Wpływ grupowych zajęć terapeutycznych na funkcjonowanie

Wpływ grupowych zajęć terapeutycznych na
funkcjonowanie szkolne i emocjonalno - społeczne uczniów
z dysleksją rozwojową - z doświadczeń terapeutów
Powszechną tendencją w świecie jest dążenie do wyposażenia dzieci w umiejętność
czytania i pisania, gdyż opanowanie tych czynności stymuluje rozwój umysłowy.
Nauka czytania i pisania przenosi się ze szkoły do przedszkola, tj. obniża się granice
wiekowe kształtowania tych umiejętności. Granice te nie mogą być traktowane dowolnie:
czytania i pisania możemy bowiem uczyć dzieci dopiero wówczas, gdy opanują one
w zadowalającym stopniu mowę werbalną oraz osiągną niezbędny poziom dojrzałości
psychofizycznej i intelektualnej.
Istotą czytania jest zdobywanie wiedzy. Czytamy po to, by dotrzeć do jakiejś
informacji, przyswajać wiedzę z różnych dziedzin życia i nauki, czy też zgłębiać tajniki
literatury pięknej. Droga do osiągnięcia biegłości w czytaniu i właściwego rozumienia treści
tekstów nie dla wszystkich uczniów jest prosta. Faktem jest, że wielu z nich, z różnych
przyczyn, napotyka trudności w opanowaniu poprawnego i płynnego czytania, wielu też ma
kłopoty ze zrozumieniem czytanych treści. Część tych uczniów to dzieci z dysleksją
rozwojową.
W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom, u których stwierdza się
specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze
dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre
funkcje rozwijają się dobrze lub ponadprzeciętnie, inne zaś z wyjątkowym opóźnieniem.
Dotyczy to przede wszystkim zaburzeń rozwoju i współwystępowania tych funkcji
poznawczych i ruchowych, które biorą udział w czytaniu i pisaniu.
Obecnie obserwuje się znaczny wzrost dzieci, u których stwierdza się specyficzne
trudności w czytaniu i pisaniu - dysleksję rozwojową. Te zaburzenia w uczeniu się mogą
występować w formie trudności o węższym zakresie tzn.:
- dysleksji - czyli specyficznych trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności
w pisaniu,
- dysortografii - czyli specyficznych trudności z opanowaniem poprawnej pisowni,
- dysgrafii - czyli trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma.
W tych rozważaniach szczególną uwagę zwracamy na symptomy dysleksji rozwojowej
powodujące występowanie trudności w czytaniu i pisaniu. Należą do nich:
1. Czytanie
- słaba technika czytania (utrzymujące się sylabizowanie lub głoskowanie) trudnych
wyrazów,
- liczne błędy w zakresie odczytywania wyrazów,
- zbyt wolne tempo czytania (czasem jedyne objawy trudności w czytaniu),
- bardzo szybkie tempo czytania, lecz z wieloma błędami, wynikające z domyślania się treści
na podstawie kontekstu,
- trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu,
- niechęć do czytania długich tekstów i grubych książek.
2. Pisanie
- nieprawidłowa pisownia - dominują błędy ortograficzne lub występują tyko błędy
ortograficzne, pomimo znajomości zasad poprawnej pisowni (czasem jest to jedyny rodzaj
trudności),
- niepoprawna pisownia związana z opóźnieniem rozwoju funkcji wzrokowo –
przestrzennych (spostrzegania wzrokowego, spostrzegania położenia w przestrzeni i pamięci
wzrokowej),
- niepoprawna pisownia wynikająca z deficytów rozwojowych funkcji słuchowo –
językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy, uwagi i pamięci fonologicznej),
- trudności z kompozycją tekstu (pisanie wypracowań),
- popełnianie błędów gramatycznych,
- trudne do odczytania, bądź wręcz nieczytelne odręczne pismo.
Trudności w nauce można zaobserwować na różnych przedmiotach szkolnych,
w zależności od utrzymujących się dysharmonii rozwojowych. Zależnie od
patomechanizmów trudności w czytaniu i pisaniu uczeń ma inną konstelację objawów, na
przykład zaburzenia funkcji językowych utrudniają uczenie się języków obcych, nie
powodują natomiast kłopotów w geometrii, orientacji na mapie itp., które zależą od dobrego
rozwoju funkcji wzrokowo – przestrzennych.
Na uwagę zasługuje również fakt, że dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,
z powodu tych zaburzeń, często mają problemy emocjonalne i społeczne, co potwierdzają
wieloletnie badania naukowe.
Niektórzy uczniowie z tej grupy mają mniejszą zdolność do przyswajania umiejętności
społecznych, mimo że są ich uczone. Takie dzieci są opisywane często jako „społecznie
głuche”. Nie potrafią przewidzieć konsekwencji swojego zachowania oraz postępują
niedelikatnie i nietaktownie, nie zdając sobie z tego sprawy. Przez to zdarza się,
że są odtrącone przez otoczenie. Starszym dyslektykom grozi przez to przynależność do
alternatywnych podkultur, gdzie czują się akceptowane.
Część uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się lubi szkołę, jednak wiele
z nich nie czuje się tam dobrze i chodzi do szkoły niechętnie lub wręcz stara się jej unikać.
Dziecko może odmówić wyjścia z domu skarżąc się, że jest chore lub wychodzi do szkoły
i nie dociera do niej. Mogą one symulować chorobę, albo na skutek strachu, odczuwać
objawy charakterystyczne dla stresu, np. bóle głowy, brzucha. Czasem uczeń może unikać
konkretnych lekcji, które wiążą się dla niego z silnymi emocjami. Wysoki poziom frustracji
i często niskie poczucie własnej wartości, przekonanie, że ma ciągle niepowodzenia,
przyczyniają się do powstawania zachowań agresywnych. Dziecko, które nie czuje się dobrze
samo ze sobą, może znajdować przyjemność w okazywaniu siły innym. Może ono mieć
skłonność do bicia innych, zastraszania lub robienia krytycznych uwag pod adresem
dorosłych lub dzieci. Tego typu zaburzenia zachowania są spowodowane swoistym rodzajem
myślenia; ”lepiej, żeby inni uważali, że jestem nieznośny, niż że jestem głupi”. Część dzieci
dyslektycznych reaguje na swoje trudności wycofywaniem. Unikają one kontaktów
z kimkolwiek spoza rodziny, są nieśmiałe.
Zdarza się czasem, że trudności szkolne doprowadzają do depresji. Jej symptomami są:
uczucie smutku, samotność, izolacja, poczucie małej wartości, zaburzenia snu i odczucie
nudy. Każdy z tych objawów może pojawić się na krótko u dziecka, które nie cierpi
na depresję, ale jeśli objawy trwają długo i są intensywne konieczna jest profesjonalna
pomoc.
Uczniowie, którym brakuje umiejętności społecznych odnoszą duże korzyści w grupach
treningowych, które rozwijają tego typu umiejętności. Pomoc specjalistyczna musi więc
obejmować nie tylko trening poprawnego pisania i czytania, ale również naukę umiejętności
społecznych, rozumienia emocji i sposobów radzenia sobie z nimi. Znaczna część
dyslektyków to dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, dlatego też zajęcia terapeutyczne
powinny obejmować również ćwiczenia mające na celu odreagowanie negatywnych emocji
oraz relaksację. W związku z powyższym osoby ze specyficznymi trudnościami w czytaniu
i pisaniu są zobowiązane do stałej czujności, kontroli oraz pracy nad sobą. Konieczne jest
udzielenie im wsparcia i pomocy, poprzez objęcie ich specjalistyczną pomocą pedagogiczną,
jak również psychologiczną.
Wiedza teoretyczna oraz doświadczenie w pracy z uczniami ze specyficznymi
trudnościami w nauce skłoniło nas do prowadzenia grupowych zajęć terapeutycznych z tymi
dziećmi. Jednostki kwalifikowane przez nas na grupową terapię, oprócz deficytów
poznawczych, typowych dla uczniów z dysleksją, przejawiają zaburzenia w sferze
emocjonalnej i motywacyjnej. U dzieci tych zauważa się brak wiary we własne możliwości
i dużą potrzebę pozytywnych wzmocnień nawet za niewielkie osiągnięcia. Tak więc,
podejmując się pracy terapeutycznej, założyłyśmy, że zajęcia te pomogą uczniom
w pokonywaniu trudności oraz umożliwią przeżywanie satysfakcji z osiąganych sukcesów.
Praca w grupie pozwala dzieciom z dystansem spojrzeć na swoje trudności oraz umożliwia
wspólne ich pokonywanie.
Na zajęcia grupowej terapii pedagogicznej, prowadzonej na podstawie autorskiego
programu, przez kolejne lata systematycznie uczęszczało około 10 uczniów. Programy zostały
stworzone z myślą o uczniach od klasy IV klasy szkoły podstawowej do III gimnazjum.
Zajęcia odbywały się na terenie Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej Nr 2 w Zamościu,
w wymiarze 1 godziny tygodniowo, w dwóch grupach terapeutycznych – po 5 osób w każdej
grupie. Składy grup zostały dobrane pod względem podobieństwa występujących u uczniów
trudności. Celem tych zajęć było stymulowanie oraz usprawnianie rozwoju funkcji
psychomotorycznych, wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów,
jak również próba eliminacji niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Po
każdych zajęciach rodzice mieli możliwość odbycia rozmowy z terapeutami, dotyczącej
postępów dziecka, jego funkcjonowania w grupie, jak również uzyskania wskazówek do
pracy ze swoimi pociechami na terenie domu.
Aby na bieżąco monitorować postępy uczniów w zakresie nabywanej wiedzy,
umiejętności, motywacji i zachowania dokonywana była systematyczna ewaluacja, którą
prowadziłyśmy podczas zajęć w formie obserwacji. Stanowiła ona również podstawę
planowania dalszej pracy. Dodatkowo ewaluacja była prowadzona poprzez:
- sprawdzenie umiejętności czytania: tempo, technika i poprawność - test do badania techniki
czytania głośnego J. Konopnickiego, rozumienie – J. Mickiewicz „Chcę wiedzieć …czytanie
ze zrozumieniem dla uczniów klas IV”
- kontrolę znajomości zasad ortograficznych (zasady ortograficzne- opracowanie własne),
- ocenę poprawności graficznej i ortograficznej pisma ( M. Kwiecień „ Uczę się ortografii –
teksty dyktand dla uczniów kl. IV-VI”),
- określenie poziomu samooceny,
- rozmowy z rodzicami dotyczące postępów dzieci w nauce czytania i pisania oraz ich stanu
emocjonalnego.
W przeważającej większości przypadków uczniowie po ukończeniu rocznej pracy
terapeutycznej osiągali postęp w umiejętności czytania, który dotyczył techniki
i poprawności. Ponadto prezentowali nieco szybsze tempo czytania i lepiej rozumieli
samodzielnie odczytywane treści. Oprócz tego udział w grupowych zajęciach
terapeutycznych wpływał korzystnie na znajomość zasad poprawnej pisowni polskiej oraz
zwiększał ich czujność ortograficzną. Dodatkowo, zauważalne były u tych uczniów zmiany
natury psychologicznej. Uczestnicy terapii, po upływie roku pracy nad swoimi trudnościami,
wykazywali się lepszym zrozumieniem samego siebie, swoich emocji, ale też problemów
i potrzeb. Widoczny był też u nich wzmożony wysiłek podejmowany w celu redukcji
deficytów poznawczych.
Pomimo wypracowania przez tych uczniów pozytywnych zmian, konieczna jest
dalsza, systematyczna praca, której celem będzie doskonalenie umiejętności czytania i
pisania. W przypadku niektórych jednostek będzie się ona odbywać przez kolejny rok
grupowych zajęć terapeutycznych, na które po raz kolejny zostali zakwalifikowani. Pozostali
uczniowie, radzący sobie lepiej, zarówno pod względem dydaktycznym, jak i emocjonalnym
zakończyli terapię. Jednak wymagają oni dalszego wsparcia w radzeniu sobie z sytuacjami
trudnymi wynikającymi z niepowodzeń szkolnych. W ich przypadku pomocni mogą okazać
się rodzice oraz nauczyciele, którzy powinni udzielić swoim podopiecznym wsparcia, jak
również obdarzyć zrozumieniem. Nade wszystko jednak winni uzmysłowić im, że dysleksja
to nie choroba, ale sposób funkcjonowania i postrzegania świata, który odpowiednio
pokierowany, może stać się źródłem sukcesu, nie zaś przekleństwa.
Opracowały: Katarzyna Lachowska – pedagog
Ewa Turczyn – Iskrzak - psycholog
LITERATURA:
1. Bogdanowicz M, Adryjanek A. „Uczeń z dysleksją w szkole”, Gdynia 2005
2. Bogdanowicz M. „O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu
i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli” Lublin 1994
3. Bogdanowicz M. „Trudności w czytaniu i pisaniu” Gdańsk 1998
4. Hamer H. „Rozwój umiejętności społecznych” Warszawa 1999
5. Jaklewicz H. „Zaburzenia mowy pisanej i czytanej u dzieci” Warszawa 1982
6. Krasowicz – Kupis G. (red.) „Dysleksja rozwojowa. Perspektywa psychologiczna”,
Gdańsk 2006
7. Mickiewicz J. „Chcę wiedzieć…Czytanie ze zrozumieniem dla uczniów klas
IV – VI”, Toruń 2007
8. Piaget J., Inhelder B. „Psychologia dziecka” Wrocław 1993
9. Sawa B. „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”, Warszawa 1999
10. Spionek H.„Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych” Warszawa
1985