ascheuer N., Fischetti M., M. Grötschel M., Solving asymmetric travelling salesman problem with time windows by branch-and-cut, [in:] “Mathematical Programming”, 90 (2001), pp. 475-506. [2] Bagchi T.P., Gupta J.N.D., Sriskandarajah Ch., A review of TSP based approaches for flowshop scheduling, [in:] “European Journal of Operational Research”, 169(3) (2006), pp. 816-854. [3] Bianco L., Mingozzi A., Ricciardelli S., Dynamic programming strategies and reduction techniques for the travelling salesman problem with tie windows and precedence constraints, [in:] “Operations Research”, 45 (1997), pp. 365-377. [4] Biruk S., Jaśkowki P., Analiza algorytmów minimalizacji przestoju brygad roboczych przy ciągłej realizacji obiektów budowlanych, [w:] „Przegląd Budowlany”, 11 (2005), s. 37 – 40. [5] Brest J., Žerovnik J., An approximation algorithm for the asymmetric traveling salesman problem, [in:] “Ricerca Operativa”, 28 (1999), pp. 59–67. [6] Campbell A.M., Thomas B.W., Runtime reduction techniques for the probabilistic traveling salesman problem with deadlines, [in:] “Computers & Operations Research”, 36(4) (2009), pp. 1231-1248. [8] Cirasella J., Johnson D.S., McGeoch L.A., Zhang W., The asymmetric traveling salesman problem: Algorithms, instance generators, and tests, [in:] “Lecture Notes in Computer Science”, 2153 (2001), pp. 32-59. - - - - - [7] Chang T.-S., Wan Y.-W., OOI W.T., A stochastic dynamic traveling salesman problem with hard time windows, [in:] “European Journal of Operational Research”, 198(3) (2009), pp. 748-759. 347 Sławomir BIRUK, Piotr JAŚKOWSKI [9] Dumas Y., Desrosiers J., Gelinas E., Solomon M.M., An optimal algorithm for the travelig salesman problem with time windows, [in:] “Operations Research”, 4(2) (1995), pp. 367-371. [10] Filipowicz B., Badania operacyjne, [w:] Wybrane metody obliczeniowe i algorytmy, cz. 1, F.H.U Poldex, Kraków 1997. [11] Goddard L., S., Metody matematyczne w badaniach operacyjnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966. [12] Hejducki Z., Sprzężenia czasowe w metodach organizacji złożonych procesów budowlanych, [w:] Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocławskiej, Monografie nr 34, 2000. [13] Ignasiak E., Badania operacyjne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001. [14] Jaworski K.M., Metodologia projektowania budowy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. [15] Kaplan H., Lewenstein M., Nira S., Sviridenko M., A 2/3 Aproximation For Maximum Asymmetric TSP Be Decomposing Directed Regular Multigraphs, Foundations of Computer Science (FOCS) (2003), pp. 56-67. [16] Little J.D.C., Murty K.G., Sweeney D.W., Karel C., An Algorithm for the Traveling Salesman Problem, [in:] “Operations Research”, 11(6) (1963), pp. 972-989. [17] Marcinkowski R., Metody rozdziału zasobów realizatora w działalności inżynieryjno - budowlanej, WAT, Warszawa 2002. [18] Miller D.L., Pekny J.F., Exact Solution of Large Asymmetric Traveling Salesman Problems, [in:] “Science”, 251(4995) (1991), pp. 754 - 761. [19] Mingozzi A., Bianco L., Ricciardelli S., Dynamic programming strategies for the travelling salesman problem with time windows and precedence constraints, [in:] “Operations Research”, 45 (1997), pp. 365-377. [20] Mrozowicz J., Metody organizacji procesów budowlanych uwzględniające sprzężenia czasowe, Dolnośląskie Wydawnictwa Edukacyjne, Wrocław 1997. [21] Pesant G., Gendreau M., Potvin J.-Y., Rousseau J.M., 1998. An exact constraint logic programming algorithm for the travelling salesman problem with time windows, Transportation Science 32 (1998), pp. 12-29. [22] Podolski M., Analiza nowych zastosowań teorii szeregowania zadań w organizacji robot budowlanych, Praca doktorska, Wrocław 2008. [24] Zhang T., Li W., Li J., An improved approximation algorithm for the ATSP with parameterized triangle inequality, [in:] “Journal of Algorithms”, 64 (2-3) (2009), pp. 74-78. [25] Xing L.-N., Chen Y.-W, Yang K.-W., Hou F., Shen X.-S., Cai H.-P., A hybrid approach combining an improved genetic algorithm and optimization strategies for the - - - - - [23] Stark R. M., Nicholls R.L., Matematyczne podstawy projektowania inżynierskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979. 348 HARMONOGRAMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ WIELOOBIEKTOWYCH Z CIĄGŁĄ… asymmetric traveling salesman problem, Engineering Applications of Artificial Intelligence 21(8) (2008), pp. 1370-1380. SCHEDULING CONSTRUCTION OF MULTI-OBJECT PROJECTS: PROBLEM OF WORKS CONTINUITY IN CONSECUTIVE UNITS Summary The paper investigates the problem of works continuity in consecutive units (sections) the whole scope of works of a multi-object project has been divided into. Rapid completion of tasks is possible to achieve owing to a classic Line-of-Balance approach being the extension of planning methods used for repetitive production processes. Crews of workers responsible for particular processes complete their tasks related to the units. The problem described in the paper concerns a situation when the units are non-uniform in terms of workload, and the order in which the crews move from unit to unit is fixed and the same for all crews. This order is the key factor affecting the project makespan. The problem of finding the optimal order of units can be classified as a permutation flowshop sequencing problem. The paper presents a modeling method that facilitates the application of the “travelling salesman problem” algorithm to solving scheduling problems with additional constraints. Key words: sequencing of tasks, scheduling, works continuity in consecutive units, stream methods of work organization, multi-object projects - - - - - Artykuł recenzował: płk dr hab. inż. Dariusz SKORUPKA, prof. nadzw. WSOWL 349