Recenzja 2

Prof. dr hab. inż. Karol Wolski
RECENZJA
rozprawy doktorskiej mgr inż. Małgorzaty Rekiel
pt.: „Waloryzacja przyrodnicza terenów zielonych gminy Turobin”
1. Wybór tematu i jego uzasadnienie
Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej gminy ma za zadanie zbadanie stanu
środowiska przyrodniczego oraz zmian w nim zachodzących pod wpływem działalności
antropogenicznej. Ważną rolę odgrywa w tym procesie budowanie świadomości ekologicznej
lokalnych
społeczności.
Coraz
powszechniejsza
świadomość
potrzeby
zachowania
różnorodności przyrody oznacza, że ochrona przyrody przestaje być wyłącznie domeną
specjalistów i wyspecjalizowanych instytucji. Działania w tej dziedzinie są podejmowane
również w skali lokalnej. Każdy region Polski posiada charakterystyczne czasem unikalne
w skali kraju gatunki roślin, których występowanie zależy od wielu czynników.
Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodniczo-krajobrazowa regionu stanowią pierwszy krok do
wytyczenia kierunków i priorytetów działalności ochroniarskiej. Inwentaryzacja wraz
z waloryzacją pozwala opracowywać dokumenty na poziomie regionalnym i lokalnym dla
danej gminy, dając możliwości zwiększenia atrakcyjności gminy. Teren gminy Turobin nie
był dotychczas przedmiotem badań przyrodniczych. Niniejsza praca dotycząca roślinności
terenów zieleni gminy Turobin, stanowił pierwszy etap szerzej zakrojonych badań
przyrodniczych, w tym waloryzacyjnych Padołu Zamojskiego.
Jak dotąd w Polsce ukazało się bardzo dużo prac poświęconych tej tematyce, ale nie
ma prac dotyczących omawianej gminy. Dlatego Autorka tej pracy wykorzystując tę niszę,
bardzo słusznie podjęła się trudu rozwiązania tego problemu dokonując waloryzacji
przyrodniczej terenów zieleni gminy Turobin.
1
Wobec powyższego podjęcie przez Autorkę szczegółowych badań dotyczących
analizy fitosocjologicznej badanego terenu jest bardzo trafne i jednocześnie mające charakter
utylitarny.
Ponadto podjęta tematyka badań jest zgodna z problematyką badawczą jednostki
naukowej, w której rozprawa została przygotowana.
Tytuł ocenianej rozprawy jest właściwie sformułowany i w pełni oddający jej treść.
2. Struktura pracy
Praca doktorska mgr Małgorzaty Rekiel została przygotowana zgodnie z wymogami
stawianymi
tego
typu
opracowaniom.
Składa
się
z
7
głównych
rozdziałów:
1) wstęp i cel pracy, 2) przegląd literatury, 3) charakterystyka przyrodnicza terenu badań, 4)
metody badań, 5) wyniki badań, 6) dyskusja, 7) podsumowanie i wnioski. Rozdziały 2, 3, 4
oraz 5 zostały podzielone na podrozdziały pierwszego i drugiego rzędu. Poszczególne
rozdziały i podrozdziały są spójne ze sobą, a struktura pracy jest prawidłowa.
3. Formalna analiza pracy
Przedłożona do recenzji rozprawa obejmuje 340 stron, w tym 251 stron tekstu
rozprawy oraz 29 stron wykazu literatury. W opracowaniu rozprawy wykorzystano 339
pozycje literaturowe, w tym 58 obcojęzycznych. Autorka w oparciu o najnowszą literaturę,
bardzo przekonująco dowodzi trafności i aktualności podjętego tematu rozprawy. Wykaz
piśmiennictwa jest prawidłowo zapisany.
Uzyskane wyniki badań zestawiono w 68 tabelach oraz przedstawiono na 60
rysunkach. Dodatkowym walorem tej pracy jest 60 zdjęć przedstawiających badane murawy.
Główną dokumentację pracy stanowią dane zawarte w tabelach i na rysunkach, które są
zestawione prawidłowo. Ich czytelność poprawia wprowadzenie kolorów, co ułatwia
czytelnikowi weryfikację omawianych danych.
Język pracy jest bardzo poprawny. Na podkreślenie zasługuje staranne przedstawienie
topografii badanego terenu z dokładnym opisem i dokumentacją.
We wstępie pracy Autorka wprowadza w problematykę inwentaryzacji i waloryzacji
przyrodniczej. Rozdział ten kończy się jasno sprecyzowanym celem pracy, określonym
w sześciu punktach, co jest konsekwencją przemyślanego i logicznego zaplanowania procesu
badawczego.
2
W rozdziale „Przegląd literatury” obejmującym 24 strony Autorka opisuje takie
zagadnienia jak waloryzacja przyrodnicza, krajobraz wiejski, elementy przyrodnicze
krajobrazu wiejskiego oraz bioróżnorodność. Ponadto autorka zwraca uwagę na znaczenie
czynników antropogenicznych wpływających na krajobraz wiejski i bioróżnorodność.
W rozdziale tym Autorka w sposób bardzo treściwy i wyczerpujący dokonała konfrontacji
poglądów różnych autorów w zakresie omawianej problematyki. Uatrakcyjnieniem tego
rozdziału jest dokonanie przez Autorkę syntetycznej oceny stanu obecnego podjętej
problematyki badań.
Kolejnym rozdziałem jest „Charakterystyka przyrodnicza terenu badań”, w którym
Autorka omawia położenie administracyjne geobotaniczne i fizjograficzne, a także warunki
klimatyczne i meteorologiczne oraz geomorfologie i warunki glebowe. Dodatkowo Autorka
opisuje szatę roślinną, lesistość i hydrologię, a także wybrane zagadnienia z rolnictwa
i rolniczą charakterystykę gleb użytków rolnych.
Następny rozdział to „Metody badań”, w którym Autorka w sposób prawidłowy
przedstawiła metodykę badań. Podstawą do opracowania dysertacji były obserwacje terenowe
przeprowadzone na powierzchni 162,02 km² na obszarze projektowanego Gorajskiego Parku
Krajobrazowego, obszar ten obejmował gminę Turobin. Prace te polegały na dokładnej
penetracji terenu oraz wykonywaniu obserwacji florystycznych, fitosocjologicznych
i kartograficznych
gatunków
i
zbiorowisk.
Badania
fitosocjologiczno-florystyczne
przeprowadzono w okresie pełnego rozwoju zbiorowisk roślinnych w czerwcu i w lipcu,
a w roślinach okopowych i w ścierniskach dodatkowo w sierpniu i we wrześniu.
Zdjęcia fitosocjologiczne wykonano w oparciu o ogólnie przyjętą metodę BraunBlanqet’a. W celu pełnej rejestracji stanowisk oraz częstości występowania gatunków
dodatkowo wykonano spisy florystyczne. Ogółem wykonano 700 zdjęć fitosocjologicznych
i 200 spisów florystycznych. Jednym z etapów prac terenowych była inwentaryzacja
stanowisk rzadkich na terenie badań gatunków roślin naczyniowych. Obserwacje
przeprowadzono na glebach brunatnych i rędzinach. Dokładne położenie stanowisk
stwierdzonych gatunków wyznaczano na podstawie odczytów z odbiornika GPS. Ze
szczególną uwagą potraktowane są ekosystemy o charakterze naturalnym i seminaturalnym.
Do analizy zbiorowisk roślinnych z 700 zdjęć fitosocjologicznych wybrano 507.
Zastosowano numerację zdjęć w terenie oddzielną dla każdego badanego siedliska oraz
rodzajów poszczególnych upraw rolniczych. Zebrany materiał zielnikowy, stanowiący 800
arkuszy zielnikowych, znajduje się w Katedrze Ekologii Rolniczej Wydziału Przyrodniczego
3
Uniwersytetu
Przyrodniczo-Humanistycznego
w Siedlcach.
W
ocenianym
rozdziale
dokonano opisu stosowanych w pracy obserwacji i analiz oraz metod statystycznych.
Uzyskane wyniki badań poddano weryfikacji statystycznej wykorzystując analizę
wariancji. Wyboru metod badawczych, w tym również analiz statystycznych Autorka
dokonała prawidłowo, co świadczy o dobrym przygotowaniu warsztatu badawczego.
Zasadnicze opracowanie tematu zaprezentowano w rozdziale „Wyniki badań”. Ten
rozdział objętościowo najbardziej rozwinięty, co jest logiczne. Bowiem Autorka w pracy
dokonała analizy systematycznego wykazu gatunków, scharakteryzowała florę badanych
siedlisk. Dokonała również charakterystyki gatunków rzadkich i zagrożonych oraz wskazała
rozprzestrzeniające się i ekspansywne gatunki, opisując jednocześnie zbiorowiska roślinne
gminy Turobin. W rozdziale tym Autorka dokonała bioindykacyjnej charakterystyki gleb
siedlisk gminy Turobin, a także oceny zależności między wskaźnikami ekologicznymi
charakteryzującymi zbiorowiska roślinne badanych siedlisk. W końcowym etapie tego
rozdziału Autorka dokonała charakterystyki różnorodności florystycznej siedlisk gminy
Turobin, a także oceny waloryzacyjnej badanych siedlisk. Pragnę zauważyć, że zebranie tak
wielu danych niewątpliwie było pracochłonne.
W rozdziale tym Autorka bardzo interesująco skonfrontowała własne wyniki badań
z rezultatami dociekań innych autorów. Ten rozdział jest opracowany prawidłowo, stanowi
cenne kompendium wiedzy o waloryzacji przyrodniczej badanych siedlisk.
Kolejny rozdział to „Dyskusja”, w której przedstawiono rezultaty badań dostępnych
w literaturze ściśle związanych z tematem pracy w układzie chronologicznym, zgodnym
z przyjętą kolejnością omawianych czynników. Rozdział ten napisany jest ładnie w sposób
esencjonalny uwypuklając istotę badań na tle stanu dotychczasowego.
Finalną częścią pracy jest rozdział „Podsumowanie i wnioski”. Autorka sformułowała
11 wniosków, które wynikają logicznie z całości opracowania.
Niedosytem moim przy czytaniu wniosków tej pracy jest podsumowywanie
poszczególnych rozdziałów dotyczących wyników badań. Myślę, że lepiej byłoby spojrzeć na
omawiane zagadnienia w sposób bardziej syntetyczny. Zwieńczeniem tego rozdziału jest
wniosek 11, w którym Autorka wykazała średnio małe walory przyrodnicze-klasa
waloryzacyjna A. Najwyższe średnie wartości wskaźników waloryzacji (2,1) uzyskały
jednoroczne i dwuletnie uprawy rolnicze oraz (2,0) trwałe użytki zielone. Moim zdaniem
wniosek ten jest najcenniejszy i stanowi podsumowanie przeprowadzonych badań.
Dokonując oceny przedstawionej pracy, obok licznych i niewątpliwie pozytywnych
stron zauważyłem pewne usterki i niedociągnięcia, które nie obniżają w istotny sposób
4
5