cięcie drzew

CIĘCIE DRZEW
Trudno przecenić rolę drzew i terenów zielonych w środowisku miejskim.
Przyzwyczailiśmy się, że stanowią one nieodłączny element krajobrazu większości miast
natomiast większość osób nie zdaje sobie sprawy, jak ogromne korzyści przynoszą nam
drzewa w mieście. Tereny obsadzone roślinnością (drzewami) są zdrowsze pod wieloma
względami, co jako pierwsi dostrzegli i docenili badacze amerykańscy. Wykazano, że
mieszkańcy zadrzewionych dzielnic rzadziej przebywają w szpitalach, a chorując potrzebują
mniej lekarstw. Dowiedziono, że rekonwalescenci po operacjach chirurgicznych, zdrowieją
szybciej w pokojach z widokiem na zieleń (drzewa). Drzewa poprawiają jakość powietrza,
którym oddychamy; pomagają je ochłodzić i odświeżyć. 60-letnia sosna produkuje w ciągu
doby tyle tlenu ile potrzebują 3 osoby, potrzeba jednak tych 60 lat aby do tego dorosła.
Wyrośnięty buk zaspokaja potrzeby 14 osób. Najbardziej skuteczne są duże i stare drzewa.
Przykładowo, 100-letni buk „wytwarza” w ciągu godziny 1200 litrów tlenu. Taką ilość tlenu
jest w stanie „wytworzyć” dopiero posadzenie około 2700 młodych drzewek. Kiepsko
wychodzimy więc na tym, kiedy wycinamy duże drzewo, nawet gdy posadzimy równocześnie
1000 nowych. Drzewa i krzewy usuwają też z powietrza dwutlenek węgla. Szacuje się, że
jedno duże drzewo (25 m wysokości) usuwa w ciągu dnia z otoczenia tyle samo dwutlenku
węgla, ile emitują domy jednorodzinne. Liście zatrzymują kurz (pyły) oraz pomagają usuwać
z atmosfery toksyczne substancje pochłaniają nieprzyjemne odory, zastępując je
przyjemniejszymi, naturalnymi zapachami. Zatrzymują i usuwają z otoczenia szereg
składników tworzących w miastach smog takich jak: ozon, tlenek węgla, tlenki azotu,
amoniak i pewne ilości dwutlenku siarki. Przy tym, wielkie drzewa usuwają 60-70 razy
więcej zanieczyszczeń niż drzewa małe, a drzewa liściaste radzą sobie z nimi lepiej niż
iglaste. Dobrze usytuowane drzewa są buforem chroniącym przed hałasem miejskim – mogą
obniżać jego poziom nawet o 50%. Drzewa chronią nasze zasoby wodne, zatrzymując wodę i
wilgoć w glebie. Ich korzenie ułatwiają powolne przesiąkanie deszczówki do gruntu
oczyszczając ją i odciążając
kanalizację burzową. Niewiele osób wie, że rosnące przy
drogach, budzące różne kontrowersje drzewa przedłużają żywotność nawierzchni asfaltowych
z 7-10 lat do 20-25 lat; zacieniają nawierzchnię, chroniąc ją przed szybkim uwalnianiem
związków asfaltowych i pozostawieniem zlepianego przez nie kruszywa bez odpowiedniej
ochrony. Ponadto drzewa korzystnie wpływają na naszą psychikę, działają kojąco na nerwy i
uspokajają emocje.
Dlatego też zanim podejmiemy decyzję o wycięciu drzewa lub o intensywnych cięciach
korekcyjnych, powinniśmy się głęboko zastanowić i zlecić to osobom o wysokich
kwalifikacjach i przestrzegającym zasad etyki zawodowej.
Pielęgnowanie drzew, jako działalność zawodowa, ma bardzo długie tradycje. W tym okresie
ewoluowały. Działalność ta początkowo miała charakter amatorski. Dopiero w latach 60.-70.
XX w. stała się w Europie dość powszechnym rzemiosłem. Narastająca świadomość
znaczenia drzew zbiegła się z postępującym pogorszeniem ich warunków siedliskowych, w
połączeniu z coraz większą jakością i dostępnością urządzeń mechanicznych takich
jak
pilarki spalinowe, wiertarki itp. zaowocowało to rozwojem technik pielęgnacji, opartych na
zasadach „twardej” pielęgnacji drzewa starego i osłabionego, co było w sprzeczności
z
mechanizmami ochronnymi drzewa. Dopuszczano do radykalnego pomniejszania aparatu
asymilacyjnego,
cięcia wykonywano poza okresem wegetacyjnym, malowano rany lub
przybijano do nich blaszane „kaptury”, które utrudniały przesychanie i powstawanie
odpowiednich warunków do tworzenia się barier ochronnych w drewnie. Czyszczenia
ubytków
powodowało niszczenie bariery ochronnej wokół ubytku. Podstawowe
nieprawidłowości, pojawiające się przy leczeniu drzew, wynikały z błędnych założeń,
nietrafnych porównań oraz interpretacji, które nie uwzględniały różnic między organizmami
roślinnymi a zwierzęcymi. Zwiększające się zapotrzebowanie na profesjonalne pielęgnowanie
drzew, a także wątpliwości dotyczące konsekwencji stosowanych w nim metod spowodowały
podjęcie badań naukowych w kilku europejskich ośrodkach naukowych. Ich wyniki oraz
dyskusje, poświęcane w latach 80. i 90. XX w. wadom i zaletom dotychczasowych metod
pielęgnacji, spowodowały zasadnicze zmiany w teorii i praktyce pielęgnowania drzew.
Zmieniło się spojrzenie na istotę drzewa, jego relacje ze środowiskiem, w tym z hubami i
szkodnikami. Poznane zostały kolejne mechanizmy ochronne drzew. Zaowocowało to
powstaniem nowej dziedziny nauki jaką jest arborystyka.
Nowoczesne spojrzenie na organizm jakim jest drzewo oraz postrzeganie go jako
elementu całego środowiska spowodowało ustalenie zasad, według których przeprowadza się
prace pielęgnacyjne na drzewach. Obok zapewnienia lub/i poprawy warunków siedliskowych
cięcie jest jednym z głównych zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych.
Wyróżniamy dwa główne zakresy cięcia drzew.
1. Cięcie pielęgnacyjne wykonywane niejako w „interesie drzewa”. Celem cięcia
pielęgnacyjnego jest rozwój i utrzymanie zdrowych, bezpiecznych oraz właściwych
pokrojowo koron. Cięcie pielęgnacyjne zastępuje naturalne procesy odrzucania gałęzi.
2. Cięcie bezpieczeństwa wykonywane dla ograniczenia zagrożenia otoczenia przez drzewo.
Podział ten jest istotny ze względu na skutki dla drzewa, pozytywne w pierwszym
i negatywne w drugim przypadku. Przy czym konieczność wykonywania cięcia
bezpieczeństwa jest z reguły konsekwencją braku lub niewłaściwej pielęgnacji lub zdarzenia
losowego.
Pomijając cięcia drzew młodocianych na etapie produkcji szkółkarskiej pierwsze cięcia
wykonujemy tuż po posadzeniu i mają one za zadanie zmniejszenie powierzchni
asymilacyjnej i dopasowanie jej do zmniejszonej objętości korzeni.
W ramach cięć pielęgnacyjnych wyróżniamy następujące rodzaje cięć:
Usuwanie posuszu; usuwamy suche i obumierające gałęzie, zwłaszcza wtedy gdy ich
opadanie stwarza zagrożenie dla otoczenia. W parkach czy zieleńcach z dala od ciągów
komunikacyjnych suche gałęzie mogą być ze względów ekologicznych pozostawiana. Gałęzie
zainfekowane należy usuwać wtedy, gdy stanowią źródło dalszej infekcji.
Prześwietlenie korony; celem tego cięcia jest: zmniejszenie oddziaływania wiatru, poprawa
dostępności światła. Prześwietlenie wykonywane regularnie nie powinno przekraczać 5-10%
maksymalnie do 15% masy asymilacyjnej. Cięcie dokonywane jest równomiernie w całej
koronie w obrębie gałęzi cienkich Ø 1,0 – 3,0 cm, drobnych gałęzi Ø 3,0 -5,0 cm i nie może
wpłynąć na pokrój drzewa.
Przy drzewach starych poprzez prześwietlenie korony próbuje się pobudzić je do regeneracji i
odbudowy korony bliżej pnia. Z fizjologicznego punktu widzenia jest to skrócenie transportu
wody. Jest to więc próba odmłodzenia albo rewitalizacji starego drzewa, o coraz mniej
wydolnym systemie korzeniowym.
Korekcja korony wykonuje się na drzewach o koronach zdeformowanych, np. w wyniku
zaniedbań, źle przeprowadzonych cięć , rosnących w nienormalnych warunkach jak np.
ocienienie, silne wiatry. Polega ono na usuwaniu niepotrzebnych pędów konkurencyjnych i
zapobieganiu niepożądanym kierunkom rozwoju korony. W ramach korekcji korony
podobnych zabiegów wymagają poszczególne gałęzie. Ten cel zmusza niekiedy do cięcia
nawet średnich gałęzi(powyżej 5cm Ø). Korekcja korony będzie konieczna w przypadku
kolizji z budynkami, urządzeniami miejskimi itd.
Częściowa redukcja korony wykonywana jest dla zmniejszenia jej wymiarów, odciążenia
korony o tendencji wychylania się od pionu czyli poprawienia statyki. Cięcie odbywa się
w Ø 1,0 – 3,0 cm, drobnych gałęzi Ø 3,0 -5,0 cm i ew. średnich gałęzi Ø 5,0 -10,0 cm. Zakres
cięcia nie powinien przekroczyć 30% masy asymilacyjnej. Wskazane jest rozważenie
etapowania prac na kilka lat. Typowy pokrój powinien być zachowany, korona powinna się
dalej rozwijać w sposób normalny.. Podstawowy cel to przywrócenie bezpiecznej statyki
drzewa. Możemy ograniczyć zakres takich cięć przez zastosowanie wiązań elastycznych,
które znacząco poprawiają statykę drzewa.
Odtworzenie korony jest szczególnym rodzajem cięcia na drzewie, którego korona uległa
zniszczeniu. Wykorzystujemy tutaj część
gałęzi powstałych z pączków śpiących
tzw. reiteratów pozostawiając te, które dadzą nam zalążek przyszłej korony.
Oczywiście poszczególne rodzaje pielęgnowania drzewa w praktyce zachodzą na siebie,
tzn. silne prześwietlenie przybiera znamiona odciążenia korony i może przechodzić w
częściową redukcje korony. Cele cięcia zmieniają się częściowo wraz z wiekiem i stanem
drzewa. Podczas gdy cięciu młodych drzewek przyświeca jako główny cel formowanie
korony, drzewom dojrzałym należy się położenie nacisku na prześwietlenie i korekcje korony,
a nawet częściową redukcje korony to przy drzewach starych obok częściowej redukcji
korony konieczna będzie odtwarzanie korony.
Cięcie drzew iglastych
Drzewa iglaste źle znoszą cięcie i generalnie nie wymagają cięcia poza cięciem formującym.
Słabo wytwarzają bariery ochronne. Znanym objawem obronnym jest zalewanie ran żywicą.
Stosunkowo najlepiej cięcie znoszą żywotniki, cisy, cyprysiki, modrzewie i dlatego często
są używane do formowania strzyżonych żywopłotów i szpalerów.
Nie dopuszczalne jest ogławianie drzew, polegające na całościowym usuwaniu górnych
partii pnia czy konarów. Powoduje to zaburzenie równowagi energetycznej drzewa, co
prowadzi do jego stopniowego zamierania. Niektóre gatunki znoszą wprawdzie ogłowienie
ale drzewo jest docelowo zniszczone.
W czasie wykonywania cięć obowiązuje kilka podstawowych zasad:
1. cięcie zawsze wykonujemy na tzw. obrączkę, , czyli nieco skośnie w tym miejscu, gdzie
kończy się pierścieniowe zgrubienie gałęzi czy konara zwane obrączką. Znajdują się tam
tkanki wykorzystywane przez drzewo w procesie zabliźniania rany.
2. usuwając gruby konar należy go najpierw podciąć od dołu, a potem tnąc od góry
podtrzymywać ręką, aby się nie oderwał od pnia wraz z paskiem kory.
3. wszystkie cięcia powinny być wykonane narzędziami ostrymi, które zostawiają gładkie
rany.
4. nie należy prowadzić cięć blisko płaszczyzny pnia, gdyż powstaje wtedy duża rana, która
trudno się goi.
5. podczas skracania gałęzi cięcie wykonujemy zawsze tuż nad gałęzią boczną, której
średnica musi być równa min. 30% skracanej gałęzi w miejscu cięcia.
Najkorzystniejszym terminem przeprowadzenia cięć pielęgnacyjnych drzew jest okres pełni
wegetacji. Drzewa są wtedy aktywne i dzięki temu najlepiej indukowane są mechanizmy
ochronne wokół nasad ciętych gałęzi. (Oczywiście okres suszy i upałów jest niewskazany.)
Dotyczy to szczególnie gatunków reagujących „płaczem wiosennym” m.in. klony, brzozy,
orzechy. Korzystna pora cięcia tych drzew jak i bardzo słabych drzew-weteranów przypada
tuż po opadnięciu liści, kiedy gros materiałów zapasowych zostało już przemieszczonych
do gałęzi, pnia i korzeni. Niekorzystne jest też wszelkie cięcie podczas opadania liści. Drzewa
takie jak wiśnie i śliwy najłatwiej znoszą cięcie wykonane po przekwitnięciu.
Wiązania elastyczne. Znakomita alternatywą w stosunku do zbyt intensywnych cięć,
mających za zadanie poprawienie statyki drzewa, jest wykorzystanie wciąż jeszcze niestety
mało popularnych wiązań elastycznych. Obecnie na rynku dostępne są trzy rodzaje wiązań
elastycznych: wiązanie Cobra, Boa oraz GEFA. Różnią się one między sobą stosowanymi
materiałami oraz szczegółami konstrukcyjnymi, natomiast zasada ich stosowania jest taka
sama. Polega ona na podwiązaniu konaru zaburzającego statykę drzewa do głównego pnia.
Wiązanie takie zakłada się zawsze powyżej 2/3 długości konaru i używa się w zależności od
potrzeb wiązań o wytrzymałości od 2-10 t. Oczywiście zastosowanie wiązań nie wyklucza
częściowej redukcji korony i najczęściej oba rozwiązania stosowane są jednocześnie.
W mocno zurbanizowanym środowisku miejskim często spotykamy się z utrudnionym
dostępem do drzew przy użyciu podnośników koszowych. Alternatywą jest zastosowanie
technik alpinistycznych do pielęgnacji drzew. Techniki te mają ponadto sporą przewagę nad
zastosowaniem podnośników przez większą dostępność wewnętrznej części korony. Przy
użyciu technik linowych minimalizujemy ryzyko uszkodzeń spowodowanych przez kosz
podnośnika. Prace te jednak musza być wykonywane z zachowaniem wszelkich zasad
bezpieczeństwa i przez ludzi posiadających odpowiednie uprawnienia.
W obecnej chwili najwyższy poziom szkolenia do prac z użyciem technik linowych zapewnia
kurs European Treeworker, po którym uzyskuje się certyfikat wydawany przez European
Arbicultural Council (EAC) przy Unii Europejskiej zrzeszającej stowarzyszenia ekologiczne
krajów Europy Zachodniej.
Bibliografia:
1. Halina Barbara Szczepanowska, 2001, Drzewa w mieście.
2. Prof. dr hab. inż. Marek Siewniak, 2008, Cięcie drzew, opracowanie na zlecenie Wydziału
Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi.
3. Krystyna Kozikowska–Koppel, 2009, Drzewa w mieście: co mam dają i jak je
pielęgnować, Opracowano w ramach projektu: „Umiejętność konsultacji społecznych na
styku inwestycje-środowisko drogą do zrównoważonego rozwoju” finansowanego ze
środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
4. Drzew(EAC) Podręcznik „European Europejska Rada do Spraw Treewoeker”-praca
zbiorowa – tłum. polskie Prof. dr hab. inż. Marek Siewniak